Ανατολικό Θεσσαλονίκης
Συντεταγμένες: 40°39′47″N 22°42′41″E / 40.66306°N 22.71139°E
Το Ανατολικό είναι κωμόπολη και έδρα ομώνυμης δημοτικής κοινότητας του δήμου Δέλτα, της Θεσσαλονίκης. Έχει μόνιμο πληθυσμό 2.589 κατοίκους (2011)[1]. Η δημοτική κοινότητα Ανατολικού είναι χαρακτηρισμένη ως αστικός πεδινός οικισμός, με έκταση 22,803 χμ² (2011).[2]
| Ανατολικό | |
|---|---|
| Διοίκηση | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Περιφερειακή Ενότητα | Θεσσαλονίκης |
| Δήμος | Δέλτα |
| Γεωγραφία | |
| Υψόμετρο | 6 |
| Έκταση | 22,803 (η κοινότητα) |
| Πληθυσμός | |
| Μόνιμος | 2.409 |
| Έτος απογραφής | 2021 |
| Πληροφορίες | |
| Παλαιά ονομασία | Βαλμάδα |
| Ταχ. κώδικας | 573 00 |
Το Ανατολικό βρίσκεται στην ανατολική όχθη του ποταμού Αξιού και απέχει 25 χιλιόμετρα από τη Θεσσαλονίκη. Επί Τουρκοκρατίας, ονομάζονταν Βαλμάδα[3], από τους κατοίκους του που ονομάζονταν Βαλμάδες, δηλαδή αλωνιστές με άλογα[4].
Πληθυσμός Επεξεργασία
| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1991 | 2.407 |
| 2001 | 2.543 |
| 2011 | 2.589 |
| Έτος | Πληθυσμός |
|---|---|
| 1961 | 2.024 |
| 1971 | 1.912 |
| 1981 | 2.778 |
| 1991 | 2.418 |
| 2001 | 2.539 |
| 2011 | 2.590 |
Ονομασία κωμόπολης Επεξεργασία
| Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 31/08/2022) |
Η παλαιά ονομασία προέρχεται πριν από το 1800, χωρίς να εντοπίζεται η προέλευση του ονόματος. «Βαλμάς» είναι ο τόπος όπου συναντά ο ποταμός τη θάλασσα και πιο συγκεκριμένα, στα τούρκικα «μπαλμάς» είναι ο έμπορος αλόγων.
Η κωμόπολη ονομαζόταν και Koυνάρι κατά τη διάρκεια των ελληνοβουλγαρικών ανταγωνισμών στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, με την προέλευσή του να χάνεται στα βάθη των χρόνων. Σλαβική θεωρείται η ρίζα του, αφού μοιάζει με τη λέξη «κόν(ι)», που στα ντόπια σημαίνει άλογο.
Ανατολικό είναι το όνομα που επιλέχθηκε για να αντικαταστήσει τη Βαλμάδα, το οποίο κυριαρχεί μέχρι και σήμερα. Προτάθηκε στη δεκαετία του 1950 ώστε να επιλεγεί από το δημοτικό συμβούλιο. Ο θρύλος περιγράφει την επαφή του ίδιου με έναν τούρκικο χάρτη, που αναφέρει την περιοχή με το όνομα Γκιουλντουλάρ, που σημαίνει Ανατολή, όπως την είδε ο Μουράτ Β' το 1430.
Ιστορία Επεξεργασία
| Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 31/08/2022) |
Τουρκοκρατία Επεξεργασία
Συμπεριλαμβανόταν στους λίγους οικισμούς που είχαν αυτονομία. Ανήκε στο βακούφι του Γαζή Εβρενός. Οι περισσότεροι οικισμοί μέχρι την απελευθέρωση του 1912 ήταν τσιφλίκια, όπου τα σημαντικότερα βρίσκονταν ανατολικά της Βαλμάδας. Αυτά ήταν το Τσαλίκοβο, η Λάμπρα, το Μαχμώτοβο και η Κουλουπάντσα. Οι οικισμοί αυτοί το 1880 και το 1906 καταστράφηκαν από μεγάλες πλημμύρες, με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθούν από τους κατοίκους, οι οποίοι μετακόμισαν στη Βαλμάδα.
Η Βαλμάδα βρισκόταν βόρεια του (τωρινού) Ανατολικού κάπου κοντά στον ποταμό Αξιό (στη θέση Αμπελάκια). Οι κάτοικοί της ονομαζόταν «Βαλμάδες», που σημαίνει «άνθρωποι που εκτρέφουν άλογα». Τα άλογα των «βαλμάδων» θεωρούνταν τα καλύτερα της περιοχής, λέγεται μάλιστα πως οι Τούρκοι αξιωματούχοι αγόραζαν τα άλογά τους από εκεί. Αυτή η συναλλαγή ωφελούσε τους «βαλμάδες», γιατί έτσι κέρδιζαν την ανοχή των Τούρκων και εξοικονομούσαν τα απαραίτητα αγαθά για την επιβίωσή τους. Η καλή φήμη τους δημιουργούσε προβλήματα γιατί πολλοί Τούρκοι ζωοκλέφτες τους επιτίθεντo και έκλεβαν τα άλογα.
Σύμφωνα με την παράδοση, το τελικό πλήγμα δόθηκε από Τούρκους κακοποιούς τους Μπαζιμπουζούκους, οι οποίοι κατέστρεψαν την κωμόπολη. Η καταστροφή ανάγκασε τους «βαλμάδες» να μετακινηθούν στην τωρινή τοποθεσία που ονομαζόταν «Γκιούντουλαρ» δηλαδή «ανατολή ηλίου».
Βουλγαρικός ζυγός Επεξεργασία
Η Βαλμάδα από το 1870 βρέθηκε στο στόχαστρο του βουλγαρικού επεκτατισμού όπως βέβαια και ολόκληρη η Μακεδονία. Οι κατακτητές πίστευαν πως το σλαβικό γλωσσικό ιδίωμα, που αποκτήθηκε για να καλύψει τις ανάγκες των «βαλμάδων», θα ήταν ισχυρότερο.
Τότε δόθηκε και μια άλλη ονομασία στην κωμόπολη: Κονάρε, απο τη λέξη «κόνι» που σημαίνει άλογο. Έτσι οι Βούλγαροι βρέθηκαν αντιμέτωποι με τους σλαβόφωνους «Γραικομάνους» (φανατισμένοι Έλληνες που μιλούσαν τη σλαβική γλώσσα), που αντιστάθηκαν στον βουλγαρικό ζυγό για την ελευθερία ολόκληρης της Μακεδονίας.
Οι υποσχέσεις, πως αυτός ο πόλεμος γινόταν για την ανεξαρτησία της Μακεδονίας από τους Τούρκους, και τα αγαθά, που πρόσφεραν στους Βαλμαδιώτες, δεν κατάφεραν να τους μεταπείσουν και να σταματήσουν την αντίσταση.
Βαλκανικοί πόλεμοι - Απελευθέρωση Επεξεργασία
Στις 20 Οκτωβρίου του 1912 ο ελληνικός στρατός με επικεφαλής τον Βασιλιά Κωνσταντίνο έφτασαν στην περιοχή. Η πρώτη Μεραρχία βρισκόταν στο «Τσοχαλάρ» (Παρθένιο), η έβδομη στο «Καγιαλί» (Βραχιά) και η τρίτη στο «Κίρτζιλαρ» (Άδενδρο). Οι Τούρκοι είχαν καταστρέψει την ξύλινη γέφυρα του Αξιού και οι πλημμύρες των ημερών εκείνων έκαναν αδύνατο το πέρασμα του ελληνικού στρατού. Τελικά, με τη βοήθεια των κατοίκων της περιοχής κατασκευάστηκαν πλωτές γέφυρες και έτσι ο ελληνικός στρατός συνέχισε την προέλαση προς τη Θεσσαλονίκη. Θριαμβευτικά και πανηγυρικά απελευθερώθηκε και το Ανατολικό. Λέγεται ότι και ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος θαύμασε και πήρε άλογα από το Ανατολικό.
Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος Επεξεργασία
Το σημαντικότερο γεγονός για την περιοχή ήταν η αμυντική γραμμή, που δημιουργήθηκε το 1915 από χιλιάδες στρατιώτες των συμμαχικών δυνάμεων. Τμήμα της αμυντικής γραμμής (που έφτανε ως τη λίμνη του Λαγκαδά), διερχόταν από τη Λάμπρα, την Κουλουπάντσα, τη Βαλμάδα, το Τοψίν (Γέφυρα) κ.ά..
Η Βαλμάδα του Μεσοπολέμου Επεξεργασία
Με τον νόμο 1051 του 1917 (περί συστάσεως και διοικήσεως δήμων και κοινοτήτων) περιλαμβάνεται ανάμεσα στις πρώτες κοινότητες που συστάθηκαν στην περιοχή και η κοινότητα Βαλμάδας με έδρα και μοναδικό οικισμό τη Βαλμάδα.
Το 1918 στην κοινότητα Βαλμάδας υπάχθηκε και ο οικισμός Καγιαλί (Βραχιά). Το 1935, η Βραχιά αποσπάστηκε από την κοινότητα Βαλμάδας και προσαρτήθηκε στην κοινότητα Αδένδρου. Αυτή η διοικητική μεταβολή οφείλεται τόσο στην εκτροπή της κοίτης του Αξιού, που από το 1934 διέρχεται μεταξύ Βαλμάδας και Βραχιάς, όσο και στη μικρή απόσταση που χώριζε τη Βραχιά με το Άδενδρο.
Μετά την εκτροπή της κοίτης του Αξιού κατασκευάστηκε στο ύψος της Βαλμάδας γέφυρα, η οποία διευκόλυνε την επικοινωνία μεταξύ Βαλμάδας και Βραχιάς.
Σίγουρα το σημαντικότερο γεγονός της περιόδου του Μεσοπολέμου (1920-1940) για την περιοχή είναι τα αποξηραντικά και αντιπλημμυρικά έργα καθώς και η εκτροπή του Αξιού.
Η Βαλμάδα στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο Επεξεργασία
Τις εισβολές των Δυνάμεων του Άξονα βίωσε και η Βαλμάδα. Στα χρόνια της Κατοχής από τους Γερμανούς, οι Βαλμαδιώτες πέρασαν δύσκολα. Οι Γερμανοί συχνά επισκέπτονταν για να εφοδιαστούν με τη χρήση βίας. Οι κάτοικοι δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να βοηθήσουν χρηματικά τον αγώνα αυτό, αλλά μπορούσαν να εφοδιάζουν με τρόφιμα και άλλα αγαθά τα οποία καλλιεργούσαν οι ίδιοι.
Οι Βαλμαδιώτες συμμετείχαν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Με πολλά τεχνάσματα κατάφερναν να τροφοδοτούν τους οργανωμένους αντιστασιακούς αλλά και να τους κρύβουν στα σπίτια τους.
Κορυφαίο γεγονός ήταν αυτό της 29ης Αυγούστου του 1944. Οι συνεργάτες των Γερμανών ταγματασφαλίτες συνέλαβαν όλους τους νέους της κωμόπολης. Δύο από αυτούς, εκτελέσθηκαν με βάρβαρο τρόπο στην τοποθεσία «Αλώνια». Μετά το 1981, που αναγνωρίσθηκε η Εθνική Αντίσταση των Ελλήνων, χτίστηκε στο σημείο που εκτελέσθηκαν, μνημείο προς τιμήν τους.
Η Βαλμάδα μετά τον πόλεμο Επεξεργασία
Μετά το 1950, νέα έργα άλλαξαν το οικονομικό τοπίο της περιοχής. Τα αρδευτικά έργα έδωσαν ώθηση για νέες καλλιέργειες.
Αυτοδιοικητική ιστορία Επεξεργασία
Η Κοινότητα Βαλμάδας συστάθηκε στις 9 Ιουλίου 1918. Στις 21 Ιουνίου 1955 μετονομάστηκε σε Ανατολικό και λειτούργησε ως την κατάργησή της, το 1997. Τότε προσαρτήθηκε στον δήμο Χαλάστρας.[10]
Κοινοτάρχες Επεξεργασία
Πρόεδροι της Κοινότητας Ανατολικού (Βαλμάδας ως το 1955) διετέλεσαν τα ακόλουθα πρόσωπα[11]:
| Εκλεγμένος ή διορισμένος πρόεδρος της Κοινότητας (γέννηση - θάνατος) | Διάρκεια |
|---|---|
| Κωνσταντίνος Καραΐσκας | 1913 |
| Χρήστος Παπαϊωάννου | 1914, 1915, 1916, 1918, 1921, 1922, 1942 |
| Νικόλαος Στοΐτσης | 1917 |
| Αθανάσιος Γκόλτσης | 1919, 1920 |
| Αθανάσιος Τσιφλιτζής | 1923, 1924, 1926 |
| Κωνσταντίνος Τσαούσης | 1925 |
| Ευάγγελος Σιαλάκης | 1927, 1928, 1929 |
| Αντώνιος Κεχαγιάς | 1930, 1931, 1933 |
| Αντώνιος Σιώπης | 1932, 1939, 1940, 1941 |
| Αθανάσιος Δαμιανός | 1934 |
| Δήμος Δήμου | 1935 |
| Νικόλαος Λιούλιας | 1936 |
| Νικόλαος Κατσιμένης | 1937 |
| Αριστείδης Καμπράγκος | 1938, 1946, 1947, 1948 |
| Νικόλαος Τσιφλιτζής | 1944 |
| Λεωνίδας Δαμιανός | 1945 |
| Πέτρος Σιώπης | 1949, 1950, 1951, 1955, 1960, 1961, 1979-1982[12]. |
| Γεώργιος Φιδάνης | 1952, 1954, 1956, 1957, 1958, 1959 |
| Δημήτριος Ζελενίκας | 1953 |
| Νικόλαος Βέλκος | 1962, 1963, 1964 |
| Κωνσταντίνος Τσιφλιτζής | 1965-197? |
| 1974-1975 (Υπηρεσιακός, διορισμένος από την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας). | |
| ? | 1975-1978 |
| 1983-1990 και 1995-1998 | Χρυσόστομος Τσιφλιτζής (τελευταίος ως την κατάργηση της κοινότητας) |
| 1991-1994 | Ιωάννης Γεωργάκης |
Οικονομία Επεξεργασία
Η οικονομία της κωμόπολης στηρίχτηκε για πολλά χρόνια στην κτηνοτροφία. Σήμερα, εκτός από τον βιομηχανικό τομέα, είναι ανεπτυγμένη η αγροτική δραστηριότητα και έχει ελαττωθεί σημαντικά η κτηνοτροφία.
Παράδοση Επεξεργασία
| Η ενότητα αυτή δεν τεκμηριώνεται επαρκώς με παραπομπές. Παρακαλούμε βοηθήστε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Ατεκμηρίωτο υλικό μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί. (Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 31/08/2022) |
Ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος Νεολαίας Ανατολικού ιδρύθηκε το 1978 από μια ομάδα νέων ανθρώπων που τους ένωνε η αγάπη για την ελληνική παράδοση και τον πολιτισμό. Μετά από μερικά χρόνια λειτουργίας ο σύλλογος άλλαξε μορφή και καταστατικό και μετονομάστηκε σε Πολιτιστικός Σύλλογος Ανατολικού «Βαλμάδα».
Έθιμα Επεξεργασία
Λάζαρο: Στο Λάζαρο, μικρά κορίτσια (Λαζαρίνες) βγαίνουν για να τραγουδήσουν, φέροντας στο κεφάλι στέφανα γάμου ή πλεγμένων λουλουδιών και κρατώντας ένα καλάθι για τις προσφορές (αυγά ή χρήματα) των κατοίκων. Εισέρχονται στις αυλές των σπιτιών, τοποθετούν τα χέρια στη μέση σχηματίζοντας έναν κύκλο και τραγουδούν. Το εν λόγω έθιμο, υποδηλώνει την ανθρώπινη μετουσίωση της νίκης επί του θανάτου.
Ντούνταλ: Είναι ένα κουρελοντυμένο ανθρώπινο ομοίωμα από χόρτα. Την ίδια ονομασία έχει και το τελετουργικό της ημέρας. Στόχος του παραπάνω εθίμου είναι η επίκληση της βροχής για την καρποφορία αλλά και την αναγέννηση της γης.
Κόλντε: Την παραμονή των Χριστουγέννων, το άκουσμα της λέξης «κόλντε κόλντε» προμηνύει την έναρξη των καλάντων και προετοιμάζει τους κατοίκους ώστε να προσφέρουν φρούτα και καρπούς.
Προστάβα: Την Κυριακή της Αποκριάς η οικογένεια συγκεντρώνονται στο πατρικό, «δίνουν και παίρνουν συγχώρεση» αρχίζοντας, με σεβασμό, από τους πρεσβύτερους, χειροφιλώντας τους (προστάβα).
Ραγκοτσάρηδες: Παγανιστικό έθιμο στο οποίο ομάδες μασκαρεμένων με προβιές και αυτοσχέδιες μάσκες που θυμίζουν μορφές ζώων, περιφέρονται στα σπίτια, τραγουδούν και μαζεύουν φιλοδωρήματα. Το έθιμο πήρε το όνομά του στα ρωμαϊκά χρόνια όπου αποκαλούνταν rogatores (ζητιάνοι).
Λάμκα: Το αποκριάτικο παιχνίδι του παππού ή πρεσβύτερου με τα παιδιά της οικογένειας. Η συμμετοχή ήταν ανοιχτή για όσους αισθάνονταν παιδιά, ενώ κάποιες οικογένειες το επαναλάμβαναν και την Καθαρά Δευτέρα. Ένα γλύκισμα συνήθως λουκούμι, παστέλι ή κάποιο βραστό αυγό, δενόταν με κλωστή και αιωρούνταν από το χέρι του παππού. Αυτός το κατεύθυνε εναλλάξ προς σε κάθε συμμετέχοντα στο δρώμενο. Τα παιδιά περίμεναν με ανοιχτό το στόμα και προσπαθούσαν να το γευτούν.
Φανούρια: Είναι ένα τριήμερο πανηγύρι στην παραμονή του οποίου οι νοικοκυρές της κωμόπολης ετοιμάζουν φανουρόπιτες με σκοπό να τις ευλογήσουν στην εκκλησία. Ανήμερα της γιορτής του Αγίου Φανουρίου, γίνεται περιφορά της εικόνας με τελικό προορισμό τον χώρο διεξαγωγής του πανηγυριού.
Εκκλησίες Επεξεργασία
Το 1804 χτίστηκε ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου.
Ο ιερός ναός Αγίου Νικολάου είναι η παλαιότερη εκκλησία, που με τα χρόνια γκρεμίστηκε και οι άνθρωποι την ξαναέχτισαν το 1946. Το 1877 η Βαλμάδα είχε ένα ναό και δυο ιερείς. Στο Τσαλίκοβο, από το έτος 1858 άρχισε να λειτουργεί ο Ιερός Ναός του Αγίου Δημητρίου. Μια άλλη εκκλησία είναι το ξωκλήσι του Αγίου Στυλιανού. Βρίσκεται έξω από την κωμόπολη και δεν λειτουργεί πια. Ο Προφήτης Ηλίας είναι το παρεκκλήσι της κωμόπολης.
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ «Ελληνική Στατιστική Αρχή, Απογραφή 2011, Μόνιμος πληθυσμός». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Οκτωβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2014.
- ↑ 2,0 2,1 https://www.statistics.gr/2011-census-pop-hous
- ↑ «Πανδέκτης: Valmada -- Anatolikon». pandektis.ekt.gr. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2020.
- ↑ «Η ιστορία». dim-anatol.thess.sch.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Μαρτίου 2019. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2020.
- ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2011_monimos.pdf
- ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_2001_monimos.pdf
- ↑ https://www.eetaa.gr/metaboles/apografes/apografi_1991_monimos.pdf
- ↑ ΠΛ 3:25
- ↑ ΠΛΜ 9:43
- ↑ Διοικητικές μεταβολές στην Κοινότητα Ανατολικού, ΕΕΤΑΑ.
- ↑ Περικλής Γρ. Αγγελόπουλος, Πολιτική Διοίκησις και Αυτοδιοίκησις εις την Βόρειον Ελλάδα 1912-1965, Θεσσαλονίκη 1965, σελ. 172.
- ↑ ΕΕΤΑΑ, Αποτελέσματα κοινοτικών εκλογών Ανατολικού]
Πηγές Επεξεργασία
- «ΕΕΤΑΑ-Ελληνική Εταιρία Τοπικής Ανάπτυξης και Αυτοδιοίκησης Α.Ε.». www.eetaa.gr. Ανακτήθηκε στις 13 Μαρτίου 2020.
- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, 1995, 2006 (ΠΛΜ)
- Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, 1963 (ΠΛ)