Αντίδραση ούρων

Ως αντίδραση των ούρων νοείται η συγκέντρωση των ιόντων υδρογόνου [H⁺] που υπάρχουν στα ούρα. Όταν η συγκέντρωση [Η⁺] είναι λιγότερη από 10^-7 τότε η αντίδραση χαρακτηρίζεται ως όξινη, όταν είναι μεγαλύτερη από 10^-7 αλκαλική ή βασική και όταν είναι ίση με 10^-7 ουδέτερη. Η συγκέντρωση των ιόντων υδρογόνου εκφράζεται με την τιμή pH η οποία ισούνται με: pH = -log([H+]). Ούρα με τιμή pH < 7 χαρακτηρίζονται ως όξινα, pH = 7 ουδέτερα, pH > 7 ως αλκαλικά. Η μέτρηση του pH είναι μία από τις βασικές παραμέτρους της γενικής εξέτασης ούρων.

Παράγοντες που επηρεάζουν την τιμή pH Επεξεργασία

Η δίαιτα επηρεάζει σημαντικά τις τιμές του pH. Υπερβολικές τιμές pH είτε αλκαλικές είτε όξινες μπορούν αν εμφανιστούν ύστερα από τα βασικά γεύματα της ημέρας.

Δίαιτα πλούσια σε κρέας μειώνει την τιμή του pH των ούρων.
Δίαιτα που είναι πλούσια σε εσπεριδοειδή και πράσινα λαχανικά αυξάνει την τιμή του pH των ούρων.

Επιπλέον οι τιμές του pH επηρεάζονται από χημικές ουσίες και φάρμακα.

Το χλωριούχο αμμώνιο και τα διουρητικά με χλωροθειαζίδη μειώνουν το pH.
Η ακεταζολαμίδη, το κιτρικό κάλιο και το διττανθρακικό νάτριο αυξάνουν το pH.

Σε πολλές παθολογικές καταστάσεις οι τιμές pH μειώνονται ή αυξάνονται.

Μείωση pH σε παθολογικές καταστάσεις Επεξεργασία

Οξέωση μεταβολική ή αναπνευστική
Διαβητική οξέωση
Δηλητηρίαση με οινόπνευμα
Ασιτία
Βαριά διάρροια
Εμπύρετα νοσήματα

Aύξηση pH σε παθολογικές καταστάσεις Επεξεργασία

Αλκάλωση αναπνευστική ή μεταβολική
Αλκάλωση λόγω λήψεως διουρητικών
Πρωτοπαθής υπεραλδοστερινισμός
Νόσος Cushing
Ουρολοίμωξη με πρωτέα
Σύνδρομο Falconi
Απώλεια καλίου

Μέτρηση του pH στο εργαστήριο Επεξεργασία

Οι δείκτες pH για την μέτρηση του pH με ταινία ούρων

Το pH των ούρων στο εργαστήριο μπορεί να μετρηθεί:

Με δείκτες pH. Οι δείκτες pH μπορεί να βρίσκονται πάνω σε πεχαμετρικό χαρτί ή ταινία ούρων.
Με πεχάμετρο. Η χρησιμοποίησή του συνίσταται όταν το pH των ούρων είναι μικρότερο του 5 ή μεγαλύτερο του 9.
Με αναλυτή ούρων. Στους αναλυτές ούρων προηγείται η αντίδραση του ιόντων υδρογόνου με τους δείκτες pH πάνω στη ταινία των ούρων και ακολουθεί η μέτρηση της έντασης του παραγόμενου χρώματος με την μέθοδο της ανακλασιμετρίας.

Οι δείκτες pH που χρησιμοποιούνται είναι το ερυθρό του μεθυλίου και το μπλε της βρωμοθυμόλης.

Συλλογή ούρων Επεξεργασία

Χρησιμοποιούνται τα πρώτα πρωινά ούρα τα οποία είναι και τα πιο όξινα της ημέρας. Ιδανικοί χρόνοι ανάλυσης των ούρων θεωρούνται, κατά προτεραιότητα τα 30, 45 και 60 λεπτά. Είναι αποδεκτή πάντως μία καθυστέρηση μία – δύο ωρών.

Τιμές αναφοράς Επεξεργασία

Το pH των ούρων κυμαίνεται μεταξύ 4,4 και 8,0. Η φυσιολογική τιμή για τους ενήλικες είναι γύρω στο 6, ενώ για τα νεογνά 5-7 (με μέτρηση στους 25^οC). Τα ούρα δηλαδή έχουν φυσιολογικά όξινη αντίδραση. Παθολογικές τιμές pH χαρακτηρίζονται οι τιμές πάνω από 7. Το φαινόμενο ονομάζεται αλκαλοποίηση. Παρόλα αυτά και τιμές κάτω από 7 μπορούν να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα στο ουροποιητικό σύστημα. Π.χ. σε ασθενείς με υπεροξυουρία (παθολογική κατάσταση με υπερβολικά χαμηλή τιμή pH) μπορεί να εμφανιστούν κρύσταλλοι στα ούρα π.χ. ουρικού οξέος, οξαλικού ασβεστίου που μπορεί να οδηγήσουν στην δημιουργία λίθων στο ουροποιητικό σύστημα. Το pH των ούρων μπορεί να βελτιωθεί προς την επιθυμητή περιοχή είτε προς το αλκαλικό είτε προς το όξινο ακολουθώντας συγκεκριμένη δίαιτα.

Προβλήματα μέτρησης ούρων στο εργαστήριο Επεξεργασία

Ψευδώς θετικά αποτελέσματα εμφανίζονται όταν η επιφάνεια αντίδρασης της ταινίας των ούρων ξεπλένεται από ιόντα που προέρχονται από γειτονικές αντιδράσεις.

Η αλκαλοποίηση των ούρων Επεξεργασία

Ως αλκαλοποίηση του ούρων ορίζεται η αύξηση της τιμής του pH πάνω από το 7. Το αίτιο της μπορεί να είναι ιατρογενές ή εργαστηριακό λόγω κακής συντήρησης ή παρατεταμένης παραμονής των ούρων.

Ιατρογενής αλκαλοποίηση των ούρων Επεξεργασία

Η αλκαλοποίηση των ούρων αποτελεί μία θεραπευτική μέθοδο για την εξάλειψη των παθολογικών καταστάσεων που συνοδεύουν τα όξινα ούρα όπως είναι η ουρολιθίαση. Πραγματοποιείται με την ενδοφλέβια χορήγηση διττανθρακικού νατρίου (Na2CO3) ώστε να επιτευχθεί παραγωγή ούρων με pH ≥ 7,5.

Εργαστηριακή αλκαλοποίηση των ούρων Επεξεργασία

Η εργαστηριακή αλκαλοποίηση των ούρων οφείλεται στην παραγωγή αζώτου από την διάσπαση της ουρίας από τα βακτήρια που υπάρχουν στα ούρα ή στο περιβάλλοντα χώρο με τον οποίο έρχονται σε επαφή.

Προβλήματα στα συστατικά του δείγματος λόγω καθυστερημένης επεξεργασίας Επεξεργασία

Μετά το πέρας χρονικών ορίων τα διάφορα συστατικά των ούρων αρχίζουν να αποδομούνται οδηγώντας σε ψευδή και αναληθή αποτελέσματα. Χρώμα. Καθυστερείται η διαδικασία αλλαγής του χρώματος σε πιο σκούρο.
Οσμή. Με την πάροδο του χρόνου, χάνεται η ενδεικτική χαρακτηριστική οσμή των ούρων.
pH. Σταδιακά η τιμή του αυξάνει.
Ειδικό βάρος. Όταν η τιμή του pH είναι αλκαλική τότε υπάρχει χαμηλή συγκέντρωση ηλεκτρολυτών στο εξωκυτταρικό χώρο ως προς το κυτταρόπλασμα (υπότονο διάλυμα). Στα υποτονικά ούρα μειώνεται ο αριθμός των κυττάρων λόγω του αυξημένου τους μεγέθους. Αυτό οφείλεται στην εισαγωγή ύδατος από το περιβάλλον που διαστέλλει τα κύτταρα και εν τέλει τα λύει.
Κετόνες. Διαλύονται, εφόσον υπάρχουν, δίνοντας ψευδή αρνητικά αποτελέσματα.
Γλυκόζη. Μειώνεται επειδή καταναλώνεται από τα βακτήρια που αναπτύσσονται στα ούρα.
Ουροχολινογόνο. Ως ευαίσθητη στο φως ουσία, αν το δείγμα μείνει εκτεθειμένο (και δεν φυλαχθεί σε σκιερό μέρος), θα διαλυθεί.
Χολερυθρίνη. Όπως και το ουροχολινογόνο, διαλύεται αν το δείγμα δεν φυλαχθεί σε σκιερό μέρος.
Νιτρώδη. Αυξάνονται αρχικά λόγω ανάπτυξης των βακτηρίων και στη συνέχεια μειώνονται λόγω μετατροπής των νιτρωδών σε άζωτο.
Ερυθροκύτταρα. Μετά το πέρας έξι ωρών αρχίζει η αποδόμησή τους μέχρι και την πλήρη εξαφάνισή τους.
Πυοσφαίρια. Ύστερα από 2-4 ώρες το 50% των πυοσφαιρίων έχει αποδομηθεί.
Κρύσταλλοι. Με την αλκαλοποίηση των ούρων καταστρέφονται κρύσταλλοι που εμφανίζονται σε όξινα ούρα (οξαλικού ασβεστίου, ουρικού οξέος κ.α.).
Άμορφα άλατα. Μπορούν να καταστραφούν τα τυχόν άμορφα ουρικά άλατα ή ακόμα και να σχηματιστούν άμορφα φωσφορικά άλατα.
Μικροοργανισμοί. Οι τριχομονάδες δεν είναι σε θέση να κινηθούν σε ένα παλιό δείγμα και άρα δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα περι αυτών. Επιπλέον τα σπερματοζωάρια ακινητοποιούνται και μπορεί να μπερδευτούν με παράσιτα.

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

Βάρσου Λ. Η γενική εξέταση των ούρων. 11ο Εκπαιδευτικό σεμινάριο ΕΕΚΧ-ΚΒ για την νεφρική λειτουργία. Αθήνα 2005.
Καρκαλούσος Π. Η χημεία των ταχυδιαγνωστικών ταινιών ούρων. Έκδοση ΤΕΙ Αθηνών 2011.
Proudfoot A. Krenzelok E. Vale J. Position Paper on Urine Alkalinization. Clin Toxicol 2004 42/2:1–26.
Over S. The effect of delay in processing on urine particles analysis. Sysmex Journal International 2002, 12/1:1-6.