Ατόν

Με το αρχαίο όνομα «Ατόν (ή Ατέν ή εξελληνισμένα Άτων) της ημέρας», δηλαδή «ο ηλιακός δίσκος, από τον οποίο γεννάται το φως της ημέρας», εννοείται η εκείνη η θεότητα της αιγυπτιακής μυθολογίας που προέκυψε από την αντίδραση του φαραώ Ακενατόν προς την αυξανόμενη ισχύ του ιερατείου του Άμωνα. Πρόκειται για μια αναγέννηση της ηλιακής λατρείας του Ρα, με όλες τις αφαιρετικές ενοθεϊστικές τάσεις της σύμπτυξης της θεϊκής ιδιότητας σε μία μοναδική οντότητα. Μέσω αυτής της αντίδρασης η ηλιακή λατρεία απέκτησε νέο νόημα και περιεχόμενο, υποβιβάζοντας προσωρινά τη λατρεία του Άμμωνα, καθώς ο νέος φαραώ δεν ανεχόταν την παντοδυναμία που απαιτούσε να έχει ο «νεόπλουτος» θεός. Αυτό συνέβη το τέταρτο έτος της βασιλείας του γιου και διαδόχου του Αμένοφι Γ', μέσω της μεταρρύθμισης που εισήγαγε, καθώς η μόνη επίσημη θρησκεία ήταν αυτή του Ατέν.

Ατών
Άλλες ονομασίες	Ατέν
wikidata (π)

Ατέν σε ιερογλυφικά

Ο μεταρρυθμιστής φαραώ άλλαξε το όνομά του Αμένωφις (ο Άμμων είναι ευχαριστημένος) σε Ακενατόν (η δόξα του Ατέν), και εγκαταλείποντας τις Θήβες εγκαταστάθηκε σε νέα πρωτεύουσα, την Ιχουτατόν (Ikhoutaton = ο ορίζοντας του Ατέν), τη σημερινή Τελλ ελ Αμάρνα (Tell el Amarna), την οποία ίδρυσε στη Μέση Αίγυπτο, σε δόξα του ηλιακού δίσκου.

Απεικονίσεις

Ο Ακενατόν και η οικογένειά του λατρεύουν τον ηλιακό δίσκο

Αγάλματα του Ατέν δεν υπήρχαν. Μόνο σε ανάγλυφα και ζωγραφικές παραστάσεις απεικονιζόταν, πάντοτε με μορφή μεγάλου κόκκινου δίσκου, από τον οποίο εκπέμπονταν, με μορφή ριπιδίου, μακριές ακτίνες. Οι ακτίνες καταλήγουν συνήθως σε χέρια που παίρνουν από τους βωμούς τις προσφορές ή δίνουν στο βασιλιά, τη βασίλισσα και τις κόρες τους τα ιερογλυφικά της ζωής και της δύναμης.

Λατρεία

Αρχαία απεικόνιση του Φαραώ Ακενατόν να θησιάζει μια πάπια για τον θεό Ατέν.

Η λατρεία του, της οποίας ο μόνος ιερέας ήταν ο Φαραώ, εκτελείτο σε ναό ο οποίος έμοιαζε με τους αρχαίους ηλιακούς ναούς του Παλαιού Βασιλείου και ονομαζόταν όπως και το περίφημο ιερό του Ρα στην Ηλιούπολη, Χετ Μπεμπέν (Het benben-ο πύργος του οβελίσκου). Στο ναό και στο άκρο ευρύχωρης αυλής υψώνονταν ο οβελίσκος του Ηλίου. Η λατρεία του περιλάμβανε την προσφορά καρπών και γλυκισμάτων και την απαγγελία ύμνων, που τους είχε συνθέσει ο ίδιος ο φαραώ προς τιμήν του θεού του, με τους οποίους υμνούσε τον ήλιο, όπως άλλοτε, ως δημιουργό της ανθρωπότητας και ευεργέτη του κόσμου.

Στους ύμνους αυτούς όμως δεν γίνονταν πλέον κανένας υπαινιγμός των μυθολογικών παραδόσεων, με τις οποίες έβριθαν άλλοτε οι ύμνοι προς τον Ρα. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα να είναι δυνατή η χρήση τους, όχι μόνον από τους κατοίκους της κοιλάδας του Νείλου, παρά και από τους ξένους, που μπορούσαν να τους ψάλλουν.

Μέσω των ύμνων διακηρυσσόταν ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εξίσου παιδιά του Ατέν, γεγονός οδηγεί στην υπόθεση ότι η συγκεκριμένη απόπειρα ενοθεϊσμού προοριζόταν ως αυτοκρατορική θρησκεία, αν λάβουμε υπ' όψιν ότι την εποχή εκείνη η αιγυπτιακή ηγεμονία εκτείνονταν μέχρι την Ασία, όπου λατρεύονταν ο συριακός Άδωνις των Συρίων και ο εβραϊκός Αντονάι.

Όσο καιρό έζησε ο Φαραώ Ακενατόν, δεν υπήρχε στην Αίγυπτο άλλη επίσημη θεότητα από τον Ατέν. Οι άλλοι θεοί καταδιώχθηκαν ενώ κηρύχθηκε ξαφνικά πόλεμος εναντίον του Άμμωνος και της τριάδας του. Οι ναοί του απογυμνώθηκαν από τους θησαυρούς του προς όφελος των ναών του Ηλιακού Δίσκου, τα αγάλματα και τα ανάγλυφα του καταστράφηκαν, και το όνομά του, το οποίο άρχισε να διώκεται και στα πλέον δυσπρόσιτα μέρη, διαγράφηκε από παντού, ακόμη και από τα βασιλικά ονόματα όπως το όνομα του Αμένοφι Γ', πατέρα του Ακενατόν.

Η λατρεία του Ατέν παρήκμασε γοργά μετά το θάνατο του Ακενατόν, δίνοντας τη θέση της στην ανανεωμένη λατρεία του Άμμωνος-Ρα.

Βιβλιογραφία

• Collier, Mark and Manley, Bill 1998, How to Read Egyptian Hieroglyphs: Revised Edition. University of California Press, Berkeley.
• Guirand Félix (Ed) 1968, New Larousse Encyclopedia of Mythology, Crescend Books, New York.
• Ions Veronica 1968, Egyptian Mythology, Newnes Books, London.