Εκκλησία της Κύπρου

Αυτοκέφαλη Ανατολική Ορθόδοξη Χριστιανική Εκκλησία

Η Εκκλησία της Κύπρου είναι η πρώτη από τις δεκαπέντε Αυτοκέφαλες Εκκλησίες που συναποτελούν την Ορθόδοξη Εκκλησία. Είναι η μοναδική αρχαία Αυτοκέφαλη Εκκλησία από το 431 μ.Χ. όταν η Γ’ Οικουμενική Σύνοδος αναγνώρισε την Εκκλησία ως ανεξάρτητη και αυτοκέφαλη και έτσι η πρώτη στην τάξη μετά τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία. Πρώτος Επίσκοπος, ιδρυτής και προστάτης υπήρξε ο Απόστολος Βαρνάβας του οποίου η μνήμη εορτάζεται την 11η Ιουνίου. Πιστεύεται ότι ο τότε αρχιεπίσκοπος της Κύπρου Ανθέμιος, είδε στο όνειρό του τον Απόστολο Βαρνάβα να του φανερώνει τον τόπο θαβής του. Ο Ανθέμιος φτάνοντας στο σημείο εκείνο, βρήκε τα λείψανα του Αποστόλου Βαρνάβα μαζί με το ευαγγέλιο του αποστολιστή Ματθαίου. Ακολούθως, πήγε στην Κωνσταντινούπολη και τα χάρισε στον αυτοκράτορα Ζήνωνα. Σημερινός 76ος προκαθήμενός της είναι ο Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου Γεώργιος, που εξελέγη στις 24 Δεκεμβρίου 2022.

Εκκλησία της Κύπρου
Το έμβλημα της Εκκλησίας της Κύπρου.
ΙδρυτήςΑπόστολος Βαρνάβας το 45 μ.Χ.
Ανεξαρτησία431
Αναγνώριση478
ΠροκαθήμενοςΑρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου Γεώργιος
ΈδραΛευκωσία, Κύπρος
Επικράτεια Κύπρος
ΚυριότητεςΚύπρος
ΓλώσσαΕλληνιστική Κοινή
Πιστοί654,000[1]
Επίσκοποι17
Μοναστήρια67
Δικτυακός τόποςΕκκλησία της Κύπρου

Η έδρα της Εκκλησίας της Κύπρου βρίσκεται στο Μέγαρο της Ιέρας Αρχιεπισκοπής Κύπρου μέσα στην Παλιά Λευκωσία, απέναντι από το Παγκύπριο Γυμνάσιο.

Αυτοκέφαλο - Προνόμια Επεξεργασία

Το Αυτοκέφαλό της επιβεβαιώθηκε από την Γ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431 μ.Χ.), με τον 8ο κανόνα της.

«...Έξουσι το ανεπηρέαστον και αβίαστον οι των αγίων Εκκλησιών, των κατά την Κύπρον, προεστώτες, κατά τους Κανόνας των οσίων Πατέρων, και την αρχαίαν συνήθειαν, δι΄ εαυτών τας χειροτονίας των ευλαβεστάτων Επισκόπων ποιούμενοι...»

Προνόμια Επεξεργασία

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ζήνων παραχώρησε το 478 στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου τρία αυτοκρατορικά προνόμια που έχει ως σήμερα:

  • να υπογράφει διά κινναβάρεως (με κόκκινο μελάνι),
  • να φέρει πορφυρούν μανδύα κατά τις ακολουθίες και
  • να κρατεί Αυτοκρατορικό Σκήπτρο αντί της Ποιμαντορικής Ράβδου.

Αυτό έγινε όταν ο τότε Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Ανθέμιος προσέφερε στον Αυτοκράτορα το αντίγραφο του Ευαγγελίου του Ματθαίου, που βρέθηκε πάνω στο στήθος του Λειψάνου του Αποστόλου Βαρνάβα, το οποίο βρήκε ο Αρχιεπίσκοπος στον τάφο του Αποστόλου κατόπιν οράματος.

Επαρχίες Επεξεργασία

Η Εκκλησία της Κύπρου απαρτίζεται από τις ακόλουθες αρχιερατικές Επαρχίες, οι οποίες αναγράφονται κατά την τάξη τους, που καθορίζεται από τα πρεσβεία των Αρχιερέων που τις ποιμαίνουν

  1. Αρχιεπισκοπή Κύπρου, με έδρα τη Λευκωσία
  2. Μητρόπολη Πάφου, με έδρα την Πάφο
  3. Μητρόπολη Κιτίου, με έδρα τη Λάρνακα
  4. Μητρόπολη Κυρηνείας, με έδρα την Κυρήνεια
  5. Μητρόπολη Λεμεσού, με έδρα την Λεμεσό
  6. Μητρόπολη Μόρφου, με έδρα τη Μόρφου
  7. Μητρόπολη Κωνσταντίας και Αμμοχώστου, με έδρα την Αμμόχωστο
  8. Μητρόπολη Κύκκου και Τηλλυρίας, με έδρα την Ιερά Μονή Κύκκου
  9. Μητρόπολη Ταμασού και Ορεινής, με έδρα το Επισκοπείο της Επαρχίας Λευκωσίας
  10. Μητρόπολη Τριμυθούντος, με έδρα το Δάλι
  11. Επισκοπή Καρπασίας, με έδρα την Αιγιαλούσα
  12. Επισκοπή Αρσινόης, με έδρα την Περιστερώνα Χρυσοχούς
  13. Επισκοπή Αμαθούντος, με έδρα τον Άγιο Τύχωνα

Η σύνθεση των Επαρχιών, μπορεί να τροποποιηθεί με απόφαση της Ιεράς Συνόδου, για τη λήψη της οποίας απαιτείται αυξημένη πλειοψηφία των τριών τετάρτων (3/4) των μελών και συναίνεση του οικείου Αρχιερέα.

Ιερά Σύνοδος Επεξεργασία

Η Ιερά Σύνοδος αποτελεί την ανωτάτη αρχή της Εκκλησίας της Κύπρου και ενεργεί με βάση τις Θείες Γραφές, τους Ιερούς Κανόνες, τις Εκκλησιαστικές Παραδόσεις και τον Καταστατικό Χάρτη. Αυτή απαρτίζεται από τους εν ενεργεία Αρχιερείς, που έχουν εκλεγεί και χειροτονηθεί κανονικώς, δηλαδή τον Αρχιεπίσκοπο, τους Μητροπολίτες και τους Επισκόπους (επαρχιούχους και μη). Συγκαλείται από τον Αρχιεπίσκοπο Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου, ο οποίος είναι ο κανονικός Πρόεδρός της. Εάν αυτός κωλύεται, η Ιερά Σύνοδος συγκαλείται και προεδρεύεται από τον πρώτο τη τάξη από τα μέλη της, με γνώμη και εντολή, εφόσον αυτή είναι εφικτή, του Αρχιεπισκόπου (εάν αυτή δεν είναι εφικτή, με εντολή της πλειοψηφίας των τριών τετάρτων των μελών της). Σε περίπτωση χηρείας του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου, η σύγκληση της Ιεράς Συνόδου γίνεται από τον Τοποτηρητή του.

Η Ιερά Σύνοδος συνέρχεται στην Ιερά Αρχιεπισκοπή, ή εάν συντρέχει σπουδαίος λόγος, όπου ορίσει ο Αρχιερέας, που την συγκαλεί, τακτικώς μεν τέσσερις (4) φορές τον χρόνο, κατά την πρώτη, μετά τη Διακαινήσιμο, Εβδομάδα και κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο των μηνών Φεβρουαρίου, Ιουνίου και Σεπτεμβρίου, εκτάκτως δε όσες φορές εκείνος που δικαιούται να τη συγκαλέσει κρίνει εύλογη την σύγκλησή της ή ζητηθεί αυτή από την πλειοψηφία των μελών της Ιεράς Συνόδου. Η ημερήσια διάταξη των συνεδριών της Ιεράς Συνόδου καταρτίζεται από τον Πρόεδρο της. Συζήτηση θέματος εκτός ημερήσιας διάταξης είναι δυνατή, εφόσον είναι παρόντα και συναινούν όλα τα μέλη της Ιεράς Συνόδου.

Αρμοδιότητες Ιεράς Συνόδου Επεξεργασία

Η Ιερά Σύνοδος έχει το τεκμήριο της αρμοδιότητας και κατά συνέπεια διασκέπτεται και αποφασίζει για κάθε εκκλησιαστική υπόθεση, για την οποία δεν υπάρχει ρητή πρόβλεψη από τους Ιερούς Κανόνες και τον Καταστατικό Χάρτη. Η Ιερά Σύνοδος διαφυλάσσει τη δογματική, κανονική και λατρευτική τάξη στην Εκκλησία της Κύπρου και διατηρεί την ενότητα της πίστεως και την εκκλησιαστική κοινωνία με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τις λοιπές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Ακόμα, ρυθμίζει τις σχέσεις της Εκκλησίας της Κύπρου με τις άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, τις Ετερόδοξες Εκκλησίες και Ομολογίες και τα λοιπά θρησκεύματα και μεριμνά για την κήρυξη του Ευαγγελίου και τη διάδοση της πίστεως, επαγρυπνεί για τη θρησκευτική διδασκαλία των πιστών και αποφασίζει για τα αναγκαία μέτρα προς στερέωση και τελείωση στην πίστη και προαγωγή και ανύψωση της κατά Χριστόν ζωής του πληρώματος της Εκκλησίας της Κύπρου.

Αρμοδιότητα της Συνόδου είναι η άσκηση της ανώτατης δικαστικής εξουσίας στην Εκκλησία της Κύπρου, σύμφωνα με τις ειδικές διατάξεις για τα εκκλησιαστικά δικαιοδοτικά όργανα. Η Σύνοδος εποπτεύει το Κεντρικό Εκκλησιαστικό Ταμείο, τον Φορέα Μισθοδοσίας του Εφημεριακού Κλήρου και το Ελεγκτικό Τμήμα της Εκκλησίας της Κύπρου.

Συνοδικές Επιτροπές Επεξεργασία

Η Ιερά Σύνοδος συγκροτεί Επιτροπές, οι οποίες γνωμοδοτούν και επικουρούν το έργο της.

Πρόεδρος κάθε Επιτροπής είναι Αρχιερεύς και μέλη κληρικοί και λαϊκοί, ειδικοί επί των αντίστοιχων θεμάτων.

Οι Συνοδικές Επιτροπές είναι

  1. Συνοδική Επιτροπή επί των Δογματικών Ζητημάτων
  2. Συνοδική Επιτροπή επί των Διορθοδόξων, Διαχριστιανικών και Διαθρησκευτικών Σχέσεων
  3. Συνοδική Επιτροπή επί των Αιρέσεων
  4. Συνοδική Επιτροπή επί της Λατρείας
  5. Συνοδική Επιτροπή επί του Μοναχισμού
  6. Συνοδική Επιτροπή επί των Νομοκανονικών Ζητημάτων
  7. Συνοδική Επιτροπή επί της Ναοδομίας και της Χριστιανικής Τέχνης
  8. Συνοδική Επιτροπή επί της Παιδείας και της Χριστιανικής Αγωγής
  9. Συνοδική Επιτροπή επί της Νεότητος
  10. Συνοδική Επιτροπή επί της Κοινωνικής Πρόνοιας και του Φιλανθρωπικού έργου
  11. Συνοδική Επιτροπή επί των Ευρωπαϊκών και Διεθνών θεμάτων

Σημερινή σύνθεση Ιεραρχίας Επεξεργασία

Τα μέλη της Ιεράς Συνόδου, μετά την πρόσφατη Διεύρυνσή της, με σειρά κατά τη τάξει, είναι:

Αρχιεπίσκοπος Επεξεργασία

Προνόμια Αρχιεπισκόπου Επεξεργασία

Ο Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου έχει την ευθύνη της διαποίμανσης της Αρχιεπισκοπικής Περιφέρειας. Κατά τους Ιερούς Κανόνες, είναι ο Πρώτος της Εκκλησίας της Κύπρου και απολαμβάνει τα προνόμια που ανήκουν στον Πρώτο, σύμφωνα με τους Ιερούς Κανόνες και την εκκλησιαστική παράδοση, καθώς και των, κατά την τοπική εκκλησιαστική παράδοση, αρχαίων προνομίων του, τελετουργικής και εθιμοτυπικής φύσης.

Στα δικαιώματα του Αρχιεπισκόπου ανήκουν ειδικότερα τα εξής:

  • Συγκαλεί την Ιερά Σύνοδο και προεδρεύει αυτής και διατηρεί την ενότητα στην Ιεραρχία της Εκκλησίας της Κύπρου.
  • Μνημονεύεται κατά τη Θεία Λειτουργία από τους Μητροπολίτες της Εκκλησίας της Κύπρου και τους Επισκόπους, καθώς και κατά τις ιεροπραξίες στις Σταυροπηγιακές Μονές.
  • Εκπροσωπεί την Εκκλησία της Κύπρου και αποτελεί το σύνδεσμο στις σχέσεις της με τις λοιπές Ορθόδοξες Εκκλησίες, καλλιεργεί τις σχέσεις με τους Προκαθημένους των Ορθόδοξων Εκκλησιών και διατηρεί την εκκλησιαστική κοινωνία με αυτούς.
  • Εκπροσωπεί την Εκκλησία της Κύπρου στις σχέσεις της με τις Ετερόδοξες Εκκλησίες και Ομολογίες και τα λοιπά θρησκεύματα.
  • Εκπροσωπεί την Εκκλησία της Κύπρου στις σχέσεις της με την Πολιτεία.
  • Αναλαμβάνει, ως Τοποτηρητής, την προσωρινή διοίκηση Μητροπολιτικών Θρόνων, που έχουν κενωθεί, την οποία μπορεί να αναθέσει σε Έξαρχό του.
  • Απευθύνει, κατά τις Εορτές της Αναστάσεως και των Χριστουγέννων, εγκυκλίους σε όλη την Εκκλησία της Κύπρου, και έχει το δικαίωμα να δώσει εντολή για ανάγνωσή τους στους Ιερούς Ναούς της Εκκλησίας της Κύπρου.
  • Προΐσταται των χειροτονιών των Αρχιερέων ή παρέχει εντολή προς τούτο, σε άλλον Αρχιερέα.
  • Ιερουργεί σε όλη την Κύπρο, με απλή ανακοίνωση στον οικείο Αρχιερέα.

Τίτλος Αρχιεπισκόπου Επεξεργασία

 
Η έδρα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, στη Λευκωσία

Γύρω στον 7ο με 9ο αιώνα, έγιναν διάφορες αραβικές επιδρομές στο νησί οι οποίες είχαν ως αποτέλεσμα να καταστραφούν κάποιες Επισκοπές.

Για να προστατευτεί ο λαός της Κύπρου, ο τότε Αρχιεπίσκοπος με την βοήθεια του Αυτοκράτορα Ιουστινιανού Β΄ του Ρινότμητου, μερίμνησε ώστε να μεταφερθούν οι πιστοί στην περιοχή της Κυζίκου κοντά στον Ελλήσποντο μέχρι που σταμάτησαν οι επιδρομές και τότε το νησί ήταν ασφαλές, οπόταν και γύρισε ο λαός πίσω το 698 μ.Χ.

Η νέα «χώρα» που έζησαν οι Κύπριοι ονομάστηκε Νέα Ιουστινιανή προς τιμήν του Αυτοκράτορος που συνέβαλε στην ασφάλειά τους και υπήρξε η νέα έδρα του Αρχιεπισκόπου Κύπρου - η οποία αναγνωρίστηκε με τον 39ο κανόνα της Πενθέκτης Οικουμενικής Συνόδου το 691 μ.Χ.

Έκτοτε, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου, φέρει τον τίτλο: Νέας Ιουστινιανής και πάσης Κύπρου.

Σουλτανικά προνόμια Επεξεργασία

Επισκοπές Επεξεργασία

 
Η Εκκλησία του Αγίου Λαζάρου, στην Λάρνακα της Κύπρου.

Από αρχαιοτάτων χρόνων, αφ' ότου ιδρύθηκε η Εκκλησία της Κύπρου, ιδρύθηκαν και διάφορες Επισκοπές σε όλες τις τότε μεγάλες πόλεις της νήσου. Υπήρξαν δηλαδή, οι επισκοπές Κωνσταντίας, Σαλαμίνος, Κιτίου, Αμαθούντος, Νεαπόλεως, Κουρίου, Πάφου, Αρσινόης, Σόλων, Λαπήθου, Κυρηνείας, Ταμασού, Λεδρών, Χύτρων, Τριμυθούντος και Καρπασίας.

Κατά την περίοδο όμως της Φραγκοκρατίας στην Κύπρο (1192-1571), οι Λατίνοι κατακτητές επιχείρησαν να επέμβουν στην θρησκεία του τόπου και να περιορίσουν την Ορθοδοξία. Ένα από τα μέτρα που έλαβαν τότε και συγκεκριμένα το 1222, ήταν να μειώσουν τις Ορθόδοξες Επισκοπές από 14 σε 4, όσες ήταν δηλαδή και οι Ρωμαιοκαθολικές. Από τότε, εκτός από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου, διατηρήθηκαν μόνο οι Επισκοπές - Μητροπόλεις Πάφου, Κιτίου και Κηρυνείας. Αυτό παρέμεινε μέχρι το 1973 οπότε και εδημιουργήθηκαν δύο νέες Μητροπόλεις, ήτοι η Λεμεσού και η Μόρφου. Φυσικά, κατά καιρούς υπήρξαν Τιτουλάριοι Επίσκοποι κάποιων πάλαι ποτέ διαλαμψασών Επισκοπών (όπως Λήδρας, Ταμασού, Τριμυθούντος, Σαλαμίνος κ.λπ.), οι οποίοι ήταν βοηθοί του Αρχιεπισκόπου ή άλλων Μητροπολιτών.

Η τελευταία διεύρυνση της ιεραρχίας της Εκκλησίας της Κύπρου, το 2007, είχε ως αποτέλεσμα την δημιουργία-ανασύσταση και άλλων Επισκοπών, κάποιες από τις οποίες έγιναν Μητροπόλεις (με Εκκλησιαστική Περιφέρεια), και κάποιες άλλες Χωρεπισκοπές (χωρίς Εκκλησιαστικη Περιφέρεια). Νέες Μητροπόλεις είναι η Κωνσταντίας, Κύκκου, Ταμασού και Τριμυθούντος. Νέες Χωρεπισκοπές εκτός από τις ήδη υπάρχουσες Σαλαμίνος και Αρσινόης, είναι οι Καρπασίας, Αμαθούντος, Νεαπόλεως και Μεσαορίας, ενώ τον τίτλο του Επισκόπου της Λήδρας και των Χύτρων πήραν οι Ηγούμενοι των Σταυροπηγιακών Μονών Παναγίας Μαχαιρά και Αγίου Νεοφύτου.

Μητροπολιτικές Περιφέρειες Επεξεργασία

Η Εκκλησία της Κύπρου χωρίζεται σε διάφορες Μητροπολιτικές Περιφέρειες, οι οποίες είναι οι ακόλουθες:

Σταυροπηγιακές Μονές Επεξεργασία

Εκτός από την Ιερά, Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας του Κύκκου, η οποία έχει υπό την διοίκησή της Μητροπολιτική Περιφέρεια και ο Ηγούμενός της είναι ο Πανιερώτατος Μητροπολίτης Κύκκου και Τυλληρίας κ. Νικηφόρος, υπάρχουν ακόμη δύο Σταυροπηγιακές Μονές οι οποίες δεν υπάγονται σε καμμία Μητροπολιτική Περιφέρεια και ο Ηγούμενός τους έχει τον τρίτο της Ιερωσύνης βαθμό, αυτόν του Επισκόπου:

Ηγούμενος: Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Λήδρας κ. Επιφάνιος

Ηγούμενος: Ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Χύτρων κ. Λεόντιος

Ιερές Μονές Επεξεργασία

Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενο εδάφιο για τις Επισκοπές, στην Εκκλησία της Κύπρου υπαρχουν Σταυροπηγιακές και Ενοριακές Μονές. Οι πέντε Σταυροπηγιακές είναι η Ιερά Μονή Παναγίας του Κύκκου, η Ιερά Μονή Παναγίας του Μαχαιρά, η Ιερά Μονή Αγίου Νεοφύτου, η Ιερά Μονή Αποστόλου Βαρνάβα και η Ιερά Μονή Παναγίας Καθάρων. Οι Ηγούμενοι των τριών πρώτων αυτών Ιερών Μονών φέρουν τον τρίτο της Ιερωσύνης βαθμό, το Επισκοπικό δηλαδή εκκλησιαστικό αξίωμα.

Εκτός από αυτές, υπάρχει και πλήθος Ενοριακών Μονών, και οι πιο γνωστές είναι η Ιερές Μονές Σταυροβουνίου, Αποστόλου Ανδρέα, Τροοδιτίσσης, Χρυσορροϊατίσσης, Αγίας Θέκλης, Αγίου Γεωργίου Αλαμάνου, Αγίου Ηρακλειδίου, Τιμίου Προδρόμου Μέσα Ποταμού κ.λπ.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 8 Αυγούστου 2010. 

Περαιτέρω ανάγνωση Επεξεργασία

  • Αλιβιζάτος, Αμίλκας (1973). «Το Αυτοκέφαλον της Εκκλησίας της Κύπρου εν Περιπτώσει Ενώσεως της Κύπρου μετά της Μητρός Ελλάδος». Στο: Παπαδόπουλος, Θεόδωρος· Χριστοδούλου, Μενέλαος. Πρακτικά του Πρώτου Διεθνούς Κυπρολογικού Συνεδρίου. 3. Λευκωσία: Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών. σελ. 27-28. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία