Βικιπαίδεια

Ευρωπαϊκό Δίκαιο

Ευρωπαϊκό δίκαιο ή ενωσιακό δίκαιο (πριν το 2009 κοινοτικό δίκαιο)[1][2] ονομάζεται το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Περιλαμβάνει ένα σύνολο νομικών κανόνων και αρχών που καθορίζουν τη λειτουργία και τις εξουσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ευρωπαϊκό δίκαιο αποτελεί αυτόνομη πηγή δικαίου, η οποία επηρεάζει άμεσα ή έμμεσα τη νομοθεσία των κρατών μελών και γίνεται μέρος της έννομης τάξης κάθε κράτους μέλους. Ως εκ τούτου, συνιστά ιδιαίτερη έννομη τάξη, χωριστή από τις εθνικές έννομες τάξεις των κρατών μελών, αλλά και από το διεθνές δίκαιο, και διέπεται από τις δικές του ιδιαίτερες αρχές.[3][4]

Το ευρωπαϊκό δίκαιο δεν πρέπει να συγχέεται με το δίκαιο του Συμβουλίου της Ευρώπης, το οποίο ασχολείται με τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου των 46 κρατών μελών της Ευρώπης.[5]

Διακρίσεις Επεξεργασία

Το ευρωπαϊκό δίκαιο διακρίνεται σε πρωτογενές δίκαιο (τις Συνθήκες και τις γενικές αρχές του δικαίου), παράγωγο δίκαιο (με βάση τις Συνθήκες) και συμπληρωματικό δίκαιο.[3][6]

  • Πρωτογενές δίκαιο είναι το δίκαιο των τριών ιδρυτικών Συνθηκών [Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Συνθήκη του Μάαστριχτ), Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Συνθήκη της Λισσαβώνας)[2] και Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας (Συνθήκη Ευρατόμ)] και οι γενικές αρχές που πηγάζουν από αυτές. Σημειώνεται ότι οι συνθήκες αυτές διατηρούν χαρακτήρα "θεσμικό", "συνταγματικό" και "κανονιστικό".[7][8][9]
  • Παράγωγο ή δευτερογενές δίκαιο είναι οι κανόνες δικαίου που εκδίδουν τα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και περιέχονται κατά βάση σε κανονισμούς, οδηγίες, αποφάσεις, συστάσεις και γνώμες. Οι κανόνες αυτοί αποτελούν πράξεις που λαμβάνονται και εκδίδονται κατά περίπτωση από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο της ΕΕ ή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, οι οποίες όμως διαφέρουν μεταξύ τους σημαντικά δημιουργώντας έτσι διαφορετικές έννομες συνέπειες.
  • Συμπληρωματικό δίκαιο περιλαμβάνει τις γενικές αρχές δικαίου της Ένωσης και τα θεμελιώδη δικαιώματα,[10] και τις διεθνείς συνθήκες που συνάπτει η ΕΕ με βάση τα άρθρα 216 και 217 της ΣΛΕΕ.[11] Οι γενικές αρχές έχουν αναπτυχθεί κυρίως στο πλαίσιο της νομολογίας του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία είναι η βάση για την αναγνώριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων ως γενικών αρχών του δικαίου της Ένωσης. Ως προς τις διεθνείς συμφωνίες, σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου, το διεθνές δίκαιο υπερισχύει του (παράγωγου) δικαίου της ΕΕ.[3]
 
Η ΕΕ έχει πληθυσμό 448 εκατομμυρίων ανθρώπων, τη μεγαλύτερη συνδυασμένη οικονομία στον κόσμο και ένα πολύ υψηλό ποσοστό ανθρώπινης ανάπτυξης. Αποδέκτης του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης του 2012, η ​​ΕΕ δεσμεύεται για την «ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ελευθερία, δημοκρατία, κοινωνική ισότητα, κράτος δικαίου και σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων».[12]

Οι κανονισμοί είναι οι νομοθετικές πράξεις που έχουν άμεση ισχύ στο εθνικό δίκαιο των κρατών μελών, χωρίς να χρειάζεται να μεταφερθούν στο εθνικό δίκαιο, πλην όμως μπορεί να απαιτείται αντίστοιχη εναρμόνιση του εσωτερικού δικαίου των κρατών μελών προς αποφυγή συγκρούσεων.Το πρωτογενές δίκαιο δεν έχει αυτοδύναμη ισχύ σε αντίθεση με το παράγωγο που έχει.[6]

Οι οδηγίες είναι νομοθετικές πράξεις που απευθύνονται στα κράτη μέλη. Απαιτούν από τις χώρες της ΕΕ να πετύχουν ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, αλλά ο τρόπος εξαρτάται από τα κράτη μέλη. Οι χώρες οφείλουν να ενσωματώσουν (μεταφέρουν) τις οδηγίες στο εθνικό τους δίκαιο για πετύχουν το αποτέλεσμα αυτό. Η μεταφορά γίνεται εντός της προθεσμίας που ορίζεται στην οδηγία, συνήθως εντός 2 ετών.[6] Το πώς θα τη μεταφέρουν (με νόμο, Προεδρικό Διάταγμα ή Βασιλικό Διάταγμα κλπ.) διέπεται από το εσωτερικό δίκαιο των κρατών μελών. Οφείλουν όμως κατά τη μεταφορά της να μην αλλοιώνουν το νόημά της και να διατηρήσουν την ουσία της ρύθμισης (effet utile).

Οι αποφάσεις είναι δεσμευτικές νομικές πράξεις που δε χρειάζεται να μεταφερθούν στο εθνικό δίκαιο. Ισχύουν για μία ή περισσότερες χώρες της ΕΕ, επιχειρήσεις ή ιδιώτες που λαμβάνουν τη σχετική κοινοποίηση με βάση την οποία τίθενται σε ισχύ.[6]

 
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, που εκλέγεται από τους πολίτες της ΕΕ, θεσπίζει νέους νόμους σε συνεργασία με την Επιτροπή και το Συμβούλιο.

Οι συστάσεις είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιούν τα όργανα της ΕΕ για να προτείνουν μια γραμμή δράσης, χωρίς ωστόσο να υπάρχει νομική υποχρέωση και άρα δεσμευτική ισχύ.[6]

Οι γνώμες είναι ένα εργαλείο που επιτρέπει στα όργανα της ΕΕ να εκφράζουν την άποψή τους, χωρίς όμως αυτή να έχει νομική υποχρέωση και άρα δεσμευτική ισχύ.[6]

Υπάρχουν επίσης οι κατ' εξουσιοδότηση πράξεις και οι εκτελεστικές πράξεις. Οι κατ' εξουσιοδότηση πράξεις εκδίδονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη συμπλήρωση ή την τροποποίηση νομοθετικών πράξεων της ΕΕ και είναι νομικά δεσμευτικές. Εφόσον το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο δε διατυπώσουν αντιρρήσεις, τίθενται σε ισχύ. Οι εκτελεστικές πράξεις δίνουν τη δυνατότητα στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή να καθορίζει τις προϋποθέσεις για την ομοιόμορφη εφαρμογή των νόμων της ΕΕ, και είναι νομικά δεσμευτικές.[6]

Πηγή δικαίου Κανόνες δικαίου Χαρακτήρας
Πρωτογενές δίκαιο
  • Ιδρυτικές Συνθήκες
  • Τροποποίηση Συνθηκών
 Υποχρεωτικός
Παράγωγο ή δευτερογενές δίκαιο
  • Κανονισμοί
  • Οδηγίες
  • Αποφάσεις
  • Συμβάσεις και συμφωνίες μεταξύ χωρών της Ε.Ε
  • Διεθνείς συμφωνίες
 Υποχρεωτικός
  • Συστάσεις
  • Γνώμες
 Μη υποχρεωτικός
Συμπληρωματικό δίκαιο
  • Νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
  • Διεθνές δίκαιο
  • Εθνικό δίκαιο των χωρών μελών (στο πεδίο δράσης τους)
 Υποχρεωτικός
  • Συνήθειες
 Μη υποχρεωτικός

Χαρακτηριστικά Επεξεργασία

Ισχύς Επεξεργασία

 
Η ΕΕ εξελίχθηκε από την Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα των 6 κρατών μελών, σε μια ένωση 27 κρατών μελών το 2022.

Το ευρωπαϊκό δίκαιο υπερισχύει του εθνικού (εσωτερικού) δικαίου των κρατών-μελών της Ε.Ε.[3]

Σημειώνεται ότι οι συνθήκες (πρωτογενές δίκαιο) αποτελούν συμφωνίες που στο σύνολό τους συνιστούν τον "καταστατικό χάρτη" της Ε.Ε., οι οποίες τελικά και υπερισχύουν των εσωτερικών νόμων (εθνικών δικαίων) των κρατών μελών. Συνεπώς τα κράτη μέλη δεν μπορούν μετά την ένταξή τους να επικαλεστούν αντισυνταγματικότητα συνθηκών, με σκοπό την απαλλαγή τους από τις ανειλημμένες υποχρεώσεις τους.

Επίσης και οι πράξεις των οργάνων της Ε.Ε. που εκδίδονται προς εφαρμογή των διατάξεων των συνθηκών υπερισχύουν ομοίως των εθνικών (εσωτερικών) νόμων εκάστου κράτους μέλους. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι αυτή η υπεροχή δεν καταργεί τους εθνικούς νόμους που είναι αντίθετοι με αυτούς της Ένωσης, αλλά τους "εκτοπίζει" δηλαδή οι εθνικοί νόμοι αντίθετοι με τους ευρωπαϊκούς δεν εφαρμόζονται πλέον, αλλά δεν εξαφανίζονται.

Το ελληνικό Σύνταγμα ορίζει ότι διεθνείς συνθήκες, που έχει συνομολογήσει η Ελλάδα, υπερισχύουν των νόμων (άρθρο 28 του Ελληνικού Συντάγματος του 1975, όπως ισχύει και στην αναθεώρηση του Συντάγματος του 2008), αλλά όχι και αυτού τούτου του Συντάγματος, που όμως είναι υπόχρεο σε εναρμόνιση με κοινοτικό δίκαιο, σύμφωνα με το άρθρο 3 της συνθήκης Ρώμης.

Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει τονίσει κατ’ επανάληψιν ότι όλα τα κράτη μέλη οφείλουν να συμμορφώνονται με το ευρωπαϊκό δίκαιο και ουδεμία διάταξη εσωτερικού δικαίου (νόμος ή Σύνταγμα) δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία για μη συμμόρφωσή τους. Πάντως η σχέση του συνταγματικού προς το ευρωπαϊκό δίκαιο στο εσωτερικό κάθε κράτους μέλους ερίζεται εντόνως.[13]

Ιστορικό Επεξεργασία

Η αρχή της υπεροχής θεσπίστηκε από το Δικαστήριο μετά την απόφαση της 15ης Ιουλίου 1964, στην υπόθεση Flaminio Costa κατά Enel. Με την απόφαση αυτή, το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έκρινε ότι η υπεροχή του κοινοτικού δικαίου περιορίζει τα περιθώρια ελιγμών των κρατών μελών, εμποδίζοντας την επικράτηση ενός νόμου αντίθετου προς αυτόν των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων. Το Δικαστήριο έκρινε επίσης στην απόφαση αυτή ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούσαν να επικαλεστούν τον κανόνα της αμοιβαιότητας, που είναι γενικός στο διεθνές δίκαιο, έτσι ώστε να είναι αδύνατο να επικρατήσουν, έναντι ενός νομικού συστήματος που αποδέχονται αμοιβαία, με ένα μονομερές μέτρο. Στην πράξη, αυτό συνεπάγεται υποχρέωση τήρησης της έννομης τάξης της Ένωσης.[14]

Επιβολή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Προκειμένου να εξασφαλιστεί η συμμόρφωση με τους κανόνες και τις στρατηγικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μηχανισμοί επιβολής του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης προβλέπονται σε επίπεδο ενωσιακού δικαίου.[15] Και τούτο διότι η επιβολή συνιστά αναπόσπαστο μέρος της διαδικασίας λήψης αποφάσεων.

Η άμεση επιβολή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξασφαλίζεται καταρχήν από τα κράτη μέλη, τα οποία σύμφωνα με το άρθρο 4(3) ΣΕΕ, οφείλουν να εξασφαλίζουν ότι το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ενσωματώνεται, εφαρμόζεται και επιβάλλεται αποτελεσματικά. Στο επίπεδο των κρατών μελών η επιβολή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης γίνεται μέσω των δικαστηρίων και των δημόσιων αρχών.

Περαιτέρω, η επιβολή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξασφαλίζεται έμμεσα διά της δράσης της Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατά το άρθρο 17 ΣΕΕ, η Επιτροπή της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι υπεύθυνη για τον έλεγχο εφαρμογής του ενωσιακού δικαίου από τα κράτη μέλη (έμμεση επιβολή). Συγκεκριμένα, η Επιτροπή μπορεί προς τον σκοπό αυτό να χρησιμοποιήσει τις διαδικασίες λόγω παραβίασης του δικαίου της Ένωσης, όπως προβλέπονται στα άρθρα 258, 259 και 260 ΣΛΕΕ. Οι εν λόγω διαδικασίες συνιστούν ένα  από τα ισχυρότερα εργαλεία για την επιβολή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι τελικά αρμόδιο να κρίνει εάν έχει λάβει χώρα παραβίαση και ποία πρέπει να είναι η κύρωση. Εκτός αυτού, η Επιτροπή μπορεί να υιοθετήσει ηπιότερα μέτρα ώστε να επικουρήσει τα κράτη μέλη στην επιβολή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Επιπλέον, οι Ευρωπαϊκοί Οργανισμοί (‘EU Agencies’) δύνανται να συμβάλλουν στην άμεση επιβολή του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, σχετικές αρμοδιότητες έχουν απονεμηθεί ρητά σε ελάχιστους Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς.[16] Παράδειγμα αποτελεί η Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (‘ESMA’),[17] η οποία είναι αρμόδια να εξουσιοδοτεί τη λειτουργία ιδιωτικών φορέων στην ευρωπαϊκή χρηματοοικονομική αγορά, και έπειτα να ελέγχει τη συμμόρφωσή τους με τους σχετικούς κανόνες.

Καθεστώς αρμοδιοτήτων Επεξεργασία

Όπως αναφέρονται στον Τίτλο I του Πρώτου Μέρους της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ενοποιημένη έκδοση)[18]:
Αποκλειστικές αρμοδιότητες:
Μόνο η Ένωση μπορεί να νομοθετεί και να εκδίδει δεσμευτικές πράξεις. Τα κράτη μέλη έχουν την εν λόγω δυνατότητα μόνο εάν έχουν εξουσιοδοτηθεί από την Ένωση ή μόνο για να εφαρμόσουν τις πράξεις της Ένωσης.[19]
  • τελωνειακή ένωση
  • θέσπιση των κανόνων ανταγωνισμού που είναι αναγκαίοι για τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς,
  • νομισματική πολιτική για τα κράτη μέλη με νόμισμα το ευρώ,
  • διατήρηση των βιολογικών πόρων της θάλασσας στο πλαίσιο της κοινής αλιευτικής πολιτικής,
  • κοινή εμπορική πολιτική.
  • σύναψη διεθνών συμφωνιών στο πλαίσιο αυτών των αρμοδιοτήτων.
Συντρέχουσες αρμοδιότητες:
Η Ένωση και τα κράτη μέλη μπορούν να νομοθετούν και να εκδίδουν δεσμευτικές πράξεις, αλλά τα κράτη θα ασκούν τις αρμοδιότητές τους μόνο στο βαθμό που η Ένωση δεν το έχει ήδη πράξει.[20]
  • εσωτερική αγορά,
  • κοινωνική πολιτική, για τις πτυχές που καθορίζονται στην παρούσα Συνθήκη,
  • οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή,
  • γεωργία και αλιεία, με την εξαίρεση της διατήρησης των βιολογικών πόρων της θάλασσας,
  • περιβάλλον,
  • προστασία των καταναλωτών,
  • μεταφορές,
  • διευρωπαϊκά δίκτυα,
  • ενέργεια,
  • χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης,
  • κοινές προκλήσεις για την ασφάλεια στον τομέα της δημόσιας υγείας, για τις πτυχές που καθορίζονται στην παρούσα Συνθήκη.
Οι πολιτικές και οι ενέργειες της Ένωσης δεν εμποδίζουν τα κράτη να ασκήσουν τις δικές τους.
  • έρευνα, τεχνολογική ανάπτυξη και διάστημα
  • αναπτυξιακή συνεργασία και ανθρωπιστική βοήθεια
Ειδικές αρμοδιότητες (διατίθενται χωριστά)
  • συντονισμός των οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών, και πολιτικών για την απασχόληση
  • κοινή εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφάλειας
Αρμοδιότητες υποστήριξης:
Η Ένωση μπορεί να αναλαμβάνει δράσεις για να υποστηρίζει, να συντονίζει ή να συμπληρώνει τη δράση των κρατών μελών.[21]
  • προστασία και η βελτίωση της ανθρώπινης υγείας,
  • βιομηχανία,
  • πολιτισμός,
  • τουρισμός,
  • παιδεία, επαγγελματική εκπαίδευση, νεολαία και αθλητισμός,
  • πολιτική προστασία,
  • διοικητική συνεργασία.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ «Κοινοτικό δίκαιο - Τι είναι, ορισμός και έννοια - 2021 - Economy-Wiki.com». el.economy-pedia.com. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  2. ↑ 2,0 2,1 «Η Συνθήκη της Λισαβόνας | Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». www.europarl.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 «Πηγές και πεδίο εφαρμογής του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης | Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». www.europarl.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  4. ↑ «European law | Britannica». www.britannica.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  5. ↑ «Αξιες». Το Συμβούλιο της Ευρώπης εν συντομία. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 «Μορφές δικαίου της ΕΕ». ec.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 6 Μαΐου 2022. 
  7. ↑ «Οι ιδρυτικές Συνθήκες | Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». www.europarl.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  8. ↑ «Οι Συνθήκες του Μάαστριχτ και του Άμστερνταμ | Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». www.europarl.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  9. ↑ «Η Συνθήκη της Νίκαιας και η Συνέλευση για το Μέλλον της Ευρώπης | Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». www.europarl.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  10. ↑ «Η προστασία των αξιών του άρθρου 2 ΣΕΕ στην ΕΕ | Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». www.europarl.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  11. ↑ «Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι εμπορικοί εταίροι της | Θεματολογικά δελτία για την Ευρωπαϊκή Ένωση | Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο». www.europarl.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 7 Μαΐου 2022. 
  12. ↑ Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 2.
  13. ↑ Newsroom. «Ποιο δίκαιο είναι ανώτερο | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ». www.kathimerini.gr. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2022. 
  14. ↑ «CURIA - Πίνακας αποτελεσμάτων». curia.europa.eu. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2022. 
  15. ↑ Άρθρο 7 ΣΕΕ, Άρθρο 108(2) ΣΛΕΕ, Άρθρο 114(9) ΣΛΕΕ, Άρθρο 271 ΣΛΕΕ, Άρθρο 348 ΣΛΕΕ.
  16. ↑ Scholten, Miroslava. Research Handbook on the Enforcement of EU Law. Utrecht University, the Netherlands: Edward Elgar Publishing. σελ. 154. ISBN 978 1 80220 802 3. 
  17. ↑ «Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA)». 
  18. ↑ «EUR-Lex - - EL». Επίσημη Εφημερίδα αριθ. C 326 της 26/10/2012 σ. 0001 - 0390;. Ανακτήθηκε στις 8 Μαΐου 2022. 
  19. ↑ Άρθρο 2.1 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
  20. ↑ Άρθρο 2.2 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης
  21. ↑ Άρθρο 2.5 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ευρωπαϊκό_Δίκαιο&oldid=10494548"