Βικιπαίδεια

Θέρεμιν

Το θέρεμιν (αλλιώς θερεμίνη, αρχικά αιθερόφωνο) είναι ένα ηλεκτρονικό μουσικό όργανο που εφευρέθηκε το 1920.[1] Είναι το μόνο μουσικό όργανο το οποίο μπορεί να παιχτεί μακρόθεν, δηλ. «στον αέρα», χωρίς να αγγίζεται από τον ερμηνευτή —του οποίου το παίξιμο μοιάζει με «εναέρια γλυπτική»— και γι' αυτόν το λόγο είναι εξαιρετικά δύσκολο.[2] Το όνομά του το πήρε από τον εφευρέτη του, το Ρώσο Λεβ Τερμέν (ρωσικά: Лев Сергеевич Термен‎‎), ο oποίος μεταβαίνοντας στις ΗΠΑ άλλαξε το όνομά του σε Λέον Θέρεμιν (Léon Theremin).

Ο Λέον Θέρεμιν ερμηνεύει το δημιούργημά του (π. 1924)

Ιστορικό Επεξεργασία

Η εφεύρεση του οργάνου έγινε συμπτωματικά. Το 1919 ο Θέρεμιν δούλευε σε ένα εργαστήριο και ασχολείτο με τη μέτρηση της πυκνότητας των αερίων. Κάποια στιγμή, το πλησίασμα του χεριού του στο μηχάνημα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ήχου που έμοιαζε με σφύριγμα. Ο Θέρεμιν παρατήρησε πως η απομάκρυνση και το πλησίασμα της παλάμης του από το μετρητή παρήγαγε ήχους σε διαφορετικό τονικό ύψος, ανάλογα με την απόσταση. Με βάση αυτή την ανακάλυψη προχώρησε στην κατασκευή του οργάνου, το οποίο παρουσιάστηκε ως «αυτοτελές» μουσικό όργανο το 1928.[3]

 
To θέρεμιν που κατασκεύασε η RCA το 1929 (εσωτερικό)

Η συσκευή προκάλεσε το έντονο ενδιαφέρον του γίγαντα των οπτικοακουστικών μέσων RCA (Radio Corporation of America). Η εταιρεία, που πίστευε ότι η εφεύρεση του Λέον Θέρεμιν μπορούσε να μπει σε κάθε σπίτι, αντικαθιστώντας το κυρίαρχο πιάνο, του πρόσφερε το 1929 συμβόλαιο αξίας 100.000 δολαρίων —ποσό τεράστιο για τα μέτρα της εποχής. Το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς τα πρώτα όργανα βγήκαν στην αγορά, με τιμή πώλησης 220 δολάρια, αλλά η RCA λίγο αργότερα διέκοψε την παραγωγή, αφού στο μεταξύ είχε ξεσπάσει η μεγάλη οικονομική κρίση (The Great Depression).[4]

Αρχές λειτουργίας Επεξεργασία

Η θερεμίνη είναι ένα κουτί από το οποίο προεξέχουν δύο κεραίες που δημιουργούν ένα ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Με την κίνηση του χεριού του ανάμεσα στις κεραίες και το ηλεκτρικό δυναμικό του σώματός του, ο μουσικός επιδρά στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Οι μεταβολές αυτές του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου αναγνωρίζονται, ενισχύονται και αναπαράγονται από τις κεραίες ως ήχος.

Χρήση - διάδοση Επεξεργασία

Παρόλο που το θέρεμιν αποτέλεσε από πολλές απόψεις «τομή» στην ιστορία της κατασκευής μουσικών οργάνων και ηγετικές μορφές της μουσικής πρωτοπορίας (Τζων Κέιτζ, Εντγκάρ Βαρέζ το χαρακτήρισαν ως «το όργανο του αιώνα»,[5] η χρήση του παρέμεινε αρχικά περιορισμένη. Με λίγες εξαιρέσεις, δε βρήκε ιδιαίτερη απήχηση στο χώρο της λόγιας μουσικής της εποχής.[α]

Χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο σε κινηματογραφικές ταινίες, ιδίως σε σκηνές αγωνίας, φόβου, απόγνωσης και συχνά σε φιλμ επιστημονικής φαντασίας ή με «διαστημική» θεματολογία,[1] καθώς και στην ηλεκτρονική ποπ μουσική. Μερικές από τις ταινίες που το θέρεμιν χρησιμοποιήθηκε στη μουσική - ηχητική τους επένδυση είναι οι: The Bride of Frankenstein (Η νύφη του Φρανκενστάιν, 1935)[β] του Τζέημς Γουέηλ, Νύχτα αγωνίας (1945)[γ] του Χίτσκοκ, The Day the Earth Stood Still (Όταν η Γη σταματήσει, 1951) του Ρόμπερτ Γουάιζ, It Came from Outer Space (1953) του Τζακ Άρνολντ, Ed Wood (1994) και Mars Attacks! (1996) του Τιμ Μπάρτον και Μπάτμαν για πάντα (1995) του Τζόελ Σουμάχερ.[4]

Ευρύτερα γνωστό στο χώρο της μουσικής έγινε τη δεκαετία του '90. Το θέρεμιν ενέπνευσε συγκροτήματα όπως τους Rolling Stones, Led Zeppelin, Beach Boys, Pixies, Placebo, Portishead και Radiohead.[δ]

 
Ένα σύγχρονο θέρεμιν

Στους σημαντικούς ερμηνευτές του οργάνου περιλαμβάνονται οι Δρ. Σάμιουελ Χόφμαν (Dr. Samuel J. Hoffman, 1903-1967)[10], η Λύντια Καβίνα (γενν. Μόσχα, 1967), μικρανηψιά του Λ. Θέρεμιν,[11] και η αυστριακής καταγωγής Νεοϋορκέζα Ντόριτ Κράυσλερ (Dorit Chrysler, γενν. Γκρατς, 1973).[9] Άρρηκτα συνδεδεμένη με το θέρεμιν είναι η πρωτοπόρος της ηλεκτρονικής μουσικής, Κλάρα Ρόκμορ (Clara Rockmore). Γεννημένη στις 9 Μαρτίου 1911, στο Βίλνιους της Λιθουανίας,[ε] η Ρόκμορ υπήρξε βιρτουόζος του οργάνου και στενή φίλη του Λ. Θέρεμιν.[2]

Η θερεμίνη θεωρείται ο πρόγονος του συνθεσάιζερ.[1] Κατέλαβε ιδιαίτερη θέση στην ιστορία της μουσικής μέσα από τον οργανοποιό Ρόμπερτ Μουγκ (Robert Moog), ο οποίος χρησιμοποιώντας τις εμπειρίες που αποκόμισε από την κατασκευή του συγκεκριμένου οργάνου στην αρχή της καριέρας του, έφτιαξε τους πρώτους συνθετητές.

Η θαυμαστή ιστορία του οργάνου και του εφευρέτη του, αποτυπώθηκε και στην οθόνη, με το ντοκιμαντέρ του Στήβεν Μ. Μάρτιν Theremin: An Electronic Odyssey (1993). Το φίλμ, που έλαβε επιδοκιμαστικές κριτικές, παρουσιάζει τόσο την ταραχώδη προσωπική ζωή και τις περιπέτειες του Λέον Θέρεμιν, όσο και τη διάδοση του οργάνου του στο χώρο της μουσικής, από ερμηνείες-διασκευές του Μπαχ, μέχρι τη χρήση του από τους μουσικούς της ροκ.[12]

Σημειώσεις Επεξεργασία

  1. ↑ Ο γνωστός Τσέχος συνθέτης Μπόχουσλαβ Μαρτίνου έγραψε τo 1944 μια μικρή Φαντασία για θέρεμιν και σύνολο μουσικής δωματίου.[6] Είχαν προηγηθεί ορισμένοι άλλοι, με πιο αξιοσημείωτη την περίπτωση του Αυστραλού συνθέτη Πέρσυ Γκρέηντζερ (Percy Grainger).[5]
  2. ↑ Πρόκειται για την πρώτη «χολυγουντιανή» εμφάνιση του οργάνου. Τη μουσική υπέγραφε ο Γερμανός εμιγκρές συνθέτης Φραντς Γουάξμαν.[7]
  3. ↑ Η πρωτότυπη μουσική της ταινίας ήταν σύνθεση του Μίκλος Ρόζα και κέρδισε το Βραβείο Όσκαρ για πρωτότυπη μουσική επένδυση την ίδια χρονιά.[8]
  4. ↑ Το θέρεμιν συμμετέχει ως όργανο σε τραγούδια όπως τα: «Good Vibrations» των Beach Boys, «Echoes» των Pink Floyd, «Velouria» των Pixies, «Glory Box» των Portishead, «Little People» των White Stripes,[4] «Whole Lotta Love» και «No Quarter» των Led Zeppelin[9] κ.άλ.
  5. ↑ Τότε τμήμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Στο ένθετο του Theremin, by Dr. Samuel Hoffman: The Complete Recordings. (Αριθμ. κατ. 2711402173). Αθήνα: περ. Δίφωνο - Modern Times. 2008. 
  2. ↑ 2,0 2,1 Graeme Harper κ.άλ., επιμ. (2009). Sound and Music in Film and Visual Media: A Critical Overview. Νέα Υόρκη: Bloomsbury Academic. σελ. 119. ISBN 978-0826458247. 
  3. ↑ Cassie Martin (30 Οκτωβρίου 2013). «The Spooktacular Sounds of Halloween». Boston University News Service. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Αυγούστου 2016. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2016. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Martin Vennard (13 Μαρτίου 2012). «Leon Theremin: The man and the music machine». BBC. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2016. 
  5. ↑ 5,0 5,1 «Lydia Kavina: Music from the Ether. Original Music for Theremin». Mode Records. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2016. 
  6. ↑ «Martinu: Fantasia for theremin, oboe, piano & string quartet, H. 301». Presto Classical. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2016. 
  7. ↑ Harper κ.άλ., επιμ. (2009), σελ. 121.
  8. ↑ Craig Lysy (24 Ιουλίου 2013). «Spellbound – Miklós Rózsa». Movie Music UK. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Απριλίου 2016. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2016. 
  9. ↑ 9,0 9,1 Nadja Sayej (17 Σεπτεμβρίου 2013). «Dorit Chrysler is the Theremin Goddess». Noisey: music by Vice. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2016. 
  10. ↑ «Dr. Samuel J. Hoffman discography». Discogs. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2016. 
  11. ↑ «Lydia Kavina discography». Discogs. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2016. 
  12. ↑ Βλ. «(στήλη) Home video». Billboard (2 Μαρτίου 1996). https://books.google.gr/books?id=Og8EAAAAMBAJ&pg=PA58&lpg=PA58&dq=Martin,+Steven+M.+(Director)+(1995).+Theremin:+An+Electronic+Odyssey.&source=bl&ots=MHnzL4L-eD&sig=wLNoXHHjQWRJj3I5tZGyMNHicSE&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwjO9tC2utrRAhUGOpoKHemTBAoQ6AEISTAF#v=onepage&q=Martin%2C%20Steven%20M.%20(Director)%20(1995).%20Theremin%3A%20An%20Electronic%20Odyssey.&f=false. Ανακτήθηκε στις 24.01.2017. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Θέρεμιν&oldid=8992808"