Θείος Βάνιας

Ο Θείος Βάνιας είναι ένα θεατρικό έργο του Αντόν Τσέχωφ. Διαδραματίζεται στην επαρχία της Ρωσίας και θεωρείται μια ιλαροτραγωδία ανεκπλήρωτων ερώτων στην οποία πρωταγωνιστής δεν είναι μόνο ο θείος Βάνιας αλλά όλοι οι δυστυχισμένοι χαρακτήρες. Ο θείος Βάνιας μαζί με την ανηψιά του τη Σόνια προσπαθούν απεγνωσμένα να φροντίσουν το οικογενειακό κτήμα και στέλνουν όλα τα έσοδα στον πατέρα της Σόνια ο οποίος θεωρείται ένας μορφωμένος και επιτυχημένος συγγραφέας. Η άποψή τους αυτή αλλάζει όταν έρχεται ο πατέρας της Σόνια να ζήσει μαζί τους μαζί με την όμορφη γυναίκα του. Εκεί συνειδητοποιούν πως είναι ένας κενός άνθρωπος χωρίς κανένα ενδιαφέρον για την οικογένεια του και πως τόσα χρόνια ο θείος Βάνιας με την Σόνια ζούσαν φτωχικά δίνοντας όλα τους τα κέρδη σε έναν εγωκεντρικό ανθρωπάκο.

Θείος Βάνια Дядя Ваня
Συγγραφέας	Άντον Παύλοβιτς Τσέχωφ
Πρωτότυπος τίτλος	Дядя Ваня
Παγκόσμια πρώτη παράσταση	26  Οκτωβρίου 1899
Τοποθεσία πρώτης παράστασης	Θέατρο Τέχνης Μόσχας
Ρόλοι	Θείος Βάνιας, Αστρόφ, Σόνια, Σερεμπριακώφ, Μαρία Βασίλιεβνα, Γέλενα Αντρέγιεβνα, Τελιέγκιν, Μαρίνα και Εργάτης
Γλώσσα πρωτότυπου	Ρωσικά
Βασίζεται στο	Το Δαιμόνιο
Είδος	δράμα
Διαδραματίζεται στο/η	Ρωσική Αυτοκρατορία
Σχετικά πολυμέσα

Ιστορία

Πρωτοπαρουσιάστηκε το 1899, σε σκηνοθεσία Κονσταντίν Στανισλάφσκι, με πρωταγωνιστές τον ίδιο τον Στανισλάφσκι, τη σύζυγό του Λιλίνα και την Όλγα Κνίπερ, σύζυγο του Τσέχωφ.

Το έργο έχει μεταφερθεί και στον κινηματογράφο.

Υπόθεση

Πράξη Ι

Ένας κήπος στην εξοχική έπαυλη του Σερεμπριάκοφ. Ο Αστρόφ και η Μαρίνα συζητούν για το πόσο έχει γεράσει ο Αστρόφ και για την πλήξη του με τη ζωή του ως αγροτικός γιατρός. Μπαίνει ο Βάνια και διαμαρτύρεται για την αναστάτωση που προκαλεί η επίσκεψη του καθηγητή και της συζύγου του Γέλενα. Καθώς συζητούν, ο Σερεμπριάκοφ, η Γέλενα, η Σόνια και ο Τελέγκιν επιστρέφουν από μια βόλτα. Σε απόσταση αναπνοής από τον καθηγητή, ο Βάνια τον αποκαλεί "ένα διαβασμένο παλιό ξερό σκουμπρί", επικρίνει τη μεγαλοστομία του και υποτιμά τα επιτεύγματά του. Η μητέρα του Βάνια, η Μαρία Βασίλιεβνα, η οποία λατρεύει τον Σερεμπριάκοφ, αντιτίθεται στα σχόλια του γιου της. Ο Βάνια επαινεί επίσης τη νεότητα και την ομορφιά της Γέλενα, υποστηρίζοντας ότι η πίστη σε έναν γέρο όπως ο Σερεμπριάκοφ είναι ανήθικη σπατάλη ζωτικότητας. Ο Αστρόφ αναγκάζεται να αναχωρήσει για να παρακολουθήσει έναν ασθενή, αλλά όχι πριν εκφωνήσει μια ομιλία για τη διατήρηση των δασών, ένα θέμα για το οποίο είναι πολύ παθιασμένος. Ο Βάνια δηλώνει την αγάπη του στην εξοργισμένη Γέλενα.

Δεύτερη πράξη

Η τραπεζαρία, αρκετές ημέρες αργότερα, αργά το βράδυ. Πριν πέσει για ύπνο, ο Σερεμπριάκοφ παραπονιέται για πόνους και γηρατειά. Καταφθάνει ο Αστρόφ, τον οποίο είχε καλέσει η Σόνια, αλλά ο καθηγητής αρνείται να τον δει. Αφού ο Σερεμπριάκοφ αποκοιμηθεί, η Γέλενα και ο Βάνια συζητούν. Εκείνη μιλάει για τη διχόνοια στο σπίτι και ο Βάνια για τις διαψευσμένες ελπίδες. Αισθάνεται ότι έχασε τα νιάτα του και συνδέει τον ανεκπλήρωτο έρωτά του για τη Γέλενα με την απογοήτευση της ζωής του. Η Γέλενα αρνείται να ακούσει. Μόνος του, ο Βάνια αναρωτιέται γιατί δεν ερωτεύτηκε τη Γέλενα όταν την πρωτογνώρισε δέκα χρόνια νωρίτερα, όταν θα ήταν δυνατόν να παντρευτούν οι δυο τους και να ζήσουν μια ευτυχισμένη ζωή μαζί. Εκείνη την εποχή, ο Βάνια πίστευε στο μεγαλείο του Σερεμπριάκοφ και ήταν ευτυχής που οι προσπάθειές του υποστήριζαν το έργο του Σερεμπριάκοφ- έκτοτε έχει απογοητευτεί από τον καθηγητή και η ζωή του μοιάζει άδεια. Καθώς ο Βάνια αγωνιά για το παρελθόν του, ο Αστρόφ επιστρέφει, κάπως μεθυσμένος, και οι δυο τους συζητούν. Η Σόνια επιπλήττει τον Βάνια για το ποτό του και απαντάει ρεαλιστικά στους προβληματισμούς του για τη ματαιότητα μιας χαμένης ζωής, επισημαίνοντας ότι μόνο η εργασία είναι πραγματικά ικανοποιητική.

Έξω, μια καταιγίδα μαζεύεται και ο Αστρόφ συζητά με τη Σόνια για την αποπνικτική ατμόσφαιρα του σπιτιού- λέει ότι ο Σερεμπριάκοφ είναι δύσκολος, ο Βάνια είναι υποχόνδριος και η Γέλενα είναι γοητευτική αλλά τεμπέλα. Λυπάται για το πόσος καιρός έχει περάσει από τότε που αγάπησε κάποιον. Η Σόνια ικετεύει τον Αστρόφ να σταματήσει να πίνει, λέγοντάς του ότι είναι ανάξιο να καταστρέφει τον εαυτό του. Συζητούν για τον έρωτα και γίνεται σαφές ότι η Σόνια είναι ερωτευμένη μαζί του και ότι εκείνος αγνοεί τα συναισθήματά της.

Όταν ο Αστρόφ φεύγει, μπαίνει η Γέλενα και συμφιλιώνεται με τη Σόνια, μετά από μια προφανώς μακρά περίοδο αμοιβαίου ανταγωνισμού. Προσπαθώντας να επιλύσει τις δυσκολίες τους, η Γέλενα καθησυχάζει τη Σόνια ότι είχε έντονα συναισθήματα για τον πατέρα της όταν τον παντρεύτηκε, αν και αυτή η αγάπη αποδείχθηκε απατηλή. Οι δύο τους συνομιλούν με διασταυρούμενους σκοπούς. Η Γέλενα εξομολογείται τη δυστυχία της και η Σόνια εκστασιάζεται για τον Αστρόφ. Με χαρούμενη διάθεση, η Σόνια φεύγει για να ρωτήσει τον καθηγητή αν η Γέλενα μπορεί να παίξει πιάνο. Η Σόνια επιστρέφει με την αρνητική απάντησή του, η οποία γρήγορα δυναμιτίζει τη διάθεση.

Τρίτη πράξη

Θείος Βάνια στο Θέατρο Τέχνης της Μόσχας (1899), Πράξη ΙΙΙ

Ο Βάνια, η Σόνια και η Γέλενα βρίσκονται στο σαλόνι, αφού τους κάλεσε εκεί ο Σερεμπριάκοφ. Ο Βάνια αποκαλεί τη Γέλενα νύμφη του νερού και την παροτρύνει, για άλλη μια φορά, να απελευθερωθεί. Η Σόνια παραπονιέται στη Γέλενα ότι αγαπάει τον Αστρόφ εδώ και έξι χρόνια, αλλά επειδή δεν είναι όμορφη, εκείνος δεν την προσέχει. Η Γέλενα προσφέρεται να ανακρίνει τον Αστρόφ και να μάθει αν είναι ερωτευμένος με τη Σόνια. Η Σόνια χαίρεται, αλλά πριν συμφωνήσει αναρωτιέται αν η αβεβαιότητα είναι καλύτερη από τη γνώση, γιατί τότε, τουλάχιστον, υπάρχει ελπίδα.

Όταν η Γέλενα ρωτά τον Αστρόφ για τα αισθήματά του για τη Σόνια, εκείνος λέει ότι δεν έχει κανένα και συμπεραίνει ότι η Γέλενα έφερε το θέμα του έρωτα για να τον ενθαρρύνει να εξομολογηθεί τα δικά του αισθήματα για εκείνη. Ο Αστρόφ φιλάει τη Γέλενα και ο Βάνια γίνεται μάρτυρας του εναγκαλισμού. Αναστατωμένη, η Γέλενα παρακαλεί τον Βάνια να χρησιμοποιήσει την επιρροή του για να επιτρέψει σε εκείνη και τον καθηγητή να φύγουν αμέσως. Πριν ο Σερεμπριάκοφ μπορέσει να κάνει την ανακοίνωσή του, η Γέλενα λέει στη Σόνια ότι ο Αστρόφ δεν την αγαπάει.

Ο Σερεμπριάκοφ προτείνει να λυθούν τα οικονομικά προβλήματα της οικογένειας με την πώληση του κτήματος και την επένδυση των εσόδων σε ένα ομόλογο που θα αποφέρει σημαντικά υψηλότερο εισόδημα (και, όπως ελπίζει, θα αφήσει αρκετά για να αγοράσει μια βίλα για τον ίδιο και την Γέλενα στη Φινλανδία). Οργισμένος, ο Βάνια ρωτάει πού θα ζήσει αυτός, η Σόνια και η μητέρα του, διαμαρτύρεται ότι το κτήμα ανήκει δικαιωματικά στη Σόνια και ότι ο Σερεμπριάκοφ δεν εκτίμησε ποτέ την αυτοθυσία του στη διαχείριση της περιουσίας. Καθώς ο θυμός του Βάνια μεγαλώνει, αρχίζει να εξαγριώνεται εναντίον του καθηγητή, κατηγορώντας τον για την αποτυχία της ζωής του, ισχυριζόμενος άγρια ότι, χωρίς τον Σερεμπριάκοφ να τον συγκρατεί, θα μπορούσε να γίνει ένας δεύτερος Σοπενχάουερ ή Ντοστογιέφσκι. Σε απόγνωση, φωνάζει στη μητέρα του, αλλά αντί να παρηγορήσει το γιο της, η Μαρία επιμένει να ακούσει ο Βάνια τον καθηγητή. Ο Σερεμπριάκοφ προσβάλλει τον Βάνια, ο οποίος βγαίνει ορμητικά από το δωμάτιο. Η Γέλενα παρακαλάει να την πάρουν μακριά από τη χώρα και η Σόνια παρακαλεί τον πατέρα της για λογαριασμό του Βάνια. Ο Σερεμπριάκοφ βγαίνει για να αντιμετωπίσει περαιτέρω τον Βάνια. Ένας πυροβολισμός ακούγεται από τη σκηνή και ο Σερεμπριάκοφ επιστρέφει, κυνηγημένος από τον Βάνια, κρατώντας ένα γεμάτο πιστόλι. Πυροβολεί ξανά με το πιστόλι τον καθηγητή, αλλά αστοχεί. Πετάει το όπλο κάτω με αηδία και βυθίζεται σε μια καρέκλα.

Τέταρτη πράξη

Με την έναρξη της τελευταίας πράξης, λίγες ώρες αργότερα, η Μαρίνα και ο Τελέγκιν ανεμίζουν μαλλί και συζητούν για την προγραμματισμένη αναχώρηση του Σερεμπριάκοφ και της Γέλενα. Όταν μπαίνουν ο Βάνια και ο Αστρόφ, ο Αστρόφ λέει ότι σε αυτή την περιοχή μόνο αυτός και ο Βάνια ήταν "αξιοπρεπείς, καλλιεργημένοι άνθρωποι" και ότι δέκα χρόνια "στενόμυαλης ζωής" τους έχουν κάνει χυδαίους. Ο Βάνια έχει κλέψει ένα φιαλίδιο μορφίνης του Αστρόφ, προφανώς για να αυτοκτονήσει- η Σόνια και ο Αστρόφ τον παρακαλούν να επιστρέψει το ναρκωτικό, πράγμα που τελικά κάνει.

Η Γέλενα και ο Σερεμπριάκοφ τους αποχαιρετούν όλους. Όταν η Γέλενα αποχαιρετά τον Αστρόφ, παραδέχεται ότι παρασύρθηκε από αυτόν, τον αγκαλιάζει και παίρνει ένα από τα μολύβια του ως ενθύμιο. Ο Σερεμπριάκοφ και ο Βάνια συμφιλιώνονται, συμφωνώντας ότι όλα θα γίνουν όπως πριν. Μόλις οι ξένοι αποχωρήσουν, η Σόνια και ο Βάνια πληρώνουν λογαριασμούς, η Μαρία διαβάζει ένα φυλλάδιο και η Μαρίνα πλέκει. Ο Βάνια παραπονιέται για τη βαρύτητα της καρδιάς του, και η Σόνια, ως απάντηση, μιλάει για τη ζωή, την εργασία και τις ανταμοιβές της μεταθανάτιας ζωής: "Θα ακούσουμε τους αγγέλους, θα δούμε όλο τον ουρανό όλο διαμάντια, θα δούμε πώς όλο το γήινο κακό, όλα τα βάσανά μας, πνίγονται στο έλεος που θα γεμίσει όλο τον κόσμο. Και η ζωή μας θα γίνει ειρηνική, τρυφερή, γλυκιά σαν χάδι..... Δεν είχες καμία χαρά στη ζωή σου- αλλά περίμενε, θείε Βάνια, περίμενε.... Θα ξεκουραστούμε".

Θεατρικές Παραστάσεις

Κατάλογος βασικών πληροφοριών ελληνικών θεατρικών παραστάσεων του έργου "Θείος Βάνια".

Έλληνες ηθοποιοί που έχουν ερμηνεύσει τον ρόλο του Βάνια - Βοϊνιτσκι Ιβάν Πέτροβιτς.

Πηγές

• Ο «Θείος Βάνιας» εξομολογείται, το Βήμα, 2 Νοεμβρίου 2003, ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2008.
• Ο "αιώνιος" Θείος Βάνια, Ριζοσπάστης, 29 Αυγούστου 1999, ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2008.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Παρασκήνιο, Ο Θείος Βάνιας από τη Νέα Σκηνή (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)