Καλαθοσφαίριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες

Η καλαθοσφαίριση εντάχθηκε στα ολυμπιακά αθλήματα της ανδρικής κατηγορίας κατά τους Αγώνες του Βερολίνου (1936) και από τότε βρίσκεται μόνιμα στο πρόγραμμα των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων. Νωρίτερα είχε παρουσιαστεί δύο φορές ως άθλημα επίδειξης, το 1904 και το 1924. Το γυναικείο τουρνουά προστέθηκε στους Αγώνες του Μόντρεαλ (1976). Διοργανώτρια αρχή είναι η Διεθνής Ομοσπονδία Καλαθοσφαίρισης (FIBA) σε συνεργασία με τη Διεθνή Ολυμπιακή Επιτροπή.

Καλαθοσφαίριση στους Ολυμπιακούς Αγώνες
Διοικητική αρχή	FIBA
Αγωνίσματα	4 (άνδρες: 2, γυναίκες: 2)
Αγώνες
1896 1900 1904 1908 1912 1920 1924 1928 1932 1936 1948 1952 1956 1960 1964 1968 1972 1976 1980 1984 1988 1992 1996 2000 2004 2008 2012 2016 2020 2024 Σημείωση: έτη αθλήματος επίδειξης με πλάγια
Ολυμπιονίκες

Ιστορικές πληροφορίες

Η νίκη στους Ολυμπιακούς Αγώνες αποτελεί την υψηλότερη διάκριση για την καλαθοσφαίριση, ανώτερη ακόμα και από το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα, σε αντίθεση π.χ. με το ποδόσφαιρο, όπου το ολυμπιακό τουρνουά είναι υποβαθμισμένο συγκριτικά με το Μουντιάλ. Και τούτο διότι εξαρχής δεν υπήρχαν στο ολυμπιακό τουρνουά διαχωρισμοί βάσει ηλικίας ή είδους ενασχόλησης με το άθλημα, με εξαίρεση τους αθλητές του NBA, οι οποίοι ούτως ή άλλως δεν είχαν δικαίωμα συμμετοχής σε καμία διοργάνωση εθνικών ομάδων έως το 1991.

Κυρίαρχος του θεσμού στους άνδρες είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες με 14 χρυσά μετάλλια σε 18 διοργανώσεις - η ομάδα ολοκλήρωσε τα επτά πρώτα τουρνουά αήττητη, μολονότι απαρτιζόταν αποκλειστικά από παίκτες του κολλεγιακού και του ερασιτεχνικού πρωταθλήματος. Η μόνη δύναμη που απείλησε επί μακρόν τη μονοκρατορία των ΗΠΑ, ήταν η Σοβιετική Ένωση, δεν το κατάφερε όμως παρά σε δύο διοργανώσεις. Χρυσά μετάλλια έχουν κατακτήσει επίσης η Γιουγκοσλαβία και η Αργεντινή (από ένα).

Στις γυναίκες τα πράγματα ήταν αρχικά μοιρασμένα, με ΗΠΑ και ΕΣΣΔ να είναι ισοδύναμες στις πρώτες διοργανώσεις. Μετά όμως τη διάλυση της δεύτερης, οι ΗΠΑ κυριαρχούν στο θεσμό με πέντε συνεχόμενα χρυσά μετάλλια.

Διαδικασία πρόκρισης

Στα πρώτα ολυμπιακά τουρνουά, τα κριτήρια συμμετοχής ήταν πολύ ελαστικά και ο αριθμός των συμμετεχόντων μεγάλος, σε σύγκριση με τα σημερινά δεδομένα. Λόγω και του χαμηλού - τότε - βαθμού διάδοσης του αθλήματος (μπάσκετ ανταγωνιστικού επιπέδου έπαιζαν μόνο οι αμερικανικές χώρες, το ανατολικό μπλοκ και η Μεσόγειος), ουσιαστικά αρκούσε η αίτηση συμμετοχής για να βρεθεί μια χώρα στους Ολυμπιακούς.

Το 1956 η FΙΒA όρισε για πρώτη φορά κλειστό αριθμό συμμετεχόντων (16 - μειώθηκε σε 12 το 1976). Παράλληλα ξεκίνησε να εφαρμόζει ένα μοντέλο πρόκρισης που ισχύει έως σήμερα με μικρές τροποποιήσεις:

• Κάποιες χώρες συμμετέχουν αυτοδίκαια. Αρχικά ο αριθμός τους ήταν μεγάλος και περιελάμβανε - κατά περίσταση - τη διοργανώτρια χώρα, τις πρώτες θέσεις του προηγούμενου ολυμπιακού τουρνουά κ.ά. Στις πιο πρόσφατες διοργανώσεις, κατ' αυτόν τον τρόπο προκρίνονται μόνο δύο χώρες: η διοργανώτρια και η εν ενεργεία παγκόσμια πρωταθλήτρια (ή μόνο μία, εάν αυτές οι ιδιότητες ταυτίζονται, όπως π.χ. στους Αγώνες της Ατλάντας).
• Οι περισσότερες θέσεις δίνονται στις ηπειρωτικές ζώνες και αυτές με τη σειρά τους τις μοιράζουν βάσει αποκλειστικά αγωνιστικών κριτηρίων. Αυτός ήταν ο κύριος λόγος που ξεκίνησε το Αφρικανικό, το Ασιατικό και το Ωκεανικό Πρωτάθλημα. Η Ευρώπη, αν και διέθετε ήδη πρωτάθλημα (Ευρωμπάσκετ), επέλεξε να διοργανώνει ειδικό προκριματικό τουρνουά έως το 1992 (έκτοτε τα εισιτήρια δίνονται μέσω του Ευρωμπάσκετ). Η Αμερική χρησιμοποιούσε ως κριτήριο το σχετικό τουρνουά των Παναμερικανικών Αγώνων, μέχρι να ξεκινήσει το αμιγώς μπασκετικό Αμερικανικό Πρωτάθλημα το 1980.
• Αρκετές φορές (όχι όλες), αρχής γενομένης απ' το 1956, η FIBA έχει κρατήσει κάποια εισιτήρια «της τελευταίας στιγμής», τα οποία παραχωρεί στους νικητές του Προ-ολυμπιακού Τουρνουά. Αυτό διεξάγεται λίγες μέρες πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων, με τη συμμετοχή των επιλαχόντων των παραπάνω ηπειρωτικών διοργανώσεων.

Παρόμοιος είναι ο εκάστοτε τρόπος πρόκρισης στο γυναικείο τουρνουά, με τη διαφορά ότι σε αυτό συμμετείχαν αρχικά λιγότερες ομάδες. Ξεκίνησε με έξι, το 1988 ο αριθμός ανέβηκε στις οκτώ, ενώ από το 1996 καθιερώθηκε η συμμετοχή ίσου αριθμού με τους άνδρες (δώδεκα).

Διοργανώσεις

Στιγμιότυπο από τον ημιτελικό ΕΣΣΔ-ΗΠΑ των Ολυμπιακών της Σεούλ (1988): Οι Σοβιετικοί Σαμπόνις και Βολκόφ διεκδικούν το ριμπάουντ με τους Αμερικανούς Μάνινγκ και Ρόμπινσον.

		Τουρνουά ανδρών				Τουρνουά γυναικών
1936		ΗΠΑ	Καναδάς	Μεξικό		Δεν ανήκε στα γυναικεία ολυμπιακά αθλήματα
1948		ΗΠΑ	Γαλλία	Βραζιλία
1952		ΗΠΑ	Σοβ. Ένωση	Ουρουγουάη
1956		ΗΠΑ	Σοβ. Ένωση	Ουρουγουάη
1960		ΗΠΑ	Σοβ. Ένωση	Βραζιλία
1964		ΗΠΑ	Σοβ. Ένωση	Βραζιλία
1968		ΗΠΑ	Γιουγκοσλαβία	Σοβ. Ένωση
1972		Σοβ. Ένωση	ΗΠΑ	Κούβα
1976		ΗΠΑ	Γιουγκοσλαβία	Σοβ. Ένωση		Σοβ. Ένωση	ΗΠΑ	Βουλγαρία
1980		Γιουγκοσλαβία	Ιταλία	Σοβ. Ένωση		Σοβ. Ένωση	Βουλγαρία	Γιουγκοσλαβία
1984		ΗΠΑ	Ισπανία	Γιουγκοσλαβία		ΗΠΑ	Νότια Κορέα	Κίνα
1988		Σοβ. Ένωση	Γιουγκοσλαβία	ΗΠΑ		ΗΠΑ	Γιουγκοσλαβία	Σοβ. Ένωση
1992		ΗΠΑ	Κροατία	Λιθουανία		Ενοπ. Ομάδα	Κίνα	ΗΠΑ
1996		ΗΠΑ	Γιουγκοσλαβία	Λιθουανία		ΗΠΑ	Βραζιλία	Αυστραλία
2000		ΗΠΑ	Γαλλία	Λιθουανία		ΗΠΑ	Αυστραλία	Βραζιλία
2004		Αργεντινή	Ιταλία	ΗΠΑ		ΗΠΑ	Αυστραλία	Ρωσία
2008		ΗΠΑ	Ισπανία	Αργεντινή		ΗΠΑ	Αυστραλία	Ρωσία
2012		ΗΠΑ	Ισπανία	Ρωσία		ΗΠΑ	Γαλλία	Αυστραλία
2016		ΗΠΑ	Σερβία	Ισπανία		ΗΠΑ	Ισπανία	Σερβία

Πίνακες μεταλλίων

(τελευταία ενημέρωση: Λονδίνο 2012)

Συγκεντρωτικός

	Χώρα				ΣΥΝ
1.	ΗΠΑ	21	2	3	26
2.	Σοβιετική Ένωση ! Σοβιετική Ένωση α	4	4	4	12
3.	Γιουγκοσλαβία β	1	5	2	8
4.	Αργεντινή ! Αργεντινή	1	0	1	2
5.	Ενοπ. Ομάδα α	1	0	0	1
6.	Αυστραλία ! Αυστραλία	0	3	2	5
7.	Ισπανία ! Ισπανία	0	3	0	3
	Γαλλία ! Γαλλία	0	3	0	3
9.	Ιταλία ! Ιταλία	0	2	0	2
10.	Βραζιλία ! Βραζιλία	0	1	4	5
11.	Βουλγαρία ! Βουλγαρία	0	1	1	2
	Κίνα ! Κίνα	0	1	1	2
13.	Καναδάς ! Καναδάς	0	1	0	1
	Κροατία ! Κροατία	0	1	0	1
	Νότια Κορέα ! Νότια Κορέα	0	1	0	1
16.	Λιθουανία ! Λιθουανία	0	0	3	3
17.	Ρωσία ! Ρωσία	0	0	3	3
18.	Ουρουγουάη ! Ουρουγουάη	0	0	2	2
19.	Κούβα ! Κούβα	0	0	1	1
	Μεξικό ! Μεξικό	0	0	1	1

Άνδρες

Ομάδα				ΣΥΝ
ΗΠΑ	14	1	2	17
Σοβ. Ένωση	2	4	3	9
Γιουγκοσλαβία   Γιουγκοσλαβία	1	4	1	6
Αργεντινή	1	0	1	2
Ισπανία	0	3	0	3
Γαλλία	0	2	0	2
Ιταλία	0	2	0	2
Κροατία	0	1	0	1
Καναδάς	0	1	0	1
Λιθουανία	0	0	3	3
Βραζιλία	0	0	3	3
Ουρουγουάη	0	0	2	2
Κούβα	0	0	1	1
Μεξικό	0	0	1	1
Ρωσία	0	0	1	1

Γυναίκες

Ομάδα				ΣΥΝ
ΗΠΑ	7	1	1	9
Σοβ. Ένωση	2	0	1	3
Ενοπ. Ομάδα	1	0	0	1
Αυστραλία	0	3	2	5
Βουλγαρία	0	1	1	2
Βραζιλία	0	1	1	2
Γιουγκοσλαβία	0	1	1	2
Κίνα	0	1	1	2
Γαλλία	0	1	0	1
Νότια Κορέα	0	1	0	1
Ρωσία	0	0	2	2

^α Η ΔΟΕ θεωρεί τη Σοβιετική Ένωση και την Ενοποιημένη Ομάδα ως διαφορετικές ομάδες.
^β Η ΔΟΕ θεωρεί την Ο.Δ. Γιουγκοσλαβίας ως συνέχεια της Σ.Ο.Δ. Γιουγκοσλαβίας.

Πηγές

• «Οι Ολυμπιονίκες 1896-1980», εκδ. Χρυσός Τύπος ΑΕ, 1980, σελ. 40-41.