Βικιπαίδεια

Κομήτης Χέιλ-Μποπ

Ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ (αγγλικά: Hale–Bopp) με την διακριτική ονομασία C/1995 O1, υπήρξε ένας από τους πλέον παρατηρηθέντες κομήτες του εικοστού αιώνα και ένας από τους λαμπρότερους (σε απόλυτη λαμπρότητα) που έγιναν ορατοί ποτέ. Υπήρξε ορατός με γυμνό μάτι σε μία και μόνη εμφάνισή του επί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό,τι οποιοσδήποτε άλλος κομήτης στην ανθρώπινη Ιστορία, για περίπου 18 μήνες, δηλαδή δύο φορές περισσότερο από τον κάτοχο του προηγούμενου ρεκόρ, τον Μέγα Κομήτη του 1811.

Κομήτης Χέιλ-Μποπ
Ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ λίγο μετά το περιήλιό του, τον Απρίλιο 1997
Ανακάλυψη
Ανακαλύφθηκε απόΆλαν Χέιλ, Τόμας Μποπ
Ανακαλύφθηκε στις23 Ιουλίου 1995
Χαρακτηριστικά τροχιάς
Εποχή: Ι.Η. (JD) 2450460,5
Αφήλιο370,8 ΑΜ[1]
Περιήλιο0,914 AΜ (136,7 εκατομ. km)[1]
Ημιάξονας τροχιάς186 ΑΜ
Εκκεντρότητα0,995086
Περίοδος περιφοράς2520[2] ως 2534[1] χρόνια
Κλίση89,4 ° (μοίρες)
Πιο πρόσφατο περίηλιο1 Απριλίου 1997[1]
Φυσικά χαρακτηριστικά
Διαστάσεις60 χιλιόμετρα
Μέση Ακτίνα60,0 km
Αστρονομική περίοδος
περιστροφής		11 ώρες 46 λεπτά
Λευκαύγεια0.04
Απόλυτο μέγεθος4.8

Ο Χέιλ-Μποπ ανακαλύφθηκε στις 23 Ιουλίου 1995, σε μεγάλη απόσταση από τον Ήλιο, δημιουργώντας προσδοκίες ότι θα γινόταν πολύ λαμπρός μέχρι να φθάσει στο εσωτερικό Ηλιακό Σύστημα. Παρότι η πρόβλεψη της λαμπρότητας κομητών είναι πολύ δύσκολη, ο Χέιλ-Μποπ δικαίωσε ή και ξεπέρασε όλες τις προβλέψεις όταν πέρασε από το περιήλιο της τροχιάς του το 1997 και έγινε γνωστός ως ο «Μέγας Κομήτης του 1997».

Ανακάλυψη Επεξεργασία

Ο κομήτης ανακαλύφθηκε το 1995 από δύο ανεξάρτητους παρατηρητές στις ΗΠΑ, τον Άλαν Χέιλ και τον Τόμας Μποπ[3].

Ο Χέιλ είχε ξοδέψει πολλές εκατοντάδες ώρες αναζητώντας νέους κομήτες χωρίς επιτυχία και παρατηρούσε γνωστούς κομήτες έξω από το σπίτι του στο Νέο Μεξικό όταν, στρέφοντας το τηλεσκόπιό του προς το σφαιρωτό σμήνος Μ70 στον αστερισμό Τοξότη λίγο μετά τα μεσάνυχτα, αντιλήφθηκε στο πεδίο του τον Χέιλ-Μποπ, που τότε είχε φαινόμενο μέγεθος 10,5[4]. Ο Χέιλ, αφού έλεγξε πως δεν υπάρχει κάποιο άλλο σώμα κοντά στο Μ70, συμβουλεύθηκε έναν κατάλογο κομητών για να εξακριβώσει πως δεν υπήρχε κάποιος άλλος γνωστός κομήτης που η πορεία του να περνάει από αυτή την περιοχή του ουρανού. Μόλις βεβαιώθηκε και ότι το νέο σώμα φαινόταν να κινείται σε σχέση με τους αστέρες του πεδίου, ενημέρωσε μέσω e-mail το Κεντρικό Γραφείο Αστρονομικών Τηλεγραφημάτων, το κέντρο αναφοράς και επιβεβαίωσης για αστρονομικές ανακαλύψεις παγκοσμίως[5].

Ο Μποπ δεν είχε καν δικό του τηλεσκόπιο. Ο ερασιτέχνης αστρονόμος παρατηρούσε με φίλους του κοντά στο Στάνφιλντ της Αριζόνα αστρικά σμήνη και γαλαξίες όταν έτυχε να δει τον νέο κομήτη καθώς κοιτούσε με το τηλεσκόπιο ενός φίλου. Συνειδητοποίησε ότι ίσως είχε να κάνει με μια νέα ανακάλυψη όταν, όπως και ο Χέιλ, έλεγξε τους αστρικούς του χάρτες για να δει εάν κάποιο άλλο σώμα βρισκόταν κοντά στο Μ70 και δεν βρήκε κανένα. Ειδοποίησε το Κεντρικό Γραφείο Αστρονομικών Τηλεγραφημάτων με ένα τηλεγράφημα. Ο Μπράιαν Μάρσντεν, επικεφαλής του Γραφείου από το 1968 ειδικά σχετικά με την μέθοδο του τηλεγραφήματος ανέφερε: «Κανένας δεν στέλνει τηλεγραφήματα πια. Εννοώ, μέχρι να φθάσει εδώ αυτό το τηλεγράφημα, ο Χέιλ μας είχε ήδη στείλει τρία e-mail με ανανεωμένες συντεταγμένες.»[6]

Το επόμενο πρωί επιβεβαιώθηκε ότι επρόκειτο για ένα νέο κομήτη και του δόθηκαν τα διακριτικά C/1995 O1. Η ανακάλυψη ανακοινώθηκε στο δελτίο Νο. 6187 της Διεθνούς Αστρονομικής Ενώσεως[4][7].

Ο κομήτης ωστόσο μπορεί να είχε παρατηρηθεί από τους αρχαίους Αιγυπτίους κατά τη διάρκεια της βασιλείας του φαραώ Πέπι Α΄ (2332–2283 π.Χ.): Στην πυραμίδα του Πέπι στη Σακκάρα υπάρχει ένα κείμενο που αναφέρεται σε ένα «άστρο nhh» ως συνταξιδιώτη του φαραώ στους ουρανούς, όπου nhh είναι το ιερογλυφικό σύμβολο για τα μακριά μαλλιά[8].

Οι πρώτες παρατηρήσεις Επεξεργασία

 
Ο κομήτης στο υπέρυθρο στις 5 Αυγούστου 1995.

Η θέση του Χέιλ-Μποπ υπολογίστηκε τότε στις 7,2 αστρονομικές μονάδες (AU) μακριά από τον Ήλιο («ηλιοκεντρική απόσταση»), τοποθετώντας τον μεταξύ του Δία και του Κρόνου: ήταν μακράν η μεγαλύτερη απόσταση από τη Γη στην οποία είχε ανακαλυφθεί ποτέ κομήτης από ερασιτέχνες αστρονόμους[9][10]. Οι περισσότεροι κομήτες σε τέτοιες αποστάσεις είναι εξαιρετικά αμυδροί και δεν επιδεικνύουν ανιχνεύσιμη δραστηριότητα, αλλά ο Χέιλ-Μποπ είχε ήδη μία παρατηρήσιμη κόμη[4]. Μία φωτογραφία που είχε ληφθεί με το Αγγλοαυστραλιανό Τηλεσκόπιο το 1993 και εξετάσθηκε εκ των υστέρων βρέθηκε να έχει καταγράψει τον τότε άγνωστο κομήτη σε ηλιοκεντρική απόσταση 13 AU[11], μια απόσταση στην οποία οι περισσότεροι κομήτες είναι αδύνατο να παρατηρηθούν. Ο γνωστός Κομήτης του Χάλεϊ ήταν πάνω από 100 φορές αμυδρότερος στην ίδια ηλιοκεντρική απόσταση.[12]

Κοντά στο περιήλιο Επεξεργασία

Ο Χέιλ-Μποπ έγινε ορατός με γυμνό μάτι τον Μάιο του 1996 και, παρότι ο ρυθμός με τον οποίο γινόταν λαμπρότερος επιβραδύνθηκε σημαντικά κατά το δεύτερο μισό εκείνου του έτους[13], οι επιστήμονες παρέμειναν αισιόδοξοι ότι θα γινόταν πολύ λαμπρός. Τον Δεκέμβριο του 1996 ήταν προς την πλευρά του Ηλίου όπως φαινόταν από τη Γη και δεν μπορούσε να παρατηρηθεί, αλλά όταν επανεμφανίσθηκε τον Ιανουάριο 1997 ήταν ήδη αρκετά φωτεινός ώστε να τον βλέπει οποιοσδήποτε τον αναζητούσε στον ουρανό, ακόμα και μέσα από μεγάλες πόλεις με φωτορύπανση[14].

 
Ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ κατέστη ένα θεαματικό ουράνιο σώμα στις αρχές του 1997.

Το Διαδίκτυο αναπτυσσόταν εκείνη την εποχή και πολλοί ιστοτόποι που παρακολουθούσαν την τροχιά του κομήτη, παρείχαν καθημερινά εικόνες του από όλο τον κόσμο και για το λόγο αυτό έγιναν εξαιρετικά δημοφιλείς. Η ιστοσελίδα της ΝΑΣΑ για τον κομήτη δεχόταν την εβδομάδα του Πάσχα πάνω από 1,2 εκατομμύριο επισκέπτες την ημέρα. Το Διαδίκτυο έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διάδοση του χωρίς προηγούμενο ενδιαφέροντος του κοινού για τον κομήτη[15].

Καθώς ο κομήτης πλησίαζε στην περιοχή του Ηλίου και της Γης συνέχισε να εκλαμπρύνεται, φθάνοντας στο δεύτερο μέγεθος τον Φεβρουάριο και αναπτύσσοντας δύο ουρές: τη γαλαζωπή ουρά αερίων προς την ακριβώς αντίθετη του Ηλίου πλευρά και την κιτρινωπή ουρά σκόνης που καμπύλωνε κατά μήκος της τροχιάς του. Στις 9 Μαρτίου μία έκλειψη ηλίου στην Κίνα, τη Μογγολία και την ανατολική Σιβηρία επέτρεψε σε παρατηρητές εκεί να δουν τον κομήτη κατά τη διάρκεια της ημέρας[16]. Ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ σημείωσε τη μικρότερη απόστασή του από τη Γη στις 22 Μαρτίου 1997: 1,315 αστρονομική μονάδα (AU) ή 196,7 εκατομμύρια χιλιόμετρα[17].

Καθώς πέρασε από το περιήλιο της τροχιάς του μόλις μία εβδομάδα αργότερα, την 1η Απριλίου 1997, ο κομήτης εξελίχθηκε σε ένα θεαματικό ουράνιο γεγονός: έλαμπε φωτεινότερα από οποιοδήποτε αστέρα εκτός από τον Σείριο, ενώ η ουρά σκόνης του εκτεινόταν σε 40 ως 45 μοίρες[18][19] και ήταν ορατός κάθε βράδυ πολύ πριν ο ουρανός σκοτεινιάσει εντελώς. Αντίθετα με πολλούς μεγάλους κομήτες που είναι πολύ κοντά στην κατεύθυνση του Ηλίου όταν περνούν από το περιήλιό τους, ο Χέιλ-Μποπ ήταν ορατός ολόκληρη τη νύχτα για παρατηρητές στο Βόρειο Ημισφαίριο[20].

Μετά το περιήλιο Επεξεργασία

Μετά το πέρασμά του από το περιήλιο της τροχιάς του, ο κομήτης κινήθηκε προς τους νότιους ουρανούς και η επίδειξή του έλαβε τέλος για το μεγαλύτερο τμήμα του Βόρειου Ημισφαιρίου. Υπήρξε πολύ λιγότερο εντυπωσιακός για τους παρατηρητές του Νότιου Ημισφαιρίου, που ήταν σε θέση να δουν τον κομήτη να φεύγει κατά το δεύτερο μισό του 1997. Οι τελευταίες παρατηρήσεις του με γυμνό μάτι αναφέρθηκαν τον Δεκέμβριο του 1997, γεγονός που σημαίνει ότι ο κομήτης είχε παραμείνει ορατός χωρίς οπτική βοήθεια επί 569 ημέρες ή περίπου δεκαοκτώμιση μήνες[13], ένα χρονικό διάστημα-ρεκόρ για κομήτη. Το προηγούμενο ρεκόρ το κατείχε ο Μέγας Κομήτης του 1811, που ήταν ορατός με γυμνό μάτι επί περίπου 9 μήνες[13].

Ο Χέιλ-Μποπ συνέχισε να χάνει σε φωτεινότητα καθώς απομακρυνόταν, αλλά οι αστρονόμοι τον παρακολουθούσαν ακόμα. Τον Οκτώβριο 2007, 10 χρόνια μετά το περιήλιό του, βρισκόταν σε απόσταση 25,7 AU από το κέντρο του Ηλίου και ήταν ακόμα ενεργός όπως έδειχνε η ανίχνευση κόμης από μονοξείδιο του άνθρακα[21]. Εικόνες από το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χέρσελ που λήφθηκαν το 2010 υποδεικνύουν ότι ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ έχει καλυφθεί με ένα φρέσκο στρώμα πάχνης[22]. Τον Δεκέμβριο του 2010 ο κομήτης απείχε 30,7 AU από τον Ήλιο[23]. Οι αστρονόμοι αναμένουν ότι ο κομήτης θα παραμείνει παρατηρήσιμος με μεγάλα τηλεσκόπια μέχρι πιθανώς το 2020, οπότε θα πλησιάζει το τριακοστό φαινόμενο μέγεθος[24] και θα είναι πολύ δύσκολο πλέον να τον διακρίνει κάποιος ανάμεσα στην παρόμοια φωτεινότητα των μακρινών γαλαξιών.

Τροχιακές μεταβολές Επεξεργασία

 
Ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ κατά το περιήλιό του, την 1η Απριλίου 1997

Πιθανότατα ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ είχε περάσει από το περιήλιο την προηγούμενη φορά πριν από 4200 χρόνια[25]. Η τροχιά του είναι σχεδόν κάθετη στο επίπεδο της εκλειπτικής, γεγονός που καθιστά πολύ σπάνιες τις προσεγγίσεις πλανητών από αυτόν. Ωστόσο, τον Απρίλιο 1996 ο κομήτης πέρασε σε απόσταση 0,77 AΜ από τον πλανήτη Δία, αρκετά κοντά ώστε να επηρεαστεί η τροχιά του από τη βαρύτητα του πλανήτη[25]: Η τροχιά του κομήτη συρρικνώθηκε αρκετά, σε περίοδο περιφοράς περίπου 2533 έτη, οπότε θα επιστρέψει και πάλι στο εσωτερικό Ηλιακό Σύστημα περί το έτος 4385[26]. Το αφήλιο της νέας τροχιάς του (μέγιστη απόσταση από το κέντρο του Ηλίου) θα είναι στις περίπου 370 AΜ (πάνω από 55 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα), αντί των περίπου 525 AΜ που ήταν παλαιότερα[27].

Υπολογίζεται ότι το προηγούμενο περιήλιο του Χέιλ-Μποπ ήταν τον Ιούλιο του 2215 π.Χ.. Υπολογίζεται ο κομήτης θα αποτελούσε ένα εξίσου εντυπωσιακό θέαμα, καθώς πέρασε από τη Γη σε απόσταση 1,4 ΑΜ, αλλά δεν υπάρχουν καταγραφές από το γεγονός. Ο Χέιλ-Μποπ μπορεί να έφτασε σε σημείο παρ'ολίγον πρόσκρουσης με το Δία πριν το περιήλιό του, με αποτέλεσμα η τροχιά του κομήτη να μεταβληθεί σημαντικά. Είναι πιθανόν το προηγούμενο πέρασμα από την εσωτερική περιοχή του Ηλιακού Συστήματος να ήταν το πρώτο του κομήτη.[27]

Η εκτιμώμενη πιθανότητα να συγκρουστεί ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ με τη Γη σε κάποιο μελλοντικό πέρασμά του από το εσωτερικό Ηλιακό Σύστημα είναι απειροελάχιστη, περίπου 2,5 x 10−9 ανά πέρασμα[28]. Ωστόσο, επειδή ο πυρήνας του είναι τεράστιος, περί τα 60 χιλιόμετρα σε μέση διάμετρο, οι επιπτώσεις μιας τέτοιας σύγκρουσης θα ήταν φοβερές. Συντηρητικοί υπολογισμοί του Βάισμαν[28] για διάμετρο μόλις 35 χιλιόμετρα και μέση πυκνότητα 0,6 gr/cm3 δίνουν μάζα 13 τρισεκατομμύρια τόνους. Για μια σύγκρουση με ταχύτητα 52,5 χιλιόμετρα ανά δευτερόλεπτο, η ενέργεια που θα απελευθερωνόταν θα ήταν 1,9 x 1032 erg ή 4,4 δισεκατομμύρια μεγατόνοι TNT, περίπου 44 φορές η εκτιμώμενη ενέργεια από τη σύγκρουση που εξαφάνισε τους δεινόσαυρους κατά την υπόθεση Άλβαρεζ.

Επιστημονικά αποτελέσματα Επεξεργασία

 
Οι πίδακες σκόνης του κομήτη τον Νοέμβριο του 1996

Ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ παρατηρήθηκε εντατικά από αστρονόμους κατά το πέρασμά του της δεκαετίας του 1990 και αρκετές σημαντικές πρόοδοι στην επιστήμη των κομητών προέκυψαν από τις παρατηρήσεις αυτές. Ο ρυθμός εκτόξευσης σκόνης του κομήτη ήταν πολύ υψηλός, μέχρι 2.000 τόνοι ανά δευτερόλεπτο[29], γεγονός που ίσως κατέστησε το εσωτερικό μέρος της κόμης οπτικώς αδιαφανές[30]. Βασιζόμενοι στις ιδιότητες των κόκκων της σκόνης (μεγάλη θερμοκρασία, μεγάλο άλβεδο και ισχυρή φασματική γραμμή εκπομπής στα 10 μm από πυριτικά ορυκτά) οι αστρονόμοι συμπέραναν ότι οι κόκκοι σκόνης του συγκεκριμένου κομήτη είναι μικρότεροι από αυτούς των άλλων κομητών[31].

Ο Χέιλ-Μποπ επέδειξε τη μεγαλύτερη γραμμική πόλωση στο φως του από οποιονδήποτε άλλο κομήτη μέχρι σήμερα. Επειδή η πόλωση αυτή δημιουργείται από τη σκέδαση του ηλιακού φωτός από τους κόκκους της σκόνης στην κόμη του κομήτη και εξαρτάται από τη φύση τους, το εύρημα αυτό επιβεβαιώνει ότι οι κόκκοι σκόνης στην κόμη του Χέιλ-Μποπ ήταν μικρότεροι από αυτούς όλων των άλλων κομητών[32].

Όταν ήταν κοντά στο περιήλιο, ο Χέιλ-Μποπ παρήγαγε τόσο μεγάλη ποσότητα υλικών, ώστε η άλως από ιόντα υδρογόνου, τα οποία παράγονται ως αποτέλεσμα της φωτοδιάλυσης του νερού και πιθανόν άλλων προϊόντων, να έχει διάμετρο περίπου 100 με 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα, δηλαδή σχεδόν όση η απόσταση της Γης από τον Ήλιο, και καλύπτεται στον ουρανό της Γης περίπου 40 μοίρες. Η κεντρική περιοχή της άλω ήταν τόσο πυκνή ώστε παρατηρήσεις στην υπεριώδη ακτινοβολία να δείχνουν ότι σκιάζει από την υπεριώδη ακτινοβολία του Ηλίου τα άτομα υδρογόνου που βρίσκονταν πίσω από τον κομήτη. Η σκιά αυτή είχε μήκος 150 εκατομμύρια χιλιόμετρα και ήταν η πρώτη φορά που παρατηρήθηκε. Τα δεδομένα αυτά λήφθηκαν από το όργανο SWAN πάνω στη διαστημοσυσκευή SOHO.[33][34]

Ουρά νατρίου Επεξεργασία

 
Η ουρά ουδέτερου νατρίου του Κομήτη Χέιλ-Μποπ (η ευθεία ουρά που εκτείνεται στα άνω αριστερά του πυρήνα)[35].

Μία από τις πλέον αξιοσημείωτες ανακαλύψεις ήταν ότι ο κομήτης είχε μία τρίτη ουρά εκτός από τις γνωστές για πολλούς κομήτες ουρές σκόνης και αερίου: μία αμυδρή ουρά νατρίου, ορατή μόνο με ισχυρά όργανα εξοπλισμένα με ειδικά φίλτρα. Εκπομπή νατρίου είχε προηγουμένως παρατηρηθεί από άλλους κομήτες, αλλά δεν είχε αποδειχθεί ότι προερχόταν από κάποια ουρά. Η ουρά νατρίου του Χέιλ-Μποπ αποτελείτο από ουδέτερα άτομα (και όχι ιόντα) και εκτεινόταν σε μήκος περίπου 50 εκατομμυρίων χιλιομέτρων[35].

Η πηγή του νατρίου φαίνεται ότι ήταν η εσωτερική περιοχή της κόμης, αλλά όχι απαραίτητα ο πυρήνας. Υπάρχουν αρκετοί διαφορετικοί πιθανοί μηχανισμοί για την εκτόξευση ατόμων νατρίου, όπως συγκρούσεις μεταξύ κόκκων σκόνης που περιβάλλουν τον πυρήνα του κομήτη και απόσπαση νατρίου από κόκκους σκόνης από υπεριώδες φως. Δεν είναι ακόμα βέβαιο ποιος μηχανισμός είναι κυρίως υπεύθυνος για τη δημιουργία της ουράς νατρίου του Χέιλ-Μποπ: η στενή[35] και η ευρεία[36] συνιστώσα της μπορούν να έχουν διαφορετικές προελεύσεις[37].

Ενώ η ουρά σκόνης του κομήτη έκλινε προς τη διεύθυνση της τροχιάς του και η ουρά αερίου προς την αντίθετη του Ηλίου κατεύθυνση, η ουρά νατρίου βρισκόταν μεταξύ των δύο. Αυτό υπονοεί ότι τα άτομα του νατρίου απομακρύνονταν από την κεφαλή του κομήτη εξαιτίας της πιέσεως ακτινοβολίας[35].

Περιεκτικότητα σε δευτέριο Επεξεργασία

Η περιεκτικότητα του Κομήτη Χέιλ-Μποπ σε δευτέριο με τη μορφή βαρέος ύδατος προσδιορίσθηκε στο διπλάσιο περίπου από αυτή των ωκεανών της Γης. Υπήρχε η θεωρία ότι οι πτώσεις κομητών πάνω στη Γη πιθανώς να έχουν προμηθεύσει ένα μεγάλο ποσοστό του θαλασσινού της νερού, αλλά το υψηλό ποσοστό δευτερίου που προσδιορίσθηκε στον Χέιλ-Μποπ και σε άλλους κομήτες, όπως ο Χιακουτάκε και ο Κομήτης του Χάλεϊ, καθιστά αυτή τη θεωρία προβληματική.[38].

Δευτέριο ανιχνεύθηκε και σε πολλές άλλες υδρογονούχες χημικές ενώσεις του κομήτη. Ο λόγος του δευτερίου προς το συνηθισμένο υδρογόνο βρέθηκε ότι ποικίλλει ανάλογα με την ουσία, κάτι που, όπως πιστεύουν οι αστρονόμοι, υποδεικνύει ότι οι πάγοι του κομήτη σχηματίσθηκαν σε μεσοαστρικά νέφη μάλλον, παρά μέσα στο ηλιακό νεφέλωμα. Θεωρητικές προσομοιώσεις του σχηματισμού πάγου μέσα σε νέφη του γαλαξιακού χώρου οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο κομήτης σχηματίσθηκε σε θερμοκρασίες περίπου 25 ως 45 K.[38].

Οργανικές ενώσεις Επεξεργασία

Η παρουσία πολλών οργανικών χημικών ενώσεων στον Κομήτη Χέιλ-Μποπ αποκαλύφθηκε με φασματοσκοπικές παρατηρήσεις. Αρκετές από αυτές τις ενώσεις είχαν ανιχνευθεί παλαιότερα σε άλλους κομήτες. Ακόμα και πολύπλοκα οργανικά μόρια μπορεί να υπάρχουν μέσα στον κομητικό πυρήνα, ή να συντίθενται σε αντιδράσεις[39].

Ανίχνευση αργού Επεξεργασία

Ο Χέιλ-Μποπ ήταν ο πρώτος κομήτης στον οποίο ανιχνεύθηκε το ευγενές αέριο αργό[40]. Τα ευγενή αέρια μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες της θερμοκρασιακής ιστορίας των κομητικών πάγων: Το κρυπτό έχει θερμοκρασία εξαχνώσεως 16 ως 20 K και δεν ανιχνεύθηκε έως και σε επίπεδα 25 φορές χαμηλότερα από αυτά του Ηλίου[41], ενώ το αργό, με υψηλότερη θερμοκρασία εξαχνώσεως, βρέθηκε σε επίπεδα υψηλότερα από αυτά του Ηλίου[40]. Αμφότερες οι παρατηρήσεις δείχνουν ότι το εσωτερικό του Κομήτη Χέιλ-Μποπ ήταν πάντα ψυχρότερο από 35 ως 40 K, αλλά σε κάποιο σημείο της ιστορίας του υπήρξε θερμότερο από 20 K. Εκτός και αν το ηλιακό νεφέλωμα ήταν πολύ ψυχρότερο και πλουσιότερο σε αργό από ό,τι πιστεύεται γενικώς, τα παραπάνω οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο κομήτης σχηματίσθηκε πέρα από τον Ποσειδώνα, στη Ζώνη Κάιπερ, και στη συνέχεια μετενάστευσε προς τα έξω, στο Νέφος του Όορτ.[40].

Περιστροφή Επεξεργασία

Η δραστηριότητα του Κομήτη Χέιλ-Μποπ με την αντίστοιχη εκπομπή αερίων δεν ήταν ομοιόμορφες από ολόκληρη την επιφάνεια του πυρήνα του, αλλά προερχόταν από αρκετούς μεμονωμένους πίδακες. Παρατηρήσεις του υλικού που εκτινασσόταν από αυτούς τους πίδακες[42] επέτρεψε τη μέτρηση της περιόδου περιστροφής του κομήτη γύρω από τον άξονά του σε περίπου 11 ώρες και 46 λεπτά[43].

Το ζήτημα του διπλού πυρήνα Επεξεργασία

Μία επιστημονική δημοσίευση το 1997 υπέθετε την ύπαρξη διπλού κομητικού πυρήνα για την ερμηνεία της παρατηρούμενης κατανομής της εκπομπής σκόνης από τον Χέιλ-Μποπ τον Οκτώβριο του 1995. Η εργασία βασιζόταν σε θεωρητική ανάλυση και δεν περιελάμβανε κάποια παρατηρησιακή ανίχνευση δεύτερου πυρήνα, αλλά εκτιμούσε ότι αυτός θα είχε διάμετρο περίπου 30 χιλιομέτρων, ενώ ο κύριος πυρήνας είχε τη γνωστή διάμετρο των 60 ως 70 χιλιομέτρων. Οι δύο πυρήνες θα περιφέρονταν γύρω από το κοινό τους κέντρο μάζας κάθε τρεις ημέρες περίπου και σε απόσταση περί τα 180 χιλιόμετρα ο ένας από τον άλλο[44]. Η ανάλυση αυτή επιβεβαιώθηκε αρχικώς από παρατηρήσεις με το Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ το 1996[45].

Παρότι όμως και επίγειες παρατηρήσεις στα τέλη του 1997 και στις αρχές του 1998 έδειξαν μία διπλή κορύφωση στην λαμπρότητα του πυρήνα[46], η αμφισβήτηση συνεχίζεται για το αν τέτοιες παρατηρήσεις μπορούν να ερμηνευθούν μόνο από ένα διπλό πυρήνα[47]. Η ανακάλυψη του «δορυφόρου πυρήνα» δεν επιβεβαιώθηκε από άλλες παρατηρήσεις[48][49]. Εξάλλου, παρότι κομήτες έχουν παρατηρηθεί να διασπώνται σε δύο ή περισσότερα μέρη[50], δεν υπάρχει στα χρονικά κάποια περίπτωση σταθερού διπλού κομητικού πυρήνα. Με δεδομένη την πολύ μικρή μάζα ακόμα και αυτού του κομήτη, η τροχιά του διπλού πυρήνα θα διακοπτόταν εύκολα από τη βαρύτητα του Ηλίου και των πλανητών.

Ισχυρισμοί για UFO Επεξεργασία

Τον Νοέμβριο του 1996 ο ερασιτέχνης αστρονόμος Τσακ Σράμεκ από το Χιούστον πήρε μία εικόνα του κομήτη με κάμερα CCD, η οποία έδειχνε ένα θαμπό, ελαφρώς επίμηκες, αντικείμενο κοντά του. Εφόσον δεν μπόρεσε να το ταυτίσει με κάποιο άστρο, ο Σράμεκ κάλεσε ένα ραδιοφωνικό πρόγραμμα και ανακοίνωσε πως είχε ανακαλύψει ένα «αντικείμενο σαν τον Κρόνο» που ακολουθούσε τον Χέιλ–Μποπ στην τροχιά του. Οι οπαδοί των UFO σύντομα συμπέραναν ότι υπήρχε ένα εξωγήινο διαστημόπλοιο που ακολουθούσε τον κομήτη[51]. Αρκετοί αστρονόμοι, όπως ο ίδιος ο Χέιλ[52], απάντησαν ότι το άγνωστο αντικείμενο ήταν απλώς ένας αστέρας ογδόου μεγέθους, ο SAO141894, που δεν εμφανίσθηκε στο πρόγραμμα του Σράμεκ επειδή οι προτιμήσεις χρήστη είχαν ρυθμιστεί αλλιώς.[53] Αργότερα, οι αστρονόμοι Ολιβιέ Αινώ (Olivier Hainaut) και Ντέιβιντ Θόλεν (David J. Tholen) του Πανεπιστημίου της Χαβάης δήλωσαν ότι η περιβόητη εικόνα ήταν ένα παραποιημένο αντίγραφο μιας από τις δικές τους εικόνες του κομήτη[54].

Λίγους μήνες αργότερα, τον Μάρτιο του 1997, μια παραθρησκευτική ομάδα με την ονομασία «Πύλη του Ουρανού» διέπραξε ομαδική αυτοκτονία με την πρόθεση να τηλεμεταφερθούν σε ένα διαστημόπλοιο που πίστευαν ότι ακολουθούσε τον κομήτη[55].

Η Νάνσυ Λήντερ, μία αυτοαποκληθείσα «επαφική» που ισχυρίζεται ότι δέχεται μηνύματα από εξωγήινους διαμέσου ενός εμφυτεύματος στον εγκέφαλό της, δήλωσε πως ο Χέιλ–Μποπ ήταν ένα μύθευμα επινοημένο έτσι ώστε να αποσπάσει την προσοχή του πληθυσμού από την επικείμενη άφιξη του Νιμπίρου ή «Πλανήτη X», ενός γιγαντιαίου πλανήτη του οποίου το κοντινό πέρασμα από τη Γη θα αλλοίωνε την περιστροφή της, προκαλώντας παγκόσμιο κατακλυσμό[56]. Παρά το ότι η αρχική ημερομηνία που είχε δώσει η Λήντερ για την καταστροφή, ο Μάιος του 2003, παρήλθε, ο επικείμενος ερχομός του Νιμπίρου προβλέπεται ακόμα από διάφορους ιστοτόπους συνωμοσιών, οι περισσότεροι από τους οποίους το συνδέουν με το «τέλος του κόσμου το 2012»[57].

Η θέση του στο πάνθεο των κομητών Επεξεργασία

 
Ο Κομήτης Χέιλ-Μποπ σε απόσταση σχεδόν 2 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από τον Ήλιο. Φωτογραφία του ESO.

Ο μεγάλος χρόνος κατά τον οποίο ήταν ορατός με γυμνό μάτι και η εκτεταμένη κάλυψη της εμφανίσεώς του από τα ΜΜΕ, κάνουν τον Χέιλ–Μποπ ως πιθανώς τον καλύτερα παρατηρημένο κομήτη στην ανθρώπινη Ιστορία, μένοντας στη συλλογική μνήμη του κοινού περισσότερο από ό,τι η επιστροφή του Κομήτη του Χάλεϊ το 1985-1986, ενώ παρατηρήθηκε από σαφώς περισσότερους ανθρώπους από ό,τι οποιαδήποτε προηγούμενη εμφάνιση του Χάλεϊ στην Ιστορία. Σύμφωνα με μία δημοσκόπηση το 69% των Αμερικανών είχε δει τον Χέιλ–Μποπ μέχρι τις 9 Απριλίου 1997[58].

Εκτός αυτού, ο Χέιλ–Μποπ κατέρριψε και άλλα ρεκόρ: ήταν ο σε μεγαλύτερη απόσταση από τον Ήλιο κομήτης που ανακαλύφθηκε ποτέ από ερασιτέχνες[17], είχε τον μεγαλύτερο πυρήνα που μετρήθηκε καλά μετά τον κένταυρο Χείρωνα[47] και παρέμεινε ορατός με γυμνό μάτι επί διπλάσιο χρονικό διάστημα από ό,τι ο προηγούμενος κάτοχος του ρεκόρ[13]. Τέλος, παρέμεινε φωτεινότερος του μεγέθους 0 επί οκτώ εβδομάδες, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο γνωστό κομήτη[17].

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «JPL Small-Body Database Browser: C/1995 O1 (Hale–Bopp)». 22 Οκτωβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2008. 
  2. ↑ Syuichi Nakano (12 Φεβρουαρίου 2008). «OAA computing section circular NK 1553». OAA Computing and Minor Planet Sections. Ανακτήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2009. 
  3. ↑ Jonathan D. Shanklin. (2000). «The comets of 1995». Journal of the British Astronomical Association 110 (6): 311. Bibcode: 2000JBAA..110..311S. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 A. Hale· T. Bopp· J. Stevens (23 Ιουλίου 1995). «IAU Circular No. 6187». IAU. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2011. 
  5. ↑ Michael D. Lemonick (1997-03-17). «Comet of the decade Part II». Time. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-11-30. https://web.archive.org/web/20081130085357/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,986055,00.html. Ανακτήθηκε στις 2008-10-30.  Απαιτείται συνδρομή
  6. ↑ William Newcott (Δεκέμβριος 1997). «The Age of Comets». National Geographic Society. Ανακτήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου 2009. Nobody sends telegrams anymore... 
  7. ↑ Thomas Bopp (1997). «Amateur Contributions in the study of Comet Hale–Bopp». Earth, Moon, and Planets 79 (1–3): 307–308. doi:10.1023/A:1006262006364. Bibcode: 1997EM&P...79..307B. 
  8. ↑ "The Lost Tomb", Kent Weeks, ISBN 0-297-81847-3, page 198
  9. ↑ Marsden, B. G. (1995). «Comet C/1995 O1 (Hale-Bopp)». Minor Planet Electronic Circular 1995-P05. http://www.minorplanetcenter.net/mpec/J95/J95P01.html. 
  10. ↑ Kidger, M. R.; Serra-Ricart, Miquel; Bellot-Rubio, Luis R.; Casas, Ricard (1996). «Evolution of a Spiral Jet in the Inner Coma of Comet Hale-Bopp (1995 O1)». The Astrophysical Journal Letters 461 (2): L119–L122. doi:10.1086/310008. Bibcode: 1996ApJ...461L.119K. http://www.journals.uchicago.edu/doi/full/10.1086/310008. [νεκρός σύνδεσμος]
  11. ↑ R. H. McNaught· R.M. West (2 Αυγούστου 1995). «Circular No. 6198». International Astronomical Union (IAU). Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2011. 
  12. ↑ Biver, N.; Rauer, Η; Despois, D; Moreno, R; Paubert, G; Bockelée-Morvan, D; Colom, P; Crovisier, J και άλλοι. (1996). «Substantial outgassing of CO from Comet Hale–Bopp at large heliocentric distance». Nature 380 (6570): 137–139. doi:10.1038/380137a0. PMID 8600385. Bibcode: 1996Natur.380..137B. http://www.nature.com/nature/journal/v380/n6570/abs/380137a0.html. 
  13. ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 Kidger, M.R.; Hurst, G.; James, N. (2004). «The Visual Light Curve Of C/1995 O1 (Hale-Bopp) From Discovery To Late 1997». Earth, Moon, and Planets 78 (1–3): 169–177. doi:10.1023/A:1006228113533. Bibcode: 1997EM&P...78..169K. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-06-04. https://web.archive.org/web/20180604205225/https://link.springer.com/article/10.1023%2FA%3A1006228113533. Ανακτήθηκε στις 2012-11-21. 
  14. ↑ Browne, Malcolm R. (9 Μαρτίου 1997). «Comet Holds Clues to Birth of Time». The New York Times. http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9B03E6DF1639F93AA35750C0A961958260&sec=&spon=&pagewanted=1. 
  15. ↑ «The Trail of Hale-Bopp». Scientific American. 17 Μαρτίου 1997. Ανακτήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 2008. 
  16. ↑ McGee, H. W. (1997). «The total solar eclipse of 1997 March 9». Journal of the British Astronomical Association 107 (3): 112–113. Bibcode: 1997JBAA..107..112M. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 «Comet Hale-Bopp». Stardust. Jet Propulsion Laboratory, NASA. 26 Νοεμβρίου 2003. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2008. 
  18. ↑ West, Richard M. (13 Απριλίου 1997). «Comet Hale-Bopp (April 13, 1997)». European Southern Observatory. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2008. 
  19. ↑ Shylaja, B. S. (1997). «What's New With Hale Bopp?». Bulletin of the Astronomical Society of India 25: 155–156. Bibcode: 1997BASI...25..155S. 
  20. ↑ West, Richard M. (7 Μαρτίου 1997). «Comet Hale-Bopp (March 7, 1997)». European Southern Observatory. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2008. 
  21. ↑ Szabó, Gy. M.; Kiss, L. L.; Sárneczky, K. (2008). «Cometary Activity at 25.7 AU: Hale-Bopp 11 Years after Perihelion». Astrophysical Journal Letters 677 (2): 121. doi:10.1086/588095. Bibcode: 2008ApJ...677L.121S. 
  22. ↑ Szabó, Gy. M.; Kiss, L. L.; Kiss, Cs.; Pál, A., Sárneczky, K.; Juhász, A.; Hogerheijde, M.R. (2012). «Evidence for fresh frost layer on the bare nucleus of comet Hale--Bopp at 32 AU distance». accepted for publication in ApJ. https://archive.org/details/arxiv-1210.2785. 
  23. ↑ Szabó, M.; Sárneczky, K.; Kiss, L. L. (2011). «Frozen to death? -- Detection of comet Hale-Bopp at 30.7 AU». Earth and Planetary Astrophysics. Bibcode: 2011arXiv1104.4351S. 
  24. ↑ West, Richard M. (7 Φεβρουαρίου 1997). «Comet Hale-Bopp (7 Φεβρουαρίου 1997)». European Southern Observatory. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 1 Νοεμβρίου 2008. 
  25. ↑ 25,0 25,1 Yeomans, Don (10 Απριλίου 1997). «Comet Hale-Bopp Orbit and Ephemeris Information». JPL/NASA. Ανακτήθηκε στις 23 Οκτωβρίου 2008. 
  26. ↑ «Solex 10 estimate for Next Perihelion of C/1995 O1 (Hale-Bopp)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Αυγούστου 2012. Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2009. 
  27. ↑ 27,0 27,1 Marsden, B. G. (1997). «Orbit Determination and Evolution of Comet C/1995 O1 (Hale-Bopp)». Earth, Moon, and Planets 79 (1): 3–15. doi:10.1023/A:1006268813208. Bibcode: 1997EM&P...79....3M. 
  28. ↑ 28,0 28,1 Weissman, Paul R. (2007). «The cometary impactor flux at the Earth». Proceedings of the International Astronomical Union (Cambridge University Press) 2 (S236): 441–450. doi:10.1017/S1743921307003559. ISBN 978-0-521-86345-2. 
  29. ↑ Jewitt, David; Matthews, Henry (1999). «Particulate Mass Loss from Comet Hale-Bopp». The Astronomical Journal 117 (2): 1056–1062. doi:10.1086/300743. Bibcode: 1999AJ....117.1056J. https://archive.org/details/sim_astronomical-journal_1999-02_117_2/page/1056. 
  30. ↑ Fernández, Yanga R. (1999). «The Inner Coma and Nucleus of Comet Hale–Bopp: Results from a Stellar Occultation». Icarus 140 (1): 205–220. doi:10.1006/icar.1999.6127. Bibcode: 1999Icar..140..205F. 
  31. ↑ Mason, C. G.; Gehrz, R. D.; Jones, T. J.; Woodward, C E.; Hanner, M. S.; Williams, D. M. (2001). «Observations of Unusually Small Dust Grains in the Coma of Comet Hale-Bopp C/1995 O1». The Astrophysical Journal 549 (1): 635–646. doi:10.1086/319039. Bibcode: 2001ApJ...549..635M. 
  32. ↑ Ganesh, S.; Joshi, U. C.; Baliyan, K. S.; Deshpande, M. R. (1998). «Polarimetric observations of the comet Hale-Bopp». Astronomy and Astrophysics Supplement 129 (5): 489–493. doi:10.1051/aas:1998201. Bibcode: 1998A&AS..129..489G. 
  33. ↑ «The Shadow of Comet Hale-Bopp in Lyman-Alpha». Volume 2 Proceedings of IAU Colloquium 186 21–25 Ιανουάριος 2002, Τενερίφη, Ισπανία. Cometary Science after Hale-Bopp. Springer Netherlands. Ιανουάριος 2002, pp. 67-76. http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-94-017-1088-6_7#page-1. Ανακτήθηκε στις 2013-07-22. 
  34. ↑ «Hale Bopp observed by SOHO/SWAN on 3 April 1997». ESA. 22 Ιουνίου 1999. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2013. 
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 35,3 Cremonese, G; Boehnhardt, Η; Crovisier, J; Rauer, Η; Fitzsimmons, A; Fulle, M; Licandro, J; Pollacco, D και άλλοι. (1997). «Neutral Sodium from Comet Hale–Bopp: A Third Type of Tail». The Astrophysical Journal Letters 490 (2): L199–L202. doi:10.1086/311040. Bibcode: 1997ApJ...490L.199C. 
  36. ↑ Wilson, J. K.; Baumgardner, J.; Mendillo, M. (1998). «Three tails of comet Hale-Bopp». Geophysical Research Letters 25 (3): 225–228. doi:10.1029/97GL03704. Bibcode: 1998GeoRL..25..225W. 
  37. ↑ Cremonese, G.; Fulle, Marco (1997). «Sodium In Comets». Earth, Moon, and Planets 79 (1): 209–220. doi:10.1023/A:1006245619568. Bibcode: 1997EM&P...79..209C. 
  38. ↑ 38,0 38,1 Meier, Roland; Owen, Tobias C. (1999). «Cometary Deuterium». Space Science Reviews 90 (1–2): 33–43. doi:10.1023/A:1005269208310. Bibcode: 1999SSRv...90...33M. 
  39. ↑ Rodgers, S. D.; Charnley, S. B. (2002). «Organic synthesis in the coma of Comet Hale–Bopp?». Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 320 (4): L61–L64. doi:10.1046/j.1365-8711.2001.04208.x. Bibcode: 2001MNRAS.320L..61R. 
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Stern, S. A.; Slater, D. C.; Festou, M. C.; Parker, J. Wm.; Gladstone, G. R.; A’hearn, M. F.; Wilkinson, E. (2000). «The Discovery of Argon in Comet C/1995 O1 (Hale-Bopp)». The Astrophysical Journal 544 (2): L169–L172. doi:10.1086/317312. Bibcode: 2000ApJ...544L.169S. 
  41. ↑ Krasnopolsky, Vladimir A.; Mumma, MJ; Abbott, M; Flynn, BC; Meech, KJ; Yeomans, DK; Feldman, PD; Cosmovici, CB (1997). «Detection of Soft X-rays and a Sensitive Search for Noble Gases in Comet Hale-Bopp (C/1995 O1)». Science 277 (5331): 1488–1491. doi:10.1126/science.277.5331.1488. PMID 9278508. Bibcode: 1997Sci...277.1488K. 
  42. ↑ «Bergeron Comet Hale-Bopp Animation». Stardust. Jet Propulsion Laboratory, NASA. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2008. 
  43. ↑ Warell, J; Lagerkvist, C.-I; Lagerros, J. S. V (1999). «Dust continuum imaging of C/1995 O1 (Hale-Bopp): Rotation period and dust outflow velocity». Astronomy and Astrophysics Supplement Series 136 (2): 245–256. doi:10.1051/aas:1999213. Bibcode: 1999A&AS..136..245W. 
  44. ↑ Sekanina, Z. (1997). «Detection of a Satellite Orbiting The Nucleus of Comet Hale–Bopp (C/1995 O1)». Earth, Moon, and Planets 77 (3): 155–163. doi:10.1023/A:1006230712665. Bibcode: 1997EM&P...77..155S. 
  45. ↑ Sekanina, Z. (1998). «Detection of a Satellite orbiting the Nucleus of Comet Hale-Bopp (C/1995 O1)». Proceedings of the First International Conference on Comet Hale-Bopp (European Organisation for Astronomical Research in the Southern Hemisphere). 
  46. ↑ Marchis, F. (1999). «Adaptive optics observations of the innermost coma of C/1995 O1. Are there a "Hale" and a "Bopp" in comet Hale-Bopp?» (PDF). Astronomy & Astrophysics 349: 985–995. Bibcode: 1999A&A...349..985M. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-10-31. https://web.archive.org/web/20081031064051/http://aa.springer.de/papers/9349003/2300985.pdf. Ανακτήθηκε στις 2012-11-21. 
  47. ↑ 47,0 47,1 Fernández, Yanga R. (2002). «The Nucleus of Comet Hale-Bopp (C/1995 O1): Size and Activity». Earth, Moon, and Planets 89 (1): 3–25. doi:10.1023/A:1021545031431. Bibcode: 2000EM&P...89....3F. http://www.springerlink.com/content/pr2756540kx94403/. [νεκρός σύνδεσμος]
  48. ↑ McCarthy, D. W.; Stolovy, S; Campins, H; Larson, S; Samarasinha, N; Kern, S (2007). «Comet Hale–Bopp in outburst: Imaging the dynamics of icy particles with HST/NICMOS». Icarus 189 (1): 184–195. doi:10.1016/j.icarus.2007.01.019. Bibcode: 2007Icar..189..184M. 
  49. ↑ Weaver, H. A. (1999). «Post-Perihelion HST Observations of Comet Hale–Bopp (C/1995 O1)». Icarus 141 (1): 1–12. doi:10.1006/icar.1999.6159. Bibcode: 1999Icar..141....1W. 
  50. ↑ Sekanina, Z. (1997). «The problem of split comets revisited». Astronomy and Astrophysics Letters 318: L5–L8. Bibcode: 1997A&A...318L...5S. 
  51. ↑ Jaroff, Leon (14 Απριλίου 1997). «The man who spread the myth». Time. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2008-11-23. https://web.archive.org/web/20081123083645/http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,986171,00.html. Ανακτήθηκε στις 2008-10-30.  Απαιτείται συνδρομή
  52. ↑ Hale, Alan (1997). «Hale-Bopp Comet Madness». Skeptical Inquirer 21 (2): 25–28. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2010-02-08. https://web.archive.org/web/20100208233213/http://www.csicop.org/si/show/hale-bopp_comet_madness. Ανακτήθηκε στις 2012-11-21. 
  53. ↑ Robert Burnham· David H. Levy (2000). Great Comets. Cambridge University Press. σελίδες 191. ISBN 978-0-521-64600-0. 
  54. ↑ Tholen, David J. (15 Ιανουαρίου 1997). «Fraudulent use of an IfA/UH picture». European Organisation for Astronomical Research in the Southern Hemisphere. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Σεπτεμβρίου 2007. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2008. 
  55. ↑ Robinson, Wendy Gale. «Heaven's Gate: The End». Journal of Computer-Mediated Communication 3 (3). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-06-10. https://web.archive.org/web/20110610162038/http://jcmc.indiana.edu/vol3/issue3/robinson.html. Ανακτήθηκε στις 2012-11-21. 
  56. ↑ George Johnson (1997-03-28). «Comets Breed Fear, Fascination and Web Sites». The New York Times. http://www.nytimes.com/1997/03/28/us/comets-breed-fear-fascination-and-web-sites.html?sec=health&spon=&pagewanted=all. Ανακτήθηκε στις 2009-09-27. 
  57. ↑ David Morrison. «The Myth of Nibiru and the End of the World in 2012». Skepical Enquirer. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 28 Απριλίου 2009. 
  58. ↑ Aguirre, Edwin L. (Ιούλιος 1997). «The Great Comet of 1997». Sky and Telescope 94: 50–57. 

Βιβλιογραφία Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Κομήτης_Χέιλ-Μποπ&oldid=10115864"