Μάχη στο Χάνι της Γραβιάς

Η Μάχη στο Χάνι της Γραβιάς ήταν μία από τις πολεμικές εμπλοκές της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, με νικηφόρα έκβαση για τους Έλληνες. Στη μάχη αυτή, που διεξήχθη στις 8 Μαΐου του 1821, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος με σχεδόν 120 άνδρες νίκησε το στρατό του Ομέρ Βρυώνη , που αποτελούνταν σχεδόν από 9.000 άνδρες.

Μάχη της Γραβιάς
Ελληνική Επανάσταση του 1821
Η μάχη εις της Γραβιάς το Χάνι, πίνακας του Παναγιώτη Ζωγράφου.
Χρονολογία	8 Μαΐου 1821
Τόπος	Γραβιά
Έκβαση	Νίκη των Ελλήνων
Αντιμαχόμενοι
Έλληνες επαναστάτες Οθωμανική αυτοκρατορία
Ηγετικά πρόσωπα
Οδυσσέας Ανδρούτσος Ομέρ Βρυώνης
Δυνάμεις
120 άνδρες 9.000 στρατιώτες
Απώλειες
6 νεκροί, 2 τραυματίες 300 νεκροί, 600 τραυματίες

Η εξέλιξη των γεγονότων

Πριν ξεκινήσει από τα Τρίκαλα ο Ομέρ Βρυώνης για την εκστρατεία του κατά της Πελοποννήσου, διέταξε τους πιστούς του καπεταναίους της Δυτικής Ελλάδας να μαζευτούν στη Γραβιά Φωκίδος, απ' όπου περνώντας θα τους έπαιρνε μαζί του. Στον Οδυσσέα Ανδρούτσο έστειλε ιδιαίτερο αγγελιαφόρο για να του αναγγείλει το τέλος του Αθανασίου Διάκου και να του δηλώσει ότι αν ερχόταν στη Γραβιά μαζί με τους άλλους καπετάνιους όχι μόνο θα τον συγχωρούσε για το φόνο του Χασάν μπέη Γκέκα, αλλά θα του έδινε και το αρματολίκι της Λιάκουρας.

Στις 3 Μαΐου του 1821, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος έφθασε στη Γραβιά με τον Κοσμά Σουλιώτη, τον Ευστάθιο Κατσικογιάννη και μία ομάδα από 100 περίπου άνδρες. Κατάλαβε αμέσως καλά ποια ήταν η κατάσταση και υπέδειξε στους επαναστάτες ότι έπρεπε πάση θυσία να σταματήσουν εκεί την πορεία του εχθρού.

Αφού μαζεύτηκαν εκεί ύστερα από πρόσκληση του Ανδρούτσου και άλλοι καπεταναίοι, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος τούς πρότεινε να κλειστούν στο Χάνι, ώστε μη μπορώντας να υποχωρήσουν, να αναγκαστούν να πολεμήσουν πάση θυσία για να ανακόψουν την πορεία του Ομέρ Βρυώνη. Όμως ούτε ο Πανουργιάς, ούτε ο Γιάννης Δυοβουνιώτης δέχτηκαν. Τελικά, χωρίστηκαν σε τρία τμήματα. Το ένα, με τον Πανουργιά και τον Δυοβουνιώτη, έπιασε τα υψώματα του Χλωμού, αριστερά από το δρόμο. Το άλλο με τον Κοσμά Σουλιώτη και τον Κατσικογιάννη, τα υψώματα δεξιά από το δρόμο. Όσοι ήθελαν θα κλείνονταν μαζί με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο μέσα στο Χάνι. Μάλιστα, για να τους ενθαρρύνει περισσότερο, ο Ανδρούτσος κάλεσε τους άνδρες του να χορέψουν και έσυρε το τσάμικο. Πρώτος άρπαξε το μαντήλι ο Γιάννης Γκούρας, τον ακολούθησε ο Αρβανίτης (ή Τουρκαλβανός) Γκίκας Μουσταφάς, ύστερα ο Παπανδριάς, ο Κομνάς Τράκας, ο Αγγελής Γοβιός, οι Καπογιωργαίοι κ.ά. Συνολικά εκατόν είκοσι άνδρες (μαζί με το προσωπικό του Χανίου) πιάστηκαν στο χορό και μέσα σε λίγα λεπτά, είχαν μετατρέψει το Χάνι σε απόρθητο φρούριο. Έφραξαν τα ανοίγματα και άνοιξαν πολεμίστρες.

Η πορεία της μάχης

Το Χάνι της Γραβιάς σε σύγχρονη αναπαράσταση.

Μόλις έφτασε ο Ομέρ Βρυώνης (επικεφαλής 7.000 - 8.000 πεζών και περίπου 1.000 ιππέων), αφού εκτόπισε τα τμήματα του Πανουργιά, του Δυοβουνιώτη, του Σουλιώτη και του Κατσικογιάννη, αντιλήφθηκε όσα συνέβαιναν μέσα στο Χάνι και θύμωσε πολύ, καθώς συνειδητοποίησε ότι ο Ανδρούτσος δεν είχε φτάσει εκεί για να προσχωρήσει στον τουρκικό στρατό, αλλά για να του εμποδίσει την κάθοδο προς Σάλωνα και Πελοπόννησο, μέσω της Σκάλας Σαλώνων, όπως σχεδίαζε, θέλοντας να αποφύγει τον Ισθμό της Κορίνθου. Αφού οι Τούρκοι περικύκλωσαν την περιοχή και το χάνι, έστειλε τον Χασάν-δερβίση για να πει στον Ανδρούτσο να παραδοθεί. Όμως ο Ανδρούτσος δεν δέχτηκε και η διαπραγμάτευση έγινε υβριστική, με αποτέλεσμα ο δερβίσης να πέσει νεκρός από σφαίρα του Ανδρούτσου. Αυτό έδωσε το σύνθημα της μάχης. Οι Τούρκοι επιτέθηκαν αλλά αποκρούσθηκαν με μεγάλες απώλειες και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν. Έτσι η πρώτη έφοδος αντιμετωπίστηκε επιτυχώς από την ελληνική πλευρά, το ίδιο και η δεύτερη και η τρίτη. Ο Βρυώνης βλέποντας τους άνδρες του να πέφτουν από τα πυρά των Ελλήνων, διέταξε να φέρουν κανόνια ή και πυροβόλα, από τη Λαμία, για ν' ανατινάξει το κτήριο. Οι Τούρκοι, έπειτα από επτά αλλεπάλληλες αποτυχημένες επιθέσεις, σταμάτησαν τις επιχειρήσεις μέχρι να έρθουν τα κανόνια, ενώ οι Έλληνες, που κατάλαβαν τις προθέσεις τους, τη νύχτα, αργά προς τα ξημερώματα, αφού είχαν πετύχει να προβάλουν γενναία αντίσταση και να σκοτώσουν πάνω από 300 Τούρκους, καθυστερώντας ταυτόχρονα την πορεία του εχθρού, κατάφεραν να εγκαταλείψουν κρυφά το χάνι περνώντας ανάμεσα από τις εχθρικές τουρκικές γραμμές. Η ιδιαίτερα παράτολμη έξοδος τούς στοίχισε μόνο 6 νεκρούς (κατά άλλη πηγή και συγκεκριμένα την επίσημη θέση των υπεύθυνων του Μουσείου στη Γραβιά, η οποία διατυπώνεται μέσω οπτικοακουστικού υλικού ξενάγησης στους επισκέπτες του Χανίου, οι νεκροί ήταν μόλις δύο), τους οποίους και έθαψαν πριν αποχωρήσουν.

Συνέπειες της μάχης

Τα ιστορικά θεμέλια του Χανιού, όπως διασώζονται.

Τα θύματα των Τούρκων ήταν πολυάριθμα. Πάνω από 300 είχαν σκοτωθεί και 600 είχαν τραυματιστεί μέσα σε λίγες ώρες. Οι Έλληνες έχασαν μόνο 6 πολεμιστές. Η στρατηγική επιτυχία της μάχης αυτής ήταν μεγάλη. Εμπόδισε την κάθοδο του Ομέρ Βρυώνη στην Πελοπόννησο και διευκόλυνε τη νίκη στο Βαλτέτσι, που εμψύχωσε τους Έλληνες και την επανάσταση. Συγκεκριμένα, μετά τη μάχη στη Γραβιά, ο Βρυώνης συγκλονίστηκε τόσο πολύ που αποφάσισε να σταματήσει προσωρινά την εκστρατεία του και να υποχωρήσει στην Εύβοια, για να συναντήσει αργότερα τις δυνάμεις του Κιοσσέ Μεχμέτ, ο οποίος είχε παραμείνει ως οπισθοφυλακή, στη Μενδενίτσα. Έτσι παρεμποδίστηκε η κάθοδος ενός τόσο ισχυρού στρατού στην Πελοπόννησο, όπου η επανάσταση ακόμα δεν είχε εδραιωθεί, ενώ συνέβαλε στην έναρξη του αγώνα και στη δυτική Ελλάδα. Έξαλλος για την αποτυχία του, ο Ομέρ Βρυώνης διέταξε να πυρποληθεί και ακολούθως να ισοπεδωθεί με κανονιοβολισμούς το Χάνι, ώστε να καταστραφούν τα ίχνη της ήττας του. Για το λόγο αυτό σήμερα σώζονται μόνο ελάχιστα από τα θεμέλια του κτιρίου, ενώ απέναντι ακριβώς έχει δημιουργηθεί ένα πιστό αντίγραφό του, που λειτουργεί ως μουσείο (τόπος ξενάγησης, με έκθεση κλπ) το οποίο δέχεται πλήθος επισκεπτών, όλη τη διάρκεια του έτους. Στον χώρο υποδοχής υπάρχει και ένας πίνακας του Ιταλού καλλιτέχνη, Σεβερίνο Μπαράλντι.

Ο ρόλος των Χανίων

Τα Χάνια ήταν, ουσιαστικά, τα πανδοχεία της εποχής (περίοδος Τουρκοκρατίας, αλλά και μεταγενέστερα) και βρίσκονταν διάσπαρτα σε όλη την ελληνική επικράτεια, κάθε 35-40 χλμ, προς εξυπηρέτηση των ταξιδιωτών. Αποτελούνταν από το κυρίως κτίσμα, συνήθως δίπατο (άνω ήταν ο γυναικωνίτης, που σε κάποιες περιπτώσεις απομονώνονταν από τον ισόγειο χώρο με κινητή σκάλα) και από δευτερεύοντα μικρότερα κτίσματα, στον περίβολο, ώστε να εξυπηρετούνται όλες οι βασικές ανάγκες των θαμώνων (απόπατος, με ξύλινο δάπεδο και κυκλική οπή, μαγειρειό, ξυλόφουρνος, πλυσταριό κλπ). Περιστοιχιζόταν από πλινθόκτιστη (ένα μείγμα πηλού, άχυρου και καβαλίνας ζώων) μάντρα ύψους περίπου 2,5 μέτρων, για προστασία από εξωτερικούς κινδύνους. Στις υπηρεσίες που παρέχονταν περιλαμβανόταν η περιποίηση των ζώων (κυρίως, τάισμα, πότισμα, ξύστρισμα), ώστε να εξασφαλιστεί η ομαλή συνέχεια της πορείας των ταξιδιωτών, όπως και των ανθρώπων (παροχή ροφήματος, γευμάτων και διανυκτέρευση).