Μάχη της στενωπού Κλειδίου

Η Μάχη της στενωπού Κλειδίου, επίσης γνωστή και ως Μάχη της Βεύης, έλαβε χώρα στις 11 και 12 Απριλίου 1941, μεταξύ των συμμαχικών δυνάμεων και των στρατευμάτων της Ναζιστικής Γερμανίας και αποτέλεσε τμήμα της ευρύτερης γερμανικής εισβολής (επιχείρηση Μαρίτα) στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Μάχη της στενωπού Κλειδίου (1941)
Μέρος της Επιχείρησης Μαρίτα του Β' Π.Π.
Αυστραλοί αντιαρματικοί πυροβολητές ξεκουράζονται αμέσως μετά την υποχώρηση τους από την περιοχή της Βεύης
Χρονολογία11 – 12 Απριλίου 1941
ΤόποςΚλειδί - Βεύη, Ελλάδα
ΈκβασηΝίκη των δυνάμεων του Άξονα
Αντιμαχόμενοι
Ηγετικά πρόσωπα
Ίβεν Μακέι (επιχειρησιακός)
Τζορτζ Βάσεϊ (πεζικό)
Δυνάμεις
Περίπου 1.500 στρατιώτες με την υποστήριξη πυροβολικού και αυτοκινούμενων πυροβόλων
Περίπου 2.000 στρατιώτες συμπεριλαμβανομένων πυροβολαρχιών πυροβολικού
Απώλειες
37 νεκροί,
95 τραυματίες,
02 αιχμάλωτοι[1]
Αυστραλοί: 00025 νεκροί
Νεοζηλανδοί: 012 νεκροί
Βρετανοί: 00000Άγνωστο

480 στρατιώτες της Κοινοπολιτείας πιάστηκαν αιχμάλωτοι[2]

Υπόβαθρο Επεξεργασία

Οι γερμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στην Ελλάδα μέσω της Βουλγαρίας και της Γιουγκοσλαβίας, την πρώτη εβδομάδα του Απριλίου του 1941. Το αρχικό σχέδιο προέβλεπε ότι οι δυνάμεις της Βρετανικής Κοινοπολιτείας θα αναχαίτιζαν τη γερμανική επίθεση, μέχρι οι ελληνικές δυνάμεις να επιστρέψουν από τη Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία, σε μία νέα αμυντική γραμμή μεταξύ του όρους Ολύμπου και του ποταμού Αλιάκμονα[3] [4].

Το πρωινό της 10ης Απριλίου το γερμανικό 40ο Σώμα Τεθωρακισμένων (XL Panzer Corps) προωθήθηκε από το Μοναστήρι για να καταλάβει την Φλώρινα, 13 χιλιόμετρα νοτίως των γιουγκοσλαβικών συνόρων, δια μέσω του περάσματος του Μοναστηρίου. Επόμενος στόχος ήταν να φτάσει στην Κοζάνη, να διαιρέσει τις ελληνοβρετανικές δυνάμεις και σε συνεργασία με το XVIII Ορεινό Σώμα Στρατού να εγκλωβίσει το Βρετανικό Εκστρατευτικό Σώμα[5]. Το ενισχυμένο, σε επίπεδο ταξιαρχίας, Μηχανοκίνητο Σύνταγμα Σωματοφυλακή Αδόλφος Χίτλερ, υπό τη διοίκηση του Ζεπ Ντίντριχ (Sepp Dietrich), με την υποστήριξη της 9ης Μεραρχίας Πάντσερ (δηλ. Τεθωρακισμένων) (9. Panzer-Division)[6], προωθήθηκε ακόμα νοτιότερα και κατέλαβε την κωμόπολη της Βεύης, στις 11 Απριλίου.

Οι Σύμμαχοι αποφάσισαν να προσπαθήσουν να καθυστερήσουν τους εισβολείς. Ένας μεικτός σχηματισμός Αυστραλών, Βρετανών, Νεοζηλανδών και Ελλήνων, γνωστός με την ονομασία «Δύναμη Μακέι» (Mackay Force), συγκροτήθηκε βιαστικά με σκοπό, όπως το έθεσε ο διοικητής των δυνάμεων της Βρετανικής Κοινοπολιτείας στην Ελλάδα στρατηγός Χένρι Μέτλαντ Γουίλσον, «να σταματήσουν τον καταιγιστικό πόλεμο στην κοιλάδα της Φλώρινας»[7][8]. Ο σχηματισμός πήρε το όνομά του από τον διοικητή του, Αυστραλό υποστράτηγο Ίβεν Μακέι (Maj. Gen. Iven Mackay).

Οι Αυστραλοί και οι Νεοζηλανδοί ήταν κουρασμένοι από το μακρύ και ξαφνικό ταξίδι από τη Βόρεια Αφρική και δεν ήταν προετοιμασμένοι για τον ευρωπαϊκό χειμώνα των ελληνικών βουνών[9].

Δυνάμεις Επεξεργασία

Οι συμμαχικές δυνάμεις που κατείχαν το πέρασμα του Κλειδιού προέρχονταν κυρίως από την 19η Αυστραλιανή Ταξιαρχία Πεζικού του Ταξίαρχου Τζορτζ Βάσεϊ: τα 2/4 (μειον ένα λόχο) και 2/8 Τάγματα, υποστηριζόμενα από το 9ο Τάγμα των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων (9th Battalion, King's Royal Rifle Corps). Το πεζικό υποστηρίζονταν από τμήματα του νεοζηλανδικού 27ου Τάγματος Πολυβόλων (27th (Machine Gun) Battalion), του 2/1 Αντιαρματικού Συντάγματος (2/1st Anti-Tank Regiment), του βρετανικού 2ου Συντάγματος, Πυροβολικού του Βασιλικού Ιππικού (Royal Horse Artillery) και άλλα μικρότερα τμήματα αυστραλιανών και βρετανικών μονάδων πυροβολικού. Τα υπόλοιπα τμήματα της Δύναμεις Μακέι βρίσκονταν σε αμυντικές θέσεις, σε κάποια απόσταση από το πέρασμα.

Ο ταγματάρχης Φριτζ Βιτ (Sturmbannführer Fritz Witt) οδήγησε την ομάδα μάχης των SS η οποία επιτέθηκε στο πέρασμα. Η ομάδα αυτή είχε την ονομασία Kampfgruppe Witt (KG Witt), και αποτελούνταν από δύο τάγματα πεζικού, δύο διμοιρίες ελαφρών όπλων πεζικού, μία διμοιρία βαρέων όπλων πεζικού, τρεις διμοιρίες αντιαρματικών, δύο διμοιρίες μηχανικού, έναν ουλαμό ελαφρών οβιδοβόλων και έναν ουλαμό αντιαεροπορικών των 88 mm[10]. Υποστηρίζονταν από αριθμό αυτοκινούμενων πυροβόλων των 75mm Sturmgeschütz III[11], τα οποία ονομάστηκαν «tanks» από το συμμαχικό πεζικό. Τόσο οι Γερμανοί όσο και οι Σύμμαχοι δεν πίστεψαν ότι τα τεθωρακισμένα οχήματα θα ήταν σε θέση να κινηθούν στις απότομες βραχώδεις πλαγιές που περιέβαλαν το πέρασμα[11].

Η μάχη Επεξεργασία

Το πέρασμα του Κλειδιού είναι φαράγγι με πλάτος περίπου 100 με 500 μέτρα, και απότομες, βραχώδεις και άδενδρες πλευρές ως και 1.000 μέτρα ύψος[12].

Στις 11 Απριλίου, τρία από τα τάγματα πεζικού του Βάσεϊ πήραν θέσεις κατά μήκος του μήκους 16 χιλιομέτρων μετώπου[13]: το 2/8 Τάγμα βρίσκονταν στην κορυφογραμμή στα ανατολικά του περάσματος, οι Βρετανοί Τυφεκιοφόροι σε μία κορυφή στη δυτική πλευρά βλέποντας προς το βορρά και το 2/4 Τάγμα στα δυτικά των Τυφεκιοφόρων. Νεοζηλανδοί πυροβολητές τοποθετήθηκαν μεταξύ του πεζικού. Το συμμαχικό πυροβολικό επικεντρώθηκε στο πέρασμα καθεαυτό.

Στην κορυφή του περάσματος επικρατούσε ψύχος, με τη βροχή να μετατρέπεται σε χιονοθύελλα, δυσκολεύοντας το συμμαχικό σχηματισμό στο να αναπαυθεί[14].

Οι SS άρχισαν μία σειρά από αναγνωριστικές επιθέσεις το απόγευμα της 11ης Απριλίου. Παράλληλα προσέγγισαν κατά μήκος του κεντρικού δρόμου, όπως έγραψε ένα Αυστραλός αξιωματικός του πυροβολικού:

Με όλη του την αυθάδεια [ο Γερμανός διοικητής έστειλε] φορτηγά στον κεντρικό δρόμο... σε απόσταση 3000 γιαρδών από το πεζικό μας και προετοιμάστηκαν να αποβιβαστούν. Στην αρχή δεν μπορούσαν να πιστέψω ότι ήταν ο εχθρός, όλα ήταν τόσο ήρεμα και σιωπηλά. Στη συνέχεια όμως έβγαλαν κάποιο νόημα. Οι διαταγές μου δόθηκαν γρήγορα από τον ασύρματο και οι πρώτες ριπές ούρλιαξαν στον αέρα... Μερικές έντονες στιγμές αργότερα και οπισθοχώρησαν οι Ούννοι [οι Γερμανοί], όμως πέντε φορτηγά έμειναν στον δρόμο ως σιωπηλή απόδειξη ότι οι στρατιώτες μου μπορούσαν να στοχεύσουν[15][16].

Περισσότερο παρατεταμένες επιδρομές πραγματοποιήθηκαν στις θέσεις που κατείχε το 2/8 Τάγμα. Αυτές έγιναν περισσότερο επιθετικές καθώς πλησίαζε το βράδυ. Σύμφωνα με τους Αυστραλούς: «παρότι ήταν ξεκομμένοι και εξουθενωμένοι από την πορεία προς τη θέση τους και τον κρύο καιρό, το 2/8 Τάγμα κατάφερε να τους απομακρύνει»[17][18].

Το πρωινό της 12ης Απριλίου το χιόνι ήταν στρωμένο σε πάχος 30 εκατοστών στις πλαγιές των λόφων[8]. Ως το χάραμα πολλοί Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί, που κατείχαν θέσεις στις πλαγιές, υπέφεραν από κρυοπαγήματα και ήταν ανίκανοι να χειριστούν τα όπλα τους αποτελεσματικά[19]. Όμως, είχαν εκδοθεί διαταγές για τακτική υποχώρηση προς τη γραμμή του Αλιάκμονα, η οποία θα άρχιζε το ίδιο βράδυ.

Η κύρια γερμανική επίθεση άρχισε στις 8.30 πμ. Χτύπησαν με δύναμη τον τομέα του 2/8 Τάγματος, κοντά στο σημείο που γειτνίαζε με τον τομέα των Βασιλικών Τυφεκιοφόρων[20]. Στοιχεία των SS, με τη κάλυψη πολυβόλων και όλμων, υπερέβησαν τη θέση μίας αυστραλιανής διμοιρίας[21]. Οι τυφεκιοφόροι, θεωρώντας ότι το 2/8 Τάγμα υποχωρούσε, υποχώρησε προς το κέντρο. Η κίνηση αυτή άνοιξε το πέρασμα στους Γερμανούς, δημιούργησε ένα κενό μεταξύ των 2/4 και 2/8 ταγμάτων, έκοψε την επικοινωνία μεταξύ του Βάσεϊ και του 2/8 Τάγματος και άφησε τα αυστραλιανά αντιαρματικά όπλα χωρίς την προστασία πεζικού[22]. Οι δύο λόχοι του 2/8 Τάγματος στην δυτική πλευρά αναγκάστηκαν τότε να υποχωρήσουν προς τις πλαγιές[23]. Όμως, σύμφωνα με τον Αυστραλό ιστορικό Γκάβιν Λονγκ:

Στις 2.00 μμ... ο αντισυνταγματάρχης Τζον Μίτσελ του 2/8... διέταξε αντεπίθεση με την οποία ανακατέλαβε ζωτικό έδαφος στην κορυφογραμμή... Μετά από έξι ώρες συνεχών συγκρούσεων στο πέρασμα και στις πλαγιές στα ανατολικά, το 2/8 κρατούσε ακόμα τις κορυφές παρόλο που η αριστερή πλευρά τους είχε καταρρεύσει. Οι Τυφεκιοφόροι, όμως, υποχωρούσαν γοργά στον δρόμο, περίπου δύο μίλια προς τα πίσω. Έτσι, πέντε από τα έξι πολυβόλα υποστήριξης του 2/1 Αντιαρματικού Συντάγματος έμειναν χωρίς προστασία και εγκαταλείφθηκαν και γιαυτό η κορυφογραμμή που κρατούνταν από το 2/8 Τάγμα σχημάτισε μία βαθιά προεξοχή[24][25].

Σύμφωνα με τον Λονγκ, ο Βάσεϊ ενημερώθηκε για την υποχώρηση των τυφεκιοφόρων από αξιωματικούς άλλων μονάδων, όμως αρνήθηκε να το πιστέψει[25].

Στις 4 μμ το Ελληνικό Δωδεκανησιακό Σύνταγμα, στα αριστερά των αυστραλιανών θέσεων, είχε ολοκληρώσει την υποχώρηση που είχε σχεδιαστεί από τη συμμαχική ανώτατη διοίκηση. Αυτό άφησε το 2/8 Τάγμα εκτεθειμένο από δύο πλευρές και σύντομα βρισκόταν υπό τα πυρά πυροβόλων από τα ανατολικά. Σύμφωνα με μία επίσημη αυστραλιανή περιγραφή ο Βάσεϊ...

...συνειδητοποίησε ότι οι άνδρες του δεν θα κατόρθωναν να υποχωρήσουν με τάξη. Στις 5.00 μμ τηλεφώνησε τον διοικητή του 2/4 Τάγματος... με την κωδική φράση που υποδείκνυε ότι η υποχώρηση ήταν τώρα απαραίτητη – η στέγη στάζει[26]

Στις 5.30 μμ γερμανικά αυτοκινούμενα πυροβόλα προωθήθηκαν μαζικά κατά μήκος του τομέα του 2/8 Τάγματος. Ένας Γερμανός αυτόπτης μάρτυρας, ο αντισυνταγματάρχης Κουρτ "Πάντσερ" Μάγιερ, έγραψε αργότερα:

Τα βαριά Sturmgeschütz σκαρφάλωσαν τις πλαγιές από τον πάτο της κοιλάδας. Παρακολουθούσαμε τα πυροβόλα να προωθούνται εντυπωσιασμένοι. Σκαρφάλωναν ολοένα και ψηλότερα και έπειτα έπεσαν στην μάχη. Κανείς δεν θεωρούσε δυνατή τη χρήση τους όμως τώρα βρίσκονταν εκεί πάνω, παρέχοντας πολύτιμη υποστήριξη στο πεζικό.
Εντελώς σοκαρισμένοι από την εντύπωση που τους προκάλεσε ο γερμανικός βομβαρδισμός, Βρετανοί [sic] αιχμάλωτοι κατέβηκαν από το βουνό. Ήταν ψηλοί, δυνατοί άνδρες και τρομεροί αντίπαλοι[27][11].

Αυτή η κίνηση των Γερμανών σφράγισε την ήττα των Συμμάχων στη Βεύη. Το 2/8 Τάγμα οδηγήθηκε σε χαοτική υποχώρηση, με τις μονάδες του να χωρίζονται και τους αξιωματικούς να διατάσσουν την εγκατάλειψη μέχρι και των ελαφρών όπλων, ώστε να επιταχυνθεί η υποχώρηση.

Οι απώλειες μεταξύ του αυστραλιανού πεζικού θα ήταν χειρότερες, αν το 2/1 Σύνταγμα Αντιαρματικών και το Βασιλικό Έφιππο Πυροβολικό δεν κρατούσαν τις θέσεις τους στο κέντρο του περάσματος, μέχρι που οι Γερμανοί είχαν φτάσει σε απόσταση 400 μόνο μέτρων[28].

Συνέπειες Επεξεργασία

Το 2/8 Τάγμα ουσιαστικά καταστράφηκε ως μαχητική δύναμη για το υπόλοιπο της ελληνικής εκστρατείας. Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, όταν έφτασε τις θέσεις υποχώρησής του στον Ροδώνα, το τάγμα μπόρεσε να συγκεντρώσει μόνο 250 άνδρες και από αυτούς μόνο οι 50 έφεραν όπλα[29]. Παρόλο που το 2/4 Τάγμα είχε γλυτώσει την ορμή της γερμανικής επίθεσης στη Βεύη, 70 από τους άνδρες του πιάστηκαν αιχμάλωτοι σε ένα γερμανικό οδόφραγμα, κατά τη διάρκεια της υποχώρησής του προς τον Σωτήρα[30].

Οι Γερμανοί ισχυρίστηκαν πως στη Βεύη συνέλαβα 480 αιχμαλώτους ενώ οι ίδιοι είχαν 37 νεκρούς, 95 τραυματίες και 2 αιχμαλώτους[31]. Για τον Βιτ η νίκη επισκιάστηκε από τον θάνατο του αδερφού του, επίσης μέλους του LSSAH, το όχημα του οποίου χτυπήθηκε από νάρκη κατά τη διάρκεια της μάχης[11].

Ο Υπολοχαγός Γκερντ Πλέις, ο αρχηγός της διμοιρίας της οποία οι άνδρες κατέλαβαν το υψηλότερο σημείο, παρασημοφορήθηκε με τον Σταυρό των Ιπποτών του Σιδηρού Σταυρού, την ανώτατη γερμανική επιβράβευση για την ανδρεία στο πεδίο της μάχης[32]. Επιπλέον, 14 ακόμα μέλη της KGW παρασημοφορήθηκαν με τον Σιδηρούν Σταυρό Πρώτης Τάξης.

Παρά την ήττα και τις βαριές απώλειες, οι ενέργειες της Δύναμης Μακέι στη Βεύη κέρδισαν δύο μέρες για την υποχώρηση και την ανασυγκρότηση των συμμαχικών δυνάμεων στον νότο[33].

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Australian War Memorial, Roll of Honour Αρχειοθετήθηκε 2006-12-07 στο Wayback Machine. (A full list of Australian deaths by date can be obtained through the advanced search page)
    Gavin Long, 1953, Australia in the War of 1939–1945, Volume II – Greece, Crete and Syria Αρχειοθετήθηκε 2016-01-15 στο Wayback Machine. (1st ed.), Canberra: Australian War Memorial, p. 71.
    W.G. McClymont, 1959, To Greece: Official History of New Zealand in the Second World War, Historical Publications Branch, Wellington, New Zealand, p.210
  2. Ibid.
  3. Australian War Memorial (AWM), no date, "Battle of Vevi (Veve) 09 April 1941 - 12 April 1941" Downloaded 24/8/06.
  4. Australian Department of Veterans' Affairs (DVA), 2001, "The roof is leaking: Vevi and Sotir 9–14 April 1941". Αρχειοθετήθηκε 2011-06-02 στο Wayback Machine. Downloaded 9/10/06.
  5. Βuchner (1961) σ. 219
  6. Kurt Meyer, Michael Mendé & Robert J. Edwards, 2005, Grenadiers: The Story of Waffen SS General Kurt "Panzer" Meyer, Stackpole Books, Mechanicsburg Pa, pp45-46.
  7. ...stop a Blitzkrieg down the Florina Valley.
  8. 8,0 8,1 DVA, 2001 op. cit..
  9. Long, op. cit., p. 58.]
  10. McClymont, op. cit. p. 194.]
  11. 11,0 11,1 11,2 11,3 Meyer, Mendé & Edwards, p.46
  12. Bill Robertson, no date, quoted by Australian Department of Veteran's Affairs, "Archive No. 2336 Name: William Robertson" Αρχειοθετήθηκε 2007-09-28 στο Wayback Machine.; Long, op. cit., p. 57.]; DiggerHistory.info, no date, "Italian/German Invasion of Greece" Downloaded 10/10/06.
  13. «Australian Veterans' Review Board (VRB), no date, "Greece, Crete and Syria". Downloaded 10/10/06» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 28 Αυγούστου 2006. Ανακτήθηκε στις 18 Ιουνίου 2009. 
  14. DVA, 2001 op. cit.. McClymont, op. cit., p. 204.
  15. In all his insolence [the German commander sent] trucks down the main road ... to within 3000 yards of our infantry, and proceeded to debus [i.e. disembark]. At first I could not believe it was an enemy, all had been so still and quiet. Then came some sense. My orders flew over the wire and the first rounds screamed through the air... A few furious moments and back went the Hun [i.e. Germans], but five trucks stayed in the road as silent witness that my Troop could shoot.
  16. Quoted by DVA, 2001, op. cit..
  17. [d]espite being strung out and exhausted from a long march to the position and bitterly cold weather, the 2/8th managed to fend them off.
  18. AWM, op. cit..
  19. McClymont, op. cit., p.205
  20. Long, op. cit. p. 59
  21. Long, op. cit. p. 59. McClymont, op. cit., p. 205.
  22. McClymont, op. cit., p. 205.
  23. Long, op. cit. p. 60.; McClymont, op. cit., p. 205.
  24. At 2:00 pm ... Lieut-Colonel John Mitchell of the 2/8th ... ordered a counter-attack which regained some vital ground on top of the ridge... After six hours of intermittent fighting in the pass and on the slopes to the east, the 2/8th still held the heights though their left had been mauled; the Rangers, however, were rallying astride the road about two miles to the rear, but five of the six supporting guns of the 2/1st Anti-Tank Regiment had been left without protection and abandoned. Thus the ridge held by the 2/8th formed a deep salient.
  25. 25,0 25,1 Long, op. cit. p. 60.
  26. DVA, 2001, op. cit.
  27. the heavy Sturmgeschütze[n] climbed the slopes from the bottom of the valley. We watched the guns advance in amazement. They climbed higher and higher, and then joined the fight. Nobody [had] thought it possible to use them, but now they were up there, giving valuable support to the infantry.
    Completely shaken by the impression German shelling had made on them, British [sic] prisoners came down the mountain. They were tall, strong fellows and formidable opponents.
  28. Long, op. cit. p. 61.
  29. Long, op. cit. pp. 62, 64-65.
  30. Long, op. cit. p. 63.
  31. Long, op. cit. p. 71.
  32. Charles Messenger, Hitler's Gladiator: The Life and Wars of Panzer Army Commander Sepp Dietrich, Conway, London, 2005, p. 97.
  33. AWM, op. cit..

Πηγές Επεξεργασία