Νηρηίδες

Για άλλες χρήσεις, δείτε: Νηρηίδα (δορυφόρος).

Οι Νηρηίδες, κατά την ελληνική μυθολογία, ήταν νύμφες, που προσωποποιούσαν τις καταστάσεις και τα χαρακτηριστικά της θάλασσας και λατρεύονταν ως θεές της ήρεμης θάλασσας, φιλικές προς τους ανθρώπους. Ήταν κόρες του Νηρέα και της Ωκεανίδας Δωρίδας και εξ' αυτής εγγονές του Τιτάνα Ωκεανού. Πολλές φορές τις Νηρηίδες θα τις δούμε γραμμένες και ως Δωρίδες (από το όνομα της μητέρας τους)

Πίνακας του Gaston Bussiere 1902.

Σύνοψη

Ήταν γύρω στις πενήντα, ενώ έφταναν και τις εκατό, κατά άλλη άποψη. Οι Νηρηίδες ζούσαν στον βυθό της θάλασσας, στο παλάτι του πατέρα τους και περνούσαν τη μέρα τους κολυμπώντας και παίζοντας με δελφίνια ή καθισμένες σε χρυσούς θρόνους ή βράχους τραγουδώντας και υφαίνοντας ή στεγνώνοντας τα πλούσια και μακριά μαλλιά τους. Δεν επέτρεπαν σε καμία θνητή να παραβάλλεται με αυτές στην ομορφιά. Είχαν τη δύναμη να ταράζουν τη θάλασσα αλλά και να την ηρεμούν. Γενικά ήταν πάντοτε περιχαρείς για την αθανασία τους και συνόδευαν τα άρματα των ενάλιων θεών.

Οι πιο γνωστές από αυτές είναι η Αμφιτρίτη, η οποία ήταν γυναίκα του θεού Ποσειδώνα και μητέρα του Τρίτωνα, η Θέτις (η μελλοντική μητέρα του ήρωα Αχιλλέα), η Ψαμάθη (γυναίκα του Αιακού) και η Γαλάτεια (γυναίκα του κύκλωπα Πολύφημου). Τα ονόματα των Νηρηίδων που συναντώνται στη Θεογονία του Ησίοδου αναφέρονται στις διάφορες καταστάσεις και χάρες της θάλασσας. Υπενθυμίζουν τα ευεργετήματα της θάλασσας, τα πλούτη που δίνει στον άνθρωπο και την ευκολία που παρέχει στο εμπόριο.

Οι μνημονευόμενες Νηρηίδες

• Αγαύη
• Ακταία
• Αλία
• Αλιμήδη
• Αμφιτρίτη
• Αυτονόη
• Γαλάτεια
• Γαλήνη
• Γλαύκη
• Γλαυκονόμη
• Δυναμήνη
• Δωτώ
• Ερατώ
• Ευαγόρη
• Ευάρνη
• Ευδώρη ή Ευδώρα ή Δωρίς ή Δωρίδα
• Ευκράτη
• Ευλιμένη
• Ευνίκη
• Ευπόμπη
• Ηιόνη
• Θεμιστώ
• Θέτις
• Ιπποθόη
• Ιππονόη

• Θόη
• Κλυμένη
• Κυματολήγη
• Κυμοδόκη
• Κυμοθόη
• Κυμώ
• Λαομέδεια
• Λειαγόρη
• Λυσιάνασσα
• Μαίρα
• Μελίτη
• Μενίππη
• Νημερτής
• Νησαία
• Νησώ
• Πανόπη
• Πασιθέα
• Πλωτώ
• Πολυνόη
• Ποντοπόρεια
• Προνόη
• Πρωτομέδεια
• Πρωτώ
• Σαώ
• Σπειώ ή Σπηιώ
• Φέρουσα
• Ψαμάθη

Σημασίες ονομάτων Νηριήδων

Η Αγαύη σημαίνει ευγενική και ήταν γνωστή για την υπερηφάνεια, τη μεγαλοπρέπειά και τη λαμπρότητά της, που σέβονταν και αναγνώριζαν όλοι.

Η Ακταία, αυτή που κατοικεί / ζει στις ακτές, ήταν υπεύθυνη για το διακανονισμό των σχέσεων της θάλασσας με τις ακτές, όπως μαρτυρά και το όνομά της. Το όνομά της φέρει ο μοναδικός φυσικός δορυφόρος (Aktaea) του μεταποσειδώνιου αντικειμένου 120347 Σαλάσια.

Η Αλία, αυτή που κατοικεί στη θάλασσα, ήταν υπεύθυνη για τα ψάρια της θάλασσας. Μαζί με τον Ποσειδώνα (δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι είναι η ίδια ή άλλη συνονόματη νύμφη) απέκτησε 6 γιους και μια κόρη, τη Ρόδο, από την οποία πήρε το όνομά του το μεγαλύτερο νησί των δωδεκανήσων.

Η Αλιμήδη είχε υπό την κυριότητά της ένα μεγάλο μέρος της θάλασσας και το όνομά της ερμηνεύεται ως θαλάσσια θεά των καλών συμβουλών. Επίσης ένας από τους φυσικούς δορυφόρους του πλανήτη Ποσειδώνα.

Η Αμφιτρίτη ήταν η θηλυκή προσωποποίηση της θάλασσας καθώς σημαίνει αυτή που έχει και από τις δύο μεριές θάλασσα. Ήταν σύζυγος του Ποσειδώνα και μητέρα του Τρίτωνα. Επίσης το όνομά της φέρει και ο αστεροειδής 29 που ανακαλύφθηκε το 1854.

Η Αυτονόη ήταν η νηριήδα που δωρίζει την έμπνευση.

Η Γαλάτεια ήταν μια Νηριήδα που κατοικούσε κοντά στη Σικελία και το όνομά της σημαίνει αυτή που είναι γάλα-λευκή, δηλαδή άσπρη σα το γάλα. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος αναφέρουν ότι ήταν η πιο όμορφη και η πιο αγαπημένη ανάμεσα στις 50 Νηρηίδες. Στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου εμφανίζεται ως η ερωμένη του Άκη, γιου του θεού Πάνα (ή του Φαύνου στη λατινική παράδοση) και μιας Νύμφης. Όμως και ο Κύκλωπας Πολύφημος ερωτεύτηκε τη Γαλάτεια και έτσι όταν ανακάλυψε τον αντίζηλό του Άκη, τυφλός από οργή και ζήλια, πήρε έναν τεράστιο βράχο και τον εκσφενδόνισε εναντίον του, σκοτώνοντάς τον. Η Γαλάτεια μετέτρεψε το αίμα του αγαπημένου της σε ποταμό με καθαρά νερά.

Η Γαλήνη έφερνε νηνεμία στις θάλασσες και γαλήνευε τα νερά τους.

Η Γλαύκη ήταν η προσωποποίηση των γλαυκών υδάτων, δηλαδή του πρασινογάλανου νερού της θάλασσας.

Το όνομα της Νηριήδας Γλαυκονόμη σημαίνει την κάτοικο των πρασινογάλανων (γλαυκών) νερών της θάλασσας.

Η Δυναμήνη ή Δυναμένη σημαίνει η ισχυρή και μαζί με τη Φέρουσα πρέπει να συνδεόταν με τη δύναμη των μεγάλων «βουβών» κυμάτων της ανοικτής θάλασσας. Επίσης, έχει χαρίσει το όνομά της στον Αστεροειδή αρ. 200.

Η Νηρηίδα Δωρίς ή Δωρίδα ή Ευδώρα ή Ευδώρη, όπως και η συνονόματη μητέρα της, ήταν υπεύθυνη για το θαλάσσιο ζωικό βασίλειο και σημαίνει η δωρήτρια. Η Νηριήδα Ευδώρα ήταν δημοφιλής και ξακουστή για τα γενναιόδωρα και πλουσιοπάροχα δώρα της. Από τη συγκεκριμένη Νηρηίδα έχει λάβει το όνομά του το πολύ γνωστό πρόγραμμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, το Eudora, αλλά και ο αστεροειδής αρ. 217 και ο αστεροειδής αρ. 48.

Η Δωτώ, που σημαίνει αυτή που δίνει, είναι μία από τις 32 Νηρηίδες που παρουσιάζει ο Όμηρος στην Ιλιάδα να έρχονται από τα βάθη της θάλασσας στην ακτή της Τρωάδας, προκειμένου να θρηνήσουν μαζί με τη Θέτιδα το χαμό του γιου της Αχιλλέα.

Η Ερατώ, δηλαδή η εγείρουσα τον ερωτικό πόθο, ήταν διάσημη για την ικανότητά της στο χορό και είχε αναπτυγμένη τη χάρη του έρωτα.

Η Νηρηίδα Ευαγόρη (ευ+ αγορεύω) σύμφωνα με το όνομά της, είχε εξαιρετικές ικανότητες στο λόγο.

Η Ευάρνη (ευ+άρνη) σημαίνει καλή πηγή των αρνιών.

Η Ευκράτη επέφερε την ηπιότητα στα φουρτουνιασμένα κύματα, για κάποιους σημαινε και δωρήτρια ικανοποίησης και το όνομά της φέρει ο αστεροειδής αρ. 247.

Η Ευλιμένη καθιστούσε τα λιμάνια καλά για προσάραξη, για καλό λιμενισμό.

Η Ευπόμπη βοηθούσε τους κυβερνήτες των πλοίων να κυβερνούν καλά τα καράβια τους καθώς σημαίνει αυτή που πέμπει, δηλαδή συνοδεύει, καλά.

Η Ευνίκη (ευ+ νίκη) είναι η Νηριήδα που βοηθάει σε μια καλή ή υπερήφανη νίκη και το όνομά της φέρει ο αστεροειδής αρ. 185 της Κύριας Ζώνης των Αστεροειδών.

Η Νηρηίδα Ηιόνη ήταν υπεύθυνη για τους κόλπους των παραλίων.

Η Θεμιστώ περιώνυμη για τη σύνεση και τη δικαιοσύνη της.

Η Θέτις ή Θέτιδα είναι η Νηριήδα που τακτοποιεί, ρυθμίζει και διατάζει για αυτό και ήταν η αρχηγός των Νηριήδων. Ο θεός Δίας την επιθύμησε κι εκείνη δέχτηκε τις προσφορές του. Η Τιτανίδα Θέμις αποκάλυψε, κατόπιν, πως η Θέτις θα έφερνε στον κόσμο υιό ο οποίος θα ήταν δυνατότερος από τον πατέρα του. Φοβούμενος για την εξουσία του, ο Δίας έδωσε στη Θέτιδα ως σύζυγο ένα θνητό, τον Πηλέα. Στους γάμους του Πηλέα και της Θέτιδας παρευρέθηκαν όλοι οι θεοί, εκτός από την Έριδα, η οποία έριξε το μήλο της προτίμησης ανάμεσα στις θεές και στάθηκε η ουσιαστική αιτία για να ξετυλιχθεί το νήμα του Τρωικού Πολέμου. Η Θέτις, σύμφωνα με το μύθο, γέννησε ένα υιό, τον Αχιλλέα, τον οποίο προσπάθησε, ανεπιτυχώς, να καταστήσει αθάνατο.

Η Θόη (>θέω=τρέχω, επίθετο θοή = γρήγορη, ευκίνητη) σημαίνει την ευκίνητη και σβέλτη και για αυτό είχε τη δυνατότητα να θολώνει και να ταράζει τα νερά των θαλασσών και των ωκεανών.

Η Ιπποθόη (ίππος + (θέω = τρέχω)) ήταν η Νηριήδα που έτρεχε γρήγορα σαν ένα άλογο.

Η Ιππονόη (ίππος + νοώ) ήταν η Νηριήδα που ήταν απέιθαρχη σαν τα άλογα.

Η Νηρηίδα Κυματολήγη είχε την ευχέρεια να λήγει (=σταματά) τα κύματα της θάλασσας.

Η Κλυμένη αναφέρεται στον Όμηρο στη Ραψωδία Σ στ.47

Η Κυμοδόκη είχε τη δύναμη να δίνει, να φέρνει τα κύματα της θάλασσας.

Η Κυμοθόη (κύμα + θέω) σημαίνει αυτή που έίναι γρήγορη σα τα κύματα ή που δυναμώνει τα κύματα οπότε τάραζε και δυνάμωνε το κύμα όποτε ήθελε. Επίσης, πλοίο ((Κυμοθόη Ι) του Ελληνικού Ναυτικού του 1852.

Η Κυμώ ήταν η Νηρηίδα που μπορούσε να γεννήσει, να δημιουργήσει τα κύματα της θάλασσας. Υπάρχει και ομώνυμη ελληνική ακατοίκητη νησίδα στο Λιβυκό Πέλαγος, κοντά στην ανατολική πλευρά της Κρήτης. Ανήκει στο Δήμο Σητείας και του νομού Λασιθίου.

Η Λαομέδεια ήταν η Νηριήδα που κυβερνούσε τους ανθρώπους.

Η Λειαγόρη ήταν καλή ομιλίτρια.

Η Λυσιάνασσα (λύσις+ άνασσα (θηλ.αναξ)) ήταν η βασίλισσα της απελευθέρωσης.

Η Μελίτη, ήταν η Νηριήδα που ήταν γλυκιά σα μέλι και σύχναζε κοντά στο νησί Μάλτα. Από εκείνη ονομάστηκε και η καρχηδονιακορωμαϊκή αρχαία πόλη Μελίτη (αρχαία πόλη), που βρίσκεται στη Μάλτα (σήμερα Μντίνα και Ραμπάτ), αλλά αποτελούσε και ελληνορωμαϊκή αναφορά στο ίδιο το νησί, δηλαδή την ίδια τη Μάλτα. Επίσης, το όνομά της φέρει και ο αστεροειδής αρ. 676.

Η Μενίππη ήταν η Νηριήδα που ήταν θαρραλέα και επιβλητική σα φοράδα και έχει δώσει το όνομά της στον αστεροειδή 188.

Η Νημέρτης (κατά τον Όμηρο και Αψευδής), η αλάνθαστη θεά που λέει πάντα την αλήθεια και γι' αυτό μοιάζει στον πατέρα της. Το όνομά της πήρε και το το Ιδρυματικό Αποθετήριο που φιλοξενεί την πνευματική παραγωγή του Πανεπιστημίου Πατρών.

Η Νησαία ήταν η θεά που κατοικούσε στα νησιά και διαφέντευε τους κατοίκους τους.

Η Νησώ είχε υπό τη δικαιοδοσία της τα νησιά και το όνομά της φέρει ένας εκ τους φυσικούς δορυφόρους του Ποσειδώνα.

Η Πανόπη ή Πανόπεια ήταν η Νηριήδα που τα έβλεπε και ήξερε όλα. Το όνομά της φέρει πρωτοπόρο ατμόπλοιο του 1856.

Η Πασιθέα ήταν αυτή που είχε θέα από παντού, επομένως έβλεπε και αυτή τα πάντα.

Η Πλωτώ ήταν δεινή κολυμβύτρια, καθώς το όνομά της σημαίνει αυτή που πλέει. Πιθανόν να βοηθούσε και στη σωστή ναυπήγηση των πλοίων, ώστε να μπορούσαν και αυτά να πλέουν.

Η Πολυνόη, γνωστή για τη υψηλή νοημοσύνη της, διακρινόταν τόσο για τη σοφία της όσο και για τη σύνεσή της και δώριζε λογική.

Η Ποντοπόρεια ήταν η Νηρηίδα θαλασσοπόρος, δηλαδή των μακρινών θαλάσσιων ταξιδιών.

Η Προνόη, καθώς μαρτυρά και το όνομά της, ήταν η Νηρηίδα που είχε ως γνώρισμά της την προνοητικότητα.

Η Πρωτομέδεια ήταν αυτή που έσπευδε πρώτη να φυλάξει, να προστατεύσει και να περιποιηθεί όσους είχαν ανάγκη για βοήθεια και το όνομά της είναι συνυφασμένο με την κυβερνήτρια.

Η Πρωτώ σημαίνει η πρώτη.

Η Σαώ ήταν η Νηριήδα που έσωζε και το όνομά της φέρει ένας από τους φυσικούς δορυφόρους του πλανήτη Ποσειδώνα.

Η Σπηιώ ή Σπειώ (προέρχεται από την ομηρική λέξη σπέος ή σπείος, που σημαίνει σπήλαιο, σπηλιά — δηλαδή Σπειώ = Σπηλιώτισσα) ήταν κάτοικος των σπηλαίων.

Η Φέρουσα ονομάστηκε έτσι επειδή έσερνε το άρμα των Νηρηίδων. Η Φέρουσα βοηθούσε τους ναυτικούς όταν αυτοί αντιμετώπιζαν κίνδυνο στη θάλασσα και αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου (Σ 43), καθώς και στη Θεογονία. Μαζί με την αδελφή της Δυναμένη, η Φέρουσα συνδέεται με τη δύναμη των μεγάλων «βουβών» κυμάτων των ανοικτών θαλασσών.

Η Ψαμάθη ήταν η Νηρηίδα που είχε σχέση με την άμμο της θάλασσας. Έγινε η δεύτερη γυναίκα του Αιακού, βασιλιά της Αίγινας. Μαζί του απέκτησε έναν γιο τον Φώκο, τον οποίο κατά λάθος σκότωσαν οι ετεροθαλείς αδερφοί του, Τελαμώνας και Πηλέας.

Παράδοση

Σύμφωνα με την παράδοση ήταν ιδιαίτερα υπερήφανες για την ομορφιά τους. Όταν η Κασσιόπη, σύζυγος του Βασιλιά των Κηφήνων Κηφέα, καυχήθηκε ότι ήταν πιο ωραία από τις Νηρηίδες, εκείνες θύμωσαν και ζήτησαν από τον Ποσειδώνα να την τιμωρήσει. Πράγματι, ο Κηφέας αναγκάστηκε να δέσει την κόρη του Ανδρομέδα σε έναν βράχο της θάλασσας, προκειμένου να την κατασπαράξει ένα θαλάσσιο κήτος. Επενέβη όμως ο Περσέας και έσωσε την Ανδρομέδα.

Οι Νηρηίδες στη τέχνη

Νηρηίδα φερόμενη πάνω σε ιχθυοκένταυρο (200 π.Χ.)

Οι Νηρηίδες στην τέχνη, τόσο στα μελανόμορφα αγγεία όσο στα ερυθρόμορφα, αλλά και στη γλυπτική, κατέχουν την πλέον αξιόλογη θέση σε εμπνεύσεις επικής δραματικής και λυρικής ποίησης, απεικονιζόμενες με σεμνότητα μορφής και ενδυμάτων, ενίοτε και γυμνές, παίζοντας με τους Ερωτιδείς, αλλά και σε παραστάσεις με υπαινιγμό σε μεταθανάτιο ζωή στις νήσους των Μακάρων.

Λαογραφία

Οι Νηρηίδες παραμένουν μέχρι και σήμερα στις δοξασίες των Ελλήνων με μικρή παραφθορά του ονόματος ως νύμφες "Νεράιδες" και μάλιστα έχουν γιορτή στις 15 Μαρτίου. Νηρηίδες ήταν ο πιο αρχαίος τύπος του ονόματος, όπως τον μεταφέρουν ο Όμηρος, ο Ησίοδος κ.ά. Οι δύο αυτές λέξεις, "νεράιδα" και "Νηρηίδα", ανάγονται στον όρο Nerti, που σημαίνει «βυθίζω». Η παρετυμολογία του ονόματος, σύμφωνα με την οποία το "νεράιδα" προέρχεται από τη λέξη "νερά", αποδίδει επίσης τη στενή τους σχέση με το νερό. Άλλωστε, οι νεράιδες των παραμυθιών μοιάζουν εξορισμού υδάτινες. Όπως και οι νύμφες, ζουν στα βουνά, στα δάση, στα ποτάμια, σε βρύσες, σε σιντριβάνια, σε σπηλιές, σε όλη τη φύση, και αποκαλούνται με πολλά ονόματα: ανεράδες, ανεραγόδες, νεράισσες, ξεραμένες, αβραγίδες κτλ. Κινούνται σε χώρους κυκλικούς (αλώνι, σιντριβάνι, λίμνη, στέρνα), όπως κυκλικές είναι οι κινήσεις τους στον χορό ή στο γνέσιμο. Ο χορός-τους αφήνει κυκλικά χνάρια στο χορτάρι, σύμφωνα με τις παραδόσεις πολλών λαών. Είναι όμορφες, με μακριά ξανθά μαλλιά, συνήθως πράσινα μάτια, φορούν λευκά φουστάνια με λευκό μαντήλι και τις βλέπουν μόνο οι σαββατογεννημένοι και οι ελαφροΐσκιωτοι. Αρχηγός τους είναι η κυρά Κάλω και έχουν πολλά ονόματα, όπως Αστέρω, Ουρανία, Λαμπετία, Κανέλα, Κάλω κ.ά. Τους αρέσει ο χορός και συχνά αρπάζουν τους λυράδες για να τους παίξουν και να χορέψουν και συνήθως βγαίνουν τα μεσάνυχτα, μπαίνουν στα σπίτια και κλέβουν τα ρούχα των γυναικών. Σαν γυναίκες, προκαλούν τους άνδρες, τους θέλγουν και ύστερα τους ξεφεύγουν, μέσα από μια διχασμένη έκφραση της σεξουαλικότητάς τους. Παρά την υπερφυσική τους προέλευση, οι δραστηριότητές τους ταυτίζονται με τις παραδοσιακά γυναικείες: φροντίζουν για την καθαριότητα του σώματος και αγαπούν γενικά το νερό. Οι Νεράιδες παντρεύονται με Νεράιδους, κάνουν παιδιά, ενώ σε κάποιες παραδόσεις υφαίνουν. Η νεράιδα αναπαριστά την ιδανική και τρομακτική θηλυκότητα. Συγκεντρώνει πολυάριθμες γυναικείες ιδιότητες: οι αναπαραστάσεις της παραπέμπουν στη συμβολική του νερού, του γνεσίματος και του νοικοκυριού, στις αναπαραστάσεις της νύφης, στον πόθο και στον θάνατο.

Πηγές

• Δημήτριος Λουκόπουλος, Φως από τους μύθους μας: Νεοελληνική Μυθολογία, εκδόσεις Αθηνά, Αθήνα 1926
• Μαριλένα Παπαχριστοφόρου, Το παραμύθι της νεράιδας (ΑΤ 400): Αναπαραστάσεις των φύλων μέσα από την έλξη/άπωση του υπερφυσικού και του ανθρώπινου στοιχείου, Εθνολογία τόμ. 5 (1996–1997), σελ. 181–210

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Fabulae, The Latin Library * Fabulae