Οίκος των Γκαττιλούζι

Ο Οίκος των Γκαττιλούζι (Gattilusio), εξελληνισμένα οι Γατελούζοι ή Κατελούζοι ήταν μια πανίσχυρη οικογένεια από την Δημοκρατία της Γένοβας που κυβέρνησε πολλά νησιά στο βόρειο Αιγαίο από το 1355 μέχρι τα μέσα του 15ου αιώνα. Ο ιστορικός Άντονι Λουτρέλ γράφει ότι οι Γατελούζοι είχαν πανίσχυρους δεσμούς με την Δυναστεία των Παλαιολόγων που κυβερνούσε ταυτόχρονα την Βυζαντινή αυτοκρατορία. Ο Λουτρέλ γράφει "για τέσσερις γενιές οι Γατελούζοι προχώρησαν σε γάμους με την αυτοκρατορική δυναστεία των Παλαιολόγων, δύο με κόρες αυτοκράτορα, μία με αυτοκράτορα και μία με δεσπότη που έγινε αργότερα αυτοκράτορας", αυτό δείχνει ότι είχαν ισχυρή επίδραση στην Βυζαντινή πολιτική. Οι Γατελούζοι ήταν άρχοντες της Λέσβου την περίοδο 1355-1462 και της Τουρκικής πόλης Ενέζ την περίοδο 1376-1456. Οι ιδρυτές της οικογένειας ήταν οι αδελφοί Φραντσέσκο Α΄ Γκαττιλούζιο και Νικολό Γκαττιλούζιο, ανεψιοί του Ομπέρτο Γκαττιλούζιο. Το όνομα του πατέρα τους δεν έμεινε γνωστό, η μητέρα τους σύμφωνα με ιεραλδικές επιγραφές που μετέφρασε ο Άντονι Λουτρέλ ανήκε στον Οίκο των Ντόρια. Ο αυτοκράτορας Ιωάννης Ε΄ Παλαιολόγος ήθελε να ευχαριστήσει τον Φραντσέσκο επειδή τον υποστήριξε στην σύγκρουση που είχε με τον Ιωάννη ΣΤ΄ Καντακουζηνό, του έδωσε τον Ιούλιο του 1355 δώρο το νησί της Λέσβου και τον πάντρεψε με την κόρη του Μαρία Παλαιολογίνα της Λέσβου.

Τα οικόσημα των Γατελούζων

Οι κατοχές των Γατελούζων επεκτάθηκαν σύντομα, απέκτησαν τα νησιά Σαμοθράκη, Ίμβρος, Λήμνος, Θάσος και την πόλη Ένεζ στην Τουρκία. Από την θέση αυτή προχώρησαν στην κοπή νομισμάτων και ανέπτυξαν το εμπόριο της στυπτηρίας που ήταν εκείνη την εποχή χρήσιμο για τους Γενοβέζους. Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453) οι Γατελούζοι κράτησαν λίγο τις κτήσεις τους αλλά τις έχασαν σε λίγα χρόνια. Ο γηγενής Έλληνας ιστορικός Μιχαήλ Κριτόβουλος διορίστηκε από τους Οθωμανούς κυβερνήτης της Ίμβρου (1456), οι Γατελούζοι κράτησαν μόνο την Λέσβο πληρώνοντας ετήσια 4.000 χρυσά νομίσματα σαν φόρο υποτέλειας στον σουλτάνο. Ο άρχοντας Ντομένικο Γκαττιλούζιο θανατώθηκε από τον αδελφό του Νικολό Γκαττιλούζιο που κυβέρνησε αυταρχικά, οι Λέσβιοι κάλεσαν τους Οθωμανούς και ακολούθησε τον Σεπτέμβριο του 1462 η Οθωμανική Άλωση της Λέσβου. Ο Νικολό απεστάλη όμηρος στην Κωνσταντινούπολη όπου αργότερα εκτελέστηκε, η κυριαρχία των Γατελούζων στα νησιά του βορείου Αιγαίου έληξε. Το Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολούμπιας ξεκίνησε αρχαιολογικές έρευνες στο κάστρο της Μυτιλήνης (1984) υπό την διεύθυνση της Καρολίνας και του Χέκτορ Ουίλιαμς, ανακάλυψε το ταφικό παρεκκλήσι των Γατελούζων και μερικούς οικογενειακούς τάφους. Οι Οθωμανοί μετέτρεψαν το κτίσμα σε τζαμί (1462) μέχρι που καταστράφηκε από σεισμό (1867). Οι Καναδικές ανασκαφές αργότερα ανακάλυψαν έναν μεγάλο αριθμό από νομίσματα που δημοσιοποιήθηκαν από τον Δόκτορα Ρόμπερτ Γουέιρ.

Ιστορική αναδρομή

Λεπτομέρειες από ανάγλυφο στο κάστρο της Μυτιλήνης με σύμβολα των Γατελούζων και των Παλαιολόγων

1η γενιά: To 1354 ο Φραντσέσκο Α΄ Γκαττιλούζιο βοήθησε τον Ιωάννη Ε' Παλαιολόγο να ανακαταλάβει τον θρόνο του από τον Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνό. Το επόμενο έτος ο Ιωάννης Ε' τον ενύμφευσε με την αδελφή του Ειρήνη (Μαρία) και του έδωσε τη Λέσβο ως κληρονομική ηγεμονία. Από εκεί, οι Γκαττιλούζι εξάπλωσαν την ισχύ τους και σε άλλες περιοχές του Αιγαίου ιδρύοντας αποικίες. Με συνοικέσια συνδέθηκαν οικογενειακά με την βυζαντινή αυτοκρατορία και με ευγενικούς χριστιανικούς οίκους στον χώρο της Μεσογείου. Έχασαν τελικά την επιρροή τους και τα υπάρχοντά τους με την επέκταση των Τούρκων στην Μικρά Ασία και στο Αιγαίο.

Ο γενάρχης Φραντσέσκο Α΄, ηγεμών Λέσβου (1355-84) και η Μαρία Παλαιολογίνα μαζί με τα παιδιά τους Αντρόνικο και Ντομένικο σκοτώθηκαν σε σεισμό το 1384.

2η γενιά: Διαδέχθηκε τον πατέρα του ο τρίτος υιός Φραντσέσκο Β' ως ηγεμών της Λέσβου (1384-1404) που είχε τέκνα:

3η γενιά:

• Τζάκοπο, ηγεμών της Λέσβου (1403/4-28),
• Ντορίνο Α', ηγεμών της Λέσβου (1428-55),
• Παλαμέντε, ηγεμών της Αίνου (1409-55), πατέρας του Ντορίνο Β' ηγεμόνος Αίνου.
• Ιρένε, σύζυγος του Ιωάννη Ζ' Παλαιολόγο,
• Ελένα, σύζυγος του Στεφάν Λαζάρεβιτς, ηγεμόνα Σερβίας.

Ο 1ος υιός Τζάκοπο νυμφεύτηκε την Μπόνα Γκριμάλντι και η κόρη τους παντρεύτηκε τον Νικολό Κρίσπο, άρχοντα της Σύρου. Τον διαδέχθηκε ο αδελφός του Ντορίνο Α' που η σύζυγός του Οριέττα Ντόρια αμύνθηκε γενναία και έσωσε το κάστρο της Μήθυμνας στη Λέσβο κατά την πολιορκία του τo 1450 από τους Τούρκους. Ο Ντορίνο και η Οριέττα είχαν τα εξής τέκνα:

4η γενιά:

• Φραντσέσκο Γ' κύριος Θάσου,
• Ντομένικο, ηγεμών της Λέσβου (1455-58),
• Νικολό, ηγεμών της Λέσβου (1458-62),
• Τζινέβρα, σύζυγος του Τζάκομο Β΄ Κρίσπο, δούκα της Νάξου (του Αρχιπελάγους),
• Αικατερίνη, σύζυγος του Κωνσταντίνου ΙΑ' Παλαιολόγου,
• Μαρία, σύζυγος Αλεξάνδρου Μεγάλου Κομνηνού, υιού Αλεξίου Δ' αυτοκράτορος Τραπεζούντος.

Ο τελευταίος προσπάθησε ανεπιτυχώς να αντισταθεί κατά την πολιορκία του κάστρου της Μυτιλήνης από τους Τούρκους, οι οποίοι τελικά κατέλαβαν την πόλη μαζί με όλο το νησί (άλωση Μυτιλήνης, 1462).

Γενεαλογία των Γκαττιλούζι

Φραντσέσκο Α΄ ηγεμόνας της Λέσβου σύζ. Μαρία Παλαιολογίνα (κόρη Ανδρονίκου Γ΄)

(Τζάκοπο) Φραντσέσκο Β΄ ηγεμόνας της Λέσβου

Παλαμέντε ηγεμόνας της Αίνου

Τζάκοπο ηγεμόνας της Λέσβου σύζ. Βαλεντίνα Ντόρια

Ντορίνο Α΄ ηγεμόνας της Λέσβου σύζ. Οριέττα Ντόρια

(Ευγενία) Ειρήνη σύζ.Ιωάννης Ζ΄ Παλαιολόγος Αυτ. των Ρωμαίων

Ελένη σύζ.Στέφανος Λαζάρεβιτς δεσπότης της Σερβίας

Ντορίνο Β΄ κύριος της Αίνου σύζ. Ελισαβέττα Κρίσπο

Ντομένκο ηγεμόνας της Λέσβου

Νικολό ηγεμόνας της Λέσβου

Αικατερίνη σύζ.Κωνσταντίνος ΙΒ΄ Παλαιολόγος Αυτ. των Ρωμαίων

Πηγές

• Setton, Kenneth M. (1976). The Papacy and the Levant (1204–1571), Volume I: The Thirteenth and Fourteenth Centuries. Philadelphia: The American Philosophical Society.
• Setton, Kenneth M. (1978). The Papacy and the Levant (1204–1571), Volume II: The Fifteenth Century. Philadelphia: The American Philosophical Society.
• Miller, William (1913). "Byzantinische Zeitschrift". The Gattilusj of Lesbos (1355–1462). Τομ. 22.
• Christopher Wright, The Gattilusio lordships and the Aegean world 1355-1462 (Leiden: Brill, 2014).

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• http://genealogy.euweb.cz
• http://www.mittelalter-genealogie.de