Οκτώβρης (ταινία, 1928)

Η ταινία Οκτώβρης (ρωσ. Октябрь (Десять дней, которые потрясли мир)) είναι βωβό δράμα παραγωγής 1928 σε σκηνοθεσία Σεργκέι Αϊζενστάιν και Γκριγκόρι Αλεξαντροφ που εξιστορεί τα γεγονότα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ο Ρωσικός τίτλος: Οκτώβρης (Δέκα Μέρες Που Συγκλόνισαν τον Κόσμο) έχει παρθεί από τον τίτλο του βιβλίου του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζον Σάιλας Ριντ με τίτλο Δέκα μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο (Ten Days That Shook the World).

Οκτώβρης
Σκηνοθεσία	Σεργκέι Αϊζενστάιν Γκριγκόρι Αλεξαντροφ
Σενάριο	Σεργκέι Αϊζενστάιν Γκριγκόρι Αλεξαντροφ Τζον Ριντ (Μυθιστόρημα)
Πρωταγωνιστές	Βλαντιμίρ Ποπόφ Βασίλι Νικαντρόφ Λαγιασένκο
Μουσική	Ντμίτρι Σοστακόβιτς
Φωτογραφία	Eduard Tisse
Μοντάζ	Σεργκέι Αϊζενστάιν
Εταιρεία παραγωγής	Sovkino και Mosfilm
Διανομή	Netflix
Πρώτη προβολή	1/20/1928
Κυκλοφορία	1928
Διάρκεια	127 λεπτά
Προέλευση	Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών
Γλώσσα	Βωβή (Ρωσικοί Μεσότιτλοι)
δεδομένα ()

Οκτώβρης

Υπόθεση

Η ταινία σε μορφή ντοκυμαντέρ πραγματεύεται το χρονικό της Οκτωβριανής Επανάστασης μεταφέροντάς μας στο Φεβρουάριο του 1917 στην Αγία Πετρούπολη με τις διαδηλώσεις που προκάλεσαν την κάθοδο του τσάρου Νικόλαου Β' και την εγκαθίδρυση της προσωρινής κυβέρνησης από τον πρίγκιπα Λβοφ. Η κατάσταση στη Ρωσία δεν άλλαξε και ο ηγέτης των Μπολσεβίκων Βλαντιμίρ Λένιν επέστρεψε στη Ρωσία καταδικάζοντας την καπιταλιστική κυβέρνηση κηρύττοντας τη νίκη της κοινωνικής επανάστασης. Η δύναμη των Μπολσεβίκων αυξανόταν μέρα με τη μέρα με τη βοήθεια του Λέοντος Τρότσκι, του σπουδαιότερου μετά το Λένιν αρχηγού και οικοδόμου της σοσιαλιστικής επανάστασης. Τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς ανέλαβε πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Κέρενσκι του οποίου η πολιτική επίσης απέτυχε, με αποτέλεσμα να επωφεληθεί ο στρατιωτικός διοικητής της Πετρούπολης Κορνίλοφ και να προσπαθήσει να επιβάλει δικτατορία. Ο Λένιν και πολλοί από τους Μπολσεβίκους ήταν καταζητούμενοι και αναγκάστηκαν να κρυφτούν. Το πραξικόπημα κατεπνίγη λόγω της συμβολής των οπλισμένων εργατικών μαζών. Τον Οκτώβριο του 1917 ο Λένιν έφτασε κρυφά στην Αγία Πετρούπολη για να αναλάβει τη διεύθυνση της ένοπλης εξέγερσης. Και την 24η Οκτωβρίου ξέσπασε η μεγάλη επανάσταση η οποία επρόκειτο να αλλάξει την ιστορία της ανθρωπότητας.

Πληροφορίες παραγωγής

Η ταινία Οκτώβρης ανατέθηκε στο θρυλικό σκηνοθέτη Σεργκέι Αϊζενστάιν από την Σοβιετική Κεντρική Επιτροπή με ευκαιρία τον εορτασμό της δεκάτης επετείου της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ο σκηνοθέτης επέλεξε να απαθανατίσει το πνεύμα της εποχής εστιάζοντας την προσοχή του σε μια πόλη και μια χρονική περίοδο: την Αγία Πετρούπολη μεταξύ του Φεβρουαρίου και του Οκτωβρίου του 1917.

Ο Αϊζενστάιν είχε ελεύθερη πρόσβαση στην Αγία Πετρούπολη και στα Χειμερινά Ανάκτορα του τσάρου και μελέτησε αναλυτικά την περίοδο της επανάστασης χρησιμοποιώντας κινηματογραφικά και γραπτά ντοκουμέντα της περιόδου. Βασίστηκε για την αναπαράσταση των γεγονότων της περιόδου επίσης στο μυθιστόρημα του Τζον Ριντ 10 μέρες που συγκλόνισαν τον κόσμο, καθώς και τις κινηματογραφικές λήψεις της Έσθερ Σαμπ που επιμελήθηκε το μοντάζ της ταινίας. Δεν χρησιμοποιήθηκαν επαγγελματίες ηθοποιοί για την ταινία, αλλά αντιπρόσωποι κάθε κοινωνικής τάξης επιλεγμένοι από το λαό. Μερικοί από εκείνους που συμμετείχαν στην ταινία είχαν συμμετάσχει και στην Οκτωβριανή Επανάσταση.

Ουσιαστικά η ταινία πραγματεύεται τα γεγονότα από πολιτική σκοπιά. Οι υποστηρικτές του τσάρου είναι μοχθηροί και γέροι και οι γυναίκες είναι παχουλές ή τροφαντές, ο Κέρενσκι είναι πεινασμένος για εξουσία, ενώ οι Μπολσεβίκοι είναι παθιασμένοι, ηρωικοί και ταγμένοι στο καθήκον. Δεν υπάρχει κεντρικός χαρακτήρας. Πρωταγωνιστής δεν είναι ούτε ο Λένιν, ούτε ο Κέρενσκι, αλλά ο λαός, το προλεταριάτο που ο θρίαμβος και η νίκη του είναι η Επανάσταση.

Από σκηνή σε σκηνή ο Αϊζενστάιν επιτυγχάνει δραματική κορύφωση χρησιμοποιώντας διάφορες κινηματογραφικές τεχνικές. Σε κάποιες σκηνές πρόκειται για την κίνηση της κάμερας, σε άλλες η χρήση των γκρο πλαν και η ποικιλία των γωνιών από τις οποίες παίρνει τη λήψη. Ο φωτισμός επίσης παίζει κυρίαρχο ρόλο στην απαθανάτιση των πλάνων, όπως επίσης και η μιζανσέν, καθώς ο Αϊζενστάιν χρησιμοποιεί πολύ συχνά τα ίδια σύμβολα και τα ίδια γεωμετρικά σχήματα.

Απόλυτος πρωταγωνιστής στην ταινία είναι όμως το μοντάζ, το οποίο ο σκηνοθέτης αποκαλούσε "διανοητικό μοντάζ". Απότομα και γρήγορα κοψίματα στις επαναστατικές σεκάνς, σκηνές στις οποίες εμφανίζονται οι κάννες των όπλων με απότομο πέρασμα στα πρόσωπα των επαναστατών που δίνουν την εντύπωση πυροβολισμού, παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει εκπυρσοκρότηση. Το διανοητικό μοντάζ του Αϊζενστάιν δίνει νέα διάσταση κι άλλη αισθητική στον κινηματογραφικό όρο. Στην προκειμένη περίπτωση η χρήση του βοηθά στο να αναδυθούν όχι απλά έντονα εσωτερικά νοήματα, αλλά αφηρημένες και πνευματικές έννοιες. Ο Αϊζενστάιν περνάει π.χ. από το πρόσωπο του Κέρενσκι σε εκείνο του Ναπολέοντα και στη συνέχεια στη λέξη "Θεός" για να καταλήξει στην εικόνα του Χριστού και σε μια σειρά παγανιστικών ειδώλων, επιτυγχάνοντας τη γελοιοποίηση του Κέρενσκι και την επίπληξη των σύγχρονων θρησκευτικών ιδεών.

Το περιεχόμενο της ταινίας εμφανίζει επιρροές από την κατάσταση που επικρατούσε στη Σοβιετική Ένωση κατά τα γυρίσματα της ταινίας. Είχε ξεκινήσει αγώνας για την εξουσία στο εσωτερικό του Κομμουνιστικού Κόμματος που είχε ως αποτέλεσμα την επικράτηση και την εδραίωση του Ιωσήφ Στάλιν και την εξάλειψη των αντιπάλων του, με αρχηγό τον Λέων Τρότσκι. Στην εξιστόρηση των γεγονότων ο Αϊζενστάιν δεν έκανε διακρίσεις ανάμεσα στα δυο αυτά αντίπαλα δέη. Μερικές εβδομάδες πριν την προβολή της ταινίας τον Νοέμβριο του 1927, ο Τρότσκι μαζί με τον Ζινόβιεφ εκδιώχθηκαν από την Κεντρική Επιτροπή του Κομμουνιστικού Κόμματος κι ο Αϊζενστάιν έλαβε τη διαταγή να ξαναμοντάρει την ταινία, αφαιρώντας περίπου το εν τέταρτο από εκείνη. Αφαιρέθηκαν οι περισσότερες σκηνές οι οποίες απεικονίζουν τον Τρότσκι, ο οποίος εμφανίζεται μόνο για λίγο και ανώνυμα.

Κριτικές

Ο "Οκτώβρης" δεν έλαβε πολύ καλές κριτικές μετά την προβολή του (ήταν η λιγότερο επιτυχημένη από τις ταινίες που προβλήθηκαν με θέμα την Επανάσταση), η οποία συνοδεύτηκε από τον πολιτικό αναβρασμό της περιόδου. Τόσο το μοντάζ της ταινίας που μπέρδεψε θεατές και κριτικούς, όσο και η χρήση μη επαγγελματιών ηθοποιών δίχασε την κοινή γνώμη. Πολλοί στάθηκαν στον εργάτη που κλήθηκε να ερμηνεύσει τον Λένιν λέγοντας ότι μπορεί να έφερε εξωτερικές ομοιότητες με τον ηγέτη της Κομμουνιστικής Διεθνούς, αλλά δεν είχε βάθος όσον αφορά τη μεταδοτικότητα της ψυχική δύναμης του μεγάλου ηγέτη. Ο Αϊζενστάιν όμως σκόπευε να απεικονίσει τον Λένιν όχι ως μεμονωμένη οντότητα, αλλά ως αντιπρόσωπο του προλεταριάτου.

Προβολές σε άλλα κράτη

Η ταινία προβλήθηκε στις Η.Π.Α. και την Αγγλία το 1928 με περαιτέρω επεξεργασία και κοψίματα, σε μια έκδοση που περιοριζόταν στην 1 ώρα και 35 λεπτά. Το 1977, πενήντα χρόνια μετά την πρώτη προβολή της ταινίας ο Γκριγκόρι Αλεξαντρόφ, βοηθός σκηνοθέτη του Αϊζενστάιν, που απεβίωσε το 1948, αποκατέστησε το αρχικό μοντάζ της ταινίας βασισμένος στις σημειώσεις του δημιουργού της. Σε αυτή την εκδοχή της ταινίας χρησιμοποιήθηκε το μουσικό θέμα που συνέθεσε ο Ντιμίτρι Σοστάκοβιτς το 1966.

Σχόλια του Σεργκέι Αϊζενστάιν

Ο ίδιος ο Αϊζενστάιν είπε για το έργο του: Όσον αφορά την δημιουργία της ταινίας, ο "Οκτώβρης" δεν είναι αψεγάδιαστος. Αυτή η ταινία αναφέρεται στη μάζα και το λαό, επομένως επέτρεψα στον εαυτό μου να πειραματιστεί. Μολονότι οι πειραματισμοί μου σπάνια αναγνωρίζονται, ήταν αρκετοί ώστε να διαμελίσουν το σύνολο της δουλειάς μου ως μονάδα. Αλλά από την άλλη, ήταν επίσης αρκετοί ώστε να μου επιτρέψουν να φτάσω σε εκτεταμένα συμπεράσματα...

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Οκτώβρης (ταινία 1928) στην IMDb (Αγγλικά)
• Οκτώβρης (ταινία 1928) στο AllMovie (Αγγλικά)
• Οκτώβρης (ταινία 1928) στο Rotten Tomatoes (Αγγλικά)
• Οκτώβρης (ταινία 1928) στο TCMDB (Αγγλικά)
• Οκτώβρης (ταινία 1928) στο AlloCine (Γαλλικά)
• Οκτώβρης (ταινία 1928) στο Cine.gr (αρχειοθετημένος)
• Οκτώβρης (ταινία 1928) στο Βρετανικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου (Αγγλικά)