Βικιπαίδεια

Ορθοκρεσόλη

Η ορθοκρεσόλη[1] (αγγλικά ortho-Cresol) είναι αρωματική οργανική ένωση με μοριακό τύπο C7H8O, Πιο συγκεκριμένα, η ορθοκρεσόλη είναι μια από τις φαινόλες, και ειδικότερα μια από τις κρεσόλες. Ο όρος «κρεσόλη», με τη σειρά του, αναφέρεται τόσο σε μια από τις τρεις (3) «μητρικές» ισομερείς κρεσόλες, όαο και σε ορισμένες «θυγατρικές» παράγωγες ενώσεις. Η χημικά καθαρή ορθοκρεσόλη, στις κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος, δηλαδή σε θερμοκρασία 25°C και υπὀ πίεση 1 atm, είναι άχρωμο κρυσταλλικό στερεό, με σχετικά ήπια και ευχάριστη αρωματική οσμή. Πάνω από τη θερμοκρασία τήξης του (31 °C), είναι ένας χρήσιμος διαλύτης με σημαντική πολικότητα, (σχετικά) χαμηλή τοξικότητα και μικρή τάση ατμών. Είναι μερικώς διαλυτή στο νερό, αλλά πλήρως αναμίξιμη με τις συνηθισμένες άλλες αλκοόλες και με τον αιθέρα. Χρησιμεύει ως πρόδρομη ένωση για την παραγωγή άλλων χημικών προϊόντων. Έχει τα ακόλουθα σημαντικά ισομερή θέσης[2]:

  1. Βενζυλική αλκοόλη.
  2. Μετακρεσόλη.
  3. Παρακρεσόλη.
  4. Ανισόλη.
Ορθοκρεσόλη
Γενικά
Όνομα IUPAC 2-μεθυλοφαινόλη
Άλλες ονομασίες Ορθοκρεσόλη
2-υδροξυτολουόλιο
Χημικά αναγνωριστικά
Χημικός τύπος C7H8O
Μοριακή μάζα 108,14 amu
Σύντομος
συντακτικός τύπος		 o-C6H4(CH3)OH
Αριθμός CAS 95-48-7
SMILES Oc1ccccc1C
InChI 1S/C7H8O/c1-6-4-2-3-5-7(6)8/h2-5,8H,1H3
Αριθμός EINECS 202-423-8
Αριθμός UN YW84DH5I7U
PubChem CID 335
Δομή
Ισομέρεια
Ισομερή θέσης >100
Φυσικές ιδιότητες
Σημείο τήξης 31 °C
Σημείο βρασμού 191 °C
Πυκνότητα 1.046,5 kg/m3
Διαλυτότητα
στο νερό		 31 kg/m3 (40 °C)
Ιξώδες 35,06 cP (45 °C)
Δείκτης διάθλασης ,
nD		 1,5353
Τάση ατμών 40 Pa (20 °C)
Εμφάνιση Άχρωμο κρυσταλλικό στερεό
Χημικές ιδιότητες
pKa 10,316
Ελάχιστη θερμοκρασία
ανάφλεξης		 81 °C
Σημείο αυτανάφλεξης 598,9 °C
Επικινδυνότητα
Τοξική (T), διαβρωτική (C)
Φράσεις κινδύνου R24/25, R34
Φράσεις ασφαλείας (S1/2), S36/37/39, S45
Κίνδυνοι κατά
NFPA 704

2
3
0
 
Εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά, τα δεδομένα αφορούν υλικά υπό κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος (25°C, 100 kPa).

Φυσική παρουσἰα Επεξεργασία

Η ορθοκρεσόλη είναι μια από τις χημικές ενώσεις που βρίσκονται στο καστορέλαιο.Η ορθοκρεσόλη προέρχεται από την απορρόφησή της από τα φυτά που τρώνε οι κάστορες.[3]

Δομή Επεξεργασία

Δεσμοί[4]
Δεσμός τύπος δεσμού ηλεκτρονική δομή Μήκος δεσμού Ιονισμός
C-H σ 2sp2-1s 106 pm 3% C- H+
C#1-#6-C#2-#6,#1 σ 2sp2-2sp2 147 pm
C#2-C#1΄ σ 2sp2-2sp3 151 pm
C#1...C#6' π[5] 2p-2p 147 pm
C-O σ 2sp2-2sp3 147 pm 19% C+ O-
O-H σ 2sp3-1s 96 pm 32% H+ O-
Κατανομή φορτίων
σε ουδέτερο μόριο
Ο -0,51
C#1΄ -0,09
C#3-#6 -0,03
C#1,#2 +0,00
Η (H-C) +0,03
C#1 +0,19
Η (H-O) +0,32

Παραγωγή Επεξεργασία

Βιομηχανική Επεξεργασία

Μαζί με πολλές άλλες χημικές ενώσεις, η ορθοκρεσόλη παραδοσιακά εκχυλίζονταν από τη λιθανθρακόπισσα, δηλαδή ένα μίγμα (σχετικά) πτητικών προϊόντων που λαμβάνεται ως παραπροϊόν της παραγωγής οπτάνθρακα από λιθάνθρακα. Ένα παρόμοιο μίγμα παράγεται επίσης από κατάλοιπα διύλισης πετρελαίου. Αυτό το μίγμα περιέχει λίγες μονάδες τοις εκατό κατά βάρος φαινόλη και ισομερείς κρεσόλες. Επιπλέον από αυτά τα υλικά, που προέρχονται από φυσικούς πόρους, περίπου τα 2/3 της προμήθειας του «Δυτικού Κόσμου» παράγεται με μεθυλίωση της φαινόλης, χρησιμοποιώντας μεθανόλη. Η αντίδραση καταλύεται από οξείδια μετάλλων:

 

Τυχόν υπερμεθυλίωση δίνει μίγμα ξυλενολών, δηλαδή διμεθυλοφαινολών. Υπάρχουν και πολλές άλλες μέθοδοι παραγωγής ορθοκρεσόλης που έχουν εξεταστεί, που περιλαμβάνουν την αποκαρβοξυλίωση του σαλικυλικού οξέος, τη οξυγόνωση τολουολίου και την υδρόλυση του 2-χλωροτολουολίου[2].

Εναλλακτικές μέθοδοι Επεξεργασία

Μέθοδος Ντόου Επεξεργασία

Με τη μέθοδο Dow (με μηχανισμό βενζυνίου): Από 2-χλωροτολουόλιο, με υποκατάσταση του χλωρίου Cl από υδροξύλιο (ΟΗ), που πραγματοποιείται επίδραση διαλύματος υδροξυλίου του νατρίου (NaOH), οπότε πραγματοποιείται υδρόλυση τύπου Raschig-Hooker, οπότε παράγεται ορθοκρεσόλη[6]:

 

Μεθυλίωση κατά Friedel-Crafts Επεξεργασία

Με κατά Friedel-Crafts φαινόλης παράγονται ορθοκρεσόλη και παραφαινόλη[7]:

 

Από 2-μεθυλοβενζοσουλφονικό οξύ Επεξεργασία

Με σύντηξη βάσεων με 2-μεθυλοβενζοσουλφονικό άλας, παράγεται ορθοκρεσόλη[8]:

 

Με υδρόλυση των αντίστοιχων διαζωνιακών αλάτων Επεξεργασία

Με υδρόλυση ορθομεθυλοφαινυλοδιαζωνιακών αλάτων παράγεται ορθοκρεσόλη[9]:

 

Με υδροξυλίωση τολουολίου Επεξεργασία

Με υδροξυλίωση κατά Friedel-Crafts τολουολίου παράγεται ορθοκρεσόλη και παρακρεσόλη[7]:

 

Εφαρμογές Επεξεργασία

Η ορθοκρεσόλη χρησιμοποιείται κυρίως ως ενδιάμεση ύλη για την παραγωγή άλλων χημικών ενώσεων. Η χλωρίωση και η αιθεροποίησή της δίνει μέλη σημαντικών εμπορικά ζιζανιοκτόνων, όπως για παράδειγμα το 2-μεθυλο-4-χλωροφαινοξυαιθανικό οξύ (MCPA, 2-Methyl-4-ChloroPhenoxyAcetic acid). Ακόμη, η νίτρωσή της δίνει δινιτροκρεσόλη, ένα λαοφιλές ζιζανιοκτόνο. Η καρβοξυλίωσή της, τύπου Kolbe–Schmitt, δίνει ορθοκρεσοτινικό οξύ, μια ενδιάμεση ύλη για παραγωγή φαρμάκων. Η καρβακρόλη, η ένωση που δίνει το χαρακτηριστικό άρωμα στη ρίγανη, μπορεί να παραχθεί με αλκυλίωση ορθοκρεσόλης με προπένιο. Η μεφενεσίνη, ένα μυοχαλαρωτικό, είναι ένας αιθέρας παράγωγος της ορθοκρεσόλης[2].

Ασφάλεια Επεξεργασία

Πολλές εκθέσεις στις κρεσόλες γίνονται σε πολύ χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης, που δεν είναι βλαβερά, αλλά όπως και οι υπόλοιπες φαινόλες, οι κρεσόλες είναι επίσης ερεθιστικές για το δέρμα.Όταν οι κρεσόλες εισεπνευστούν (με τη μορφή ατμών τους), εισαχθούν στο σώμα ενέσιμα ή έρθουν σε επαφή με το δέρμα σε υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης μπορεί μα είναι βλαβερές. Η εισπνοή υψηλών συγκεντρώσεων κρεσολών για σύντομο χρονικό διάστημα καταλήγεισε ερεθισμό της μύτης και του λάρυγγα. Εκτόε σπό αυτά τα φαινόμενα, λίγα είναι γνωστα για τα αποτελέσματα της εισπονής υψηλών συγκεντρώσεων κρεσολών για πιο μακροχρόνια διαστήματα. ακριβής LD50 των κρεσολών, με στοματική ένεση σε ποντίκια είναι 344 mg/kg.[10]

Πηγές Επεξεργασία

  • Γ. Βάρβογλη, Ν. Αλεξάνδρου, Οργανική Χημεία, Αθήνα 1972
  • Α. Βάρβογλη, «Χημεία Οργανικών Ενώσεων», παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1991
  • SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999
  • Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982

Αναφορές και σημειώσεις Επεξεργασία

  1. ↑ Δείτε τις εναλλακτικές ονομασίες στον παρακείμενο πίνακα πληροφοριών χημικής ένωσης.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Helmut Fiegein "Cresols and Xylenols" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry" 2007; Wiley-VCH, Weinheim. doi:10.1002/14356007.a08_025
  3. ↑ The Beaver: Its Life and Impact. Dietland Muller-Schwarze, 2003, page 43 (book at google books)
  4. ↑ Τα δεδομένα προέρχονται εν μέρει από το «Table of periodic properties of thw Ellements», Sagrent-Welch Scientidic Company και Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, Σελ. 34.
  5. ↑ Δεσμός 6 κέντρων και 6 ηλεκτρονίων
  6. ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 379, §17.2Α1.
  7. ↑ 7,0 7,1 Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 360, §16.5.1.
  8. ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 379, §17.2Α3.
  9. ↑ Ασκήσεις και προβλήματα Οργανικής Χημείας Ν. Α. Πετάση 1982, σελ. 379, §17.2Α2.
  10. ↑ Helmut Fiegein "Cresols and Xylenols" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry" 2007; Wiley-VCH, Weinheim. doi:10.1002/14356007.a08_025
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Ορθοκρεσόλη&oldid=9103095"