Πελεκάνος Κοζάνης
Συντεταγμένες: 40°22′4″N 21°27′55″E / 40.36778°N 21.46528°E
Ο Πελεκάνος ή Πέλκα είναι ένας μικρός ημιορεινός οικισμός του Νομού Κοζάνης. Στο χωριό γυρίστηκε το πρώτο μέρος της αντιπολεμικής ταινίας «Ουρανός», που εκπροσώπησε την Ελλάδα στο Φεστιβάλ Καννών το 1963.
| Πελεκάνος Κοζάνης | |
|---|---|
 | |
  Πελεκάνος Κοζάνης | |
| Χώρα | Ελλάδα |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Βοΐου |
| Πληθυσμός | 232 (2021) |
 Σχετικά πολυμέσα | |
Τοποθεσία Επεξεργασία
Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νομού, στην πρώην επαρχία και νυν δήμο Βοΐου, στις πλαγιές του Άσκιου όρους σε υψόμετρο 760 μ. Απέχει οδικώς 48 χλμ. από την Κοζάνη, 32 χλμ. από την Καστοριά και 165 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, με τις οποίες συνδέεται μέσω υπερσύγχρονου παρακείμενου κάθετου άξονα της Εγνατίας Οδού. Βάσει της απογραφής του 2001, το δημοτικό διαμέρισμα Πελεκάνου εκτείνεται σε 29.586 στρέμματα και έχει πληθυσμό 527 κατοίκων, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι ηλικιωμένοι. Πριν την ένταξή του στον Καλλικρατικό Δήμο Βοΐου υπάγονταν στον Καποδιστριακό Δήμο Ασκίου.
Ονομασία Επεξεργασία
Το τοπωνύμιο «Πέλεκον»,που αναφέρει ο ιστορικός Προκόπιος και αργότερα τροποποιήθηκε σε «Πέλκα» είναι από τα αρχαιότερα μακεδονικά τοπωνύμια, με προέλευση το σχήμα «πέλεκυς-πελεκώ» και από το «Πέλλα-πέτρα». Η επιτροπή τοπωνυμίων το 1927 άλλαξε το όνομα στο σύγχρονο Πελεκάνος, έχοντας στο νου τους ομώνυμους ξακουστούς μαστόρους πέτρας του χωριού, που έφθαναν μέχρι το Πήλιο και την Πόλη.
Τοπωνύμια και Μνημεία Επεξεργασία
Κοιτίδα του σύγχρονου Πελεκάνου θεωρούνται οι δύο μονόλιθοι ύψους 1,5 μέτρου που είναι μπηγμένοι στο κέντρο του οικισμού. Εκεί θέλει η παράδοση να έχουν ταφεί ζωντανά δύο δαμάλια που κατέληξαν στο εν λόγω σημείο, στην προσπάθεια των χωρικών να επιλέξουν έναν τόπο για τον οικισμό που θα τους εξασφάλιζε την επιβίωση και την συνέχιση. Στο χωριό υπάρχουν μερικά δείγματα παραδοσιακής δυτικομακεδονικής αρχιτεκτονικής.
Στον κάμπο, 2 χλμ. νότια του χωριού βρίσκεται παραδοσιακό πέτρινο γεφύρι, χτισμένο το 1935 σε χείμαρρο, ονομαζόμενο «Του Φασούλη η Γούρνα». Είναι το νεώτερο γεφύρι του είδους του στη Δυτ.Μακεδονία και διατηρείται σε άψογη κατάσταση. Ο Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου ανεγέρθη το 1938. Η αρχαιότερη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής κτίστηκε το έτος 1643. Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου βρίκεται στην κορυφή του ομώνυμου λόφου που δεσπόζει βορείως του χωριού. Στις ανατολικές παρυφές του λόφου εκτείνεται το «Ρουμάνι», δάσος φυλλοβόλων δέντρων εκτάσεως άνω των 2.000 στρεμμάτων. Στην άκρη του δάσους ορθώνεται ο ογκώδης μονόλιθος της «Κουκουπέτρας», τοπικού τοπωνυμίου.
Κλίμα Επεξεργασία
Το κλίμα της περιοχής είναι μεταβατικό μεταξύ του μεσογειακού και του ηπειρωτικού τύπου και χαρακτηρίζεται από ψυχρούς-δριμείς και βροχερούς χειμώνες με συχνή χιονόπτωση και από θερμά-ξηρά και άνυδρα καλοκαίρια. Η σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας είναι μικρή, με συνέπεια ευχάριστες και υγιεινές κλιματολογικές συνθήκες.
Ιστορία Επεξεργασία
Η περιοχή κατοικείται από τους προϊστορικούς χρόνους καθώς εντοπίζονται νεολιθικά λείψανα πλησίον του σημερινού οικισμού. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν τείχη και οχυρώσεις που χρονολογούνται από το 13o αιώνα π.Χ και αναβάθμιστηκαν επί Ιουστινιανού σε οχυρό αποκαλούμενο «Πέλεκον», σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο. Στην περιοχή «Βαρκό», δίπλα στον ποταμό Μύριχο, υπάρχει ρωμαϊκός οικισμός που δίνει τακτικά τροφή σε λαθρανασκαφείς.
Οι πρώτοι σύγχρονοι κάτοικοι, που κατά παράδοση μετανάστευσαν από την Ήπειρο (περιοχές Φούρκας και Σουλίου) εγκαταστάθηκαν κατά φατρίες νοτιοανατολικά του σύγχρονου οικισμού, στην αριστερή όχθη του χειμαροπόταμου Μύριχου, που ξεκινάει από το Σινιάτσικο και καταλήγει στον Αλιάκμωνα. Οι Τούρκοι αποκαλούσαν τον οικισμό αυτό «Ντερέκιοϊ» (Dereköy - μτφ: Ποταμοχώρι). Εικάζεται οτι κάπου στον 17ο αιώνα, πολυάριθμες ομάδες μετακινήθηκαν στη σημερινή θέση του χωριού. Στον κατάλογο του Νεοφύτου (Κώδικας Ζωσίμα) της Μητροπόλεως Σιατίστης & Σισανίου το 1797 αναφέρεται σαν «χωρίον Πέλκα». Κατά την επανάσταση του 1821 κάτοικοι του Πελεκάνου αγωνίστηκαν κατά των Οθωμανών, με πιο αξιόλογους τον Δημήτριο και Ιωάννη Κώστα. Το 1913 (το χωριό υπάγεται στην Οθωμανική Επαρχία Ανασελίτσας) απογράφονται 664 κάτοικοι, άπαντες ελληνόφωνοι χριστιανοί ορθόδοξοι.[1]. Μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, το χωριό μαράζωσε από τη μετανάστευση, τόσο εσωτερική (κυρίως προς Κοζάνη, Βέροια, Θεσσαλονίκη) όσο και εξωτερική (κατά βάση Σικάγο, Τορόντο, Μελβούρνη). Οι απόγονοι των Πελκιωτών διαπρέπουν σε ποικιλία επαγγελματικών κλάδων και επισκέπτονται την ιδιαίτερη πατρίδα τους στις γιορτές και κυρίως το Δεκαπενταύγουστο.
Οικονομία Επεξεργασία
Σήμερα οι λιγοστοί οικονομικά ενεργοί μόνιμοι κάτοικοι ασχολούνται κατά βάσει με τη γεωργία (αμπέλια, καπνά, σιτηρά) και την κτηνοτροφία (αιγοπρόβατα) καθώς και την παραγωγή τυροκομικών προϊόντων εξαιρετικής ποιότητας.
Η αμπελουργία είναι μια από τις ασχολίες των κατοίκων. Καλλιεργούνται περίπου 550 στρέμματα αμπελώνων στην περιοχή. Η καλλιέργεια γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο, με ξερικά κλήματα διαμορφωμένα σε κύπελλο, ώστε να εκτίθενται συνεχώς στην ηλιακή ακτινοβολία, που σε συνδυασμό με τη χαμηλή υγρασία αποδίδουν πρώτη ύλη εξαιρετικής ποιότητας. Οι βασικές ποικιλίες είναι το Βουλγάρικο, το Ξινόμαυρο, τα Μοσχάτα, τα Χονδρομαύρα και τα Μοσχομαύρα. Παράγεται ερυθρός ξηρός οίνος (μπρούσκο) που καταναλώνεται φρέσκος μέχρι τις αρχές της Άνοιξης, αλλά και λευκός ημίξηρος ή ημίγλυκος, που επιδέχεται παλαίωσης. Το κρασί όμως που ξεχωρίζει είναι ο «γλυκός» που παράγεται προσθέτοντας σερμπέτι και επιδέχεται μακροχρόνια παλαίωση που γίνεται σε ειδικούς ημιυπόγειους χώρους των σπιτιών (κατώγια) διαμορφωμένους να εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων για υγιεινή και ασφαλή αποθήκευση τροφίμων, από την εποχή που δεν υπήρχε ηλεκτρισμός.
Εκδηλώσεις Επεξεργασία
Στο χωριό λειτουργούν Λαογραφικός και Πολιτιστικός σύλλογος. Καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους πραγματοποιούνται πλείστες εκδηλώσεις πολιτισμού που προάγουν την τοπική λαογραφία. Αντιπροσωπευτικότερες είναι η Γιορτή του Δράκου στα τέλη Ιουλίου, η Γιορτή Κρασιού στα τέλη Αυγούστου και η Γιορτή του Μούστου στις αρχές Οκτωβρίου. Την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου γίνεται μεγάλο γλέντι στην αυλή του παλιού Σχολείου, προς τιμήν της πολιούχου Θεοτόκου, όπου ανταμώνονται οι απανταχού Πελκιώτες.
Αξιόλογοι Πελκιώτες Επεξεργασία
- Αργύριος Παπαρίζος[2] - Λόγιος, Οθωμανική Περίοδος
- Κωνσταντίνος Παπαρίζος - Καθηγητής Πανεπιστημίου Μακεδονίας
- Θεοδώρα Λειψιστινού - Συγγραφέας, Δημοτική Σύμβουλος Θεσσαλονίκης
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Δημήτρης Λιθοξόου, Μετονομασίες οικισμών [Πέλκα Ανασελίτσας]
- ↑ Ματθαίος Παρανίκας, Σχεδίασμα περί των ελληνικώ έθνει καταστάσεως των γραμμάτων από αλώσεως σ. 54, 1867