Σαμαρκάνδη

Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO
Σαμαρκάνδη-Σταυροδρόμι Πολιτισμών
	Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.
Χώρα μέλος	Ουζμπεκιστάν
Τύπος	Πολιτισμικό
Κριτήρια	i, ii, iv
Ταυτότητα	603
Περιοχή	Ασία-Ειρηνικός
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή	2001 (25η συνεδρίαση)

Σαμαρκάνδη
	Πλατεία Ρετζιστάν
; Σφραγίδα	; Έμβλημα
	Σαμαρκάνδη 39°39′17″N 66°58′33″E
Χώρα	Ουζμπεκιστάν
Διοικητική υπαγωγή	Σαμαρκάντ
• Μέλος του/της	Παγκόσμια Ομοσπονδία Τουριστικών Πόλεων
Υψόμετρο	702
Πληθυσμός	596.300
Τηλ. κωδ.	662
Ζώνη ώρας	UTC+05:00
Ιστότοπος	http://www.samarkand.info
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Συντεταγμένες: 39°39′15″N 66°57′35″E / 39.654167°N 66.959722°E / 39.654167; 66.959722

Η Σαμαρκάνδη (στα ουζμπέκικα και στα ρώσικα Σαμαρκάντ - Самарканд, στην περσική γλώσσα سمرقند), με πληθυσμό 412.300 κατοίκους το 2005, είναι η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη του Ουζμπεκιστάν και η πρωτεύουσα της ομώνυμης επαρχίας του. Η πλειονότητα των κατοίκων της είναι Τατζίκοι που μιλούν την περσική γλώσσα (φαρσί). Η πόλη είναι γνωστή για την ιστορική και πολιτιστική σημασία της, που οφειλόταν στην κεντρική της θέση στον Δρόμο του Μεταξιού ανάμεσα στην Κίνα και τη Δύση.

Γεωγραφία Επεξεργασία

Η Σαμαρκάνδη βρίσκεται στα νοτιοανατολικά της χώρας και σε μέσο υψόμετρο 702 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Οι γεωγραφικές συντεταγμένες του κέντρου της είναι 39° 39΄ 15΄΄ βόρειο πλάτος και 66° 57΄ 35΄΄ ανατολικό μήκος.

Ετυμολογία Επεξεργασία

Το όνομα «Σαμαρκάνδη» προέρχεται από την αρχαία περσική λέξη ασμάρα = πέτρα, βράχος, και τη σογδιανή καντ = κάστρο, οχυρή κωμόπολη (βλ. Adrian Room: "Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features and Historic Sites", McFarland, β΄ έκδ., Λονδίνο 2006, ISBN 0-7864-2248-3). Το ελληνικό όνομά της, όταν την κατέλαβε ο Μέγας Αλέξανδρος, ήταν «Μαράκανδα».

Ιστορία Επεξεργασία

Η Σαμαρκάνδη είναι μία από τις αρχαιότερες συνεχώς κατοικούμενες πόλεις στον κόσμο, που ευδοκίμησε εξαιτίας της θέσεώς της πάνω στον κύριο εμπορικό δρόμο μεταξύ Κίνας και Ευρώπης («Δρόμος του μεταξιού»). Σε κάποιες χρονικές περιόδους, η Σαμαρκάνδη ήταν η μεγαλύτερη πόλη της Κεντρικής Ασίας. Ιδρύθηκε περί το 700 π.Χ. και ήταν η πρωτεύουσα της Σογδιανής (χώρας που αποτελούσε τότε σατραπεία της Περσίας των Αχαιμενιδών) όταν την κατέλαβε ο Μέγας Αλέξανδρος, το 329 π.Χ.. Επιτάφιος Πόλη για τον Κλείτο τον Μέλανα τό 328 π.Χ. Παρότι περσόφωνη περιοχή, παρέμεινε εκτός των συνόρων της Περσίας από τους χρόνους του Μ. Αλεξάνδρου μέχρι την κατάκτηση της Περσίας από τους Άραβες. Κατά τη δυναστεία των Αββασιδών, το μυστικό του τρόπου παραγωγής χαρτιού διέρρευσε από δύο Κινέζους αιχμαλώτους της μάχης του Ταλάς το 751 μ.Χ., πράγμα που οδήγησε στην κατασκευή του πρώτου εργαστηρίου χαρτοποιίας του ισλαμικού κόσμου στην Ιστορία, στη Σαμαρκάνδη. Στη συνέχεια, η εφεύρεση του χαρτιού έγινε γνωστή στον υπόλοιπο μουσουλμανικό κόσμο, και από εκεί στην Ευρώπη.

Από τον 6ο μέχρι τον 13ο αιώνα, η πόλη μεγάλωσε και έφθασε να έχει μεγαλύτερο πληθυσμό από ό,τι σήμερα, ενώ περιήλθε διαδοχικά υπό τους Τούρκους, τους Άραβες (που εξισλάμισαν τον πληθυσμό), τους Σαμανίδες Πέρσες, και πάλι υπό τους Καραχανίδες και τους Σελτζούκους Τούρκους, προτού καταληφθεί και λεηλατηθεί από τους Μογγόλους το 1220. Μικρό μόνο μέρος του πληθυσμού επέζησε, και η Σαμαρκάνδη υπέστη τουλάχιστον μία ακόμα λεηλασία από τους Μογγόλους του Χαν Μπαράκ προκειμένου να συλλεγούν χρήματα για πληρωμή στρατεύματος. Χρειάσθηκαν πολλές δεκαετίες για να συνέλθει η πόλη από αυτές τις καταστροφές.

Το 1370 ο Τιμούρ-ι-Λενγκ (= Τιμούρ ο Χωλός), γνωστότερος ως Ταμερλάνος, αποφάσισε να καταστήσει τη Σαμαρκάνδη πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας του, η οποία εκτεινόταν από την Ινδία ως την Τουρκία. Τα επόμενα 35 χρόνια έκτισε μια νέα πόλη και την εποίκησε με τεχνίτες από όλα τα μέρη που είχε κατακτήσει. Ο Τιμούρ έτσι κέρδισε σε καλή υστεροφημία ως σοφός και γενναιόδωρος, ενώ η Σαμαρκάνδη έγινε το κέντρο της περιοχής Υπερωξιανής.

Τον 16ο αιώνα οι Σαβανίδες μετακίνησαν την πρωτεύουσά τους στη Μπουχάρα και η Σαμαρκάνδη παρήκμασε. Μετά από μία επίθεση από τον Πέρση βασιλιά Ναντίρ Σαχ, η πόλη σχεδόν ερήμωσε κατά τον 18ο αιώνα.

Η Σαμαρκάνδη καταλήφθηκε από τους Ρώσους μετά από επιτυχή πολιορκία της ακροπόλεώς της από τον συνταγματάρχη Αλεξάντρ Αμπράμοφ το 1868. Μετά από λίγο, η μικρή ρωσική φρουρά εκ 500 ανδρών βρέθηκε να πολιορκείται η ίδια. Οι επιτιθέμενοι, υπό τον Αμπντούλ Μαλίκ Τουρά, τον πρωτότοκο γιο του εμίρη της Μπουχάρας, αποκρούσθηκαν με βαριές απώλειες. Ο Αμπράμοφ, στρατηγός πλέον, έγινε ο πρώτος κυβερνήτης του στρατιωτικού Οκρούγκ που ίδρυσαν οι Ρώσοι κατά μήκος του ποταμού Ζεραβσάν, με τη Σαμαρκάνδη ως το διοικητικό κέντρο. Η πόλη έγινε αργότερα πρωτεύουσα του ομώνυμου «υποκειμένου» («ομπλάστ») του Ρωσικού Τουρκεστάν και η σημασία της αυξήθηκε ακόμα περισσότερο όταν ο πρώτος σιδηρόδρομος, ο «Υπερκασπιακός», έφθασε στην πόλη το 1888. Η Σαμαρκάνδη έγινε πρωτεύουσα της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Ουζμπεκιστάν το 1925, αλλά το 1930 η πρωτεύουσα μετακινήθηκε στην Τασκένδη.

Αξιοθέατα Επεξεργασία

Ρετζιστάν Επεξεργασία

Από τα εντυπωσιακότερα αρχιτεκτονικά συμπλέγματα στην Κεντρική Ασία, το Ρετζιστάν ήταν το κέντρο της μεσαιωνικής Σαμαρκάνδης. Αποτελείται από τρεις τεράστιες μεντρεσέδες, που περιβάλλουν μια μεγάλη πλατεία:

Η Μεντρεσές του Ούλουγκ Μπεγκ (δυτική) ολοκληρώθηκε το 1420, κατά τη βασιλεία του ίδιου του Ούλουγκ Μπεγκ, και περιέχει ψηφιδωτά με αστρονομικά θέματα. Περί τους 100 σπουδαστές διδάσκονταν εδώ την Αστρονομία, άλλες επιστήμες και Φιλοσοφία εκτός από Θεολογία.

Η Μεντρεσές του Σερντάρ (ανατολική) ολοκληρώθηκε το 1636 από τον Σαβανίδη εμίρη Γιαλανγκτούς ως κατοπτρική κατασκευή της Μαντράσας του Ούλουγκ Μπεγκ, εκτός από τη διακόσμηση με τους βρυχώμενους λέοντες.

Η Μεντρεσές Τίλλα-Κάρι (η μεσαία) ολοκληρώθηκε το 1660, φέρει επίχρυσο διάκοσμο και διαθέτει μία άνετη αυλή

Τζαμί Μπίμπι-Χανίμ Επεξεργασία

Μερικοί υποστηρίζουν ότι αυτό το γιγάντιο κατεστραμμένο τζαμί κτίσθηκε από τη Μογγόλα σύζυγο του Ταμερλάνου, τη Μπίμπι-Χανίμ, ενώ ο Ταμερλάνος έλειπε σε εκστρατεία. Σύμφωνα με ένα θρύλο, ο αρχιτέκτονας την ερωτεύθηκε τρελά και αρνήθηκε να ολοκληρώσει το τζαμί αν δεν του έδινε ένα φιλί. Το φιλί άφησε σημάδι και ο εξοργισμένος Τιμούρ διέταξε να θανατωθούν και οι δύο. Δεν υπάρχει όμως αξιόπιστη πηγή που να μνημονεύει σύζυγο του Ταμερλάνου με αυτό το όνομα, που σημαίνει «Κυρία των γυναικών» ή «Βασίλισσα όλων των γυναικών» στα περσικά. Η «πρώτη κυρία» του Τιμούρ, μια κραταιά γυναίκα ονόματι Σαράι-μούλκ-χανούμ, πολύ ηλικιωμένη όταν κτίσθηκε το τζαμί, δεν φέρνει στο νου την όμορφη ηρωίδα του γοητευτικού παραμυθιού.

Το ίδιο το τζαμί, με την κύρια πύλη του να έχει ύψος πάνω από 35 μέτρα, είναι από τα μεγαλοπρεπέστερα οικοδομήματα στη Σαμαρκάνδη. Το μεγαλύτερο μέρος του κατέρρευσε στον σεισμό του 1897, αλλά αποκαταστάθηκε από τη σοβιετική κυβέρνηση με τίμημα την καταστροφή της αρχικής διακοσμήσεως των πλακιδίων.

Ο εξάντας στο Αστεροσκοπείο του Ούλουγκ Μπεγκ

Αστεροσκοπείο του Ούλουγκ Μπεγκ Επεξεργασία

Ο Ούλουγκ Μπεγκ (εξελληνισμένα Ουλούγ Βέης) υπήρξε ίσως πιο ονομαστός ως αστρονόμος, παρά ως πολιτικός άρχοντας. Οι εργασίες του στην Αστρονομία ήταν γνωστές μέχρι και στην Ευρώπη. Κατά τη δεκαετία 1420-1429, έκτισε ένα τεράστιο εξάντα, ύψους τριών ορόφων, ένα από τα μεγαλύτερα αστρονομικά όργανα που κατασκευάσθηκαν ποτέ, προκειμένου να μετρήσει τις θέσεις των αστέρων με ακρίβεια που δεν υπήρχε μέχρι τότε. Τα ερείπια αυτού του αστεροσκοπείου ανασκάφθηκαν το 1908.

Σαχ-ι-Ζίντα Επεξεργασία

Από τα ομορφότερα αξιοθέατα της Σαμαρκάνδης είναι ο «Τάφος του Ζώντος Βασιλέως». Το συγκρότημα βασίζεται πάνω στον τάφο του Κουσάμ ιμπν Αμπάς, εξαδέλφου του Προφήτη Μωάμεθ, ο οποίος έφερε το Ισλάμ στην περιοχή. Σύμφωνα με το θρύλο, έπεσε θύμα ληστείας και αποκεφαλίστηκε από ληστές ενώ προσευχόταν, όμως τέλειωσε την προσευχή του, πήρε το κεφάλι του και έφυγε. Το ιερό του είναι ένα από τα αρχαιότερα κτίσματα στη Σαμαρκάνδη. Πριν την είσοδο βρίσκεται μια απέραντη νεκρόπολη, που απλώνεται πάνω από τα ερείπια της αρχαίας πόλης της Σογδιανής. Οι δύο μεγαλύτεροι τάφοι στη νεκρόπολη ανήκουν στον Ταμερλάνο και στην οικογένεια του Ούλουγκ Μπεγκ.

Μαυσωλείο Γκουρ-ε Αμίρ Επεξεργασία

Μετά τον θάνατο του εγγονού του Μουχαμάντ-σουλτάν το 1403, ο Ταμερλάνος διέταξε την ανέγερση αυτού του μαυσωλείου γι' αυτόν. Με την πάροδο των γενεών, το Γκουρ-ε Αμίρ κατέστη το οικογενειακό μαυσωλείο της Δυναστείας των Τιμουριδών.

Κεντρική αγορά Επεξεργασία

Στο κεντρικό παζάρι, που εκτείνεται γύρω και πίσω από το Τζαμί Μπίμπι-Χανίμ, τα πράγματα έχουν παραμείνει αμετάβλητα επί αιώνες.

Ερείπια του Αφρασιάμπ Επεξεργασία

Βορειοανατολικά από την κεντρική αγορά βρίσκεται ο εκτάσεως 2200 στρεμμάτων αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Σαμαρκάνδης, της Μαρακάνδας ή Αφρασιάμπ, εκτεθειμένα στα στοιχεία της φύσης. Το Μουσείο Αφρασιάμπ έχει κάποιες τοιχογραφίες από τον 7ο αιώνα. Αξιοσημείωτος είναι ο δήθεν τάφος του προφήτη Δανιήλ. Το αναστηλωμένο κτήριο είναι μία μακρόστενη και χαμηλή δομή με 5 τρούλους, που περιέχει μια τεράστια σαρκοφάγο μήκους 18 μέτρων: Κατά την παράδοση, το σώμα του Δανιήλ μακραίνει πάνω από ένα εκατοστό κάθε χρόνο.

Κρατικό Μουσείο Επεξεργασία

Αυτό το μουσείο, που δεν έχει αλλάξει πολύ από τη σοβιετική περίοδο, περιέχει σοβαρές εκθέσεις τοπικής αρχαιολογίας, ιστορίας και λαϊκής τέχνης.

Γεννήθηκαν στη Σαμαρκάνδη Επεξεργασία

Η Σαμαρκάνδη στη λογοτεχνία και αλλού Επεξεργασία

Η Σαμαρκάνδη είναι ένα αρχέτυπο του ανατολίτικου εξωτισμού, περισσότερο ή λιγότερο ρομαντικό, σε όλη τη Δύση, αλλά και της πλούσιας και πολιτισμένης μεγαλούπολης στην αραβική λογοτεχνία:

Σαμαρκάνδη είναι ο τίτλος ενός μυθιστορήματος του Αμίν Μααλούφ για τη ζωή του Ομάρ Καγιάμ.
Το χρυσό ταξίδι στη Σαμαρκάνδη είναι ένα έργο του Τζέιμς Έλροϊ Φρέκερ.
«Σαμαρκάντ» είναι το όνομα ενός πλανήτη όπου ταξιδεύει ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος Gridlinked του Νιλ Άσερ.
Δολοφονία στη Σαμαρκάνδη (Murder in Samarkand) ο τίτλος του βιβλίου του Βρετανού διπλωμάτη και πρώην πρέσβη στο Ουζμπεκιστάν Κρεγκ Μάρεϊ. Αποκαλύψεις για τη στρατηγική της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου στην Κεντρική Ασία και τα βασανιστήρια για τις υπηρεσίες πληροφοριών.
Η Σαμαρκάνδη αποτελεί το κέντρο της Ισλαμικής Αναγεννήσεως στο έργο του Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον Τα χρόνια του ρυζιού και του αλατιού (The Years of Rice and Salt).
Στο BattleTech υπάρχει ένας κόσμος που κατοικείται από ανθρώπους με το όνομα «Νέα Σαμαρκάνδη».
Το διήγημα της Άντζελα Κάρτερ «Το φιλί» αφηγείται τον θρύλο του τζαμιού Μπίμπι-Χανίμ.
Στην ισλαμική παράδοση η Σαμαρκάνδη έχει αποκτήσει ένα σχεδόν μυθικό χαρακτήρα και αναφέρεται συχνά ως ένα ιδεώδες της ισλαμικής κοινωνίας και φιλοσοφίας, ένα μέρος όπου βασιλεύει η δικαιοσύνη, η ηθική και η μετριοπάθεια.
Στα ιστορικά στοιχεία του έργου Galilee του Κλάιβ Μπάρκερ, η Σαμαρκάνδη θεωρείται ως ένα φως για την ανθρωπότητα και ένα από τα πρόσωπα του έργου θέλει να πάει εκεί.
Οι αγορές της Σαμαρκάνδης αναφέρονται επανειλημμένα στο μυθιστόρημα της Ίντιθ Γουόρτον «Η εποχή της αθωότητας» (1920).
Το φυλαχτό της Σαμαρκάνδης είναι το πρώτο βιβλίο στην «Τριλογία του Βαρτιμαίου» του συγγραφέα Τζόναθαν Στράουντ.
Ο Νιγηριανός Ουόλε Σογίνκα (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1986), εξερευνά τη μεταφυσική σημασία των αγορών σε μία ποιητική συλλογή του με τίτλο Η Σαμαρκάνδη και άλλες αγορές που έχω γνωρίσει (2002).
Ο Ρόμπερτ Ε. Χάουαρντ έγραψε το διήγημα "Lord of Samarkand" το 1932 για τη συλλογή Ανατολίτικες ιστορίες (Oriental Stories).
Στο μυθιστόρημα Fitzpatrick's War του Θίοντορ Τζάντσον, η Σαμαρκάνδη είναι η έδρα του νέου καπιτωλίου μιας νέας παγκόσμιας αυτοκρατορίας που έχει ως πρότυπο την αυτοκρατορία που ίδρυσε ο Μέγας Αλέξανδρος.
Στην κλασική αμερικανική κινηματογραφική ταινία Μια υπέροχη ζωή (It's a Wonderful Life), ο Τζορτζ Μπέιλι (που τον υποδύεται ο Τζέιμς Στιούαρτ) σε κατάστημα βαλιτσών λέει: «Θέλω κάτι για χίλιες και μία νύχτες, με πολύ χώρο για ετικέτες από την Ιταλία και τη Βαγδάτη, τη Σαμαρκάνδη... μια μεγάλη.»
Στα Ταξίδια του Μάρκο Πόλο, εκεί όπου ο Μάρκο Πόλο γράφει για το ταξίδι του κατά μήκος του δρόμου του μεταξιού, η Σαμαρκάνδη περιγράφεται ως «μία πολύ μεγάλη και μεγαλόπρεπη πόλη...» Επίσης, εδώ βρίσκεται η αφήγηση της ιστορίας του χριστιανικού ναού στη Σαμαρκάνδη, που με θαυματουργικό τρόπο παρέμεινε όρθιος μετά την αφαίρεση τμήματος της κεντρικής κολόνας που τον στήριζε.
Οι πύργοι της Σαμαρκάνδης είναι το δεύτερο βιβλίο της "Τριλογίας του Μυστρά" του Τζέιμς Χένεγκ, όπου ο πρωταγωνιστής Βάραγγος Λουκάς Μάγκοριτς, μαζί με τους επίλεκτους συντρόφους του, πηγαίνει για να συναντήσει τον Ταμερλάνο, με σκοπό να τον πείσει να επιτεθεί εναντίον των Οθωμανών.

Διάφορα Επεξεργασία

Στη Σάντα Μπάρμπαρα της Καλιφόρνιας (ΗΠΑ) υπάρχει ένας κομψός οικισμός συνταξιούχων ονομαζόμενος «Σαμαρκάνδη» (The Samarkand).
Στην Τουρκία κυκλοφορεί ένα μηνιαίο θρησκευτικό περιοδικό που ονομάζεται Semerkand, δηλαδή Σαμαρκάνδη, επειδή η πόλη επί μακρόν υπήρξε μείζον κέντρο ισλαμικών σπουδών.

Αδελφοποιημένες πόλεις Επεξεργασία

Η Σαμαρκάνδη είναι «αδελφοποιημένη» με τις εξής 10 πόλεις:

Φωτογραφίες Επεξεργασία

Απολαμβάνοντας τη θέα του Ρετζιστάν
Η πρόσοψη του Τζαμιού Μπίμπι-Χανίμ
Διακόσμηση μέσα στη Μαντράσα Tilla-Kari
Διακόσμηση μέσα στο Gur-e Amir
Η πρώτη έγχρωμη φωτογραφία μιας μαντράσας: Σαμαρκάνδη περ. 1912. Φωτογράφος ο Σεργκέι Προκούντιν-Γκόρσκι.
Αγροί έξω από τη Σαμαρκάνδη στις αρχές του 20ου αιώνα.
Παιδιά με τον πατέρα τους στη Σαμαρκάνδη, πριν το 1915.
Παζάρι στη Σαμαρκάνδη, πριν το 1915.
Υφασματέμπορος στην αγορά της Σαμαρκάνδης δείχνει πολύχρωμα μεταξωτά, βαμβακερά και μάλλινα υφάσματα (φωτογραφία πριν το 1915).
Οι τάφοι στο Σαχ-ι-Ζίντα.