Σύνδρομο Τουρέτ

κληρονομική νευροψυχιατρική διαταραχή

Το σύνδρομο Τουρέτ (γνωστό και ως διαταραχή Τουρέτ, σύνδρομο Ζιλ ντε λα Τουρέτ, GTS ή πιο συνηθισμένα απλά Τουρέτ ή ΤS) είναι μια κληρονομική νευρολογική διαταραχή που ξεκινά πριν από την ενηλικίωση και χαρακτηρίζεται από πολλαπλά κινητικά και τουλάχιστον ένα φωνητικό τικ. Οι εκδηλώσεις αυτές χαρακτηρίζονται από περιόδους έντασης και ύφεσης, μπορούν να κατασταλούν εκούσια από το άτομο για προσωρινό χρονικό διάστημα, ενώ της εμφάνισής τους προηγείται ένα προειδοποιητικό υποκειμενικό αίσθημα παρορμητικού χαρακτήρα. Το Τουρέτ ορίζεται ως μέρος ενός φάσματος διαταραχών τικ που περιλαμβάνει παροδικά και χρόνια τικ.

Σύνδρομο Τουρέτ
Κεφάλι και ώμοι ενός άνδρα με κοντό Εδουαρδιανό μούσι και κοντά μαλλιά, με γαλλικό παλτό και κολάρο περίπου του 1900.
Ζωρζ Ζιλ ντε λα Τουρέτ (1857–1904), ονοματοδότης του συνδρόμου Τουρέτ
Ειδικότητανευρολογία
Συμπτώματαμυόσπασμα
Ταξινόμηση
ICD-10F95.2
ICD-9307.23
OMIM137580
DiseasesDB5220
MedlinePlus000733
eMedicinemed/3107 neuro/664
MeSHD005879

Το Τουρέτ κάποτε θεωρούνταν ένα σπάνιο και εξωτικό σύνδρομο, συσχετισμένο ως επί το πλείστον με την αναφώνηση αισχρών λέξεων ή κοινωνικά ακατάλληλων και υποτιμητικών παρατηρήσεων (κοπρολαλία), αλλά αυτό το σύμπτωμα εμφανίζεται μόνο σε ένα μικρό αριθμό των πασχόντων.[1] Δε θεωρείται πλέον σπάνια πάθηση, αλλά σε μεγάλο ποσοστό συνεχίζει να είναι μη αναγνωρίσιμη σε διαγνωστικό επίπεδο, καθώς οι περισσότερες περιπτώσεις είναι ήπιες και η σοβαρότητα των τικ μειώνεται για τα περισσότερα παιδιά με το πέρασμα στην εφηβεία. Μεταξύ 0.4% και 3.8% των παιδιών ηλικίας από 5 έως 18 ετών μπορεί να έχουν Τουρέτ.[2] Η επικράτηση των παροδικών και χρόνιων τικ σε παιδιά σχολικής ηλικίας είναι υψηλότερη με τα πιο συνηθισμένα τικ να είναι το ανοιγοκλείσιμο του ματιού, ο βήχας, ο καθαρισμός του φάρυγγα, το ρούφηγμα της μύτης και κινήσεις του προσώπου. Ακραίες περιπτώσεις Τουρέτ στην ενήλικη ζωή είναι σπάνιες και το σύνδρομο δεν επηρεάζει αρνητικά τη νοημοσύνη ή το προσδόκιμο ζωής.

Γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην αιτιοπαθογένεση του Τουρέτ αλλά οι ακριβείς αιτίες είναι άγνωστες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η χορήγηση φαρμάκων δεν είναι απαραίτητη. Δεν υπάρχει αποτελεσματική θεραπεία για κάθε τικ, αλλά ορισμένα φάρμακα και θεραπείες μπορούν να βοηθήσουν όταν η χρήση τους είναι σωστή. Η εκπαίδευση είναι ένα σημαντικό κομμάτι κάθε σχεδίου θεραπείας, ενώ μόνο η πληροφόρηση και η παροχή υποστήριξης αποτελούν συχνά επαρκή θεραπεία.[1][3] Συννοσηρότητα (συντρέχουσες διαγνώσεις εκτός από Τουρέτ), όπως το σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD) και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΟCD), είναι παρούσα σε πολλούς ασθενείς στις τριτοβάθμιες κλινικές ειδικότητας. Αυτές οι παθήσεις συνήθως προκαλούν βλάβες μεγαλύτερης λειτουργικής σημασίας στο άτομο από τα τικ, τα οποία είναι το σήμα κατατεθέν του συνδρόμου. Ως εκ τούτου είναι σημαντικό να προσδιοριστούν σωστά οι συνυπάρχουσες παθήσεις και να τύχουν θεραπευτικής αντιμετώπισης.[4]

Η επωνυμία παραχωρήθηκε από τον Ζαν-Μαρτέν Σαρκό (1825-1893) προς τιμή του οικοδιδασκάλου του, Ζωρζ Αλμπέρ Εντουάρ Μπρούτους Ζιλ ντε λα Τουρέτ (1859–1904) ενός Γάλλου γιατρού και νευρολόγου που δημοσίευσε μια έκθεση για εννέα ασθενείς με σύνδρομο Τουρέτ το 1885.


Ταξινόμηση Επεξεργασία

Τα τικ είναι αιφνίδιες, επαναλαμβανόμενες, μη ρυθμικές κινήσεις (κινητικά τικ) και αναφωνήσεις (φωνητικά τικ) που σχετίζονται με διακριτές μυϊκές ομάδες.[5] Τα κινητικά βασίζονται στην κίνηση, ενώ τα φωνητικά συνιστούν ήχους που παράγονται ακούσια με το πέρασμα του αέρα μέσα από τη μύτη, το στόμα και το λαιμό.

Το Τουρέτ είναι μία από τις πολλές διαταραχές τικ που ταξινομούνται στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM) ως «διαταραχές συνήθως πρωτοεμφανιζόμενες στη βρεφική, παιδική ή εφηβική ηλικία», οι οποίες διακρίνονται ανάλογα με τον τύπο και τη διάρκεια σε κινητικά ή φωνητικά τικ και σε παροδική ή χρόνια μορφή της πάθησης αντιστοίχως. Η παροδική διαταραχή τικ χαρακτηρίζεται από πολλαπλές εκδηλώσεις του ενός ή συνδυασμού των δύο τύπων, με διάρκεια από τέσσερις εβδομάδες έως δώδεκα μήνες. Η διάγνωση της χρόνιας διαταραχής τικ περιλαμβάνει ένα ή πολλαπλά τικ, είτε αποκλειστικά κινητικά είτε αντιστοίχως φωνητικά που διαρκούν για περισσότερο από ένα χρόνο.[5] Το Τουρέτ, υπό τον κωδικό 307.23 του DSM-IV, διαγιγνώσκεται όταν πολλαπλά κινητικά τικ και τουλάχιστον ένα φωνητικό εμφανίζονται για περισσότερο από ένα χρόνο.[6] Η πέμπτη έκδοση του DSM (DSM-5), που αναμένεται να κυκλοφορήσει το Μάιο του 2013, πιθανώς θα αναταξινομήσει το Τουρέτ ως νευροαναπτυξιακή διαταραχή και θα συμπεριλάβει επιπρόσθετες διαγνώσεις ώστε να καλύψει εκείνες τις διαταραχές τικ που οφείλονται σε κατάχρηση ουσιών ή άλλες γενικές ιατρικές παθήσεις.[7]

Οι διαταραχές τικ ορίζονται ελαφρώς διαφορετικά στη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Ασθενειών και Προβλημάτων σχετιζόμενων με την Υγεία (ICD-10), η οποία αποτελεί έκδοση του Παγκοσμίου Οργανισμού Υγείας. Συγκεκριμένα συμπεριλαμβάνονται υπό τον κωδικό F95,2 ως Συνδυασμός φωνητικών και πολλαπλών κινητικών τικ διαταραχών (ντε λα Τουρέτ).[8]

Αν και το σύνδρομο Τουρέτ είναι η πιο σοβαρή έκφραση του φάσματος των διαταραχών τικ,[9] τα περισσότερα περιστατικά είναι ήπια.[2] Η σοβαρότητα των συμπτωμάτων ποικίλει σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των πασχόντων και ήπια περιστατικά μπορεί να μην ανιχνευθούν.[5]

Χαρακτηριστικά Επεξεργασία

Παραδείγματα κινητικών τικ

Τα τικ είναι κινήσεις ή ήχοι «που εμφανίζονται κατά διαστήματα και απρόβλεπτα άσχετα από τη συνήθη κινητική δραστηριότητα»,[10] δίνοντας την εντύπωση της «κανονικής συμπεριφοράς που πήγε στραβά».[11] Οι σπασμοί που σχετίζονται με το Τουρέτ αλλάζουν σε αριθμό, συχνότητα, σοβαρότητα και ανατομική θέση. Η έξαρση και η ύφεση –η συνεχής αύξηση και μείωση σε σοβαρότητα και συχνότητα των τικ- εμφανίζονται με διαφορετικό ρυθμό σε κάθε άτομο και συνδέονται με «περιόδους κρίσης», χρονικά διαστήματα κατά τα οποία αυτό υπόκειται σε διαφόρους ψυχοπιεστικούς παράγοντες που ποικίλουν μεταξύ των ανθρώπων.[5]

Η κοπρολαλία, δηλαδή η αυθόρμητη έκφραση κοινωνικά απαράδεκτων ή ταμπού λέξεων και φράσεων, είναι το πιο γνωστό σύμπτωμα του Τουρέτ αλλά δεν είναι απαραίτητο για τη διάγνωση του, ενώ μόνο περίπου το 10% των ασθενών το παρουσιάζουν.[1] Η ηχολαλία (η επανάληψη των λέξεων των άλλων) και η παλιλαλία (η επανάληψη των λέξεων του ίδιου του ατόμου) εμφανίζονται στη μειοψηφία των περιπτώσεων,[5] ενώ τα συνηθέστερα αρχικά κινητικά και φωνητικά τικ είναι κατά σειρά το ανοιγοκλείσιμο των ματιών και ο καθαρισμός του φάρυγγα.[12]

Σε αντίθεση με τις μη φυσιολογικές κινήσεις άλλων κινητικών διαταραχών (π.χ. χορείες, δυστονίες, μυοκλονίες και δυσκινησία), τα τικ του συνδρόμου Τουρέτ μπορούν να κατασταλούν προσωρινά, είναι μη ρυθμικά και συχνά ακολουθούν μια ανεπιθύμητη πρόδρομη παρόρμηση.[13] Αμέσως πριν από την έναρξη των τικ, οι περισσότεροι ασθενείς αντιλαμβάνονται μια παρόρμηση[14][15] παρόμοια με την ανάγκη να φτερνιστούν ή να ξύσουν το σημείο μιας φαγούρας. Τα άτομα περιγράφουν την ανάγκη του τικ ως μια συγκέντρωση της έντασης, της πίεσης ή της ενέργειας[15][16] που συνειδητά επιλέγουν να απελευθερώσουν σαν να «έπρεπε να το κάνουν»[17] για να ανακουφίσουν αυτήν την αίσθηση[15] ή μέχρι να νιώσουν «καλύτερα».[17][18] Παραδείγματα πρόδρομης παρόρμησης είναι η αίσθηση ότι κάποιος έχει κάτι στο φάρυγγά του ή μια εντοπισμένη δυσφορία στους ώμους που οδηγεί στην ανάγκη να καθαρίσει το φάρυγγά του ή να σηκώσει τους ώμους του. Το ίδιο το τικ μπορεί να γίνει αισθητό ως ανακούφιση αυτής της έντασης ή αίσθησης, παρόμοια με το να ξύνεις το σημείο της φαγούρας. Ένα άλλο παράδειγμα είναι το να ανοιγοκλείνει κάποιος τα μάτια του για να ανακουφίσει μία δυσάρεστη αίσθηση στο μάτι. Αυτές τα υποκειμενικά αισθήματα, τα οποία προηγούνται της εμφάνισης της κίνησης ή της εκφώνησης που χαρακτηρίζεται ως τικ, αναφέρονται ως «πρόδρομα αισθητικά φαινόμενα» ή πρόδρομες παρορμήσεις. Ως εκ τούτου τα τικ θεωρούνται ημι-εκούσια[10] (αντί για πλήρως ακούσια) και σε βιωματικό επίπεδο μπορεί να συνιστούν εκούσια απάντηση στην ανεπιθύμητη πρόδρομη παρόρμηση, η οποία είναι δυνατόν ωστόσο να κατασταλεί.[1] Δημοσιευμένες περιγραφές των τικ αναγνωρίζουν αυτά τα αισθητικά φαινόμενα ως το πυρηνικό σύμπτωμα του συνδρόμου, παρ’ όλο που δε συμπεριλαμβάνονται στα κριτήρια των διαγνωστικών εγχειριδίων.[16][19][20]

Η πρακτική της καταστολής των τικ συνήθως οδηγεί σε αισθήματα έντασης ή ψυχική εξάντληση,[1][4] οπότε οι πάσχοντες μπορεί να αναζητήσουν ένα απομονωμένο μέρος για να απελευθερώσουν τα συμπτώματά τους ή μία περίοδος καταστολής στο σχολείο ή τη δουλειά να ακολουθηθεί από αξιοσημείωτη έξαρση.[11] Μερικοί ασθενείς μπορεί να μην έχουν επίγνωση της πρόδρομης παρόρμησης - όπως τα παιδιά, τα οποία μπορεί να είναι λιγότερο ευαισθητοποιημένα σε σχέση με αυτήν απ’ ότι οι ενήλικες - με την αντίληψη της ωστόσο να αυξάνει με την ωρίμανση.[10] Είναι δυνατό να παρουσιάζουν τικ για αρκετά χρόνια πριν μάθουν για τις πρόδρομες παρορμήσεις, καθώς και το να τα καταπιέζουν ενώ βρίσκονται στο γραφείο του γιατρού, οπότε ίσως είναι απαραίτητη η παρατήρηση εν αγνοία τους.[21] Αυτή η ικανότητα καταστολής ποικίλει μεταξύ των ατόμων και μπορεί να είναι πιο ανεπτυγμένη στους ενήλικες.

Μολονότι δεν υφίσταται περιγραφή ενός «τυπικού» περιστατικού του συνδρόμου Τουρέτ,[22] όσον αφορά την ηλικία έναρξης και το ιστορικό της σοβαρότητας των συμπτωμάτων, η πάθηση ακολουθεί μια αρκετά προβλέψιμη πορεία. Τα τικ μπορεί να εμφανιστούν μέχρι και την ηλικία των δεκαοκτώ ετών, με πλέον συνηθισμένη ηλικία εκκίνησης όμως αυτή μεταξύ των πέντε και επτά.[5] Μελέτη του 1998[23] έδειξε ότι οι ηλικίες με τα υψηλότερης σοβαρότητας τικ είναι αυτές μεταξύ οκτώ και δώδεκα, με μέσο όρο τα δέκα έτη, καθώς και σταθερή μείωση για τους περισσότερους ασθενείς στη διάρκεια της εφηβείας.[18] Πιο συνηθισμένα πρωτοεμφανιζόμενα τικ είναι το ανοιγοκλείσιμο των ματιών, οι κινήσεις του προσώπου, το ρούφηγμα της μύτης και ο καθαρισμός του φάρυγγα. Έχει παρατηρηθεί ότι εμφανίζονται συχνότερα σε περιοχές του σώματος όπου υπάρχουν πολλοί μύες, όπως το κεφάλι, ο λαιμός και η περιοχή του προσώπου,[22] γεγονός που αντιπαραβάλλεται με τις στερεοτυπικές κινήσεις άλλων παθήσεων (όπως οι αυτοδιεγερτικού χαρακτήρα στερεοτυπίες των διαταραχών του αυτιστικού φάσματος), οι οποίες τυπικά ξεκινούν σε μικρότερη ηλικία, είναι πιο συμμετρικές, ρυθμικές και αμφοτερόπλευρες και συμπεριλαμβάνουν τα άκρα (π.χ. χτύπημα των χεριών).[24] Τα τικ που εμφανίζονται νωρίς στην πορεία της πάθησης συχνά συγχέονται με άλλες παθήσεις όπως αλλεργίες, άσθμα και προβλήματα στην όραση με αποτέλεσμα παιδίατροι, αλλεργιολόγοι και οφθαλμίατροι να είναι συνήθως οι πρώτοι που εξετάζουν ένα παιδί.[5]

Μεταξύ ασθενών των οποίων τα συμπτώματα είναι τόσο σοβαρά ώστε να δικαιολογούν την παραπομπή τους σε κλινικές, η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΟCD) και το σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD) σχετίζονται συχνά με το σύνδρομο Τουρέτ.[18] Χωρίς να παρουσιάζουν όλοι οι πάσχοντες κλινική εικόνα που να δικαιολογεί τη διάγνωση αυτών ή άλλων συννοσηρών παθήσεων, ένα μεγάλο ποσοστό κλινικών πληθυσμών πάσχει από ΔΕΠΥ.[18][25] Δεκαετής επισκόπηση των φακέλων ασθενών αποκάλυψε ότι περίπου το 40% των ασθενών με Τουρέτ έχουν «μόνο ΣΤ» ή «καθαρό ΣΤ», δηλαδή Σύνδρομο Τουρέτ με απουσία συννοσηρότητας.[26][27] Άλλος συγγραφέας αναφέρει πως το 57% από 656 ασθενείς που παρουσίαζαν διαταραχές τικ είχαν απλά τικ ενώ το 43% είχαν τικ και άλλες συνυπάρχουσες παθήσεις.[11] «Πλήρως αναπτυγμένο Τουρέτ» είναι όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ασθενείς που πάσχουν από σημαντικές συνυπάρχουσες παθήσεις επιπλέον των τικ.[11]

Αιτίες Επεξεργασία

Η ακριβής αιτία του συνδρόμου Τουρέτ είναι άγνωστη αλλά είναι αποδεδειγμένο ότι εμπλέκονται γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες.[28] Μελέτες γενετικής επιδημιολογίας έχουν δείξει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των περιστατικών Τουρέτ είναι κληρονομικές αν και ο ακριβής τρόπος κληρονομικότητας δεν είναι ακόμη γνωστός και δεν έχει ταυτοποιηθεί κανένα γονίδιο.[4][29][30] Σε άλλα περιστατικά, τα τικ σχετίζονται με διαταραχές εκτός του συνδρόμου Τουρέτ, ένα φαινόμενο γνωστό ως τουρετισμός.[31]

Ένα άτομο με Τουρέτ έχει περίπου 50% πιθανότητα να περάσει το/α γονίδιο/α σε ένα από τα παιδιά του, αλλά το σύνδρομο Τουρέτ είναι μία πάθηση μεταβλητής έκφρασης και ατελούς διεισδυτικότητας.[32] Κατά συνέπεια καθένας που κληρονομεί τη γενετική ευπάθεια δεν σημαίνει ότι θα εμφανίσει τα συμπτώματα. Ακόμα και μέλη του στενού οικογενειακού κύκλου μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα διαφορετικής σοβαρότητας ή να μην εμφανίσουν κανένα σύμπτωμα. Το/α γονίδιο/α μπορεί να εκφραστούν ως σύνδρομο Τουρέτ, ως μια πιο ήπια διαταραχή τικ (παροδικά ή χρόνια τικ) ή ως ιδεοψυχαναγκαστικά συμπτώματα χωρίς τικ. Μόνο η μειοψηφία των παιδιών που κληρονομούν το/α γονίδιο/α έχουν συμπτώματα τόσο σοβαρά ώστε να απαιτείται ιατρική φροντίδα.[33] Το φύλο παίζει ρόλο στην έκφραση της γενετικής ευπάθειας: οι άνδρες είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν τικ σε σχέση με τις γυναίκες.[21]

Μη γενετικοί, περιβαλλοντικοί, μεταμολυσματικοί ή ψυχοκοινωνικοί παράγοντες - ενώ δεν προκαλούν σύνδρομο Τουρέτ- μπορούν να επηρεάσουν τη σοβαρότητά του.[22] Διαδικασίες αυτοανοσίας μπορούν να επηρεάσουν την εμφάνιση και επιδείνωση των τικ σε κάποιες περιπτώσεις. Το 1998 μια ομάδα του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών έκανε μια υπόθεση βασισμένη στην παρατήρηση 50 παιδιών σε ένα υποσύνολο των οποίων μπορεί να εμφανιστεί τόσο Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) όσο και διαταραχές τικ ως αποτέλεσμα μιας μεταστρεπτοκοκκικής διαδικασίας αυτοανοσίας.[2] Τα παιδιά που πληρούν πέντε διαγνωστικά κριτήρια ταξινομούνται, σύμφωνα με την υπόθεση, σαν να έχουν Παιδιατρικές Αυτοάνοσες Νευροψυχιατρικές Διαταραχές Σχετιζόμενες με Μολύνσεις από Στρεπτόκοκκο (PANDAS).[34] Αυτή η αμφιλεγόμενη υπόθεση είναι το κέντρο των κλινικών και εργαστηριακών ερευνών, αλλά παραμένει αναπόδεικτη.[1][2][35]

Κάποιες μορφές OCD μπορεί να συνδέονται γενετικά με το σύνδρομο Τουρέτ.[18][36] Ένα υποσύνολο της OCD θεωρείται ότι σχετίζεται αιτιολογικά με το σύνδρομο Τουρέτ και μπορεί να είναι μια διαφορετική έκφραση των ίδιων παραγόντων που είναι σημαντικοί για την έκφραση των τικ.[37] Ωστόσο η γενετική σχέση της ADHD με το σύνδρομο Τουρέτ δεν έχει καθοριστεί πλήρως.[27]

Παθοφυσιολογία Επεξεργασία

 
Εγκεφαλικές δομές που εμπλέκονται στο σύνδρομο Τουρέτ.

Ο ακριβής μηχανισμός που επηρεάζει την κληρονομική ευπάθεια στο σύνδρομο Τουρέτ δεν έχει καθοριστεί και η ακριβής αιτιολογία είναι άγνωστη. Τα τικ θεωρούνται ότι είναι αποτέλεσμα της δυσλειτουργίας σε φλοιώδεις και υποφλοιώδεις περιοχές, στο θάλαμο, στα βασικά γάγγλια και στο μετωπιαίο λοβό.[28] Νευροανατομικά μοντέλα υποδεικνύουν αποτυχίες σε κυκλώματα που συνδέουν τον εγκεφαλικό φλοιό με τον υποφλοιό[22] και τεχνικές απεικόνισης υποδεικνύουν τα βασικά γάγγλια και το μετωπιαίο φλοιό.[29]

Διάγνωση Επεξεργασία

Σύμφωνα με την τέταρτη αναθεωρημένη έκδοση του Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-IV-TR), το σύνδρομο Τουρέτ μπορεί να διαγνωστεί όταν ένα άτομο παρουσιάζει πολλαπλά κινητικά και ένα ή περισσότερα φωνητικά τικ (χωρίς ωστόσο να απαιτείται η ταυτόχρονη εμφάνισή τους) για χρονικό διάστημα ίσο με ένα έτος, εντός του οποίου δεν παρατηρείται διάστημα μεγαλύτερο των τριών μηνών χωρίς την εμφάνιση τικ. Η προηγούμενη έκδοση (DSM-IV) έθετε ως προϋπόθεση ένα «αξιοσημείωτο άγχος ή σημαντική δυσλειτουργία στους κοινωνικούς, εργασιακούς ή άλλους σημαντικούς λειτουργικούς τομείς», αλλά αυτή η προϋπόθεση αφαιρέθηκε από τις πιο πρόσφατες αναβαθμίσεις του εγχειριδίου, λόγω του ότι ο κλινικοί συναντούν ασθενείς οι οποίοι πληρούν όλα τα υπόλοιπα κριτήρια της διάγνωσης, χωρίς ωστόσο να παρουσιάζουν άγχος ή έκπτωση της συνολικής τους λειτουργικότητας.[38] Η έναρξη πρέπει να προηγείται των 18 ετών και να μην εξηγείται από «άμεσες ψυχολογικές επιδράσεις μιας ουσίας ή μιας γενικότερης φαρμακευτικής κατάστασης».[6] Συνεπώς, άλλες ιατρικές καταστάσεις που συμπεριλαμβάνουν τικ ή κινήσεις τύπου τικ- όπως ο αυτισμός ή άλλες αιτίες τουρετισμού- πρέπει να εξαιρεθούν πριν καταλήξουμε-αναφερθούμε σε μια διάγνωση Τουρέτ. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες ιατρικές ή διαγνωστικές εξετάσεις που μπορούν να χρησιμοποιηθούν έτσι ώστε να διαγνωστεί το σύνδρομο Τουρέτ.[18] Συχνά γίνεται λάθος διάγνωση ή διάγνωση που δεν ανταποκρίνεται στο βαθμό σοβαρότητας της ασθένειας, εν μέρει εξαιτίας της ευρείας ποικιλομορφίας στην έκφραση της, η οποία εκτείνεται από ήπια (στην πλειοψηφία των περιπτώσεων) ή μέτρια, έως βαριά (στις σπάνιες, αλλά περισσότερο ευρέως αναγνωρισμένες και δημοσιοποιημένες περιπτώσεις).[23] Ο βήχας, το βλεφάρισμα και τα τικ που εμφανίζονται και στο άσθμα συχνά οδηγούν σε λανθασμένη διάγνωση.[1]

Η διάγνωση γίνεται με βάση την παρατήρηση των μεμονωμένων συμπτωμάτων και του οικογενειακού ιστορικού,[1] και αφού αποκλειστούν δευτερεύουσες αιτίες για διαταραχές τικ.[33] Στους ασθενείς με ένα χαρακτηριστικό ξεκίνημα και οικογενειακό ιστορικό με τικ ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μια βασική σωματική και νευρολογική εξέταση μπορεί να είναι αρκετή.[9]

Για να τεθεί η διάγνωση δεν απαιτείται η εμφάνιση συννοσηρών καταστάσεων (όπως η ADHD ή η OCD),[1] αλλά αν ο θεράπων ιατρός θεωρεί ότι μπορεί να υπάρχει μια άλλη κατάσταση υπεύθυνη για τα τικ, τότε οι εξετάσεις πρέπει να ζητηθούν ως απαραίτητες για την επιτυχή διαφοροδιάγνωση. Ένα παράδειγμα αυτής της περίπτωσης είναι όταν υπάρχει διαγνωστική σύγχυση μεταξύ τικ και επιληπτικής κρίσης, οπότε είναι δυνατό να ζητηθεί ένα ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ή αν υπάρχουν συμπτώματα που απαιτούν μαγνητική εξέταση ώστε να αποκλειστεί η ύπαρξη εγκεφαλικών ανωμαλίών.[39] Τα επίπεδα της θυρεοειδοτρόπου ορμόνης (TSH) μπορούν να μετρηθούν για να αποκλειστεί ο υποθυρεοειδισμός, ο οποίος μπορεί να αποτελεί αιτία για την εμφάνιση των τικ. Οι μελέτες σε απεικονίσεις του εγκεφάλου συχνά δεν είναι αξιόπιστες.[39] Στους εφήβους και στους ενήλικες που παρουσιάζουν ένα ξαφνικό ξεκίνημα τικ και άλλων προβλημάτων συμπεριφοράς, μία εξέταση ούρων για κοκαΐνη και διεγερτικά πιθανόν να είναι απαραίτητη. Αν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό ηπατικής νόσου, τα επίπεδα χαλκού και κερουλοπλασμίνης στον ορό είναι ικανά να αποκλείσουν τη νόσο του Γουίλσον.[9] Οι περισσότερες περιπτώσεις μπορούν να διαγνωστούν με την απλή παρατήρηση του ιστορικού για τικ.[22]

Δευτερεύοντα αίτια για τικ (που δε σχετίζονται με την κληρονομικότητα του συνδρόμου Τουρέτ) συχνά αναφέρονται ως τουρετισμός.[31] Δυστονία, χορείες, άλλες γενετικές διαταραχές, και οι δευτερεύουσες αιτίες για τικ θα πρέπει να εξαιρούνται στη διαφορική διάγνωση του συνδρόμου Τουρέτ.[9] Άλλες περιπτώσεις που μπορεί να προκαλέσουν την εκδήλωση τικ ή στερεοτύπων κινήσεων συμπεριλαμβάνουν τις διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές όπως αυτές που εμπίπτουν στο αυτιστικό φάσμα,[40] οι στερεότυπες κινητικές διαταραχές,[41][42] η χορεία του Σύντενχαμ, η ιδιοπαθής δυστονία και γενετικές καταστάσεις όπως η νόσος Huntington, η νευροακανθοκίτωση, το σύνδρομο Hallervorden-Spatz, και η μυϊκή δυστροφία Duchenne, η νόσος του Γουίλσον και η οζώδης σκλήρυνση. Άλλες πιθανότητες συμπεριλαμβάνουν χρωμοσωμικές ανωμαλίες όπως το σύνδρομο Down, το σύνδρομο Klinefelter, το σύνδρομο XYY και το σύνδρομο ευθραύστου χρωματοσώματος X. Επίκτητες αιτίες τικ συμπεριλαμβάνουν τικ που προκαλούνται από φάρμακα, κρανιακό τραύμα, εγκεφαλίτιδα, έμφραγμα και δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα.[9][31] Τα συμπτώματα του συνδρόμου Lesch-Nyhan μπορεί επίσης να μπερδευτούν με αυτά του συνδρόμου Τουρέτ.[24] Οι περισσότερες από αυτές τις ασθένειες-διαταραχές είναι σπανιότερες από τις διαταραχές τικ, και ένα λεπτομερές ιστορικό μαζί με τη φυσική εξέταση του ασθενούς ίσως να είναι αρκετά έτσι ώστε να αποκλειστούν χωρίς την πραγματοποίηση ιατρικών ή διαγνωστικών εξετάσεων.[22]

Διαφορική διάγνωση Επεξεργασία

Παρόλο που δεν εμφανίζουν όλοι οι άνθρωποι με σύνδρομο Τουρέτ συννοσηρές καταστάσεις, οι περισσότεροι ασθενείς με σύνδρομο Τουρέτ που βρίσκονται υπό κλινική φροντίδα κατόπιν παραπομπής τους σε ειδικά κέντρα, μπορεί να εμφανίζουν συμπτώματα που χαρακτηρίζουν άλλες καταστάσεις, ταυτόχρονα με τα κινητικά και φωνητικά τικ.[27] Παρόμοιες καταστάσεις εμπεριέχουν διαταραχή υπερκινητικότητας με έλλειψη συγκέντρωσης (ADD ή ADHD), εμμονική-παρορμητική διαταραχή (OCD), μαθησιακές δυσκολίες και διαταραχές στον ύπνο.[1] Διασπαστικές συμπεριφορές, μειωμένη λειτουργικότητα ή δυσλειτουργία την οποία αντιλαμβανόμαστε σε ασθενείς με παθολογικό σύνδρομο Τουρέτ και ADHD μπορεί να εξηγείται από το παθολογική κατάσταση ADHD, τονίζοντας την σημασία της αναγνώρισης και της θεραπείας αυτών των νοσηρών καταστάσεων.[1][4][18][25] Η διαταραχή που δημιουργείται από τα τικ συχνά επισκιάζεται από τις παθολογικές καταστάσεις που παρουσιάζουν σοβαρότερα συμπτώματα στα παιδιά.[22] Οι διαταραχές τικ ελλείψει ADHD δε φαίνεται να σχετίζονται με διασπαστική συμπεριφορά ή δυσλειτουργία,[43] την ίδια στιγμή που η δυσλειτουργία στο σχολείο, την οικογένεια, ή τις φιλικές σχέσεις είναι εντονότερη σε ασθενείς που έχουν περισσότερο παθολογικές καταστάσεις και συχνά καθορίζει το πότε χρειάζεται η θεραπεία.[11]

Επειδή παθολογικές καταστάσεις, όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) και εκείνη της ελλειματικής προσοχής (ADHD) μπορεί να είναι πιο επικίνδυνες από τα τικ, αυτές οι καταστάσεις συμπεριλαμβάνονται στην αξιολόγηση ασθενών που παρουσιάζουν τικ. «Είναι ζωτικής σημασίας να σημειώσουμε ότι οι συννοσηρές παθολογικές καταστάσεις μπορεί να καθορίσουν τη λειτουργική κατάσταση πιο ισχυρά από ότι οι διαταραχές τικ», σύμφωνα με τον Samuel Zinner, MD.[22] Η αρχική αξιολόγηση του ασθενούς που έχει παραπεμφθεί για διαταραχή τικ πρέπει να περιλαμβάνει λεπτομερή αξιολόγηση, συμπεριλαμβανομένου του οικογενειακού ιστορικού με τικ, ΔΕΠΥ(ADHD), παρορμητικά συμπτώματα και συμπτώματα εμμονής, και άλλες χρόνιες ιατρικές, ψυχιατρικές, και νευρολογικές καταστάσεις. Τα παιδιά και οι έφηβοι με σύνδρομο Τουρέτ που έχουν μαθησιακές δυσκολίες είναι υποψήφιοι για ψυχολογικές και μαθησιακές-εκπαιδευτικές εξετάσεις, ειδικά εάν το παιδί έχει επίσης και ADHD.[39] Οι παθολογικές καταστάσεις που δεν διαγιγνώσκονται μπορεί να καταλήξουν σε λειτουργικές διαταραχές, και είναι απαραίτητο να τις αναγνωρίσουμε και να τις θεραπεύσουμε, έτσι ώστε να βελτιώσουμε την λειτουργικότητα. Οι επιπλοκές μπορεί να περιέχουν κατάθλιψη, προβλήματα στον ύπνο, αντικοινωνική συμπεριφορά και αυτοτραυματισμό.[9]

Διαχείριση Επεξεργασία

 
Κλονιδίνη (ή επίθεμα κλονιδίνης) είναι μια από τις φαρμακευτικές αγωγές που δοκιμάζονται συνήθως πρώτες, όταν χρειάζεται μια αγωγή για το σύνδρομο Τουρέτ.

Η θεραπεία του συνδρόμου Τουρέτ επικεντρώνεται στο να αναγνωρίσει και να βοηθήσει τον ασθενή να διαχειριστεί τα συμπτώματα που του προκαλούν το μεγαλύτερο πρόβλημα ή τις μεγαλύτερες δυσλειτουργίες.[1] Τα περισσότερα περιστατικά του συνδρόμου Τουρέτ είναι ήπια και δεν απαιτούν φαρμακευτική θεραπεία.[33] Στη θέση της, η συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία, η ψυχοεκπαίδευση, και η τόνωση της αυτοπεποίθησης μπορεί να είναι επαρκή.[44] Οι θεραπείες, όπου είναι απαραίτητες, μπορούν να διαχωριστούν σ’ αυτές που έχουν ως στόχο τα τικ και σε εκείνες που στοχεύουν στις συννοσηρές παθολογικές καταστάσεις, οι οποίες, όταν εμφανίζονται, είναι συχνά αιτία μεγαλύτερης δυσλειτουργίας από ότι τα τικ μεμονωμένα.[39] Δεν παρουσιάζουν όλοι οι άνθρωποι με τικ συννοσηρότητα,[27] αλλά όταν αυτές οι καταστάσεις είναι παρούσες, συχνά αποτελούν θεραπευτική προτεραιότητα.

Δεν υπάρχει καμία θεραπεία για το σύνδρομο Τουρέτ και καμία αγωγή που να έχει αποτελέσματα παγκοσμίως για κάθε άτομο ξεχωριστά, χωρίς σημαντικές ανεπιθύμητες επιδράσεις. Η γνώση, η εκπαίδευση και η κατανόηση είναι πρωτεύοντα στοιχεία στη διαχείριση των διαταραχών τικ.[1] Η διαχείριση των συμπτωμάτων του συνδρόμου Τουρέτ μπορεί να περιλαμβάνει φαρμακευτικές θεραπείες και θεραπείες για την αντιμετώπιση προβληματικής συμπεριφοράς, καθώς και ψυχολογικές θεραπείες. Την ίδια στιγμή που η φαρμακευτική παρέμβαση εφαρμόζεται μόνο για τα πιο έντονα συμπτώματα, άλλες θεραπείες (όπως η υποστηρικτική ψυχοθεραπεία ή γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία) μπορούν να βοηθήσουν στο να αποφευχθεί ή να μετριαστεί η κατάθλιψη και ο κοινωνικός αποκλεισμός, και να βελτιωθεί η οικογενειακή υποστήριξη. Η εκπαίδευση ενός ασθενούς, της οικογένειας, και της κοινωνίας που περικλείει τον ασθενή (όπως οι φίλοι, το σχολείο και η εκκλησία) είναι το «κλειδί» στη στρατηγική θεραπείας, και ίσως να είναι το μόνο που απαιτείται στις ήπιες υποθέσεις.[1][45]

 
Μοντέλο ενός μορίου αλοπεριδόλης. Η αλοπεριδόλη είναι μια αντιψυχωσική αγωγή που χρησιμοποιείται συχνά για τη θεραπεία σοβαρών περιστατικών του συνδρόμου Τουρέτ.

Η φαρμακευτική αγωγή χρησιμοποιείται όταν τα συμπτώματα διαταράσσουν τη συνολική λειτουργικότητα του ατόμου.[33] Οι τάξεις φαρμάκων που έχουν την πλέον αποδεδειγμένη αποτελεσματικότητα στη θεραπεία των τικ - τα τυπικά και άτυπα νευροληπτικά (αντιψυχωσικά) φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των ρισπεριδόνη (εμποτική ονομασία[46] Risperdal), ζιπρασιδόνη (Geodon), αλοπεριδόλη (Haldol/Haloperidine), πιμοζίδη (Orap) και φθοριοφαιναζίνη (Prolixin) - μπορεί να έχουν μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες ανεπιθύμητες ενέργειες.[39] Τα αντιυπερτασικά σκευάσματα κλονιδίνη (εμπορική ονομασία Catapres) και γουανφασίνη (Tenex) χρησιμοποιούνται επίσης για τη θεραπεία των τικ. Οι μελέτες δείχνουν ποικίλη αποτελεσματικότητα, αλλά ένα μικρότερο φάσμα αρνητικών επιδράσεων απ’ ότι τα νευροληπτικά.[47] Τα διεγερτικά και άλλα φάρμακα μπορεί να είναι χρήσιμα στη θεραπεία διαταραχής ελλειματικής προσοχής - υπερκινητικότητα (ADHD) όταν παρουσιάζεται ταυτόχρονα με διαταραχές τικ. Φάρμακα από διαφορετικές τάξεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν όταν αποτυγχάνουν οι δοκιμές των διεγερτικών φαρμάκων, συμπεριλαμβανομένης της γουανφασίνης (εμπορική ονομασία Tenex), της ατομοξετίνης (Strattera) και των τρικυκλικών αντικαταθλιπτικών. Η κλομιπραμίνη (Anafranil), ένα τρικυκλικό, και οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs) - ομάδα αντικαταθλιπτικών που περιλαμβάνουν την φλουοξετίνη (Prozac/Ladose), τη σερτραλίνη (Zoloft) και τη φλουβοξαμίνη (Luvox) - μπορεί να συνταγογραφηθούν όταν ένας ασθενής με σύνδρομο παρουσιάζει επίσης συμπτώματα ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Διάφορες άλλες φαρμακευτικές αγωγές έχουν δοκιμαστεί, αλλά τα στοιχεία που υποστηρίζουν τη χρήση τους δεν είναι πειστικά.[39]

Επειδή τα παιδιά με τικ συνήθως επισκέπτονται τους ιατρούς όταν τα τικ τους είναι πιο έντονα, και εξαιτίας της ήπιας φύσης και της φθίνουσας τάσης των τικ, συνίσταται η φαρμακευτική αγωγή να μην ξεκινά αμέσως ή να αλλάζει συχνά.[22] Συχνά, τα τικ υποχωρούν με συζήτηση και πληροφόρηση, τόνωση της αυτοπεποίθησης, κατανόηση της κατάστασης και ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.[22] Όταν χρησιμοποιείται η φαρμακευτική αγωγή, η πλήρης εξάλειψη των συμπτωμάτων δεν αποτελεί στόχο. Πιο συγκεκριμένα τα σκευάσματα πρέπει να χορηγούνται στη μικρότερη δυνατή αποτελεσματική δόση χωρίς ανεπιθύμητες ενέργειες, καθώς αυτές μπορεί κατά περίπτωση να αποβούν περισσότερο σοβαρές από ότι τα συμπτώματα για τα οποία είχαν χορηγηθεί.[22]

Η γνωσιακή συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία (CBT) είναι χρήσιμη όταν διαγιγνώσκεται συννοσηρότητα με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD)[48] και είναι διαρκώς αυξανόμενα τα στοιχεία που υποστηρίζουν ειδικότερα τις τεχνικές αντιστροφής των συνηθειών που περιλαμβάνει στην θεραπεία των τικ.[49] Τεχνικές χαλάρωσης, όπως η άσκηση, η γιόγκα ή ο διαλογισμός, μπορεί να είναι χρήσιμες στο να καταπραΰνουν το άγχος που πιθανόν επιδεινώνει τα τικ, αλλά η πλειοψηφία των παρεμβάσεων στη συμπεριφορά (όπως η εκπαίδευση με στόχο τη χαλάρωση και η βιοανατροφοδότηση, με εξαίρεση τις τεχνικές αλλαγής των συνηθειών) δεν έχουν αξιολογηθεί συστηματικά και δεν αποτελούν θεραπείες του συνδρόμου Τουρέτ που υποστηρίζονται εμπειρικά.[50]

Πρόγνωση Επεξεργασία

 
Ο Αντρέ Μαλρώ (1901–1976) ήταν Γάλλος συγγραφέας, τυχοδιώκτης και Υπουργός Πολιτισμού που είχε σύνδρομο Τουρέτ.[51][52][53][54] Ο Πρόεδρος Kennedy, η Marie-Madeleine Lioux, ο Μαλρώ, η Τζάκι Κένεντι και ο Αντιπρόεδρος Τζόνσον φωτογραφήθηκαν στα αποκαλυπτήρια της Μόνα Λίζα στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης, Ουάσιγκτον, 1963.[55]

Το σύνδρομο Τουρέτ είναι μια διαταραχή ευρέως φάσματος – η σοβαρότητα της κυμαίνεται από ήπια σε πιο βαριά. Στην πλειοψηφία τους τα περιστατικά είναι ήπια και δεν απαιτούν θεραπεία.[33] Σε αυτές τις περιπτώσεις, το αντίκτυπο των συμπτωμάτων στον κάθε ασθενή μπορεί να είναι ήπιο, σε τέτοιο βαθμό ώστε ο απλός παρατηρητής πιθανό να μην αναγνωρίσει την κατάστασή τους. Η συνολική πρόγνωση είναι θετική, αλλά μία μειοψηφία των παιδιών με σύνδρομο Τουρέτ έχουν βαριά συμπτώματα τα οποία συνεχίζουν και στην ενήλικη ζωή τους.[28] Με μία μελέτη 46 19χρονων ατόμων βρέθηκε ότι τα συμπτώματα των 80% αυτών είχαν από ελάχιστη έως ήπια επίδραση στη συνολική τους λειτουργία, και ότι το υπόλοιπο 20% βίωσε το λιγότερο μία μέτρια επίδραση στη συνολική του λειτουργικότητα.[5] Η σπάνια μειοψηφία των βαρέων καταστάσεων μπορεί να περιορίσει ή να αποτρέψει τους ασθενείς από το να κρατήσουν μια δουλειά ή απ’ το να έχουν μια ολοκληρωμένη κοινωνική ζωή. Σε μία επόμενη μελέτη τριανταένα ενηλίκων με σύνδρομο Τουρέτ που ακολούθησε, όλοι οι ασθενείς τελείωσαν το λύκειο, το 52% ολοκλήρωσε τουλάχιστον δύο χρόνια πανεπιστημίου, και το 71% είχαν ολική εργασιακή απασχόληση ή ακολουθούσαν μία ανώτερη εκπαίδευση.[56]

Ασχέτως από την σοβαρότητα των συμπτωμάτων, οι ασθενείς με σύνδρομο Τουρέτ έχουν ένα φυσιολογικό προσδόκιμο ζωής. Παρόλο που τα συμπτώματα μπορεί να έχουν διάρκεια για όλη τη ζωή κάποιων ή να είναι χρόνια, η κατάσταση δεν επιδεινώνεται ή είναι θανάσιμη. Η ευφυΐα είναι φυσιολογική σε ασθενείς με σύνδρομο Τουρέτ, παρόλο που μπορεί να υπάρχουν μαθησιακές δυσκολίες.[1] Η σοβαρότητα των τικ σε νεαρή ηλικία δεν προμηνύει σοβαρότητα των τικ σε μεγαλύτερη ηλικία[1] και η πρόγνωση είναι γενικά ευνοϊκή,[57] παρόλο που δεν υπάρχουν αξιόπιστα μέσα που να κάνουν πρόγνωση της εξέλιξης σε έναν συγκεκριμένο ασθενή. Το γονίδιο ή τα γονίδια που συσχετίζονται με το σύνδρομο Τουρέτ δεν έχουν αναγνωριστεί, και δεν υπάρχει προοπτική «θεραπείας».[57] Έχουν καταγραφεί ένας υψηλότερος δείκτης ημικρανιών σε σχέση με αυτόν του γενικού πληθυσμού καθώς και διαταραχές στον ύπνο.[57]

Διάφορες μελέτες έχουν δείξει ότι η κατάσταση στα περισσότερα παιδιά βελτιώνεται με την ενηλικίωση. Τα τικ πιθανό να είναι στην πιο βαριά τους κατάσταση την περίοδο που διαγιγνώσκονται, και συχνά βελτιώνονται με την κατανόηση της κατάστασης από τους ασθενείς, τις οικογένειες και τους φίλους τους. Στατιστικά η ηλικία στην οποία έχουμε την εντονότερη εμφάνιση των τικ είναι μεταξύ οχτώ και δώδεκα ετών, με τους περισσότερους ασθενείς να εμφανίζουν σταδιακή μείωση εμφάνισης των τικ καθώς περνούν προς την εφηβεία. Μία μελέτη έδειξε ότι δεν υπάρχει συσχετισμός ανάμεσα στη σοβαρότητα των τικ και στην έναρξη της εφηβείας, σε αντίθεση με τη δημοφιλή άποψη ότι τα τικ αυξάνονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Σε πολλές περιπτώσεις, μία ολοκληρωτική ύφεση των συμπτωμάτων τικ συμβαίνει μετά την εφηβική ηλικία.[23][58] Ωστόσο, μία μελέτη που χρησιμοποίησε βιντεοσκόπηση έτσι ώστε να καταγράψει τα τικ στους ενήλικες βρήκε ότι, παρόλο που τα τικ μειώθηκαν σε σχέση με την παιδική ηλικία, και όλο το φάσμα σοβαρότητας των τικ βελτιώθηκε μέχρι την ενηλικίωση, το 90% των ενηλίκων εξακολουθούσε να έχει τικ. Οι μισοί από τους ενήλικες που θεωρούσαν ότι δεν εμφάνιζαν τικ, παρουσίασαν στοιχεία τικ.[56]

 
Ο Τιμ Χάουαρντ, τερματοφύλακας της ποδοσφαιρικής ομάδας Έβερτον, λέει, «Το σύνδρομο Τουρέτ δεν αποτελεί πρόβλημα…Δεν με επηρεάζει με κανέναν τρόπο εντός και εκτός γηπέδου».[59]

Δεν είναι ασυνήθιστο σε γονείς με παιδιά που πάσχουν από το σύνδρομο, να εμφάνισαν και οι ίδιοι τικ ως παιδιά. Επειδή το σύνδρομο τείνει να συμβαδίζει με την ηλικία, και επειδή ηπιότερες μορφές του μπορούν και αναγνωρίζονται σήμερα, το εύρημα ότι κάποιος γονιός είχε τικ ως παιδί, μπορεί να μην αποκαλυφθεί μέχρις ότου τα δικά του παιδιά διαγνωστούν θετικά στο σύνδρομο. Πολλές περιπτώσεις υπάρχουν ακόμα όπου η διάγνωση του συνδρόμου στους γονείς έγινε όταν ένας ιατρός διάγνωσε το σύνδρομο στα παιδιά τους.

Παιδιά με το σύνδρομο ενδέχεται να αντιμετωπίσουν κοινωνικές δυσκολίες, εάν τα τικ τους είναι «περίεργα». Σε πολλά παιδιά, η ψυχοθεραπεία, καθώς και εξειδικευμένες σχολικές εγκαταστάσεις μπορεί να βοηθήσουν την παραπάνω κατάσταση κοινωνικής προσαρμογής. Τα τικ που ήδη υπάρχουν μπορεί να χειροτερέψουν με την συννοσηρότητα , την συνύπαρξη δηλαδή και συμπτωμάτων από άλλες παθολογικές καταστάσεις.

Ένα περιβάλλον με υποστήριξη από την οικογένεια είναι δυνατόν να βοηθήσει έναν πάσχοντα να καμουφλάρει τα τικ του ή να τα αναπτύξει δημιουργικά. Πετυχημένοι μουσικοί, αθλητές και άλλοι επαγγελματίες έχουν βρεθεί να πάσχουν από το σύνδρομο. Γενικά, η αντιμετώπιση που χρήζουν τα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο, συνδέεται άμεσα με την έκβαση που θα έχουν οι εκδηλώσεις των τικ τους καθώς μεγαλώνουν[5].

Επιδημιολογία Επεξεργασία

Τα τικ του συνδρόμου ξεκινούν κατά την παιδική ηλικία και τείνουν να υποχωρούν καθώς το άτομο μεγαλώνει. Έτσι, το σύμπτωμα αυτό παύει να είναι ένα διαγνωστικό στοιχείο για τους ενήλικους[23]. Κατά την εφηβεία, το 25% των ασθενών παύουν να έχουν tic, στο 50% περίπου παρατηρείται εμφανής μείωση του, ενώ μόνο στο 5-14 % των ενηλίκων είναι εντονότερο απ’ ότι στην παιδική τους ηλικία[1][4].

Το σύνδρομο έχει παρατηρηθεί σε όλες τις κοινωνικές, φυλετικές και εθνικές ομάδες, σε όλα τα μέρη του κόσμου[1][18], αλλά είναι κατά 75% συχνότερο στους άρρενες.[2] Η συχνότητα του ποικίλει ανάλογα με την ηλικία και το φύλο του άτομου, τις μεθόδους ανίχνευσης του και το διαγνωστικό σύστημα, κατά ένα ποσοστό μεταξύ[18] 0,05 – 2,9 %.

Συνολικά, το 1% του πληθυσμού χαρακτηρίζεται από φωνητικές διαταραχές, μόνιμες (5%) ή προσωρινές (20%). Ο Robertson υποστηρίζει ότι η συχνότητα του ίδιου του συνδρόμου είναι 1% στον πληθυσμό[43], με εύρος 3,8-4%[2], ενώ ο Singer εκτιμά ότι κάθε στιγμή το εύρος αυτό κυμαίνεται από 0,1 (για όσους έχουν φωνητικές αλλοιώσεις) έως 0,6%[1] (για όλους), και οι Bloch και συνεργάτες εκτιμούν ότι το ποσοστό αυτό είναι 0,3-1%[29]. Σύμφωνα με τους Lombroso και Scahill, 0,1-1% των παιδιών πάσχουν από το σύνδρομο, και ως αποτέλεσμα το εύρος μικραίνει σε 0,6-0,8%.Επιπλέον, οι Bloch, Leckman και Swain εκτιμούν το ποσοστό με 0,4-0,6% και οι Du και συνεργάτες αναφέρουν ότι το 1-3% των παιδιών του Δυτικού κόσμου πάσχουν από το εν λόγω σύνδρομο.Τα δεδομένα του 2000 εκτιμούν ότι τα παιδιά των ΗΠΑ που πάσχουν από το σύνδρομο ανέρχονται σε 53.000 – 530.000, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο ο αριθμός αυτός εκτιμάται σε 553.000 παιδιά κάτω των 5 ετών. Στους αντίστοιχους ενήλικους, οι περισσότερες περιπτώσεις δε θα διαγιγνώσκονταν εύκολα.

Κάποτε, το εν λόγω σύνδρομο θεωρούταν σπάνιο. Το 1972, το Διεθνές Ινστιτούτο Υγείας ( ΝΙΗ ) των ΗΠΑ εκτιμούσε ότι υπήρχαν λιγότερες από 100 εμφανίσεις του συνδρόμου στις ΗΠΑ[60], και ένα χρόνο αργότερα, είχαν καταγραφεί μόλις 485 περιστατικά παγκοσμίως[61]. Παρ’ όλα αυτά, έρευνες από το 2000 έδειξαν ότι το ποσοστό εμφάνισης ήταν κατά πολύ μεγαλύτερο, και τα λάθη που κατά καιρούς συνέβαιναν στις μετρήσεις της συχνότητας του συνδρόμου αποδόθηκαν σε ποικίλους παράγοντες, όπως αποτυχία διάγνωσης ήπιων περιπτώσεων και ποικίλο εύρος όσον αφορά διάφορες σταθερές των μετρήσεων[62]. Γενικά, μέχρι πριν το 2000 υπήρχαν επιδημιολογικές καταγραφές βασισμένες μόνο σε μεμονωμένα άτομα που αναζήτησαν φροντίδα στην τριτοβάθμια φροντίδα υγείας ή σε εξειδικευμένες κλινικές της εποχής[62].[63] Παιδιά με ηπιότερα συμπτώματα σπάνια αναφέρονταν, καθώς οι καταγραφές ήταν βασισμένες μόνο σε σοβαρά περιστατικά.[64] Οι εν λόγω μετρήσεις ήταν ακόμα επιρρεπείς σε λάθη καθώς υπήρχε μεγάλη ποικιλία στην εμφάνιση του φωνητικού tic και πολλές φορές περνούσε απαρατήρητο από τους κλινικούς, ακόμα και από τους ίδιους τους ασθενείς[22][65] ( 20% ).[22] Νεότερες μελέτες έδειξαν ότι οι εκδηλώσεις των τικ ορισμένες φορές απαιτούσαν τη συλλογή παρατηρήσεων τόσο από γιατρούς[45][66] όσο και από το περιβάλλον του ασθενούς έτσι ώστε να διαγνωστούν.[62]

Η διάγνωση του συνδρόμου συχνά συνυπάρχει με μία η περισσότερες άλλων παθολογικών καταστάσεων[18][29] (διαταραχή προσοχής, διάφορες μορφές ψυχώσεων, σύνδρομο αυτοκαταστροφής, άγχος, κατάθλιψη, διαταραχές της προσωπικότητας, ελαττωμένη νευρική αγωγιμότητα κα. – 50% )[29] και έχει ως αποτέλεσμα οι επιπτώσεις του συνδρόμου να είναι αρκετά σοβαρότερες από όσους πάσχουν μόνο από το σύνδρομο (40%).[29] Γενικά,επιπρόσθετα συμπτώματα από άλλα νοσήματα ταυτόχρονα του συνδρόμου, μπορούν να οδηγήσουν σε αυτοκαταστροφικές ή άλλες παρόμοιες τάσεις.[67]

Ιστορία και ερευνητικές κατευθύνσεις Επεξεργασία

 
Ο Ζαν-Μαρτέν Σαρκό (1825–1893) ήταν Γάλλος νευρολόγος και καθηγητής, που κατοχύρωσε την επωνυμία του συνδρόμου Τουρέτ προς τιμή του οικοδιδασκάλου του, Ζωρζ Αλμπέρ Εντουάρ Μπρούτους Ζιλ ντε λα Τουρέτ. Ο Σαρκό απεικονίζεται εδώ κατά τη διάρκεια μαθήματος με μια «υστερική» ασθενή στο νοσοκομείο Σαλπερτριέρ

Η πρώτη επίσημη παρουσίαση του συνδρόμου λέγεται ότι έγινε το 1489, όποτε και, στο βιβλίο «Malleus maleficarium» των Γιάκομπ Σπρένγκερ και Χάινριχ Κρέμερ παρουσιάζεται το περιστατικό ενός ιερέα, τα τικ του οποίου παρέπεμπαν σε δαιμονισμό.[68] Ο Γάλλος ιατρός Ζαν Ιτάρ αναφέρει για πρώτη φορά το σύνδρομο το 1825. Η ασθενής ονομαζόταν μαρκησία ντε λα Νταμπιέρ και ήταν μια αριστοκράτισσα της εποχής[69] περιγράφοντας την Μαρκησία ντε Νταμπιέρ, μια σημαντική γυναίκα της αριστοκρατίας της εποχής της.[70] Ο Ζαν-Μαρτέν Σαρκό, ένας Γάλλος Ιατρός με μεγάλη επιρροή στον τότε επιστημονικό κόσμο, προσέλαβε τον ομοεθνή του παθολόγο/νευρολόγο Ζωρζ Αλμπέρ Εντουάρ Μπρούτους Ζιλ ντε λα Τουρέτ, για να εξετάσει ασθενείς στο νοσοκομείο Salpêtrière και να προσδιορίσουν τις διαφορές μεταξύ υστερίας και χορείας.[21]

To 1885, ο Τουρέτ δημοσίευσε τα αποτελέσματα μίας έρευνας βασισμένη σε 9 ασθενείς με τίτλο «Μελέτη νευρικών διαταραχών», στην οποία ανέφερε μια νέα κλινική κατηγορία που θα έπρεπε να εισαχθεί[71] Το επώνυμο απονεμήθηκε αργότερα από τον Σαρκό μετά και για λογαριασμό του Ζιλ ντε λα Τουρέτ.[21][72]

Τον επόμενο αιώνα δεν σημειώθηκε αξιοσημείωτη πρόοδος ως προς τη διασαφήνιση των τικ, αλλά οι ψυχογενετικοί παράγοντες προσδιορίστηκαν τον 20ό αιώνα. Οι κινητικές διαταραχές, μαζί με το ίδιο το σύνδρομο οδήγησαν σε υποψίες για οργανική προέλευση του συνδρόμου, ειδικότερα όταν μεταξύ των ετών 1918 και 1926 μία επιδημία εγκεφαλίτιδας οδήγησε σε έξαρση των τικ[73].

Κατά το 1960 και 1970, η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου Haldol (αλοπεριδόλη) κατά των τικ έγινε γρήγορα γνωστή και έτσι αμφισβητήθηκαν οι ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις του συνδρόμου[74]. Σημείο αναφοράς αποτελεί το 1965 όποτε και ο Άρθουρ Λ. Σαπίρο, γνωστός και ως πατέρας της σύγχρονης έρευνας για διαταραχές σχετικά με τα τικ,[75] θεράπευσε έναν ασθενή που έπασχε από το σύνδρομο με Haldol και κατόπιν δημοσίευσε μία έρευνα αμφισβητώντας την ψυχαναλυτική προσέγγιση άλλων συναδέλφων του [73].

Από το 1990 το σύνδρομο αντιμετωπίζεται περισσότερο ουδέτερα, μιας και φαίνεται να αλληλεπιδρούν τόσο βιολογικοί, όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες[21][22]. Το 2000 η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση δημοσίευσε το DSM-IV-TR, μία ανακεφαλαίωση του DSM-IV, όπου και διαχωρίζονται οι εκδηλώσεις των τικ ως προϋπόθεση για την υπόλοιπη συμπτωματολογία και τις διαταραχές.[76]

Ευρήματα από το 1999 παρέχουν μεγάλη πρόοδο όσον αφορά τις γνώσεις μας για το σύνδρομο και περιλαμβάνουν στοιχεία από τους τομείς τις νευροαπεικονιστικής, της νευροφυσιολογίας και τις νευροπαθολογίας. Αυτό που μένει να διασαφηνιστεί είναι η μέθοδος βέλτιστης κατηγοριοποίησης του συνδρόμου και η θεμελίωση συσχετίσεων με άλλες κινητικές και ψυχολογικές διαταραχές[77]. Η έλλειψη επιδημιολογικών δεδομένων είναι εμφανής, ενώ οι προτεινόμενες θεραπείες συχνά δεν είναι ανεκτές από τους ασθενείς. Στις περισσότερες περιπτώσεις οι προτεινόμενες θεραπείες είναι ανεπαρκείς ή επικίνδυνες, ενώ διάφορες εναλλακτικές θεραπείες είτε δεν είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες, ή συνοδεύονται από διάφορες παρενέργειες.[35]

Κοινωνιολογικά και πολιτισμικά στοιχεία Επεξεργασία

 
Σάμιουελ Τζόνσον (1709–1784),περίπου 1772. Ο Τζόνσον πιθανόν να είχε σύνδρομο Τουρέτ.

Από όσους έπασχαν από το σύνδρομο, κάποιοι δεν αναζήτησαν θεραπεία ή κάτι παρεμφερές κατά τη διάρκεια επειδή πίστευαν ότι στη διάρκεια θα υπήρχαν άλλης φύσης επιπτώσεις[78][79]. Παρ’ όλα αυτά, οι ερευνητές Leckman και Cohen, και η Kathryn Taubert, μέλος του συμβουλίου της Ένωσης του Συνδρόμου Τουρέτ πίστευαν ότι μετά τη θεραπεία ακολουθούσαν περαιτέρω βελτιώσεις όπως η γενετική θωράκιση του θεραπευμένου απέναντι στο σύνδρομο, καθώς και επίταση της προσοχής του απέναντι σε στοιχεία του περιβάλλοντος που ευνοούσαν την προσαρμοστικότητα[80]. Ειδικότερα, μεταγενέστερες έρευνες έδειξαν ότι παιδιά που εμφάνιζαν μόνο τη συμπτωματολογία του συνδρόμου, χωρίς άλλης φύσης συμπτώματα, μετά τη θεραπεία, είχαν αυξημένη ικανότητα προσανατολισμού[27][81] Σύμφωνα με τα ευρήματα μιας μελέτης βρέθηκε ότι παιδιά που πάσχουν από το σύνδρομο και μόνον είναι ταχύτερα από το μέσο όρο της ηλικίας τους σε χρονομετρημένα τεστ μηχανικού συντονισμού. [82]

Σε όλες τις πτυχές της ζωής, έχουν αναφερθεί πολλά αξιοσημείωτα περιστατικά του συνδρόμου, συμπεριλαμβανομένου μουσικών, αθλητών, δημοσιογράφων, καθηγητών, ιατρών και συγγραφέων. Το περισσότερο αξιοσημείωτο όλων είναι ο Σάμιουελ Τζόνσον, ένας άνθρωπος των γραμμάτων του 18ου αιώνα, συγγραφέας του «Λεξικού της Αγγλικής» του 1747, καθώς και γνωστός ποιητής, λογοτεχνικός συγγραφέας και κριτικός. Ακόμη[83][84] και ο ίδιος ο Μότσαρτ λεγόταν ότι έπασχε από το σύνδρομο, χωρίς όμως κάποιες επίσημες πληροφορίες και καταγραφές να το αποδεικνύουν, καθώς η ίδια η διάγνωση από τους τότε θεράποντες ιατρούς θεωρείται δυσνόητη. Ειδικότερα, όσοι υποστηρίζουν το αντίθετο για την κατάσταση του Μότσαρτ, εμμένουν στο γεγονός ότι τόσο η γραπτή περιγραφή των τικ του Μότσαρτ είναι ανεπαρκής, όσο και τα υπόλοιπα μηχανικά τικ κατά τη διάρκεια της ζωής του δεν είναι σίγουρο αν υπήρξαν και σε ποιο βαθμό.[85]

Τέλος, η βιομηχανία της διασκέδασης πολλές φορές κατηγορήθηκε για χλεύη έναντι όσων έπασχαν από το σύνδρομο, μιας και πολλές περιπτώσεις μεμονωμένης σάτιρας,[86] οδήγησαν σε ευρύτερη παρεξήγηση του ίδιου του συνδρόμου. Τα περιστατικά είναι αρκετά, και τα περισσότερα εμφανίστηκαν στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο[87] και στα Βρετανικά μέσα ενημέρωσης.[88]

Σημειώσεις και παραπομπές Επεξεργασία

  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 1,15 1,16 1,17 1,18 Singer HS. "Tourette syndrome and other tic disorders". Handb Clin Neurol. 2011;100:641–57. doi:10.1016/B978-0-444-52014-2.00046-X PMID 21496613. Also see Singer HS. "Tourette's syndrome: from behaviour to biology". Lancet Neurol. 2005 Mar;4(3):149–59. doi:10.1016/S1474-4422(05)01012-4 PMID 15721825.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Robertson MM. "Gilles de la Tourette syndrome: the complexities of phenotype and treatment". Br J Hosp Med (Lond). 2011 Feb;72(2):100–7. PMID 21378617
  3. Peterson BS, Cohen DJ. "The treatment of Tourette's Syndrome: multimodal, developmental intervention". J Clin Psychiatry. 1998;59 Suppl 1:62–72; discussion 73–74. PMID 9448671. Παράθεμα: "Because of the understanding and hope that it provides, education is also the single most important treatment modality that we have in TS." Δείτε επίσης Zinner 2000.
  4. 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Du JC, Chiu TF, Lee KM, et al. "Tourette syndrome in children: an updated review". Pediatr Neonatol. 2010 Oct;51(5):255–64. doi:10.1016/S1875-9572(10)60050-2 PMID 20951354
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 5,8 Leckman JF, Bloch MH, King RA, Scahill L. "Phenomenology of tics and natural history of tic disorders". Adv Neurol. 2006;99:1–16. PMID 16536348
  6. 6,0 6,1 American Psychiatric Association.DSM-IV-TR: Tourette's Disorder. Αρχειοθετήθηκε 2009-04-13 στο Wayback Machine. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th ed., text revision (DSM-IV-TR). 2000. ISBN 0-89042-025-4. Available at BehaveNet.com Retrieved on December 29, 2011.
  7. Neurodevelopmental disorders. American Psychiatric Association. Retrieved on December 29, 2011.
  8. Du, Chiu, Lee, et al. 2010. See also ICD version 2007. Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου, 2011.
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 Bagheri MM, Kerbeshian J, Burd L. "Recognition and management of Tourette's syndrome and tic disorders". Αρχειοθετήθηκε 2005-03-31 στο Wayback Machine. American Family Physician. 1999; 59:2263–74. PMID 10221310 Ανακτήθηκε στις 28 Οκτωβρίου, 2006.
  10. 10,0 10,1 10,2 The Tourette Syndrome Classification Study Group. "Definitions and classification of tic disorders". Arch Neurol. 1993 Oct;50(10):1013–16. PMID 8215958 Archived April 26, 2006.
  11. 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Dure LS 4th, DeWolfe J. "Treatment of tic". Adv Neurol. 2006;99:191–96. PMID 16536366
  12. Malone DA Jr, Pandya MM. "Behavioral neurosurgery". Adv Neurol. 2006;99:241–47. PMID 16536372
  13. Jankovic J. "Differential diagnosis and etiology of tic". Adv Neurol. 2001;85:15–29. PMID 11530424
  14. Cohen AJ, Leckman JF. "Sensory phenomena associated with Gilles de la Tourette's syndrome". J Clin Psychiatry. 1992 Sep;53(9):319–23. PMID 1517194
  15. 15,0 15,1 15,2 Prado HS, Rosário MC, Lee J, Hounie AG, Shavitt RG, Miguel EC. "Sensory phenomena in obsessive–compulsive disorder and tic disorders: a review of the literature". CNS Spectr. 2008;13(5):425–32. PMID 18496480.
  16. 16,0 16,1 Bliss J. "Sensory experiences of Gilles de la Tourette syndrome". Arch Gen Psychiatry. 1980 Dec;37(12):1343–47. PMID 6934713
  17. 17,0 17,1 Kwak C, Dat Vuong K, Jankovic J. "Premonitory sensory phenomenon in Tourette's syndrome". Mov Disord. 2003 Dec;18(12):1530–33. doi:10.1002/mds.10618 PMID 14673893
  18. 18,00 18,01 18,02 18,03 18,04 18,05 18,06 18,07 18,08 18,09 Swain JE, Scahill L, Lombroso PJ, King RA, Leckman JF. "Tourette syndrome and tic disorders: a decade of progress". J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2007 Aug;46(8):947–68 doi:10.1097/chi.0b013e318068fbcc PMID 17667475
  19. Scahill LD, Leckman JF, Marek KL. "Sensory phenomena in Tourette's syndrome". Adv Neurol. 1995;65:273–80. PMID 7872145
  20. Miguel EC, do Rosario-Campos MC, Prado HS, et al. "Sensory phenomena in obsessive–compulsive disorder and Tourette's disorder". J Clin Psychiatry. 2000 Feb;61(2):150–56. PMID 10732667
  21. 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 Black, KJ. Tourette Syndrome and Other Tic Disorders. eMedicine (March 30, 2007). Retrieved on August 10, 2009.
  22. 22,00 22,01 22,02 22,03 22,04 22,05 22,06 22,07 22,08 22,09 22,10 22,11 22,12 22,13 Zinner SH. "Tourette disorder". Pediatr Rev. 2000;21(11):372–83. PMID 11077021
  23. 23,0 23,1 23,2 23,3 Leckman JF, Zhang H, Vitale A, et al. "Course of tic severity in Tourette syndrome: the first two decades" Αρχειοθετήθηκε 2012-01-13 στο Wayback Machine. (PDF). Pediatrics. 1998;102 (1 Pt 1):14–19. PMID 9651407.
  24. 24,0 24,1 Rapin I. "Autism spectrum disorders: relevance to Tourette syndrome". Adv Neurol. 2001;85:89–101. PMID 11530449
  25. 25,0 25,1 Spencer T, Biederman J, Harding M, et al. "Disentangling the overlap between Tourette's disorder and ADHD". J Child Psychol Psychiatry. 1998 Oct;39(7):1037–44. doi:10.1111/1469-7610.00406 PMID 9804036
  26. Denckla MB. "Attention-deficit hyperactivity disorder (ADHD) comorbidity: a case for "pure" Tourette syndrome?" J Child Neurol. 2006 Aug;21(8):701–3. PMID 16970871
  27. 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 Denckla MB. "Attention deficit hyperactivity disorder: the childhood co-morbidity that most influences the disability burden in Tourette syndrome". Adv Neurol. 2006;99:17–21. PMID 16536349
  28. 28,0 28,1 28,2 Walkup, JT, Mink, JW, Hollenback, PJ, (eds). Advances in Neurology, Tourette syndrome. Lippincott, Williams & Wilkins, Philadelphia, PA. 2006;99:xv. ISBN 0-7817-9970-8 Google books.
  29. 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 Bloch M, State M, Pittenger C. "Recent advances in Tourette syndrome". Curr. Opin. Neurol. 2011 Apr;24(2):119–25. doi:10.1097/WCO.0b013e328344648c PMID 21386676
  30. O'Rourke JA, Scharf JM, Yu D, et al. "The geneτικ of Tourette syndrome: A review". J Psychosom Res. 2009 Dec;67(6):533–545. doi:10.1016/j.jpsychores.2009.06.006 PMID 19913658
  31. 31,0 31,1 31,2 Mejia NI, Jankovic J. "Secondary τικ and tourettism" (PDF). Rev Bras Psiquiatr. 2005;27(1):11–17. PMID 15867978
  32. van de Wetering BJ, Heutink P. "The geneτικ of the Gilles de la Tourette syndrome: a review". J Lab Clin Med. 1993 May;121(5):638–45. PMID 8478592
  33. 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 Tourette Syndrome: Frequently Asked Questions. Αρχειοθετήθηκε 2013-01-23 στο Wayback Machine. Tourette Syndrome Association. Retrieved on December 29, 2011.
  34. PANDAS. NIH. Retrieved on November 25, 2006.
  35. 35,0 35,1 Swerdlow, NR. "Tourette Syndrome: Current Controversies and the Battlefield Landscape". Curr Neurol Neurosci Rep. 2005, 5:329–31. doi:10.1007/s11910-005-0054-8 PMID 16131414
  36. Pauls DL, Towbin KE, Leckman JF, et al. "Gilles de la Tourette's syndrome and obsessive–compulsive disorder. Evidence supporting a genetic relationship". Arch Gen Psychiatry. 1986 Dec;43(12):1180–82. PMID 3465280
  37. Miguel EC, do Rosario-Campos MC, Shavitt RG, et al. "The tic-related obsessive–compulsive disorder phenotype and treatment implications". Adv Neurol. 2001;85:43–55. PMID 11530446
  38. Summary of Practice: Relevant changes to DSM-IV-TR. American Psychiatric Association. Retrieved from May 11, 2008 archive.org version on December 29, 2011.
  39. 39,0 39,1 39,2 39,3 39,4 39,5 Scahill L, Erenberg G, Berlin CM Jr, Budman C, Coffey BJ, Jankovic J, Kiessling L, King RA, Kurlan R, Lang A, Mink J, Murphy T, Zinner S, Walkup J; Tourette Syndrome Association Medical Advisory Board: Practice Committee. "Contemporary assessment and pharmacotherapy of Tourette syndrome" Αρχειοθετήθηκε 2020-03-20 στο Wayback Machine. (PDF). NeuroRx. 2006 Apr;3(2):192–206. doi:10.1016/j.nurx.2006.01.009 PMID 16554257
  40. Ringman JM, Jankovic J. "Occurrence of τικ in Asperger's syndrome and autistic disorder". J Child Neurol. 2000 Jun;15(6):394–400. PMID 10868783
  41. Jankovic J, Mejia NI. "τικ associated with other disorders". Adv Neurol. 2006;99:61–68. PMID 16536352
  42. Freeman, RD. Tourette's Syndrome: minimizing confusion. Roger Freeman, MD, blog. Retrieved on February 8, 2006.
  43. 43,0 43,1 Scahill L, Williams S, Schwab-Stone M, Applegate J, Leckman JF. "Disruptive behavior problems in a community sample of children with tic disorders". Adv Neurol. 2006;99:184–90. PMID 16536365
  44. Robertson MM. "Tourette syndrome, associated conditions and the complexities of treatment" (PDF). Brain. 2000;123 Pt 3:425–62. doi:10.1093/brain/123.3.425 PMID 10686169 Retrieved on January 25, 2007.
  45. 45,0 45,1 Stern JS, Burza S, Robertson MM. "Gilles de la Tourette's syndrome and its impact in the UK". Postgraduate Medicine Journal. 2005 Jan;81(951):12–19. doi:10.1136/pgmj.2004.023614 PMID 15640424
  46. Medication trade names may differ between countries. In general, this article uses North American trade names.
  47. Bloch, State, Pittenger 2011. See also Schapiro NA. "Dude, you don't have Tourette's:" Tourette's syndrome, beyond the τικ. Pediatr Nurs. 2002 May–Jun;28(3):243–46, 249–53. PMID 12087644 Full text (free registration required).
  48. Coffey BJ, Shechter RL. "Treatment of co-morbid obsessive compulsive disorder, mood, and anxiety disorders". Adv Neurol. 2006;99:208–21. PMID 16536368
  49. Himle MB, Woods DW, Piacentini JC, Walkup JT. "Brief review of habit reversal training for tourette syndrome". J Child Neurol. 2006 Aug;21(8):719–25. PMID 16970874
  50. Woods DW, Himle MB, Conelea CA. "Behavior therapy: other interventions for tic disorders". Adv Neurol. 2006;99:234–40. PMID 16536371
  51. Kammer T. "Mozart in the neurological department—who has the tic?" Αρχειοθετήθηκε 2012-02-07 στο Wayback Machine. (PDF). Front Neurol Neurosci. 2007;22:184–92. doi:10.1159/0000102880PMID 17495512
  52. What is Tourette Syndrome? Αρχειοθετήθηκε 2013-07-02 στο Wayback Machine. Tourette Syndrome Foundation of Canada. Retrieved on 2010-01-15.
  53. Todd, Olivier. Malraux: A Life. Knopf, 2005.
  54. Guidotti TL. André Malraux: a medical interpretation (PDF). J R Soc Med. 1985 May;78(5):401–6. PMID 3886907
  55. Liebmann, Lisa. Lisa Liebmann on the Mona Lisa. TATEetc. Issue 6 / Spring 2006. Retrieved on March 1, 2008.
  56. 56,0 56,1 Pappert EJ, Goetz CG, Louis ED, et al. "Objective assessments of longitudinal outcome in Gilles de la Tourette's syndrome." Neurology. 2003 Oct 14;61(7):936–40. PMID 14557563
  57. 57,0 57,1 57,2 Singer HS. "Tourette's syndrome: from behaviour to biology". Lancet Neurol. 2005 Mar;4(3):149–59. doi:10.1016/S1474-4422(05)01012-4 PMID 15721825
  58. Burd L, Kerbeshian PJ, Barth A, et al. "Long-term follow-up of an epidemiologically defined cohort of patients with Tourette syndrome". J Child Neurol. 2001;16(6):431–37. PMID 11417610
  59. Soccer Goalie with Tourette Syndrome Gains International Attention as Role Model. Tourette Syndrome Association press release, July 25, 2003. Retrieved from May 31, 2009 archive.org version on December 21, 2011.
  60. Cohen DJ, Jankovic J, Goetz CG, (eds). Advances in neurology, Tourette syndrome. Lippincott, Williams & Wilkins, Philadelphia, PA. 2001;85:xviii. ISBN 0-7817-2405-8
  61. Abuzzahab FE, Anderson FO. "Gilles de la Tourette's syndrome; international registry". Minnesota Medicine. 1973 Jun;56(6):492–96. PMID 4514275
  62. 62,0 62,1 62,2 Scahill, L. "Epidemiology of Tic Disorders". Medical Letter: 2004 Retrospective Summary of TS Literature. Tourette Syndrome Association. The first page (PDF), is available at archive.org without subscription. Retrieved on June 11, 2007.
  63. Bloch, State, Pittenger 2011. See also Zohar AH, Apter A, King RA et al. "Epidemiological studies". In Leckman JF, Cohen DJ. Tourette's Syndrome—τικ, Obsessions, Compulsions: Developmental Psychopathology and Clinical Care. John Wiley & Sons, Inc., New York. 1999:177–92. ISBN 0-471-16037-7
  64. Bloch, State, Pittenger 2011. See also Schapiro 2002 and Coffey BJ, Park KS. "Behavioral and emotional aspects of Tourette syndrome". Neurol Clin. 1997 May;15(2):277–89. PMID 9115461
  65. Hawley, JS. Tourette Syndrome. eMedicine (June 23, 2008). Retrieved on August 10, 2009.
  66. Leckman JF. "Tourette's syndrome". Lancet. 2002 Nov 16;360(9345):1577–86. doi:10.1016/S0140-6736(02)11526-1 PMID 12443611
  67. Robertson MM. "The prevalence and epidemiology of Gilles de la Tourette syndrome. Part 2: tentative explanations for differing prevalence figures in GTS, including the possible effects of psychopathology, aetiology, cultural differences, and differing phenotypes". J Psychosom Res. 2008 Nov;65(5):473–86. doi:10.1016/j.jpsychores.2008.03.007 PMID 18940378
  68. Teive HA, Chien HF, Munhoz RP, Barbosa ER. "Charcot's contribution to the study of Tourette's syndrome". Arq Neuropsiquiatr. 2008 Dec;66(4):918–21. PMID 19099145 as reported in Finger S. "Some movement disorders." In Finger S (ed). Origins of neuroscience: the history of explorations into brain function, Oxford University Press, Νέα Υόρκη 1994, σσ. 220–239.
  69. Itard JMG. "Mémoire sur quelques functions involontaires des appareils de la locomotion, de la préhension et de la voix". Arch Gen Med. 1825;8:385–407. From Newman, Sara. "Study of several involuntary functions of the apparatus of movement, gripping, and voice" by Jean-Marc Gaspard Itard (1825) History of Psychiatry. 2006;17:333–39. doi:10.1177/0957154X06067668
  70. What is Tourette syndrome? Αρχειοθετήθηκε 2012-01-14 στο Wayback Machine. Tourette Syndrome Association. Ανακτήθηκε στις 29 Δεκεμβρίου, 2011.
  71. Gilles de la Tourette G, Goetz CG, Llawans HL, trans. "Étude sur une affection nerveuse caractérisée par de l'incoordination motrice accompagnée d'echolalie et de coprolalie". In: Friedhoff AJ, Chase TN, eds. Advances in Neurology: Volume 35. Gilles de la Tourette syndrome, Raven Press, Νέα Υόρκη 1982, σσ. 1–16. Στο: Black, KJ. Tourette Syndrome and Other Tic Disorders. eMedicine (30 Μαρτίου 2007). Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2009. Το πρωτότυπο κείμενο (στη γαλλική). Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2009.
  72. Enersen, Ole Daniel. Georges Albert Édouard Brutus Gilles de la Tourette. Αρχειοθετήθηκε 2005-03-09 στο Wayback Machine. WhoNamedIt.com Ανακτήθηκε τις 14 Μάη, 2007.
  73. 73,0 73,1 Blue, Tina. Tourette syndrome. Αρχειοθετήθηκε 2008-04-12 στο Wayback Machine. Essortment 2002. Pagewise Inc. Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2009.
  74. Rickards H, Hartley N, Robertson MM. "Seignot's paper on the treatment of Tourette's syndrome with haloperidol. Classic Text No. 31. Hist Psychiatry, Σεπτέμβριος 1997, τόμος 8 (31 Pt 3), σσ. 433–36. PMID 11619589
  75. Gadow KD, Sverd J. "Attention deficit hyperactivity disorder, chronic tic disorder, and methylphenidate". Adv Neurol. 2006;99:197–207. PMID 16536367
  76. Walkup JT, Ferrão Y, Leckman JF, Stein DJ, Singer H. "Tic disorders: some key issues for DSM-V". Depress Anxiety, Ιούνιος 2010, τόμος 27 (6), σσ. 600–10. doi:10.1002/da.20711 PMID 20533370
  77. Walkup, JT, Mink, JW, Hollenback, PJ, (eds). Advances in Neurology, Tourette syndrome. Lippincott, Williams & Wilkins, Philadelphia 2006;99:xvi–xviii. ISBN 0-7817-9970-8 Google books.
  78. Sacks, O. The man who mistook his wife for a hat: and other clinical tales. Harper and Row, New York. 1985:92–100. ISBN 0-684-85394-9
  79. Leckman JF, Cohen DJ. Tourette's Syndrome—τικ, Obsessions, Compulsions: Developmental Psychopathology and Clinical Care. John Wiley & Sons, Inc., New York. 1999:408. ISBN 0-471-16037-7
  80. Leckman JF, Cohen DJ. Tourette's Syndrome—τικ, Obsessions, Compulsions: Developmental Psychopathology and Clinical Care. John Wiley & Sons, Inc., New York. 1999:18–19, 148–151; 408. ISBN 0-471-16037-7
  81. Schuerholz LJ, Baumgardner TL, Singer HS, et al. "Neuropsychological status of children with Tourette's syndrome with and without attention deficit hyperactivity disorder". Neurology. 1996 Apr;46(4):958–65. PMID 8780072
  82. Schuerholz LJ, Cutting L, Mazzocco MM, et al. "Neuromotor functioning in children with Tourette syndrome with and without attention deficit hyperactivity disorder". J Child Neurol. 1997 Oct;12(7):438–42. PMID 9373800
  83. Simkin B. "Mozart's scatological disorder". BMJ. 1992 Dec 19–26;305(6868):1563–7. PMID 1286388 Also see: Simkin, Benjamin. Medical and Musical Byways of Mozartiana. Fithian Press. 2001. ISBN 1-56474-349-7 Review Αρχειοθετήθηκε 2005-12-07 στο Wayback Machine., Retrieved on May 14, 2007.
  84. Did Mozart really have TS? Tourette Syndrome Association. Retrieved from April 7, 2005 archive.org version on December 30, 2011.
  85. Mozart:
  86. Holtgren, Bruce. "Truth about Tourette's not what you think". Cincinnati Enquirer. January 11, 2006. "As medical problems go, Tourette's is, except in the most severe cases, about the most minor imaginable thing to have.... the freak-show image, unfortunately, still prevails overwhelmingly. The blame for the warped perceptions lies overwhelmingly with the video media – the Internet, movies and TV. If you search for 'Tourette' on Google or YouTube, you'll get a gazillion hits that almost invariably show the most outrageously extreme examples of motor and vocal τικ. Television, with notable exceptions such as Oprah, has sensationalized Tourette's so badly, for so long, that it seems beyond hope that most people will ever know the more prosaic truth."
  87. US media:
  88. UK media:

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

  •   Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Tourette syndrome στο Wikimedia Commons
 
 
Στο λήμμα αυτό έχει ενσωματωθεί κείμενο από το αντίστοιχο λήμμα της Αγγλικής Βικιπαίδειας, η οποία διανέμεται υπό την GNU FDL και την CC-BY-SA 4.0. (ιστορικό/συντάκτες).