Φάλαρις

Ο Φάλαρις υπήρξε πρώτος κατά χρονική σειρά τύραννος (570- 554 π.Χ.) του Ακράγαντα, Δωρικής αποικίας στην Κάτω Ιταλία.Ο όρος «φαλαρισμός» έχει μείνει στην ιστορία για τις απάνθρωπες τιμωρίες και θανατώσεις που επέβαλε, καθώς και για τη σκληρότητα με την οποία κυβέρνησε. Ο Πίνδαρος αναφέρει πως κατασκεύασε μεγάλο χάλκινο ταύρο, κοίλο από μέσα, όπου έριχνε όσους ήθελε να θανατώσει- και πρώτο τον κατασκευαστή του- πυρακτώνοντας τον χαλκό και ψήνοντάς τους ζωντανούς.

Φάλαρις
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	7ος αιώνας π.Χ.
Θάνατος	6ος αιώνας π.Χ.
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	αρχαία ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	πολιτικός
Σχετικά πολυμέσα

«Ὀράτε δέ καί τούς νομοθέτας τῷ κολαστικῷ είδει τό πλέον νέμοντας, ὡs τῶν γε ἅλλων οὐδέν ὄφελος, εἰ μή ὁ φόβος προσείη καί ἡ ἐλπίς (ενδεχόμενον) τῆς κολάσεως».

Λουκιανός, Φάλαρις Α΄ § 8 (1-3).

Βιογραφία

Η καταγωγή του Φαλάριδος ήταν από την Κρήτη, πράγμα όχι παράξενο, αφού ο Ακράγαντας ήταν αποικία της Γέλας, η οποία είχε ιδρυθεί από Ροδίους και Κρητικούς. Οι πρώτοι κάτοικοι του Ακράγαντα είχαν ορίσει το πλούσιο ποσό των διακοσίων ταλάντων για να ανεγείρουν ναό προς τιμή του πολιάδη Δία επάνω στην ακρόπολη της πόλης. Ο Φάλαρις, ο οποίος διατελούσε τελωνειακός έφορος, ανέλαβε την εργολαβία με την υπόσχεση να προσλάβει τους αξιότερους καλλιτέχνες της εποχής του και να διαθέσει τα καλύτερα και πιο πολύτιμα υλικά. Ο λαός τον πίστεψε, διότι λόγω επαγγέλματος είχε τη μεγαλύτερη εμπειρία στα οικονομικά. Με τα χρήματα λοιπόν που του δόθηκαν, αγόρασε δούλους, μίσθωσε στρατιώτες και στοίβαξε υλικά, ξυλεία, λίθους και σίδηρο για την οικοδομή. Γρήγορα όμως άρχισε να διαδίδει ότι κάποιος κλέβει τα υλικά από την οικοδομή και ζήτησε άδεια να κτίσει ξύλινα τείχη γύρω από την πόλη. Η άδεια του δόθηκε.

Σε κάποια γιορτή προς τιμή της Δήμητρας μεταξύ 560 και 550 π.Χ. εξαπέλυσε τους δούλους, οι οποίοι οπλισμένοι με αξίνες και σκεπάρνια κατέσφαξαν τον πληθυσμό, ενώ με τα οικοδομικά υλικά πετροβόλησαν τα γυναικόπαιδα κάτω από την Ακρόπολη. Ο Φάλαρις αφού κατέλαβε την εξουσία και αυτοανακηρύχτηκε Τύραννος, κατέστρωσε το επόμενο σχέδιο. Κάλεσε όλους τους κατοίκους που είχαν μείνει ζωντανοί να γιορτάσουν μαζί του ένα μεγαλοπρεπές υπαίθριο συμπόσιο. Όταν ο κόσμος βγήκε από τα σπίτια του και πήγε στη γιορτή, ο Φάλαρις διέταξε τους σωματοφύλακές του να κλείσουν τις πύλες των τειχών, να ψάχνουν όλα τα σπίτια και να κατασχέσουν ό,τι όπλα βρουν. Από τότε εξόρισε τους κατοίκους να μένουν έξω από τα τείχη της πόλης και κράτησε για τον εαυτό του το εσωτερικό των τειχών για οχυρό παλάτι.

Χορήγησε τις τέχνες και τη φιλοσοφία, ήταν όμως εγωιστής, ισχυρογνώμων και βάναυσος μέχρι φρίκης. Τελικά θανατώθηκε από τον όχλο, ο οποίος ξεσηκώθηκε και τον πετροβόλησε, όταν ο Πυθαγόρας μιλώντας δημόσια προς τον Φάλαρι του διηγήθηκε το μύθο της περιστεράς που σκότωσε το γεράκι. Εκείνη τη στιγμή τινάχτηκε η πρώτη πέτρα, την οποία ακολούθησαν και άλλες πολλές. Το ανάκτορό του ισοπεδώθηκε, η οικογένειά του ξεκληρίστηκε, και το γαλάζιο χρώμα που φορούσε στα βασιλικά ενδύματά του απαγορεύτηκε.

Ο χάλκινος ταύρος

«μὴ ὥσπερ θηρίον ἀλογίστως τιμωρεῖται: ὁ δὲ μετὰ λόγου ἐπιχειρῶν κολάζειν οὐ τοῦ παρεληλυθότος ἕνεκα ἀδικήματος τιμωρεῖται οὐ γὰρ ἂν τό γε πραχθὲν ἀγένητον θείη ἀλλὰ τοῦ μέλλοντος χάριν».

Πρωταγόρας 324b

Τόσο φρικιαστική ήταν η βαναυσότητα του Φαλάριδος, που έβαλε έναν αγαλματοποιό, τον γλύπτη Περίλαο, να του κατασκευάσει έναν χάλκινο κούφιο ταύρο. Ο ταύρος αυτός χωρούσε άνθρωπο και το προόριζε για μηχανή εκτέλεσης. Έβαζε μέσα τον μελλοθάνατο ζωντανό, έκλεινε τον ταύρο και άναβε φωτιά από κάτω. Το γλυπτό ήταν έτσι κατασκευασμένο, που οι φωνές του βασανιζόμενου ακούγονταν σαν βέλασμα ταύρου, ενώ ο καταδικασμένος έβρισκε φρικτό θάνατο μέσα στον πυρωμένο φούρνο. Πρώτο θύμα και δοκιμαστικό της λειτουργίας του έγινε ο ίδιος ο Περίλαος. Ο Διόδωρος Σικελιώτης αναφέρει τον χάλκινο ταύρο και ότι ότι ο Ίμιλκος το μετέφερε ως λάφυρο στην Καρχηδόνα αφού κατέλαβε τον Ακράγαντα, για να το επιστρέψει ο Σκιπίων στον Ακράγαντα 260 χρόνια αργότερα, με την κατάληψη της Καρχηδόνας. Ο Λουκιανός έγραψε δύο σατυρικούς διαλόγους «Φάλαρις Α και Φάλαρις Β».

Ιστορικές αναφορές για τον ταύρο του Φάλαρι

Υπάρχουν πολλές ιστορικές διαφωνίες σχετικά με την ύπαρξη του ταύρου του Φαλάριδος. Στην αρχαιότητα ήταν γενικότερα παραδεκτό ότι ο ταύρος κλάπηκε από τους Καρχηδόνιους (406 π.Χ) όταν λεηλάτησαν τον Ακράγαντα και επιστράφηκε αργότερα στους Ακραγαντινούς από τον Σκιπίωνα Αιμιλιανό κατακτητή της Καρχηδόνας (146 π.Χ). Ο Σικελός ιστορικός Τίμαιος ο Ταυρομενίτης τον 4ο αιώνα π.Χ. γιος του Ανδρόνικου Τυράννου του Ταυρομενίου αμφισβητώντας τους θρύλους και τους προγενέστερους ιστορικούς έγραψε ότι δεν κατασκεύασε κανέναν δικό του ταύρο ο Φάλαρις. Την εποχή εκείνη κατασκευάστηκαν πολλοί χάλκινοι ταύροι στη Σικελία παριστάνοντας ποταμούς της Σικελίας, ο θρυλικός ταύρος του Φαλάριδος ήταν σύμφωνα με τον Τιμαίο μια παράσταση του ποταμού Γέλα. Το κείμενο του Τιμαίου δεν σώζεται αλλά έμεινε γνωστό από κριτικές που δέχτηκε από τρεις μετέπειτα ιστορικούς : ο Πολύβιος και ο Διόδωρος Σικελιώτης διαφωνούν μαζί του, ο μόνος που συμφώνησε ήταν ο Πίνδαρος.

Ο Πολύβιος που συμμετείχε σε νεαρή ηλικία στον Γ΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο στο πλευρό του Σκιπίων Αιμιλιανού και είδε τον ταύρο που μεταφέρθηκε στον Ακράγαντα κατέγραψε την άποψη του Τιμαίου ως εσφαλμένη. Ο Διόδωρος Σικελιώτης σε έντονο ύφος αργότερα αφού ανέφερε λεπτομερώς την άποψη του Τιμαίου τον κατηγόρησε για ψευδείς αναφορές που προσβάλουν τους υπόλοιπους ιστορικούς και τις παραδόσεις με αναφορές στον Πολύβιο που ήταν παρών στη μεταφορά του. Δεν είναι γνωστό ωστόσο αν ο Διόδωρος αντέγραψε τον Πολύβιο ή αν οι απόψεις του προκύπτουν σύμφωνα με δικές του έρευνες όπως έκανε σε άλλα σημεία του έργου του "Ιστορική Βιβλιοθήκη". Ο Πίνδαρος αντίθετα στα Σχόλια του στον πρώτο Πυθιόνικο ύμνο περιγράφει την άποψη του Τιμαίου θετικά.

Τεχνάσματα του Φαλάριδος

Ο Φάλαρις ότι δεν κατόρθωνε με τη βία, το κατόρθωνε με ύπουλα μέσα. Έτσι με απάτη άρπαξε την εξουσία και αφόπλισε τους κατοίκους, τους οποίους εξόρισε από την πόλη. Σε μια άλλη πολιορκία αφού δεν μπόρεσε να καταλάβει την πόλη, αποχώρησε. Δωροδόκησε όμως τους φύλακες των σιτηραποθηκών της πολιορκούμενης πόλης να βλάψουν τις στέγες. Τα σιτηρά χάλασαν από τη βροχή και ο Φάλαρις εκ νέου πολιόρκησε την πόλη, της οποίας οι κάτοικοι λίγο αργότερα αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Σε μια άλλη πολιορκία έστειλε νεαρούς στρατιώτες ντυμένους γυναικεία με γαμήλια δώρα. Οι μασκαρεμένοι στρατιώτες όταν έφθασαν στον εχθρικό βασιλιά τράβηξαν τα ξίφη τους και τον θανάτωσαν, την ώρα που ο Φάλαρις έφθασε έξω από τα τείχη της πόλης.

Πηγές

• Διόδωρος Σικελιώτης, "Ιστορική Βιβλιοθήκη/ΙΓ", Παρ. 90
• Πολύβιος, "Άνοδος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας", Βιβλίο 12
• Πίνδαρος, Πυθιόνικοι, "ΙΕΡΩΝΙ ΑΙΤΝΑΙ?, ΑΡΜΑΤΙ"
• Helmut Berve: Die Tyrannis bei den Griechen. Beck, München 1967, S. 129–132, 593–595.
• Αριστοτέλης Πολιτικά 5,10, 1310b 28 και Ρητορική 2,20,1393b 5-8
• Πολύαινος Στρατηγήματα 5,1,1
• Μάρκος Τύλλιος Κικέρων de re publica 1,28,44; de officiis 2,26; epistulae ad Atticum 7,12,2; 7,20,2
• Λουκιανός Φάλαρις
• Οβίδιος, Tristia III, 11, 40 ff.
• Έντουαρντ Βάιενμάγερ (1899). Zur Geschichte von Akragas. Ρόιτλινγκεν: E. Hutzler. σελίδες 7-9. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2012. 

Βιβλιογραφία

• Λουκιανός, Φάλαρις Α΄, Β΄ εκδόσεις ΚΑΚΤΟΣ ISBN 960-352-269-4