Ένωσις Κωνσταντινουπολιτών (Θεσσαλονίκη)

Η Ένωσις Κωνσταντινουπολιτών, ήταν κοινωνικοπολιτικός σύλλογος, ο οποίος ιδρύθηκε το 1923 στη Θεσσαλονίκη από Κωνσταντινουπολίτες πρόσφυγες.

Ιστορικό Υπόβαθρο

Στη συνοικία Πέρα της Κωνσταντινούπολης, ιδρύθηκε το 1875 ο αθλητικός και πολιτιστικός σύλλογος Ερμής, ενώ το 1914 ιδρύθηκε η Ελληνική Ομάδα Ποδοσφαίρου ΕΟΠ. Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και τον διωγμό των Ελλήνων της Πόλης, η ομάδα της ΕΟΠ ονομάστηκε Πέρα Κλουμπ. Τα μέλη του συλλόγου κατέφυγαν στη Γαλλία για μια σειρά αγώνων. Μετά τη διάλυση του συλλόγου το 1923, αρκετοί παίκτες διασκορπίστηκαν στη Γαλλία, ενώ άλλοι επέστρεψαν στην Κωνσταντινούπολη και εντάχθηκαν στον νέο σύλλογο Μπέγιογλουσπορ. Στην αντίπερα όχθη οι πρόσφυγες της Κωνσταντινούπολης οι οποίοι προέρχονταν από τον σύλλογο του Πέρα εγκαταστάθηκαν κατά κύριο λόγο στη Θεσσαλονίκη και ίδρυσαν την Ένωση Κωνσταντινοπολιτών.. Το αξιοσημείωτο είναι ότι η Ένωση Κωνσταντινοπολιτών πήρε έγκριση από το πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης την ίδια μέρα που πήρε έγκριση ο ΑΣ ΠΕΡΑ στην Κωνσταντινούπολη, 10 Μαρτίου 1923.

Ίδρυση και σκοποί της Ενώσεως Κωνσταντινουπολιτών

Η πρώτη συνέλευση των προσφύγων Κωνσταντινουπολιτών πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 15 Ιανουαρίου 1923, στη Λέσχη Δημοσίων Υπαλλήλων Θεσσαλονίκης η οποία βρισκόταν στην οδό Νικηφόρου Φωκά. Σε αυτή παρεβρέθηκαν περισσότεροι από 150 Κωνσταντινουπολίτες. Το πρώτο καταστατικό του συλλόγου υπερψηφίστηκε στις 22 Ιανουαρίου 1923, και το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο εξελέγη στις 12 Φεβρουαρίου 1923, ενώ τα μέλη ξεπέρασαν τα 230.

Η Ένωση Κωνσταντινουπολιτών ξεκίνησε ως ένας κοινωνικοπολιτικός σύλλογος. Σκοπός της ήταν η οργάνωση, η περίθαλψη και η ψυχαγωγία των Κωνσταντινουπολιτών προσφύγων, με απώτερο σκοπό των επαναπατρισμό τους.

Παίζοντας ρόλο στα πολιτικά δρώμενα ξεκίνησε την πολιτογράφηση των προσφύγων της Μακεδονίας, εκδίδοντας άμεσα ταυτότητες και εκλογικά βιβλιάρια τα επόμενα χρόνια.

Επίσης, η Ένωση ανέλαβε την ευθύνη των διαπραγματεύσεων για την αποκατάσταση των προσφύγων μετά την Ελληνοτουρκική Συμφωνία. Οι Κωνσταντινουπολίτες δεν θεωρούνταν πρόσφυγες για την ελληνική κυβέρνηση, ενώ δεν μπορούσαν να γυρίσουν στην πατρίδα τους καθώς οι Τούρκοι είχαν δημεύσει τις περιουσίες τους. Με τη Σύμβαση της Άγκυρας το 1930 καθορίστηκαν οι αποζημιώσεις για τους Έλληνες Ορθόδοξους Τούρκους υπηκόους, μη ανταλλάξιμους. Η Ένωση πέτυχε αλλαγές στο Νομοσχέδιο 5170/1931 περί «εκτιμήσεως περιουσιακών στοιχείων και προσδιορισμού της καταβλητέας αποζημιώσεως». Σημαντικό ρόλο έπαιξε και η βοήθεια του τότε βουλευτή και προέδρου του ΠΑΟΚ Πέτρου Λεβαντή.

Η Ένωση Κωνσταντινουπολιτών Θεσσαλονίκης στο αρχικό καταστατικό της και συγκεκριμένα στο άρθρο 33, προέβλεψε τη δημιουργία παραρτημάτων και σε άλλες πόλεις, καθώς η ίδια ήταν πρώτη οργάνωση Κωνσταντινουπολιτών στον ελλαδικό χώρο. Έτσι, βάση αυτού του άρθρου αποτέλεσαν παραρτήματα της όλες οι υπόλοιπες Οργανώσεις, οι οποίες ιδρύθηκαν από Κωνσταντινουπολίτες στην ελληνική επικράτεια. Πρώτος πρόεδρος της υπήρξε ο γιατρός Θεοφύλακτος Θεοφυλάκτου,ο οποίος παρέδωσε σύντομα την προεδρική θέση, αλλά παρέμενε μέλος στο διοικητικό συμβούλιο της.

Η ΕΚ Θεσσαλονίκης από την πρώτη μέρα ίδρυσης της ενδιαφέρθηκε για την ψυχαγωγία των προσφύγων. Δημιούργησε βιβλιοθήκη και διοργάνωσε διαλέξεις ώστε να έρθουν πιο κοντά οι πρόσφυγες με τους γηγενείς κατοίκους της Μακεδονίας. Επίσης, διοργάνωνε εκδρομές στην Κωνσταντινούπολη καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας της.

Το σημαντικότερο έργο της ήταν οι προσπάθειες επίλυσης του προβλήματος στέγασης των Προσφύγων. Το 1961 ίδρυσε τον Οικοδομικό Συνεταιρισμό «Η Κωνσταντινούπολις», μέσω του οποίου κατασκευάστηκε ο οικισμός των Κωνσταντινουπολιτών, όπου εγκαταστάθηκε ένας μεγάλος αριθμός προσφύγων. Τα γενέθλια του οικισμού ορίστηκαν στις 14 Ιανουαρίου, ημέρα υπογραφής του προσυμφώνου για την αγορά της έκτασης. Εκτός από την αποκατάσταση των προσφύγων μέχρι τη δεκαετία του '60, είχε και φιλανθρωπική δράση. Με το πέρασμα των χρόνων και την ενσωμάτωση των προσφύγων, ο ρόλος της εξασθένησε. Η συνεισφορά της στην πόλη της Θεσσαλονίκης υπήρξε σημαντική.

Έμβλημα και σφραγίδα συλλόγου

Στο άρθρο 28 του πρώτου καταστατικού του 1923 η σφραγίδα του συλλόγου φέρει στα πέριξ τις λέξεις «Ένωσις Κωνσταντινοπολιτών Θεσσαλονίκης», και στο μέσο τον Ναό της Αγίας Σοφίας. Στον τρούλο του Ναού υπήρχε Σταυρός, ενώ πλαισιώνεται από μιναρέδες. Τον Φεβρουάριο του 1924 τροποποιήθηκε το καταστατικό του συλλόγου, καθώς η παραμονή στη Θεσσαλονίκη διαφαινόταν μόνιμη και όχι προσωρινή. Το νέο καταστατικό εγκρίθηκε στη Συνέλευση της 6ης Απριλίου 1924 και στην πρώτη σελίδα του νέου καταστατικού το έμβλημα ήταν ο Δικέφαλος Αετός. Ο Αετός κρατάει στο ένα πόδι του τη σφαίρα με τον Σταυρό, και στο άλλο πόδι πάλι έναν Σταυρό. Ο λόγος είναι ότι το έμβλημα έχει εμπνευστεί από τον θυρεό που βρίσκεται στον Ναό του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι.

Το εξώφυλλο του δεύτερου καταστατικού της ΕΚΘ, με έμβλημα τον Δικέφαλο Αετό και την σφραγίδα του συλλόγου

Αθλητικό τμήμα της Ενώσεως Κωνσταντινοπολιτών

Ο πρώτος σύλλογος ο οποίος ιδρύθηκε από μέλη της ΕΚ ήταν η ΒΑΕ στις 23 Νοεμβρίου 1923. Με το νέο καταστατικό της Ένωσις το οποίο συντάχθηκε τον Φεβρουάριο του 1924 και εγκρίθηκε στις 6 Απριλίου, αποφασίστηκε η δημιουργία αθλητικού τμήματος.Ουσιαστικά, το νέο Αθλητικό τμήμα της Ένωσις Κωνσταντινουπολιτων ήταν η συνέχεια της ΒΑΕ η οποία είχε απορροφηθεί από την ΕΚ.

Λόγω του προσφυγικού προβλήματος, δεν πραγματοποιήθηκαν αθλητικές δραστηριότητες την περίοδο 1924-25.

Το Μάιο του 1925 υπήρχαν σκέψεις επαναλειτουργίας της ΒΑΕ, όμως επικράτησε η άποψη ότι ο αθλητικός σύλλογος θα έπρεπε να έχει ως όνομα το Ένωσις Κωνσταντινουπολιτων. Έτσι, στις 10 Ιουνίου 1925 στη Γενική Συνέλευση της ΕΚ, αποφασίστηκε η ονομασία του αθλητικού συλλόγου να είναι Αθλητική Ένωσις Κωνσταντινοπολιτών Θεσσαλονίκης ( Α.Ε.Κ. Θεσσαλονίκης). Ο τρίτος κατά σειρά αθλητικός σύλλογος της ΕΚ απέκτησε καταστατικό στις 21 Ιουνίου, και δημιούργησε τμήματα στίβου, ποδοσφαίρου, καλαθοσφαίρισης και κολύμβησης. Η ΕΠΣΜθ όμως δεν δέχτηκε την εγγραφή του νέου συλλόγου στα μητρώα της, με την αιτιολογία ότι αποτελούσε τμήμα πολιτικού σωματείου. Έτσι, η ΑΕΚ Θεσσαλονίκης ανεξαρτητοποιήθηκε από την ΕΚ στις 27 Δεκεμβρίου 1925. Μετά από μία περίοδο διαφωνιών και εντάσεων ανάμεσα στα μέλη της ΕΚ και της ΑΕΚ Θεσσαλονίκης ξεκίνησαν οι διαδικασίες για την ίδρυση νέου αθλητικού συλλόγου, με την ονομασία Πανθεσσαλονίκειος Αθλητικός Όμιλος Κωνσταντινοπολιτών (ΠΑΟΚ), ο οποίος ήταν ο τέταρτος σύλλογος ο οποίος προέκυψε από την ΕΚ. Το πρωτόκολλο ίδρυσης υπογράφηκε στα γραφεία της λέσχης της ΕΚ στις 30 Μαρτίου 1926, και εγκρίθηκε από το Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης στις 20 Απριλίου 1926.

Η συνύπαρξη των δύο αθλητικών συλλόγων οι οποίοι προήλθαν από την ΕΚ υπήρξε βραχύβια. Η ΑΕΚ Θεσσαλονίκης ανέστειλε τη λειτουργία του ποδοσφαιρικού τμήματος το 1927, και το 1929 ολόκληρος ο σύλλογος απορροφήθηκε από τον ΠΑΟΚ έπειτα από ενέργειες του Προέδρου της ΕΚ Λεωνίδα Καραμαούνα.

Άλλες δραστηριότητες της Ένωσης Κωνσταντινουπολιτών

Στις 30 Ιουνίου 1923 δημιούργησε την «Κοινή Ομοσπονδία Αλύτρωτων». Αυτή ήταν μία Συνομοσπονδία των προσφυγικών σωματείων των περιοχών της Μακεδονίας και της Θράκης, όπου εγκαταστάθηκε η πλειοψηφία των προσφύγων. Μέσω αυτής τα προσφυγικά σωματεία ερχόταν σε ευρύτερη συνεργασία και συνεννόηση τους.

Αξιοσημείωτη είναι η επιστολή που απέστειλε ο ΠΑΟΚ στις 11 Δεκεμβρίου 1929 στον τότε πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο ως ο αθλητικός εκφραστής της Ένωσις και εκπρόσωπος άλλων έντεκα προσφυγικών σωματείων. Σε αυτή ζητούσε τη δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων τις οποίες θα χρησιμοποιούσαν οι προσφυγικοί σύλλογοι.