Αγία Φιλοθέη η Αθηναία
Η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία (κατά κόσμον Ρηγούλα ή Ρεβούλα-Παρασκευή Μπενιζέλου, Αθήνα, 21 Νοεμβρίου 1522 - Καλογρέζα, 19 Φεβρουαρίου 1589) ήταν μοναχή με σημαντική φιλανθρωπική και κοινωνική δράση κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας του 16ου αιώνα. Η Ορθόδοξη Εκκλησία την έχει ανακηρύξει Αγία και είναι στενά συνδεδεμένη με την πόλη της Αθήνας. Η μνήμη της τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 19 Φεβρουαρίου.
| Αγία Φιλοθέη η Αθηναία | |
|---|---|
 | |
| Γέννηση | Ρηγούλα ή Ρεβούλα-Παρασκευή Μπενιζέλου 21 Νοεμβρίου 1522 Αθήνα |
| Κοίμηση | 19 Φεβρουαρίου 1589 Καλογρέζα |
| Τιμάται από | Ορθόδοξη Εκκλησία |
| Εορτασμός | 19 Φεβρουαρίου |
 Σχετικά πολυμέσα | |
| δεδομένα () | |
Τα νεανικά χρόνια
Επεξεργασία
Γεννήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 1522 στην Αθήνα, καταγόμενη από την αθηναϊκή αρχοντική οικογένεια γαιοκτημόνων, των Μπενιζέλων. Η Ρηγούλα ή Ρεβούλα (Παρασκευούλα), όπως ήταν το κοσμικό της όνομα, ήταν κόρη του Αγγέλου Μπενιζέλου και της Σηρίγης Παλαιολογίνας, γόνου της ιστορικής βυζαντινής οικογένειας. Καθώς η Ρηγούλα μεγάλωνε, διακρινόταν για το ήθος και την ευφυΐα της. Το πατρικό σπίτι της Ρεβούλας, το Αρχοντικό Μπενιζέλου, βρίσκεται στην οδό Αδριανού 96 στην Πλάκα και είναι το παλαιότερο σπίτι της πρωτεύουσας.
Σε ηλικία 14 ετών οι γονείς της αποφάσισαν να την παντρέψουν με τον κατά πολύ μεγαλύτερό της Ανδρέα Χειλά, ο οποίος ανήκε σε αρχοντική οικογένεια της Αθήνας. Ήταν ένας γάμος ενάντια στη θέλησή της, που διήρκεσε τρία χρόνια, έπειτα η Ρεβούλα έμεινε χήρα.
Στα 17 της χρόνια ήταν όμορφη, πάμπλουτη, καταγόμενη από δύο αρχοντικές και σημαντικές οικογένειες, μορφωμένη και ελεύθερη. Εύκολα εννοεί κανείς πόσο περιζήτητη νύφη ήταν και οι σημαντικότερες οικογένειες της Αθήνας και όχι μόνο, την διεκδικούσαν για νύφη τους. Οι γονείς της την πίεζαν έντονα να συνάψει δεύτερο γάμο, όμως αυτή τη φορά η Ρεβούλα δεν εισάκουσε την επιθυμία των γονέων της, δηλώνοντας ότι επιθυμεί να ακολουθήσει ασκητική ζωή. Επιδόθηκε σε φιλανθρωπικό έργο και δέκα χρόνια μετά το θάνατο των γονιών της εκάρη μοναχή με το όνομα Φιλοθέη.
Η κοινωνική της δραστηριότητα
ΕπεξεργασίαΗ μοναχή Φιλοθέη άσκησε ένα είδος φιλανθρωπικού και ιεραποστολικού μοναχισμού.[1]:
Ανακαίνισε το ναΐσκο του Αγίου Ανδρέα, ο οποίος βρισκόταν στον περίβολο του πατρικού της αρχοντικού, μετατρέποντάς τον σε κοινόβιο. Το Καθολικό του Αγίου Ανδρέα και το πηγάδι της μονής της σώζονται μέχρι σήμερα στον περίβολο του μεγάρου της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών. Στο κοινόβιο αυτό εισήλθε πρώτη ως Ηγουμένη μαζί με άλλες μοναχές, κόρες επιφανών οικογενειών της Αθήνας. Η ίδρυσή του πρέπει να τοποθετηθεί περί το 1571. Σε αυτό εγκαταβιούσαν περί τις 150 μοναχές, ανάμεσα στις οποίες και μερικές εκχριστιανισμένες μουσουλμάνες, αλλά και Κύπριοι σκλάβοι μετά την πτώση της Κύπρου στους Τούρκους την ίδια περίοδο.[2]
Εκείνη την εποχή, αρχίζει το φιλανθρωπικό, κοινωνικό, εκπαιδευτικό και εθνικό έργο της Φιλοθέης. Στο έργο αυτό αφιέρωσε την πατρική και προσωπική της περιουσία. Ιδρύει σχολεία, βιοτεχνικά και χειροτεχνικά εργαστήρια, νοσοκομεία, ξενοδοχεία, ορφανοτροφεία, κ.α. Διδάσκει στοιχειώδη οικοκυρική στις «μοναστηρίσιες».[3] Το συγκρότημα αυτό ονομάζεται «Παρθενώνας» και εκεί βρίσκουν καταφύγιο και περίθαλψη (υλική και πνευματική) αδιακρίτως Έλληνες και Τούρκοι. Προσφέρει μεγάλα ποσά για την απελευθέρωση των αιχμαλώτων, ενώ ιδιαιτέρως φροντίζει για τη φυγάδευση των γυναικών στα νησιά, προκαλώντας όλεθρο στα χαρέμια των Τούρκων. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ρωμαιοκαθολικού επισκόπου Ζακύνθου προς τις αρχές της Βενετίας, η Φιλοθέη "εδέχθη εις το μοναστήρι πολλάς γυναίκας αμαρτωλάς που ήσαν έγκυοι και τας έκρυψεν εις το μοναστήρι ίνα μη τιμωρηθούν από τους Τούρκους".[4] Παράλληλα, ιδρύει παραρτήματα στο Χαλάνδρι, τα Πατήσια, το Ψυχικό, την Καλογρέζα. Στην περιοχή του Ψυχικού άνοιξε ένα πηγάδι για να ξεκουράζονται οι κατάκοποι αγρότες που δούλευαν ώρες κάτω από το ζεστό ήλιο και το νερό ήταν λιγοστό στην Αττική γη. Λέγεται ότι από το ψυχικό αυτό της μοναχής Φιλοθέης πήρε η περιοχή το όνομά της. Ή πάλι πως έγραψε πάνω στο μαρμάρινο χείλος του πηγαδιού την λέξη «ψυχικόν» δηλωτικό της ψυχικής ωφέλειας.[5] Και η περιοχή της Καλογρέζας οφείλει το όνομά της από το μετόχι που εκεί ίδρυσε η Φιλοθέη, τη μονή της Καλογραίας, όπως την αποκαλούσαν οι Αθηναίοι (και από παραφθορά της λέξης, Μετόχι Καλογρέζας, σύμφωνα με άλλη ετυμολογία, «καλογρέζα» σημαίνει «μοναχή» στην αρβανίτικη διάλεκτο).
Βασική επιδίωξη της Φιλοθέης ήταν η τόνωση του ορθόδοξου ιδεώδους και η διατήρηση της ελληνικής συνείδησης. Το έργο της, κατά βάση εθνικό και θρησκευτικό, ξεπέρασε τα όρια της Αθήνας και έγινε γνωστό σε όλη την Ελλάδα. Αδιαφιλονίκητη ιστορική επιβεβαίωση για το έργο αυτό παρέχει η αλληλογραφία της Φιλοθέης με τη Γερουσία της Βενετίας (1583), από την οποία ζητούσε οικονομική βοήθεια.
Το τέλος της
ΕπεξεργασίαΣε επιστολή της Αγίας που εντοπίστηκε από τον ιστοριοδίφη Κωνσταντίνο Μέρτζιο[6] σε βιβλιοθήκη της Βενετίας με παραλήπτη την Βενετική Γερουσία, με ημερομηνία ΄΄22 Φεβρουαρίου 1583΄΄, ζητείται χρηματική βοήθεια για να ξεπληρώσει χρέη που είχαν προκύψει γιατί ήθελε να γλιτώσει το μοναστήρι και τις μοναχές από τις τουρκικές λεηλασίες.[7] Επομένως οι διώξεις της αγίας είχαν αρχίσει πριν το 1588-1589. Η Βενετική Γερουσία αποφάσισε να συνδράμει με 200 τσεκίνια (χρυσά νομίσματα)[8].
Τη νύχτα της 2ας προς 3ης Οκτωβρίου 1588, κατά τη διάρκεια ιερής ολονυχτίας που επιτελούσαν οι μοναχές προς τιμή του Αγίου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (πολιούχου αγίου της Αθήνας) στο εκκλησάκι του Αγίου Ανδρέα, οι Τούρκοι εφορμούν εκ νέου, συλλαμβάνουν τη Φιλοθέη και έπειτα από βασανιστήρια την εγκαταλείπουν ημιθανή έξω από τη μονή της.
Έξω από το ναό, στα δεξιά της εισόδου του, σώζεται η κολώνα, όπου η Φιλοθέη δέθηκε και μαστιγώθηκε. Οι μοναχές της την μετέφεραν στην κρύπτη της στην Καλογρέζα. Εκεί η Φιλοθέη υπέκυψε στα τραύματά της στις 19 Φεβρουαρίου 1589. Ενταφιάστηκε στο δεξιό μέρος του ιερού βήματος του Αγίου Ανδρέα, ενώ αιώνες αργότερα το σκήνωμα της μεταφέρθηκε στη Μητρόπολη Αθηνών, όπου φυλάσσεται σε ασημένια λάρνακα μέχρι σήμερα.
Στο μέρος όπου παρέδωσε το πνεύμα της, στην περιοχή της Καλογρέζας, υψώνεται ο Ι. Ν. της Αγίας Φιλοθέης, ενώ το όνομά της φέρει και ολόκληρο το γνωστό προάστιο των Αθηνών, η Φιλοθέη. Το 1937 η Αγία Φιλοθέη εμφανίστηκε σε όραμα σε πατριώτισσα και προειδοποίησε ότι η χώρα μας θα κατακτηθεί από την Ναζιστική Γερμανία και ότι η κατοχή δεν θα διαρκέσει πολύ.
Ιερά Λείψανα Αγίας Φιλοθέης
Επεξεργασία
Το Λείψανο της Αγίας Φιλοθέης φυλάσσεται αδιάφθορο στον Μητροπολιτικό Ναό των Αθηνών. Η Τιμία Κάρα της έχει χαθεί.
Ένας δάκτυλος της Αγίας Φιλοθέης φυλάσσεται στην Μονή Αγίας Φιλοθέης στην Εκάλη της Αττικής.[9]
Υμνογραφία Αγίας Φιλοθέης
Επεξεργασία- Ἦχος πλ. α'. Τὸν συνάναρχον λόγον Ἀθηναίων ἡ πόλις ἡ περιώνυμος Φιλοθέην τιμᾷ τὴν Ὀσιομάρτυρα καὶ ἀσπάζεται αὐτῆς τὸ θεῖον λείψανον, ὅτι ἐβίωσε σεμνῶς καὶ μετήλλαξε τὸ ζῆν ἀθλήσει καὶ μαρτυρίῳ καὶ πρεσβεύει πρὸς τὸν Σωτῆρα διδόναι πᾶσι τὸ θεῖον ἔλεος.
- Ἀπολυτίκιον Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε. Ὅσιων τὴν ἔλλαμψιν, εἰσδεδεγμένη σεμνή, τὴν πάλιν ἐφαίδρυνας, τῶν Ἀθηναίων τὴ σῆ, ἀσκήσει καὶ χάριτι, σὺ γὰρ ἐν εὐποιίαις, διαλάμπουσα Μῆτερ, ἤθλησας δι’ ἀγάπην, εὐσεβῶς τοῦ πλησίον διὸ σὲ ὢ Φιλοθέη, Χριστὸς ἐδόξασε.[9]
Σημειώσεις
ΕπεξεργασίαΎστερα από την με αριθμ. 22/30 Σεπτεμβρίου 1999 εγκύκλιο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, η μνήμη της Αγίας Φιλοθέης συμπεριελήφθηκε να τιμάται επιπρόσθετα και στις 12 Οκτωβρίου όπου και ορίσθηκε να τιμάται η Σύναξη των εν Αθήναις Αγίων.
Το σπίτι των Μπενιζέλων, που ανεγέρθηκε πιθανότατα στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα, είναι το τελευταίο σωζόμενο κονάκι στην Αθήνα και ένα από τα λίγα παραδείγματα ανάλογων αρχοντικών που σώζονται στη νότια Ελλάδα.
Δείτε επίσης
ΕπεξεργασίαΠαραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Φώτιος Δημητρακόπουλος, «Πρωτόκλητος Ανδρέας και Οσία Φιλοθέη», Επιστημονική Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τομ.ΜΒ'(2010-2011), σελ.15
- ↑ όπ.π. σελ.21
- ↑ "όπ.π.σελ.19"
- ↑ Μέρτζιος Κωνσταντίνος, "Η Οσία Φιλοθέη. Ανέκδοτα έγγραφα", Ελληνικά, τ. ΙΓ', (1954), σ. 127. Αναφέρεται στο Γκενάκου Ζωή, "Αγία Φιλοθέη Μπενιζέλου. Η προσφορά στη γυναίκα", και Μπουρδάρα Καλλιόπη (Κέλλυ), "Δια την ελευθερίαν των αιχμαλώτων χριστιανών ...", στο "Η κυρά των Αθηνών", Πρακτικά Επιστημονικής Ημερίδας της Βιβλιοθήκης της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών, Αθήνα, 2019, σ. 27 και 64. Η αναφορά του Καθολικού επισκόπου είχε σκοπό να ενημερώσει τη Σύγκλητο της Βενετίας προκειμένου να δοθεί στη Φιλοθέη η οικονομική βοήθεια που είχε ζητήσει.
- ↑ όπ.π.18
- ↑ Κ. Δ. Μέρτζιος, Η οσία Φιλοθέη, Ελληνικά, τομ.13, τ/χ.1 (1954), σελ.122-128
- ↑ όπ.π.σελ.21
- ↑ όπ.π.σελ.22
- ↑ 9,0 9,1 orthodoxia.online. «Σήμερα 19 Φεβρουαρίου γιορτάζει η Αγία Φιλοθέη η Αθηναία | Εορτολόγιο 2021». Ανακτήθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2021.
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Φώτιος Δημητρακόπουλος, «Πρωτόκλητος Ανδρέας και Οσία Φιλοθέη», Επιστημονική Επετηρίς της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, τομ.ΜΒ'(2010-2011), σελ. 11-40
- Νικόλαος Τωμαδάκης, Οι Νεομάρτυρες του Βυζαντίου και η οσιομάρτυς Φιλοθέη Μπενιζέλου η Αθηναία (19 Φεβρουαρίου 1589), Ε.Ε.Φ.Σ.Π.Α., τομ.21(1970-1971), σελ.9-25.
- Δημήτρης Φερούσης, Η μαΐστρα της Αθήνας, Σύναξη , τ/χ.16(Οκτ.-Δεκ.1985), σελ.7-11.
- Κ. Δ. Μέρτζιος, Η οσία Φιλοθέη, Ελληνικά, τομ.13, τ/χ.1 (1954), σελ.122-128
- Κωνσταντίνος Σάθας, Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας 1453-1821, εκδ. Κουλτούρα,1990, σελ.193-195