Ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ
Η ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ έλαβε χώρα στην Ομόνοια επί της συμβολής των οδών Πατησίων και Γλάδστωνος στις 20 Σεπτεμβρίου του 1942 κατά την κατοχή της Ελλάδας από τις δυνάμεις του άξονα.
| Ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ | |||
|---|---|---|---|
| Εθνική Αντίσταση Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος | |||
| Χρονολογία | 20 Σεπτεμβρίου 1942 | ||
| Τόπος | Γλάδστωνος και Πατησίων, Ομόνοια, Αθήνα | ||
| Αντιμαχόμενοι | |||
| Ηγετικά πρόσωπα | |||
| Απώλειες | |||
| |||
Αποτελεί μια από τις κορυφαίες αντιστασιακές ενέργειες που πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα κατά των συνεργατών των κατακτητών. Την ανατίναξη πραγματοποίησαν μέλη της οργάνωσης «Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων» (ΠΕΑΝ) υπό την ηγεσία του αξιωματικού της ελληνικής αεροπορίας, Κώστα Περρίκου. Οι ιθύνοντες του σαμποτάζ, συνελήφθησαν έπειτα από προδοσία από τις κατοχικές δυνάμεις, οι περισσότεροι από τους οποίους εκτελέστηκαν στις αρχές του 1943.
Ιστορικό Επεξεργασία
Κατά την διάρκεια της κατοχής, η Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωση (ΕΣΠΟ) αποτελούσε την μεγαλύτερη φιλογερμανική οργάνωση, η οποία βρισκόταν υπό την ηγεσία του γιατρού, Σπύρου Στεροδήμα.[1] Στεγαζόταν στο πρώτο και τον δεύτερο όροφο τριώροφου κτηρίου στη συμβολή των οδών Γλάδστωνος και Πατησίων.[1] Είχε συσταθεί με σκοπό την μεταφορά Ελλήνων εργατών στη Γερμανία, τη διενέργεια ναζιστικής προπαγάνδας και την σύσταση εθελοντικού στρατιωτικού σώματος το οποίο θα αποστελλόταν να πολεμήσει στο ανατολικό μέτωπο, στο πλευρό των Γερμανών.[2]
Η ΠΕΑΝ, μία ολιγάριθμη αντιστασιακή οργάνωση, δραστηριοποιούνταν στην Αθήνα κατά βάση με τη διενέργεια δολιοφθορών, τις οποίες πραγματοποιούσε ο «Ουλαμός Καταστροφών» της οργάνωσης.[3] Ο «Ουλαμός», αν και δεν είχε σταθερή στελέχωση, αποτελούνταν κατά βάση από τον Περρίκο, τη νεαρή δασκάλα Ιουλία Μπίμπα, τον τεχνικό Αντώνη Μυτιληναίο, τον ιδιωτικό υπάλληλο Νίκο Μούρτο, και τους φοιτητές Σπύρο Γαλάτη, Παναγιώτη Μιχαηλίδη, Νίκο Λάζαρη και Σπύρο Στανωτά.[3] Έχοντας προηγουμένως ανατινάξει επιτυχώς την Οργάνωση Εθνικοσοσιαλιστικών Δυνάμεων Ελλάδος (ΟΕΔΕ), μία ελάσσονος σημασίας δωσιλογική οργάνωση, θέλησε να διευρύνει τη δράση της σε πιο σημαντικούς στόχους, όπως της ΕΣΠΟ.[1] Για την προετοιμασία του σαμποτάζ, τριμελής ομάδα της ΠΕΑΝ αποτελούμενη από τους Σπύρο Γαλάτη, Αντώνη Μυτιλιναίο και Παναγιώτη Μιχαηλίδη βολιδοσκοπούσε το χώρο προκειμένου να οργανωθεί η επερχόμενη ανατίναξή.[4]
Εκτέλεση της επιχείρησης Επεξεργασία
Η ανατίναξη συμφωνήθηκε να γίνει τις πρωινές ώρες της Κυριακής 20 Σεπτεμβρίου 1942, όταν η ΕΣΠΟ είχε συγκαλέσει συνέλευση ενώ και τα υπόλοιπα γραφεία του κτιρίου θα ήταν κενά από κόσμο, προκειμένου να υπάρξουν θύματα μεταξύ των μελών της ΕΣΠΟ, αλλά να αποφευχθούν οι παράπλευρες απώλειες.[5] Το συντονισμό της επιχείρησης ανέλαβε ο Περρίκος, ενώ τη βόμβα που θα τοποθετούσαν -αποτελούμενη από ένα δέμα βάρους 10 οκάδων, που το συνέθεταν φυσίγγια δυναμίτιδας-, συναρμολόγησαν την παραμονή ο Μυτιληναίος και ο Γαλάτης στην κατοικία της Μπίμπα.[5] Μία μέρα πριν την εκτέλεση του σαμποτάζ ο Περρίκος παρέδωσε έγγραφα της ΠΕΑΝ στην Ειρήνη Γαλανού, υπεύθυνη του γυναικείου τμήματος της οργάνωσης, σε περίπτωση αποτυχίας ή σύλληψής τους.[5] Το πρωί της Κυριακής, στις 8 ο Μυτιληναίος με τη Μπίμπα ξεκίνησαν από το Κουκάκι προς την Ομόνοια, για τη μεταφορά της καμουφλαρισμένης βόμβας στο στόχο.[6] Κατά τις 9, όλα τα μέλη του «Ουλαμού» προσέγγισαν την Ομόνοια.[6] Οι Λάζαρης, Μιχαηλίδης, Μούρτος, και Στανωτάς, ανέλαβαν την κάλυψη της ομάδας και στις 9:30 ο Γαλάτης και ο Μυτιληναίος ανέλαβαν την επόπτευση των γραφείων της ΕΣΠΟ.[6] Λόγω της παρουσίας δικηγόρων στο μεσοπάτωμα του κτηρίου όπου στεγαζόταν τα γραφεία τους, ο Περρίκος διέταξε την προσωρινή αναβολή της εκτέλεσης.[6]
Δυο ώρες αργότερα στο κτίριο τερματιζόταν η συγκέντρωση, οπότε ο Περρίκος έδωσε εντολή να κινηθούν.[7] Ο ίδιος θα παρέμενε ως ομάδα υποστήριξης επικεφαλής τεσσάρων ατόμων. Τότε οι Γαλάτης και Μυτιληναίος εισήλθαν στην πολυκατοικία από την αφύλακτη είσοδο στη Γλάδστωνος[8] και απόθεσαν τα εκρηκτικά που τους παρέδωσε η Μπίμπα σε ένα μικρό χώρο του ημιώροφου. Ακριβώς από πάνω, στους πρώτους δύο ορόφους, ήταν εγκατεστημένα τα γραφεία της ΕΣΠΟ ενώ στον τρίτο όροφο στεγαζόταν ορισμένες γερμανικές υπηρεσίες.[7] Πριν αφήσουν τα εκρηκτικά παρατήρησαν τους τέσσερις δικηγόρους να αποχωρούν.[7] Οι δυο σαμποτέρ πυροδότησαν το μήκους 6 μέτρων βραδύκαυστο φιτίλι και, μετά από σύνθημα του Μούρτου, απομακρύνθηκαν τάχιστα προκειμένου να προστατευτούν και ξανασυναντήθηκαν σε ζαχαροπλαστείο στη συμβολή των οδών Πατησίων και Πανεπιστημίου.[7] Η έκρηξη έλαβε χώρα περίπου το μεσημέρι με 29 μέλη της ΕΣΠΟ να πεθαίνουν και 27 να τραυματίζονται, μεταξύ των οποίων και ο αρχηγός της οργάνωσης Σπύρος Στεροδήμας ο οποίος σύντομα υπέκυψε στα τραύματά του, καθώς και ένας περαστικός ιερέας.[7] Παράλληλα, σημειώθηκαν εκτεταμένες υλικές καταστροφές στο κτήριο, ενώ επίσης ζημιές προκλήθηκαν στα ηλεκτρικά και τηλεφωνικά καλώδια.[7]
Απώλειες Επεξεργασία
Οι εκτιμήσεις σχετικά με τις ανθρώπινες απώλειες διαφέρουν. Τα μέλη του «Ουλαμού», καθώς και μεταπολεμική έκθεση της ΠΕΑΝ ανέφεραν πως υπήρξαν και 43 Γερμανοί νεκροί από τον τρίτο όροφο.[7] Οι βρετανικές υπηρεσίες έκριναν τους ισχυρισμούς των ΠΕΑΝιτων υπερβολικούς και ανέφεραν πως πέθαναν 43 Έλληνες και 2 Γερμανοί.[9] Οι ιταλικές αρχές, σε ανακοίνωση τους πέντε ημέρες μετά την έκρηξη ανέφεραν πως υπήρξαν πολλοί τραυματίες, μεταξύ των οποίων και μέλη των δυνάμεων κατοχής.[10] Ο Χάγκεν Φλάισερ αναφέρει πως από την ανατίναξη τραυματίστηκαν βαριά 40 Έλληνες, ενώ 6 Γερμανοί τραυματίστηκαν ελαφρά.[11] Σύμφωνα με έκθεση Ιταλού αστυνομικού, υπήρξαν 44 τραυματίες, εκ των οποίων οι 6 βρίσκονταν σε κρίσιμη κατάσταση.[12]
Εκτιμήσεις για το σαμποτάζ Επεξεργασία
Το σαμποτάζ αποτέλεσε την πιο εντυπωσιακή επιτυχία της ΠΕΑΝ[11] καθώς και το εντυπωσιακότερο γεγονός έως τότε στην αντίσταση εντός αστικού ιστού, η οποία τόνωσε το ηθικό των δοκιμαζομένων Αθηναίων.[13] Πάραυτα, τόσο το ΕΑΜ, όσο και οι Βρετανοί τήρησαν αρνητική στάση.[14] Το ΕΑΜ έκρινε πως η ανατίναξη αποτελούσε μια προβοκατόρικη ενέργεια «τύπου Ράιχσταγκ» η οποία θα οδηγούσε σε διώξεις από τις κατοχικές αρχές και κατήγγειλε δημόσια την ανατίναξη της ΕΣΠΟ ως αντεθνική πράξη.[15] Οι Βρετανοί αν και εξύμνησαν στο συμμαχικό ραδιόφωνο την ανατίναξη και τόνισαν τη μαχητικότητα των Ελλήνων, την θεώρησαν ως μια γενναία αλλά παράλληλα πρόωρη και ασυντόνιστη ενέργεια, η οποία θα οδηγούσε σε δυσανάλογα αντίποινα χωρίς να επιφέρει στρατιωτικές συνέπειες στους Γερμανούς.[16]
Επακόλουθα Επεξεργασία
Αρχικά οι γερμανικές αρχές και τα στελέχη της ΕΣΠΟ[17] θεώρησαν υπεύθυνους το ΕΑΜ και «εβραϊκούς κύκλους».[18] Ανακρίθηκαν όλοι όσοι σύχναζαν στον ημιώροφο, και συνελήφθησαν κομμουνιστές καθώς και 20 Εβραίοι.[19] Συνολικά, συνελήφθησαν 35 άτομα τα οποία αφέθηκαν ελεύθερα καθώς δεν προέκυψαν ενοχοποιητικά στοιχεία εναντίον τους.[19] Η ταυτότητα των δραστών ανακαλύφθηκε ύστερα από προδοσία του χωροφύλακα και μέλος του «Ομήρου», Πολυκάρπου Νταλιάνη, ο οποίος φανέρωσε έναντι χρηματικής αμοιβής τα μέλη της ΠΕΑΝ στις γερμανικές αρχές.[20] Στις 11 Νοεμβρίου οι Γερμανοί συνέλαβαν σχεδόν όλη την ηγετική ομάδα της ΠΕΑΝ και τα μέλη του «Ουλαμού».[21] Στις 25 Νοεμβρίου συνελήφθη και ο Γεώργιος Κουσουράκος ο οποίος είχε βοηθήσει στην απόκρυψη των εκρηκτικών υλών και τρείς ημέρες αργότερα συνελήφθη ο Σπύρος Γαλάτης.[21]
Οι συλληφθέντες μεταφέρονταν στα κρατητήρια της Γκεστάπο στον Πειραιά, και υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια προκειμένου να φανερώσουν τους συνεργάτες τους.[22] Ο Μυτιληναίος δεν κατέδωσε τους συνεργάτες του παρά τα βασανιστήρια, κατάφερε να δραπετεύσει δύο φορές από τις γερμανικές αρχές και τελικά κατέληξε στη Μέση Ανατολή.[22] Στο μεσοδιάστημα οι αδελφοί Λόη, ο Σκούρας, Ο Παπαβασιλόπουλος και ο Αιλιανός απηλλάγησαν λόγω έλλειψης στοιχείων, αλλά παρέμειναν κρατούμενοι.[23] Στις 31 Δεκεμβρίου, έλαβε χώρα η δίκη των συλληφθέντων μαζί με άλλους αντιστασιακούς.[24] Ο Περρίκος καταδικάστηκε δύο φορές σε θάνατο και 15 χρόνια φυλάκιση, Η Μπίμπα δύο φορές σε θάνατο και 5 χρόνια φυλάκιση, ο Γαλάτης σε θάνατο και 5 χρόνια φυλάκιση, ο Κ. Γιαννάτος σε 13 χρόνια φυλάκιση, ο Κουσουράκος σε 5 χρόνια φυλάκιση, η Στάμω Μπατίνου σε 15 χρόνια φυλάκιση και η Μπέση σε 2 χρόνια φυλάκιση.[24]
Παρότι οι γερμανικές αρχές είχαν διαβεβαιώσει τους συγγενείς τους πως θα αφήνονταν ελεύθεροι, οι Κατεβάτης, Λόης, Σκούρας και Παπαδόπουλος, εκτελέστηκαν στις 7 Ιανουαρίου 1943 σε αντίποινα για σαμποτάζ που έγινε στον Πειραιά.[25] Τη θανατική ποινή απέφυγε ο Γαλάτης, του οποίου η οικογένειά κατέβαλλε μετά από επέμβαση του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού 1.000 λίρες στις γερμανικές αρχές και πέτυχε τη μετατροπή της ποινής του σε 15 χρόνια καταναγκαστικά έργα, καθώς και ο Γιαννάτος ο οποίος υποκρινόταν πως είχε παραφρονήσει από τα βασανιστήρια και απαλλάχθηκε.[26]
Ο Περρίκος εκτελέστηκε στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής στις 4 Φεβρουαρίου του 1943, ενώ η Ιουλία Μπίμπα στάλθηκε στην Αυστρία, όπου καρατομήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1943.[27][28]
Ύστεροφημία Επεξεργασία
Προτεινόμενη βιβλιογραφία Επεξεργασία
- Μυτιληναίος, Αντώνης (1997). Μαρτύρων πορεία. Αθήνα: Επικαιρότητα. (Απομνημονεύματα του Αντώνη Μυτιληναίου, αναφορικά με το σαμποτάζ)
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 109.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 110.
- ↑ 3,0 3,1 Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 54-5,102.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 111-12.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 112.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 113.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 114.
- ↑ Καραβής 2015, σελ. 228.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 114-15.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 115.
- ↑ 11,0 11,1 Φλάισερ 1995, σελ. 17.
- ↑ Καραβής 2015, σελ. 230.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 116.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 122.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 147.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 122-23.
- ↑ Καραβής 2015, σελ. 228-29.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 124· Φλάισερ 1995, σελ. 17.
- ↑ 19,0 19,1 Καραβής 2015, σελ. 229.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 128.
- ↑ 21,0 21,1 Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 127.
- ↑ 22,0 22,1 Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 129.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 129-130.
- ↑ 24,0 24,1 Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 130.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 131-32.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 134-36.
- ↑ Χατζηβασιλείου 2005, σελ. 137.
- ↑ Κέντρο Τεκμηρίωσης Αυστριακής Αντίστασης (26 Φεβρουαρίου 1943). «Πιστοποιητικό θανάτου Ιουλίας Μπίμπα στις 26 Φεβρουαρίου 1943» (PDF). www.doew.at (στα Γερμανικά). DÖW.
Πηγές Επεξεργασία
- Καραβής, Στέλιος-Περικλής (2015). Η ιταλική κατοχή στην Ελλάδα (1941-1943): η πολιτική επιβολής και καταστολής από την ΧΙ στρατιά. Θεσσαλονίκη: ΑΠΘ. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2023.
- Φλάισερ, Χάγκεν (1995). Στέμμα και σβάστικα. Η Ελλάδα της Κατοχής και της Αντίστασης, 1941-1944. Β. Αθήνα: Παπαζήση. ISBN 960-02-1079-9.
- Χατζηβασιλείου, Ευάνθης (2005). ΠΕΑΝ (1941-1945) Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζόμενων Νέων (Β' έκδοση). Αθήνα: Σύλλογος προς διάδωσιν Ωφέλιμων Βιβλίων. ISBN 960-8351-05-7.
- Χονδροματίδης, Ιάκωβος (2017). Η μαύρη σκιά στην Ελλάδα. Εθνικοσοσιαλιστικές και φασιστικές οργανώσεις στην Ελλάδα του μεσοπολέμου και της κατοχής 1923-1945. Αθήνα: Γνώμων Εκδοτική. ISBN 978-618-5018-67-2.