Ανισόλη

Ανισόλη (αγγλικά: anisole) είναι αρωματική οργανική ένωση με μοριακό τύπο C₇H₈O, αν και χρησιμοποιούνται περισσότερο οι πιο αναλυτικοί τύποι C₆H₅OCH₃, PhOCH₃ και PhOMe. Η χημικά καθαρή ανισόλη, στις κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος, δηλαδή σε θερμοκρασία 25 °C και υπό πίεση 1 atm, είναι άχρωμο υγρό, με χαρακτηριστική γλυκιά οσμή του που θυμίζει την οσμή των σπόρων γλυκάνισου, και στην πραγματικότητα, πολλά από τα παράγωγά του βρίσκονται σε φυσικά αλλά και σε τεχνητά αρώματα. Ο όρος «ανισόλη», εκτός από τη «μητρική» ένωση μπορεί να αναφέρεται και σε «θυγατρικά» παράγωγα αυτής. Μπορεί να παραχθεί και συνθετικά, αποτελώντας πρόδρομη ένωση πολλών χρήσιμων χημικών προίόντων. Χημικά, ανήκει στους αρωματικούς αιθέρες.

Ανισόλη
Γενικά
Όνομα IUPAC	Ανισόλη (Προτεινόμενη ονομασία) Μεθοξυβενζόλιο (Συστηματική ονομασία)
Άλλες ονομασίες	Μεθυλοφαινυλαιθέρας Φαινοξυμεθάνιο Γλυκάνισο
Χημικά αναγνωριστικά
Χημικός τύπος	C7H8O
Μοριακή μάζα	108,14 amu
Σύντομος συντακτικός τύπος	C6H5OCH3
Συντομογραφίες	PhOCH3 PhOMe ΦOMe
Αριθμός CAS	100-66-3
SMILES	COc1ccccc1
InChI	1S/C7H8O/c1-8-7-5-3-2-4-6-7/h2-6H,1H3
PubChem CID	7519
ChemSpider ID	7238
Δομή
Ισομέρεια
Ισομερή θέσης	>100
Φυσικές ιδιότητες
Σημείο τήξης	-37 °C
Σημείο βρασμού	154 °C
Πυκνότητα	995 kg/m³
Διαλυτότητα στο νερό	Αδιάλυτη
Εμφάνιση	Άχρωμο υγρό
Χημικές ιδιότητες
Επικινδυνότητα
LD50	3.700 mg/kg (αρουραίοι, στοματική λήψη)
Κίνδυνοι κατά NFPA 704	2 2 0
Εκτός αν σημειώνεται διαφορετικά, τα δεδομένα αφορούν υλικά υπό κανονικές συνθήκες περιβάλλοντος (25°C, 100 kPa).

Παραγωγή

Η ανισόλη παράγεται με την σύνθεση αιθέρων κατά Γουΐλιαμσον (Williamson ether synthesis), που συνήθως για τη συγκεκριμένη ένωση εφαρμόζεται με αντίδραση μεταξύ φαινοξυλικού νατρίου (PhONa) και βρωμομεθανίου (CH₃Br). Εναλλακτικά του τελευταίου μπορούν να χρησιμοποιηθούν συγγενικά μεθυλιωτικά μέσα (CH₃X):

$\mathrm {PhOH+NaOH{\xrightarrow {-H_{2}O}}PhONa{\xrightarrow {+CH_{3}Br}}PhOCH_{3}+NaBr}$

Αντιδραστικότητα

Η ανισόλη δίνει ηλεκτρονιόφιλη αρωματική υποκατάσταση πιο γρήγορα από το βενζόλιο (PhH), που με τη σειρά του αντιδρά ταχύτερα από το νιτροβενζόλιο (PhNO₂). Η μεθοξυομάδα (CH₃O-) της ανισόλης κατευθύνει τους επόμενους τρεις (3) υποκαταστάτες σε ορθο- ή παρα- θέσεις, ως προς την ίδια. Η πυρηνοφιλότητα της ανισόλης έναντι της αντίστοιχης του βενζολίου αντανακλάται στην επίδραση της μεθοξυομάδας, που ενισχύει την ηλεκτρονιακή πυκνότητα του αρωματικού δακτυλίου. Η μεθοξυομάδα επηρεάζει ισχυρά το νέφος των π-ηλεκτρονίων του δακτυλίου, ως ένας μεσομερής δότης ηλεκτρονίων, και αυτό παρά την αυξημένη ηλεκτραρνητικότητα του ατόμου του οξυγόνου της, που τείνει να αφαιρέσει μέρος της ηλεκτρονιακής πυκνότητας του αρωματικού δακτυλίου.

Μια αντίδραση που επιδεινύει την πυρηνοφιλικότητα της ανισόλης, είναι η αντίδραση της τελευταίας με οξεικό ανυδρίτη [(CH₃CO₂)₂O], που δίνει 4-μεθοξυακετοφαινόνη:

$\mathrm {PhOCH_{3}+(CH_{3}CO_{2})_{2}O{\xrightarrow {}}\pi -CH_{3}O(C_{6}H_{4})COCH_{3}+CH_{3}COOH}$

Μάλιστα, αντίθετα από τις περισσότερες άλλες ακετοφαινόνες, αντανακλώντας την επιρροή της μεθοξυομάδας στην 4-μεθοξυακετοφαινόνη, η τελευταία δίνει και δεύτερη ακετυλίωση.

Αρκετά περισσότερα παραδείγματα εφαρμογών της πυρηνοφιλικότητας της ανισόλης είναι διαθέσιμα. Για παράδειγμα, με επίδραση στην τελευταία δεκαθειούχου τετραφωσφόρου (P₄S₁₀) μετατρέπεται στο επωνομαζόμενο αντιδραστήριο Λάουεσον (Lawesson's reagent) με ημισυντακτικό τύπο [π-CH₃O(C₆H₄)PS₂]₂.

Ο αιθερικός δεσμός είναι πολύ σταθερός, αλλά η μεθυλομάδα μπορεί να απομακρυνθεί με επίδραση υδροϊωδικού οξέος (HI):

$\mathrm {PhOCH_{3}+HI{\xrightarrow {}}PhOH+CH_{3}I}$

Εφαρμογές

Χρησιμοποιείται για την παραγωγή άλλων ενώσεων, κυρίως αρωμάτων, φαρμάκων και ενδοφερομονών καθώς και για την προσθήκη αρώματος σε ποτά, κυρίως στο ούζο.

Ασφάλεια

Η ανισόλη είναι σχετικά ατοξική, με LD₅₀ 3.700 mg/kg σε αρουραίους. Ο κύριος κίνδυνος από αυτήν είναι η ευφλεκτότητά της.

Πηγές

1. SCHAUM'S OUTLINE SERIES, ΟΡΓΑΝΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ, Μτφ. Α. Βάρβογλη, 1999