Αρχαίοι Μακεδόνες

Αυτό το λήμμα αφορά το αρχαίο ελληνικό φύλο που κατοικούσε στην αρχαία Μακεδονία. Για τους σύγχρονους Έλληνες της Μακεδονίας, δείτε: Μακεδόνες (Έλληνες).

Οι Μακεδόνες ήταν αρχαίο ελληνικό φύλο που ζούσε στην πεδιάδα γύρω από τους ποταμούς Αλιάκμονα και κάτω Αξιό στο βορειοανατολικό τμήμα της αρχαίας Ελλάδας. Επεκτάθηκε σταδιακά από την πατρίδα του κατά μήκος της κοιλάδας του Αλιάκμονα στο βόρειο άκρο του ελληνικού κόσμου, απορροφώντας ή εκδιώκοντας γειτονικά μη ελληνικά φύλα, κυρίως Θρακικά. Μιλούσαν την αρχαία μακεδονική γλώσσα, η οποία συνήθως ταξινομείται από τους μελετητές ως διάλεκτος της βορειοδυτικής δωρικής ελληνικής και περιστασιακά ως ξεχωριστή ελληνική γλώσσα ή ως αιολική διάλεκτος. Ωστόσο, η γλώσσα της περιοχής κατά τη διάρκεια της κλασικής αρχαιότητας ήταν η αττική διάλεκτος, η οποία αντικαταστάθηκε από την κοινή ελληνική κατά την ελληνιστική περίοδο. Οι θρησκευτικές τους πεποιθήσεις αντανακλούσαν εκείνες των άλλων Ελλήνων, ακολουθώντας τις κύριες θεότητες του ελληνικού πανθέου, αν και οι Μακεδόνες συνέχισαν τις αρχαϊκές ταφικές πρακτικές που είχαν σταματήσει σε άλλα μέρη της Ελλάδας μετά τον 6ο αιώνα π.Χ. Εκτός από τη βασιλεία, ο πυρήνας της μακεδονικής κοινωνίας ήταν η αριστοκρατία. Παρόμοια με την αριστοκρατία της γειτονικής Θεσσαλίας, ο πλούτος τους βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στην εκτροφή αλόγων και βοοειδών.

Σκηνή συμποσίου. Μακεδονικός τάφος Αγίου Αθανασίου Θεσσαλονίκης, π. 325–300 π.Χ.

Αν και κυβερνήθηκε από διάφορους βασιλικούς οίκους, το βασίλειο της Μακεδονίας, που ιδρύθηκε γύρω στον 7ο αιώνα π.Χ., συνδέεται κυρίως με τη δυναστεία των Αργεάδων. Η δυναστεία φέρεται να ιδρύθηκε από τον Περδίκκα Α΄, απόγονο του θρυλικού Τήμενου του Άργους, ενώ η περιοχή της Μακεδονίας πήρε το όνομά της από τον Μακεδόνα, μια μορφή της ελληνικής μυθολογίας. Οι Μακεδόνες, που παραδοσιακά διοικούνταν από ανεξάρτητες οικογένειες, φαίνεται ότι αποδέχθηκαν την κυριαρχία των Αργεάδων από την εποχή του Αλεξάνδρου Α' (498 - 454 π.Χ.). Υπό τον Φίλιππο Β' (359 - 336 π.Χ.), οι Μακεδόνες πιστώθηκαν πολλές στρατιωτικές καινοτομίες, οι οποίες διεύρυναν την επικράτειά τους και αύξησαν τον έλεγχό τους σε άλλες περιοχές που εκτείνονταν ως τη Θράκη. Αυτή η εδραίωση επέτρεψε τα κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου (336 - 323 π.Χ.), την κατάκτηση της Περσικής Αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, την ίδρυση των ελληνιστικών κρατών των Διαδόχων και την έναρξη της ελληνιστικής περιόδου στη Δυτική Ασία, την Ελλάδα και τον ευρύτερο μεσογειακό κόσμο. Οι Μακεδόνες κατακτήθηκαν τελικά από τη Ρωμαϊκή Δημοκρατία, η οποία διέλυσε τη μακεδονική μοναρχία στο τέλος του Τρίτου Μακεδονικού Πολέμου (171-168 π.Χ.) και δημιούργησε τη ρωμαϊκή επαρχία της Μακεδονίας μετά τον Τέταρτο Μακεδονικό Πόλεμο (150-148 π.Χ.).

Οι αρχαίοι Μακεδόνες συμμετείχαν στην παραγωγή και καλλιέργεια της κλασικής και αργότερα της ελληνιστικής τέχνης. Όσον αφορά τις εικαστικές τέχνες, παρήγαγαν τοιχογραφίες, ψηφιδωτά, γλυπτά και διακοσμητικές μεταλλοτεχνίες. Οι παραστατικές τέχνες της μουσικής και τα ελληνικά θεατρικά δράματα εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα, ενώ διάσημοι θεατρικοί συγγραφείς όπως ο Ευριπίδης ήρθαν να ζήσουν στη Μακεδονία. Το βασίλειο προσέλκυσε επίσης την παρουσία φημισμένων φιλοσόφων, όπως ο Αριστοτέλης, ενώ οι γηγενείς Μακεδόνες συνέβαλαν στον τομέα της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, ιδίως της ελληνικής ιστοριογραφίας. Οι αθλητικές και ψυχαγωγικές τους δραστηριότητες περιλάμβαναν κυνήγι, αγώνες δρόμου και αρματοδρομίες, καθώς και γλέντια και ποτά σε αριστοκρατικά συμπόσια.

Ετυμολογία

Το εθνώνυμο «Μακεδόνες» προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό επίθετο «μακεδνός», που σημαίνει «ψηλός», το οποίο συγγενεύει με το επίθετο «μακρός». Το όνομα πιστεύεται ότι αρχικά σήμαινε είτε «ορεινοί» ή «οι ψηλοί», πιθανώς περιγραφικό των Μακεδόνων.

Προέλευση, ενοποίηση και επέκταση

Ιστορική επισκόπηση

Χάρτης της Μακεδονίας κατά το θάνατο του Φιλίππου Β' το 336 π.Χ. (γαλάζιο), με την αρχική επικράτεια που υπήρχε το 431 π.Χ. (κόκκινο περίγραμμα) και εξαρτημένα κράτη (κίτρινο)

Η άνοδος της Μακεδονίας έχει περιγραφεί ως μια διαδικασία τριών σταδίων. Ως μεθοριακό βασίλειο στα σύνορα του ελληνικού κόσμου με τη βάρβαρη Ευρώπη, οι Μακεδόνες υπέταξαν πρώτα τους άμεσους βόρειους γείτονές τους - διάφορες παιονικές, ιλλυρικές και θρακικές φυλές - πριν στραφούν εναντίον των κρατών της νότιας και κεντρικής Ελλάδας. Στη συνέχεια, η Μακεδονία ηγήθηκε μιας πανελλήνιας στρατιωτικής δύναμης εναντίον του πρωταρχικού της στόχου, της κατάκτησης της Περσίας, την οποία πέτυχε με αξιοσημείωτη ευκολία. Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου και τη συμφωνία της Βαβυλώνας το 323 π. Χ., ιδρύθηκαν τα ελληνιστικά κράτη των Διαδόχων, όπως το Βασίλειο της Περγάμου, των Πτολεμαίων και των Σελευκιδών, εγκαινιάζοντας την Ελληνιστική περίοδο της Ελλάδας, της Δυτικής Ασίας και της εξελληνισμένης λεκάνης της Μεσογείου. Με την κατάκτηση της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών από τον Μέγα Αλέξανδρο, οι Μακεδόνες αποίκισαν εδάφη μέχρι την Κεντρική Ασία.

Οι Μακεδόνες συνέχισαν να κυβερνούν μεγάλο μέρος της ελληνιστικής Ελλάδας (323-146 π. Χ.), συνάπτοντας συμμαχίες με ελληνικές συμμαχίες όπως η Κρητική και η Ηπειρώτικη συμμαχία (και πριν από αυτήν, το Βασίλειο της Ηπείρου). Ωστόσο, συχνά έρχονταν σε σύγκρουση με την Αχαϊκή Συμπολιτεία, την Αιτωλική Συμπολιτεία, την πόλη-κράτος της Σπάρτης και τη δυναστεία των Πτολεμαίων της ελληνιστικής Αιγύπτου που παρενέβαιναν σε πολέμους της περιοχής του Αιγαίου και της ηπειρωτικής Ελλάδας. Αφού η Μακεδονία συμμάχησε με τον Αννίβα της αρχαίας Καρχηδόνας το 215 π.Χ., η αντίπαλη Ρωμαϊκή Δημοκρατία απάντησε με μια σειρά πολέμων εναντίον της Μακεδονίας σε συνδυασμό με τους Έλληνες συμμάχους της, όπως η Πέργαμος και η Ρόδος.

Μετά τον Τρίτο Μακεδονικό Πόλεμο (171-168 π.Χ.), οι Ρωμαίοι κατάργησαν τη μακεδονική μοναρχία υπό τον Περσέα της Μακεδονίας (179-168 π.Χ.) και αντικατέστησαν το βασίλειο με τέσσερα εξαρτημένα κράτη - δημοκρατίες. Μια σύντομη αναβίωση της μοναρχίας από τον διεκδικητή Ανδρίσκο οδήγησε στον Τέταρτο Μακεδονικό Πόλεμο (150-148 π.Χ.), μετά τον οποίο η Ρώμη ίδρυσε τη ρωμαϊκή επαρχία της Μακεδονίας και υπέταξε τους Μακεδόνες.

Προϊστορική πατρίδα

Τα βαλκανικά φύλα κατά την Μακεδονική εξάπλωση, σύμφωνα με τον Νίκολα Χάμοντ

Στην ελληνική μυθολογία, ο Μακεδών είναι ο επώνυμος ήρωας της Μακεδονίας και αναφέρεται στον Κατάλογο Γυναικών του Ησιόδου. Η πρώτη ιστορική μαρτυρία για τους Μακεδόνες εμφανίζεται στα έργα του Ηροδότου στα μέσα του 5ου αιώνα π.Χ. Οι Μακεδόνες απουσιάζουν από τον κατάλογο των πλοίων του Ομήρου και ο ίδιος ο όρος «Μακεδονία» εμφανίζεται αργά. Η Ιλιάδα αναφέρει ότι η Ήρα, αφού εγκατέλειψε τον Όλυμπο, ταξίδεψε μέσω Πιερίας και Ημαθίας πριν φτάσει στον Άθω. Αυτό επαναλαμβάνεται από τον Στράβωνα στα Γεωγραφικά του. Μολαταύτα, τα αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν ότι η επαφή των Μυκηναίων με το εσωτερικό της Μακεδονίας ή η διείσδυσή τους σε αυτό άρχισε πιθανώς από τις αρχές του 14ου αιώνα π.Χ.

Στο έργο του A History of Macedonia (Ιστορία της Μακεδονίας), ο Νίκολας Χάμοντ ανακατασκεύασε τις πρώτες φάσεις της μακεδονικής ιστορίας με βάση την ερμηνεία που έδωσε σε μεταγενέστερες λογοτεχνικές αναφορές και αρχαιολογικές ανασκαφές στην περιοχή της Μακεδονίας. Σύμφωνα με τον Χάμοντ, οι Μακεδόνες λείπουν από τις πρώιμες ιστορικές αναφορές, επειδή ζούσαν στα ορεινά της Ορεστίδας πριν από τη γεωμετρική εποχή, έχοντας προέλθει από την ίδια (πρωτοελληνική) πληθυσμιακή δεξαμενή που παρήγαγε άλλα ελληνικά φύλα. Τα μακεδονικά φύλα μετακινήθηκαν στη συνέχεια από την Ορεστίδα στον άνω Αλιάκμονα προς τα Πιέρια όρη στον κάτω Αλιάκμονα λόγω της πίεσης των Μολοσσών, μιας συγγενικής φυλής που είχε μεταναστεύσει στην Ορεστίδα από την Πελαγονία. Στο νέο τους σπίτι στην Πιερία, βόρεια του Ολύμπου, τα μακεδονικά φύλα αναμείχθηκαν με τους πρωτοδωριείς. Αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει τις παραδόσεις που τοποθετούσαν τον ομώνυμο ιδρυτή, τον Μακεδόνα, κοντά στην Πιερία και τον Όλυμπο. Ορισμένες παραδόσεις τοποθετούσαν την πατρίδα των Δωριέων στην οροσειρά της Πίνδου στη δυτική Θεσσαλία, ενώ ο Ηρόδοτος την έσπρωξε βορειότερα στη μακεδονική Πίνδο και ισχυρίστηκε ότι οι Έλληνες εκεί αναφέρονταν ως Μακεδνοί και στη συνέχεια ως Δωριείς. Στην παραδοσιακή ιστοριογραφία υπάρχει επίσης μια διαφορετική θεωρία της νότιας πατρίδας. Ο Άρνολντ Τόινμπι υποστήριξε ότι οι Μακεδόνες μετανάστευσαν από την κεντρική Ελλάδα βόρεια προς τη Μακεδονία, τοποθετώντας τη δωρική πατρίδα στη Φθιώτιδα και επικαλούμενος τις παραδόσεις αδελφοσύνης μεταξύ Μακεδόνων και Μαγνήτων.

Ταυτότητα

Οι Πέρσες αποκαλούσαν τους Μακεδόνες ως Yaunā takabarā (Περσικά: 𐎹𐎢𐎴𐎠𐏐𐎫𐎣𐎲𐎼𐎠), δηλαδή «Ίωνες με καπέλα σαν ασπίδες», αναφερόμενοι στην εθνική κεφαλίδα «καυσία».

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι Μακεδόνες είναι Δωρικό φύλο, το οποίο αρχικά κατοικούσε στην Πίνδο. Οι Αργεάδες, απέδιδαν την καταγωγή τους στον πρώτο μυθικό βασιλιά του Άργους, Τήμενο.

Το 504 ή 460 π.Χ στους Ολυμπιακούς αγώνες – που μέχρι τότε κατά κύριο λόγο δεν επιτρεπόταν να λάβουν μέρος οι Μακεδόνες – ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αλέξανδρος Α΄ ως γνωστόν απέδειξε στους Ελλανοδίκες την ελληνική καταγωγή του. Από τότε και στο εξής οι Μακεδόνες ήταν επιλέξιμοι να συμμετάσχουν στους αγώνες κανονικά, συμπεριλαμβανομένου του Αρχέλαου Α΄ το 408 π.Χ. όταν αγωνίσθηκε στην αρματοδρομία και πήρε το χρυσό μετάλλιο. Το γεγονός ότι υπήρξαν διαμαρτυρίες από άλλους ανταγωνιστές υποδηλώνει ότι η γενεαλογία των Αργεαδών απείχε πολύ από την επικρατούσα γνώση. Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι τα αρνητικά συναισθήματα προς τον Μακεδόνα βασιλιά πήγαζαν από εκδικητικότητα λόγω της στάσης που κράτησε στους Περσικούς Πολέμους.

Ως Βόρειοι Έλληνες, οι Μακεδόνες είχαν διατηρήσει έναν πιο αρχαϊκό τρόπο ζωής από εκείνους που ζούσαν στα νότια μέρη της Ελλάδας. Σύμφωνα με τον Μιλτιάδη Χατζόπουλο, κατά την αρχαιότητα η διάκριση και η αντιπαραβολή Μακεδόνων και των υπολοίπων Ελλήνων παρέμενε απο αδιάφορη έως ανύπαρκτη όσο αποτελούσε θέμα απλώς εθνολογικού ενδιαφέροντος· εμφανίστηκε μόλις οι Μακεδόνες προσπάθησαν να αναμιχθούν στα πολιτικά πράγματα της νοτίου Ελλάδας και εκφράστηκε απο τους Αθηναίους και έχασε σχεδόν κάθε σημασία μετά τη Ρωμαϊκή κατάκτηση, που τερμάτισε τον ανεξάρτητο ελληνικό πολιτικό βίο. Στο εσωτερικό της Ρωμαϊκής επαρχίας της Μακεδονίας η Μακεδονική ταυτότητα διασώθηκε στο πλαίσιο ενός κοινού ή έθνους έως τουλάχιστον τις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ.. Στην περίοδο αυτή χρονολογείται η τελευταία μαρτυρία εθνοτικού προσδιορισμού ως «Μακεδόνα». Οι διοικητικές μεταβολές που ακολούθησαν κατέστησαν ασαφή τα όρια της «Μακεδονίας» με αποτέλεσμα στις αρχές του 9ου αιώνα το θέμα Μακεδονίας να βρίσκεται στη σημερινή Θράκη.

Μυθολογία

Σύμφωνα με την αρχαία ελληνική μυθολογία, γενάρχης των Μακεδόνων ήταν ο Μακεδνός. Ο Ησίοδος είχε καταγράψει πως ο Μακεδνός ήταν γιος του Δία και της Θυίας, της κόρης του Δευκαλίωνα και της Πύρρας. Ο Ελλάνικος αργότερα θεωρεί τον Μακεδόνα γιο του Αιόλου και εγγονό του Έλληνα, του μυθικού γενάρχη των Ελλήνων.

Δείτε επίσης

• Βασίλειο της Μακεδονίας
• Περιοχές της αρχαίας Ελλάδας

Βιβλιογραφία

• Bryant, Joseph M. (1996). Moral Codes and Social Structure in Ancient Greece: A Sociology of Greek Ethics from Homer to the Epicureans and Stoics. Albany, NY: State University of New York Press. ISBN 0-7914-3042-1. 
• Cawkwell, George (1978). Philip of Macedon. London, UK: Faber & Faber. ISBN 0-571-10958-6. 
• Chamoux, François (2002). Hellenistic Civilization. Oxford, UK: Blackwell Publishing. ISBN 0-631-22241-3. 
• Engels, Johannes (2010). «Macedonians and Greeks». Στο: Roisman, Joseph· Worthington, Ian, επιμ. A Companion to Ancient Macedonia. Oxford, Chichester, & Malden: Wiley-Blackwell. σελίδες 81–98. ISBN 978-1-4051-7936-2. 
• Errington, Robert Malcolm (1990). A History of Macedonia. Berkeley and Los Angeles, CA: University of California Press. ISBN 0-520-06319-8. 
• Fine, John Van Antwerp (1983). The Ancient Greeks: A Critical History. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 0-674-03314-0. 
• Hall, Jonathan M. (2000). Ethnic Identity in Greek Antiquity. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-78999-0. 
• Hamilton, J. R. (1974) [1973]. Alexander the Great. Pittsburgh, Pennsylvania: University of Pittsburgh Press. ISBN 0-8229-6084-2. 
• Hammond, Nicholas Geoffrey Lemprière (1989). The Macedonian State: Origins, Institutions, and History. Oxford, UK: Clarendon Press. ISBN 0-19-814883-6. 
• Hammond, Nicholas Geoffrey Lemprière (1993). Studies concerning Epirus and Macedonia before Alexander. Amsterdam, The Netherlands: Hakkert. ISBN 9789025610500. 
• Hammond, Nicholas Geoffrey Lemprière (2001). Collected Studies: Further Studies on Various Topics. Amsterdam, The Netherlands: Hakkert. 
• Hatzopoulos, M. B. (2011a). «Macedonian studies». Στο: Lane Fox, Robin J., επιμ. Brill's Companion to Ancient Macedon. Studies in the Archaeology and History of Macedon, 650 BC-300 AD. Leiden: Brill. σελίδες 35-42. 
• Hatzopoulos, M. B. (2011b). «Macedonia and Macedonians». Στο: Lane Fox, Robin J., επιμ. Brill's Companion to Ancient Macedon. Studies in the Archaeology and History of Macedon, 650 BC-300 AD. Leiden: Brill. σελίδες 41-49. 
• Hatzopoulos, M. B. (2011c). «Macedonians and other Greeks». Στο: Lane Fox, Robin J., επιμ. Brill's Companion to Ancient Macedon. Studies in the Archaeology and History of Macedon, 650 BC-300 AD. Leiden: Brill. σελίδες 51-78. 
• Hornblower, Simon (2008). 2: Greek Identity in the Archaic and Classical Periods (στα Zacharia). 
• Joint Association of Classical Teachers (1984). The World of Athens: An Introduction to Classical Athenian Culture. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-27389-7. 
• Jones, Archer (2001). The Art of War in the Western World. Champaign, Illinois: University of Illinois Press. ISBN 0-252-06966-8. 
• O'Brien, John Maxwell (1994) [1992]. Alexander the Great: The Invisible Enemy - A Biography. New York, New York and London, UK: Routledge (Taylor & Francis). ISBN 0-415-10617-6. 
• Osborne, Robin (2004). Greek History. New York, New York and London, UK: Routledge. ISBN 0-415-31717-7. 
• Perlman, Samuel (1973). Philip and Athens. Cambridge, UK: Heffer. ISBN 0-85270-076-8. 
• Starr, Chester G. (1991). A History of the Ancient World. New York, New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-506628-6. 
• Toynbee, Arnold Joseph (1981). The Greeks and Their Heritages. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 9780192152565. 
• Worthington, Ian (2014a) [2004]. Alexander the Great: Man and God. New York, NY: Routledge. ISBN 978-1-317-86644-2. 
• Worthington, Ian (2008). Philip II of Macedonia. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 978-0-300-12079-0.