Αρχαίοι αιγυπτιακοί μύθοι για τη δημιουργία
Οι αρχαίοι αιγυπτιακοί μύθοι για τη δημιουργία είναι οι αναφορές της αρχαίας Αιγύπτου για τη δημιουργία του κόσμου. Τα Κείμενα των Πυραμίδων, διακοσμήσεις και κείμενα στους τοίχους των τάφων, που χρονολογούνται στο Παλαιό Βασίλειο (2780 – 2250 π.Χ.) μας έχουν δώσει τις περισσότερες από τις πληροφορίες μας για τους πρώτους αιγυπτιακούς μύθους για τη δημιουργία[1]. Οι μύθοι αυτοί επίσης αποτελούν τις πιο παλιές θρησκευτικές συλλογές του κόσμου[2]. Ο αρχαίοι Αιγύπτιοι είχαν πολλούς θεούς-δημιουργούς και σχετικούς μύθους. Έτσι, ο κόσμος και ειδικότερα η Αίγυπτος, δημιουργήθηκε με διαφορετικούς τρόπους ανάλογα με τα διαφορετικά μέρη της χώρας[3].
Σε όλους αυτούς τους μύθους, λέγεται ότι ο κόσμος αναδύθηκε από μία άπειρη χωρίς ζωή θάλασσα όταν ο ήλιος ανέτειλε για πρώτη φορά, σε μια απόμακρη περίοδο γνωστή ως zp tpj (που μεταγράφεται κάποιες φορές ως Ζεπ Τέπι), "η πρώτη εμφάνιση / φορά"[4]. Διαφορετικοί μύθοι αποδίδουν τη δημιουργία σε διαφορετικές θεότητες: η ομάδα των οκτώ αρχέγονων θεοτήτων που ονομάζεται Ογδοάδα, ο αυτό-γεννημένος θεός Πτα, και ο μυστηριώδης υπερβατικός θεός Ατούμ. Ενώ αυτές οι κοσμογονίες είναι αντίθετες σε ένα βαθμό η μία με την άλλη, από άλλη άποψη είναι συμπληρωματικές, ως διαφορετικές απόψεις της Αιγυπτιακής κατανόησης της δημιουργίας.
Κοινά στοιχεία Επεξεργασία
Οι διάφοροι μύθοι για τη δημιουργία έχουν κάποια κοινά στοιχεία. Όλοι διατυπώνουν την άποψη ότι ο κόσμος αναδύθηκε από τα χωρίς ζωή νερά του χάους, που ονομάζονται (τα προσωποποιεί η θεά) Νουν. Περιλαμβάνουν επίσης τον σε σχήμα πυραμίδας λοφίσκο που ονομάζεται μπενμπέν, ο οποίος λοφίσκος ήταν το πρώτο πράγμα που αναδύθηκε από τα νερά. Για τα στοιχεία αυτά πιθανόν η έμπνευση προήρθε από την ετήσια πλημμύρα του Νείλου, όπου τα νερά που υποχωρούσαν μετά το τέλος της άφηναν γόνιμο έδαφος, και οι Αιγύπτιοι ίσως εξίσωσαν αυτό με την εμφάνιση της ζωής για πρώτη φορά από το αρχέγονο χάος. Η εικόνα του λοφίσκου της πυραμίδας ίσως είναι η εικόνα των λόφων της γης που αναδύονται καθώς υποχωρούν τα νερά[5].
Ο ήλιος ήταν επίσης πολύ στενά συνδεδεμένος με τη δημιουργία, και λέγεται ότι ανέτειλε για πρώτη φορά από τον λόφο, ως ο θεός-ήλιος Ρα ή με τη μορφή του θεού Κεπρί, ο οποίος αντιπροσωπεύει τον ήλιο που ανατέλλει[6]. Υπήρχαν και άλλες πολλές εκδοχές για την εμφάνιση του ήλιου, και λέγεται ότι αναδύθηκε κατευθείαν από τον λόφο ή από ένα λουλούδι λωτού (λουλούδι νούφαρου Nelumbo nucifera) που μεγάλωνε στον λόφο, με τη μορφή ερωδιού, γερακιού, σκαραβαίου, ή νεαρού παιδιού[6][7].
Κοσμολογίες Επεξεργασία
Οι διαφορετικοί μύθοι για τη δημιουργία συνδεόταν ο καθένας με τη λατρεία ενός συγκεκριμένου θεού σε καθεμία από τις μεγάλες πόλεις της Αιγύπτου: Ερμούπολις, Ηλιούπολις, Μέμφις και Θήβες[8]. Σε ένα βαθμό οι μύθοι αυτοί είναι αντικρουόμενοι, αλλά αντιπροσωπεύουν επίσης διαφορετικές απόψεις της διαδικασίας της δημιουργίας[9].
Ερμούπολις Επεξεργασία
Ο μύθος για τη δημιουργία που ήταν διαδεδομένος στην Ερμούπολι ήταν επικεντρωμένος στη φύση του σύμπαντος πριν τη δημιουργία του κόσμου. Οι εγγενείς ιδιότητες των αρχέγονων νερών αντιπροσωπεύονταν από μια ομάδα οκτώ θεών, την Ογδοάδα της Ερμουπόλεως. Ο θεός Νουτ και το θηλυκό αντίστοιχό του Ναουνέτ αντιπροσωπεύουν τα ίδια τα αρχέγονα νερά. Ο θεός Χε και το ζευγάρι του Χεκέτ αντιπροσωπεύουν την άπειρη έκταση των νερών. Ο Κουκ και η Κουκέτ τη σκοτεινότητα στα νερά και τέλος ο Άμων και η Αμουνέτ αντιπροσωπεύουν την κρυφή και άγνωστη φύση των νερών, σε αντίθεση με τον απτό κόσμο που ζούνε οι άνθρωποι. Τα αρχέγονα νερά ήταν τα ίδια μέρος της διαδικασίας της δημιουργίας και συνεπώς οι θεότητες που τα αντιπροσωπεύουν μπορούσαν να ειδωθούν ως δημιουργοί θεοί[9]. Σύμφωνα με τον μύθο, οι οκτώ θεοί διαχωρίζονταν αρχικά σε αρσενικές και θηλυκές ομάδες[10]. Απεικονίζονταν συμβολικά ως θαλάσσια πλάσματα καθώς ζούσαν στο νερό: οι αρσενικοί θεοί απεικονίζονταν ως βάτραχοι και οι θηλυκοί ως φίδια[11]. Τελικά οι δύο αυτές ομάδες ενώθηκαν, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα μεγάλη αναταραχή από την οποία βγήκε ο πυραμοειδής λοφίσκος. Από αυτόν αναδύθηκε ο ήλιος, που ανέβηκε στον ουρανό για να φωτίζει τον κόσμο[12].
Ηλιούπολις Επεξεργασία
Στην Ηλιούπολι, η δημιουργία αποδιδόταν στον Ατούμ, μια θεότητα που σχετιζόταν στενά με τον Ρα, που λέγεται ότι υπήρχε στα νερά της Νουν σαν ανενεργό ον έτοιμο για ύπαρξη. Ο Ατούμ ήταν θεός που γεννήθηκε μόνος του, η πηγή όλων των στοιχείων και δυνάμεων του σύμπαντος, και ο μύθος της Ηλιουπόλεως περιγράφει τη διαδικασία κατά την οποία «εξελίχθηκε» από ένα μοναδικό ον στην ποικιλομορφία όλων των στοιχείων[13][14]. Η διαδικασία αυτή άρχισε όταν ο Ατούμ εμφανίστηκε στον λόφο και έφτιαξε τον θεό του αέρα Σου και την αδελφή του Τεφνούτ[15], η ύπαρξη των οποίων αντιπροσωπεύει την εμφάνιση ενός κενού χώρου ανάμεσα στα νερά[16]. Για να εξηγήσει πώς το έκανε αυτό ο Ατούμ, ο μύθος χρησιμοποιεί τη μεταφορά του αυνανισμού, με το χέρι που χρησιμοποίησε να αντιπροσωπεύει την εγγενή θηλυκή αρχή μέσα του[17]. Λέγεται επίσης ότι "φτερνίστηκε" και "έφτυσε" για να δημιουργήσει τον Σου και την Τεφνούτ, μια μεταφορά που προήρθε από λογοπαίγνιο από τα ονόματά τους[18]. Κατόπιν, ο Σου και η Τεφνούτ ζευγάρωσαν για να φτιάξουν τον θεό προσωποποίηση της γης Γκεμπ και τη θεά προσωποποίηση του ουρανού Νουτ, οι οποίοι καθόριζαν τα όρια του κόσμου[19]. Ο Γκεμπ και η Νουτ έκαναν τέσσερα παιδιά, που αντιπροσωπεύουν τις δυνάμεις της ζωής: τον Όσιρι, τον θεό της γονιμότητας και της αναγέννησης, την Ίσιδα τη θεά της μητρότητας, τον Σετ, τον θεό του χάους, και τη Νέφθυς, το θηλυκό συμπλήρωμα του Σετ. Οι εννιά θεοί θεολογικά ομαδοποιήθηκαν ως η Εννεάδα, αλλά οι οκτώ θεοί και όλα τα πράγματα στον κόσμο τελικά θεωρούνταν ως «επεκτάσεις» του Ατούμ[20][21].
Μέμφις Επεξεργασία
Η εκδοχή της Μέμφιδος για τη δημιουργία είχε ως επίκεντρο των Πτα, ο οποίος ήταν ο προστάτης θεός των τεχνιτών. Ως τέτοιος, αντιπροσώπευε την ικανότητα των τεχνιτών να οραματίζονται ένα τελικό προϊόν, και να διαμορφώνουν τις πρώτες ύλες για να φτιάξουν αυτό το προϊόν. Η θεολογία της Μέμφιδος περιγράφει ότι ο Πτα έφτιαξε τον κόσμο με παρόμοιο τρόπο[22]. Αυτή, αντίθετα από τις άλλες εκδοχές, δεν ήταν μια φυσική αλλά μια νοητική δημιουργία του κόσμου και του μυαλού του θεού[23]. Οι ιδέες που αναπτύχτηκαν στην καρδιά (που θεωρούνταν από τους Αιγύπτιους ως η έδρα της ανθρώπινης σκέψης) του Πτα, πήραν μορφή όταν τις ονομάτισε με τη γλώσσα του. Με το να πει αυτά τα ονόματα, ο Πτα δημιούργησε τους θεούς και όλα τα άλλα πράγματα[24].
Ο Μεμφιτικός μύθος για τη δημιουργία συνυπήρχε με εκείνον της Ηλιουπόλεως, καθώς η δημιουργική σκέψη και λόγος του Πτα πιστευόταν ότι δημιούργησαν τον Ατούμ και την Εννεάδα[25]. Ο Πτα σχετιζόταν επίσης με τον θεό Τατενέν, τον θεό που προσωποποιούσε τον πυραμοειδή λοφίσκο[24].
Θήβες Επεξεργασία
Η Θηβαϊκή θεολογία υποστήριζε ότι ο Άμμων δεν ήταν απλά μέλος της Ογδοάδας, αλλά η κρυμμένη δύναμη πίσω από όλα τα πράγματα. Υπάρχει μια ενοποίηση όλων των εννοιών της δημιουργίας στην προσωπικότητα του Άμμωνα, μια σύνθεση που τονίζει ότι ο Άμμωνας υπερκεράζει όλες τις άλλες θεότητες στο ότι είναι "πέρα από τον ουρανό και πιο κάτω από των Κάτω Κόσμο "[26]. Ένας μύθος των Θηβών συνέδεε την πράξη της δημιουργίας του Άμμωνα με το κάλεσμα μιας χήνας, η οποία έσπασε την ακινησία των αρχέγονων νερών και προκάλεσε τη δημιουργία της Ογδοάδας και της Εννεάδας[27]. Ο Άμμωνας ήταν ξεχωριστά από τον κόσμο, και η πραγματική του φύση ήταν κρυμμένη ακόμα και από τους άλλους θεούς. Ταυτόχρονα όμως, επειδή ήταν η απόλυτη πηγή της δημιουργίας, όλοι οι θεοί, συμπεριλαμβανομένων και των άλλων δημιουργών θεών, ήταν στην πραγματικότητα απλά εκφάνσεις του Άμμωνα. Ο Άμμων τελικά έγινε ο υπέρτατος θεός του Αιγυπτιακού Πάνθεου εξαιτίας αυτής της πεποίθησης[28].
Ο Άμμωνας είναι συνώνυμος με την ανάπτυξη των Θηβών ως μεγάλη θρησκευτική πρωτεύουσα. Αλλά είναι η περίστυλες αίθουσες, οβελίσκοι, κολοσσιαία αγάλματα, ανάγλυφες και επιγραφές ιερογλυφικών στους ναούς των Θηβών που βλέπουμε για να συλλάβουμε την πραγματική εντύπωση που προκαλεί η υπεροχή του Άμμωνα. Οι Θήβες θεωρούνταν ότι ήταν ο τόπος όπου αναδύθηκε ο αρχέγονος λόφος της δημιουργίας στην αρχή του χρόνου[29].
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Leeming, David Adams (2010). Creation Myths of the World. Santa Barbaro: ABC-CLIO. σελ. 102. ISBN 978-1-59884-174-9.
- ↑ Hart, George (2004). Egyptian Myths. Austin, Texas: University of Texas. σελ. 9. ISBN 0-292-72076-9.
- ↑ M.V., Seton-Williams (1999). Egyptian Legends and Stories. U.S.A: Barnes & Noble Publishing. σελ. 6. ISBN 0-7607-1187-9.
- ↑ Allen, James P. (2000). Middle Egyptian: An Introduction to the Language and Culture of Hieroglyphs. Cambridge University Press. σελ. 466. ISBN 0-521-77483-7.
- ↑ Fleming, Fergus· Alan Lothian (1997). The Way to Eternity: Egyptian Myth. Amsterdam: Duncan Baird Publishers. σελίδες 24, 27, 30. ISBN 0-7054-3503-2.
- ↑ 6,0 6,1 Allen, Middle Egyptian, p. 144.
- ↑ Wilkinson, Richard H. (2003). The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson. σελίδες 206–207. ISBN 0-500-05120-8.
- ↑ Fleming and Lothian, Way to Eternity, pp. 24-28.
- ↑ 9,0 9,1 Allen, Middle Egyptian, p. 126.
- ↑ Fleming and Lothian, Way to Eternity, p. 27.
- ↑ Wilkinson, Complete Gods and Goddesses, p. 78.
- ↑ Fleming and Lothian, Way to Eternity, pp. 27-28.
- ↑ Allen, Middle Egyptian, p. 143–145.
- ↑ Wilkinson, Complete Gods and Goddesses, pp. 99-100.
- ↑ Fleming and Lothian, Way to Eternity, p. 24.
- ↑ Allen, Middle Egyptian, p. 145.
- ↑ Wilkinson, Complete Gods and Goddesses, pp. 18, 99.
- ↑ Allen, Middle Egyptian, p. 143.
- ↑ Allen, Middle Egyptian, p. 44.
- ↑ Allen, Middle Egyptian, pp. 144-145.
- ↑ Wilkinson, Complete Gods and Goddesses, p. 99.
- ↑ Allen, Middle Egyptian, pp.172-173.
- ↑ Seton-Williams, Egyptian Legends and Stories, p.13
- ↑ 24,0 24,1 Fleming and Lothian, Way to Eternity, p. 25.
- ↑ Allen, Middle Egyptian, p. 172.
- ↑ Hart, Egyptian Myths, p.22
- ↑ Fleming and Lothian, Way to Eternity, pp. 28-29.
- ↑ Allen, Middle Egyptian, pp.182-183.
- ↑ Hart, Egyptian Myths, pp.22-24