Βικιπαίδεια

Βαντζέλ Μέκσι

Αλβανός γιατρός, συγγραφέας και μεταφραστής

Ο 'Ευάγγελος Μέξης (1770–1821) ήταν Έλληνας γιατρός, συγγραφέας και μεταφραστής. Προσωπικός γιατρός του Αλή Πασά, Αλβανού κυβερνήτη του 19ου αιώνα του Πασαλικιού των Ιωαννίνων, ο Μέξης εργάστηκε για την πρώτη μετάφραση της Καινής Διαθήκης στα Αλβανικά με τη βοήθεια και χορηγία της Βρετανικής και Ξένης Βιβλικής Εταιρείας (BFBS). Ο Μέξης δεν έζησε για να δει τη δημοσίευση του έργου του, η οποία εποπτεύτηκε από τον Γρηγόριο Δ' της Αθήνας. Ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας, μίας μυστικής οργάνωσης με σκοπό την ίδρυση ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, ο Μέξης ένωσε τους Έλληνες στην πολιορκία της Τριπολίτσας κατά τον πόλεμο της ανεξαρτησίας τους ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και πέθανε λίγο αργότερα. Εκτός από την αξία του για τους Αλβανούς χριστιανούς, οι οποίοι θα μπορούσαν για πρώτη φορά να διαβάσουν τα Ευαγγέλια στη δική τους γλώσσα, το έργο του Μέξη προχώρησε τη μελέτη των γραπτών αλβανικών και ειδικότερα επηρέασε το έργο γλωσσολόγων και φιλολόγων του 19ου αιώνα, όπως ο Γιόζεφ Ρίτερ φον Ξυλάντερ, Αυγούστος Σλάιχερ και Γιόχαν Γκέοργκ φον Χαν. Οι σπουδές τους για την αλβανική γλώσσα επηρεάστηκαν σημαντικά από τη μετάφραση της Βίβλου του Μέξη.

Βαντζέλ Μέκσι
Γέννηση30 Νοεμβρίου 1770
Λάμποβο
Θάνατος1821
Τρίπολη
Επάγγελμα/
ιδιότητες		γλωσσολόγος, μεταφραστής και μεταφραστής της Βίβλου
ΥπηκοότηταΑλβανία
δεδομένα (π • σ • ε )

Πρώιμη ζωή Επεξεργασία

Ο Μέξης γεννήθηκε το 1770 στο Λάμποβο, ένα χωριό κοντά στο Αργυρόκαστρο, και παρακολούθησε δευτεροβάθμιες σπουδές στα Ιωάννινα, τότε σημαντικό Οθωμανικό επαρχιακό κέντρο (τώρα μέρος της Ελλάδας). [1] Η πρώτη του απασχόληση ήταν ως λαϊκός γιατρός στην αυλή του Αλή Πασά, του Αλβανού κυβερνήτη του Πασαλικίου των Ιωαννίνων, μία θέση που κατείχε μέχρι το 1803. Οπλισμένος με μία συστατική επιστολή από τον Αλή Πασά, ο Μέξη έγινε δεκτός στο Πανεπιστήμιο της Νάπολης στην Ιταλία, όπου σπούδασε ιατρική υπό τον Δρ. Νικόλα Ακούτο και άσκησε την ιατρική σε ένα νοσοκομείο που διοικούνταν από την ενορία του Σαν Τζιοβάνι α Καρμπόναρα. [2] Αφού ολοκλήρωσε τις σπουδές του το 1808, ο Μέξης επέστρεψε στα Γιάννενα και για άλλη μία φορά υπηρέτησε στην αυλή του Αλή Πασά, αυτή τη φορά ως ένας από τους τέσσερις γιατρούς του. Οι συνάδελφοί του ήταν ο Δρ. Μεταξάς (πτυχίο ιατρικής από το Πανεπιστήμιο του Παρισιού ), ο Δρ. Σακελλαρίου (πτυχίο ιατρικής από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης ) και ο Δρ. Λουκάς Βάγιας (αδελφός του Θανάση Βάγια, με πτυχίο ιατρικής από Πανεπιστήμιο της Λειψίας). [3]

Φιλολογική δραστηριότητα Επεξεργασία

Αφού έχασε την εύνοια του Αλή Πασά, για άγνωστους λόγους, ο Μέξης έφυγε από την αυλή του το 1810 για να ταξιδέψει στην Ευρώπη.[1] Κατά τη διάρκεια μίας σύντομης διαμονής στη Βενετία άρχισε να ενδιαφέρεται για το αλβανικό αλφάβητο και τη γραμματική. Δημοσίευσε δύο μεταφράσεις στα Αλβανικά το 1814 και οι δύο τώρα χαμένες, μία εκ των οποίων ήταν θρησκευτικό έργο του Αββά Κλωντ Φλερύ (1640-1723).[4]

Ο Μέξης έγραψε επίσης μία γραμματική της αλβανικής γλώσσας στα Αλβανικά [5] Έχει επίσης χαθεί, αλλά αναφέρεται σε πολλές επιστολές που αναφέρουν το έργο του Μέξη ως Αλβανού φιλόλογου που γράφτηκαν από τον Ρόμπερτ Πίνκερτον στους ανωτέρους του στη Βρετανική και Ξένη Βιβλική Εταιρεία (BFBS), ο οποίος στη συνέχεια χρηματοδότησε τη μετάφραση της Καινής Διαθήκης στα Αλβανικά. Το έργο πρέπει να έχει γραφτεί πριν από το 1819 και μπορεί να είναι είτε η πρώτη αλβανική γραμματική είτε η δεύτερη, μετά από αυτή του Ιωάννη Ευστράτιο Βυθκουκιάρη, δεν είναι γνωστό ποια δημοσιεύθηκε πρώτη.[4]

Σε αυτήν την περίοδο ο Μέξης δημιούργησε επίσης ένα νέο αλβανικό αλφάβητο, εξορθολογίζοντας και ενοποιώντας τα πολλά διαφορετικά προϋπάρχοντα αλφάβητα, [6] χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό ελληνικών και λατινικών χαρακτήρων. Χρησιμοποιώντας το νέο του αλφάβητο, έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο Ορθογραφία της Αλβανικής γλώσσας, (αλβανικά: Drejtshkrimi i gjuhës shqipe‎‎).

Μετάφραση της Καινής Διαθήκης Επεξεργασία

Ο Πίνκερτον, ο οποίος το 1816 ήταν εκπρόσωπος του BFBS στη Μόσχα, είχε συναντηθεί εκείνο το έτος με μία κοινότητα Αλβανών στη Βιέννη, τότε πρωτεύουσα της αυστριακής αυτοκρατορίας. Τον διαβεβαίωσαν ότι ήταν δυνατή η μετάφραση της Καινής Διαθήκης στα Αλβανικά. [7] Σε μία επιστολή προς τους προϊσταμένους του στο BFBS, με ημερομηνία 28 Αυγούστου 1816, ο Πίνκερτον έγραψε ότι το αλβανικό έθνος κατείχε ένα μεγάλο μέρος της αρχαίας Ιλλυρίας, ότι μιλούσαν μία γλώσσα εντελώς διαφορετική από τη σλαβική, την τουρκική, την ελληνική ή τη λατινική, και ότι για τους Αλβανούς Ορθόδοξους η λειτουργία απαγγελόταν στα ελληνικά, μία γλώσσα που οι πιστοί και ακόμη και μερικοί από τους ιερείς δεν κατάλαβαν. Σύμφωνα με τον Πίνκερτον, η μετάφραση θα μπορούσε να γίνει από έναν ή περισσότερους Αλβανούς από τα νησιά του Ιονίου υπό την επίβλεψη ενός Αλβανού επισκόπου.

Το 1819, προφανώς με την ευλογία των ανωτέρων του στο BFBS, ο Πίνκερτον συναντήθηκε με τον Μέξη (αναφερόμενος ως Evangelos Mexicos - Ευάγγελος Μεξικός) [8] στην Κωνσταντινούπολη. [9] Ο Μέξης, ο οποίος ήταν τότε δάσκαλος στις Σέρρες, είχε προταθεί στον Πίνκερτον λόγω του αλβανικού γραμματικού βιβλίου του.[7] Ο Πίνκερτον αναφέρεται, επίσης, σε μία από τις επιστολές του στο BFBS ότι ο Μέξης είχε καλή φήμη στην Αλβανική κοινότητα, την Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία και από τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε.[5] Ο Γρηγόριος, σύμφωνα με τον Πίνκερτον, προσφέρθηκε επίσης, να βρει δύο κατάλληλους κληρικούς για να βοηθήσει τον Μέξι στην προσπάθειά του. Τέλος, ο Πίνκερτον πρότεινε να χρησιμοποιηθεί το ελληνικό αλφάβητο, ως το πιο κατάλληλο για την αλβανική γλώσσα. Στις 19 Οκτωβρίου 1819, οι Πίνκερτον και Μέξι σύνηψαν συμβόλαιο για τη μετάφραση της Καινής Διαθήκης στα Αλβανικά για λογαριασμό της οργάνωσης. Συμφωνήθηκε ότι η Βίβλος θα έπρεπε να μεταφραστεί στην αλβανική διάλεκτο των Ιωαννίνων. Ο Μέξι ολοκλήρωσε το έργο σε δύο χρόνια,[10] δέκα μήνες νωρίτερα από την προθεσμία του συμβολαίου.[11]

Στις αρχές του 1821 ο κύριος Λιβς του BFBS επισκέφθηκε τη Θεσσαλονίκη για να επιβλέψει τη μετάφραση. Στις 8 Φεβρουαρίου 1821 έγραψε ότι το έργο είχε ολοκληρωθεί και ότι η μόνη εκκρεμή εργασία ήταν η τελική αναθεώρηση από ένα αρμόδιο άτομο, στο οποίο είχε ήδη ανατεθεί στην εργασία.[12] Το 1822 το αναθεωρημένο χειρόγραφο στάλθηκε στη Μάλτα για εκτύπωση και το 1823, ο Λιβς έστειλε από τη Μάλτα στον εκπρόσωπο της Κοινωνίας στην Κέρκυρα το πρώτο αντίγραφο μίας τυπωμένης Καινής Διαθήκης στα Αλβανικά. Εν τω μεταξύ, η Καινή Διαθήκη είχε μία τελική αναθεώρηση που πραγματοποιήθηκε από τον Αρχιμανδρίτη της Εύβοιας, τον Γρηγόριο Αργυροκαστρίτη, έναν Αλβανό που στη συνέχεια έγινε Αρχιεπίσκοπος Γρηγόριος IV της Αθήνας. Ο Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος πρότεινε να εκτυπωθεί η Βίβλος σε μία μεγάλη γραμματοσειρά σε δύο στήλες, η μία στα Αλβανικά και η άλλη στα Νέα Ελληνικά, γιατί οι Αλβανοί προτιμούν να διαβάζουν τη Νέα Ελληνική από την Ελληνιστική Κοινή.[13]

Στις 16 Μαρτίου 1824, ο κ. Λόουντς, γραμματέας του BFBS στην Κέρκυρα, έστειλε μία επιστολή στην Εταιρεία, στην οποία ανέφερε ότι το ποσό που καταβλήθηκε στον Μέξη για το έργο του ήταν 6.000 piastras και ότι ο Αρχιμανδρίτης Γρηγόριος πληρώθηκε 60 κορώνες.[13] Στις 5 Σεπτεμβρίου 1824 το Ευαγγέλιο κατά Ματθαίον δημοσιεύθηκε στα Αλβανικά. Σύμφωνα με τις επιστολές του Λόοντς, η αλβανική κοινότητα του Μεσολογγίου ήταν πολύ ενθουσιασμένη όταν στη λειτουργία ειπώθηκε ένα κομμάτι από τον Άγιο Ματθαίο, καθώς από τη στιγμή της μετάφρασης του ήταν ανυπόμονοι να το ακούσουν στα Αλβανικά.[14] Τον Ιούλιο του 1827 η μορφή με την οποία τα πρώτα 500 Αντίγραφα της Καινής Διαθήκης έπρεπε να δεθούν αποφασίστηκε στο Λονδίνο. [15] Ολόκληρη η έκδοση ανήλθε σε 2.000 αντίγραφα.[16]

Αν και η έκδοση της Καινής Διαθήκης του Αργυροκαστρίτη γράφτηκε στα Αλβανικά, χρησιμοποίησε το ελληνικό αλφάβητο.[17] Δεν είναι γνωστό ποιο αλφάβητο χρησιμοποίησε ο Μέξης στο δικό του χειρόγραφο.

Το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης δεν ήταν αντίθετο με το έργο του Μέξη ή της Βιβλικής Εταιρείας εκείνη την εποχή. Αντίθετα, για τη μετάφραση οι Βρετανοί ιεραπόστολοι ζήτησαν με επιτυχία τη βοήθεια του Γρηγορίου Ε' και πήραν τη βοήθεια ενός Ορθόδοξου επισκόπου, του Γρηγορίου Αργυροκαστρίτη, για την τελική έκδοση της Καινής Διαθήκης στα Αλβανικά. [9]

Ελληνικός πόλεμος της ανεξαρτησίας Επεξεργασία

Ο Μέξης ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας, [9] μυστική κοινωνία με σκοπό την ανατροπή της οθωμανικής κυριαρχίας στα Βαλκάνια και την ίδρυση ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Όταν ξέσπασε ο Ελληνικός Πόλεμος της Ανεξαρτησίας το 1821, μετά την ολοκλήρωση της μετάφρασής του, ο Μέξης ένωσε τους Έλληνες στην Πολιορκία της Τριπολίτσας. Παρά το ότι υπέφερε από μία σοβαρή περίπτωση πνευμονίας, συνέχισε να εργάζεται ως γιατρός κατά τη διάρκεια του πολέμου. Λέγεται, επίσης, ότι συμμετείχε στις διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στη συμφωνία που πρότεινε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης που επέτρεψε στους Αλβανούς, που υπερασπίζονταν την Τριπολίτσα, να αποχωρήσουν με ασφάλεια,[18] μία συμφωνία που βοήθησε τους Έλληνες να καταλάβουν την πόλη από τους Τούρκους.

Κληρονομιά Επεξεργασία

Ο Μέξης δεν έζησε για να δει τη δημοσίευση της Νέας Διαθήκης το 1827, πέθανε έξι χρόνια νωρίτερα, σε ηλικία περίπου 51 ετών. [9] Η πρώτη έκδοση μίας μετάφρασης της Βίβλοου από τα Ελληνικά σε μια σύγχρονη Βαλκανική γλώσσα, έφτασε τα 2.000 αντίγραφα, ένας τεράστιος αριθμός για την εποχή.[16] Προηγήθηκε της σύγχρονης βουλγαρικής έκδοσης για δύο χρόνια και της ρουμανικής μετάφρασης για είκοσι χρόνια.[19] Μία δεύτερη έκδοση δημοσιεύθηκε το 1858 στην Αθήνα, [20] αλλά καθώς δεν είχε αναθεωρηθεί από κανέναν γηγενή ομιλητή των αλβανικών, ήταν γεμάτη λάθη.

Το έργο του Μέξι ήταν σημαντικό για την ανάπτυξη γραπτών αλβανικών και οι προσπάθειές του ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι έπρεπε να δημιουργηθεί ένα σταθερό αλβανικό αλφάβητο.[16] Η μετάφρασή του χρησίμευσε ως βάση για τις μελέτες του Γιόζεφ Ρίτερ φον Ξυλάντερ για την αλβανική γλώσσα, η οποία αντέκρουσε οριστικά τη θέση ότι η γλώσσα είχε προέλευση ταταρική. Ο φον Ξυλάντερ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο τα αλβανικά είχαν ινδοευρωπαϊκή ρίζα.

Δύο άλλοι διεθνείς μελετητές μελέτησαν επίσης την αλβανική γλώσσα κυρίως με βάση τη μετάφραση της Νέας Διαθήκης από τον Μέξη: ο Αύγουστος Σλάιχερ, ο οποίος δήλωσε ότι η γνώση του για τη σύζευξη των αλβανικών ρημάτων βασίστηκε στο έργο του Μέξη [21] και ο Γιόχαν Γκεοργκ φον Χαν ένας Αυστριακός διπλωμάτης, φιλόλογος και ειδικός στην ιστορία, τη γλώσσα και τον πολιτισμό της Αλβανίας, οι οποίοι μετέφρασαν τη Βίβλο στα γκεγκικά αλβανικά με τη βοήθεια του Κωσταντίνου Χριστοφορίδη.[22]

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 Lloshi, p. 112
  2. ↑ Monti, Gennaro (1941). Rivista d'Albania II: 48–50. 
  3. ↑ Lloshi p. 113
  4. ↑ 4,0 4,1 Kastrati, p. 516
  5. ↑ 5,0 5,1 Lloshi, p. 117
  6. ↑ Meksi (2000), p. 46
  7. ↑ 7,0 7,1 Clayers, p. 181
  8. ↑ Rev. Dr. Pinkerton's Letters, in the "Annual Report of the American Bible Society", pp. 181, 184.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Clayers, p. 182
  10. ↑ Elsie, Robert (1991). «Albanian Literature in Greek Script: The Eighteenth and early Nineteenth Century Orthodox Tradition In Albanian Writing». Byzantine and Modern Greek Studies 15: 20–34. doi:10.1179/byz.1991.15.1.20. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2012-11-03. https://web.archive.org/web/20121103225144/http://www.scribd.com/doc/86997/Albanian-literature-in-Greek-script-?secret_password=&autodown=pdf. Ανακτήθηκε στις 2010-06-20. 
  11. ↑ Lloshi pp. 112–113
  12. ↑ Lloshi p. 118
  13. ↑ 13,0 13,1 Lloshi p. 119
  14. ↑ Lloshi, p. 128
  15. ↑ Lloshi, p. 132
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 Lloshi, p. 142
  17. ↑ Lloshi, p. 23
  18. ↑ Meksi (2000), p. 56
  19. ↑ Kastrati p. 519
  20. ↑ Clayers 183
  21. ↑ Lloshi, pp. 143-144
  22. ↑ Lloshi, p. 144

Πηγές Επεξεργασία

Περαιτέρω ανάγνωση Επεξεργασία

  • Von Xylander, Joseph Ritter (1835). Die Sprache der Albanesen oder Schkipetaren. Andreaische Buchhandlung. σελίδες 292–320. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2010. Die Sprachen den Albanesen. 
  • Schleicher, August (1852). Les langues de l'Europe moderne. Harvard College Library: Ladeange. σελίδες 185–191. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2010. les langues de l'europe moderne schleicher. 


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Βαντζέλ_Μέκσι&oldid=9680586"