Γεώργιος Σακελλάριος

Έλληνας ιατροφιλόσοφος και ποιητής

Ο Γεώργιος Κ. Σακελλάριος (1767-1838) ήταν Έλληνας ιατροφιλόσοφος και ποιητής από την Κοζάνη. Σπούδασε Ιατρική στη Βιέννη στο ελληνικό περιβάλλον της μακεδονικής παροικίας και συνεργάστηκε με τον Ρήγα Βελεστινλή στην έκδοση της, ήδη μεταφρασμένης από τον ίδιο, «Περιηγήσεως του νέου Αναχάρσιδος εις την Ελλάδα». Μετά την επιστροφή του στην πατρίδα, άσκησε το ιατρικό επάγγελμα σε πολλές ελληνικές πόλεις και διατέλεσε ιατρός πολλών αξιωματούχων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, όπως του Ιμπραήμ πασά στο Μπεράτι και του Αλή πασά στα Γιάννενα.

Γεώργιος Σακελλάριος
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Γεώργιος Σακελλάριος (Ελληνικά)
Γέννηση1767
Κοζάνη
Θάνατος25  Οκτωβρίου 1838
Κοζάνη
Χώρα πολιτογράφησηςΟθωμανική Αυτοκρατορία
Ιδιότηταιατρός, συγγραφέας και ποιητής

Βιογραφία Επεξεργασία

1767-1785 Νεανικά χρόνια στην Κοζάνη Επεξεργασία

Γεννήθηκε στην Κοζάνη περίπου το 1765[1], γιος του Κωνσταντίνου Σακελλάριου και της Βοζίτσας. Ο Κωνσταντίνος Σακελλάριος, έμπορος στις παραδουνάβιες πόλεις (Βιέννη, Βουδαπέστη) ήταν απόγονος της οικογένειας Παπαγκίκα, που από το χωριό Χόρμοβο των Ακροκεραύνιων βουνών της Β. Ηπείρου εγκαταστάθηκαν στην Κοζάνη περί το 1646.

Τα πρώτα του γράμματα ο Γεώργιος τα διδάχθηκε από τον ιεροδιάκονο Καλλίνικο. Το 1776, σε ηλικία 9 ετών, πέθανε ο πατέρας του. Ορφανός από πατέρα συνέχισε επιμελώς τη μαθητεία, ενώ από το 1779 και για αρκετά χρόνια, υπήρξε μαθητής του Γιαννιώτη ιερομονάχου Αμφιλόχιου Παρασκευά. Ο Αμφιλόχιος προσκλήθηκε στην Κοζάνη, και δίδαξε αρχικά ως οικοδιδάσκαλος στο σπίτι του Ιωάννη Σακελλάριου, παππού του Γεωργίου, μέχρι το 1782, ενώ στη συνέχεια δίδασκε στη σχολή Παγούνη[2].

 
Η σελίδα τίτλου του βιβλίου «Αρχαιολογία συνοπτική των Ελλήνων», όπως αυτή ολοκληρώθηκε στο τυπογραφείο του Γ. Βεντότη στη Βιέννη, μετά τον θάνατό του εκδότη.

1785-1795 Στην Πέστη και στο Βουκουρέστι Επεξεργασία

Μεταξύ 1785-1786 ο Γ. Σακελλάριος έφυγε από την Κοζάνη για να εργαστεί στην Πέστη, στο κατάστημα του θείου του Γεωργίου, ενώ συγχρόνως, υπό την κηδεμονία του παππού του Ιωάννη και του θείου του, σπούδαζε Φιλοσοφικά καθώς και Λατινικά, Γαλλικά και Γερμανικά. Ο Γεώργιος Ζαβίρας[3], αφού αναφέρεται στον κατά είκοσι περίπου έτη νεώτερο δυτικομακεδόνα συμπατριώτη του με τις λέξεις «εμός φίλος άριστος», επιβεβαιώνει τα παρακάτω σχετικά με τις σπουδές του Γ. Σακελλάριου: «είτα αναβάς εις την Ουγγαρίαν εδιδάχθη την Γερμανικήν και Γαλλικήν γλώσσαν ωσαύτως και τα φιλόσοφα μαθήματα». Στην Πέστη ο Σακελλάριος ξεκίνησε να μεταφράζει θεατρικά έργα και ποίηση. Το 1786 μετέφρασε από τα γερμανικά την τραγωδία «Κόδρος», το 1788 από τα γαλλικά το «αποτέλεσμα της φιλεκδικήσεως» και το 1789 το «ρωμαίο και ιουλία»[4]. Όμως οι παραπάνω μεταφράσεις δεν τυπώθηκαν ποτέ.

Από την Πέστη, όπως και πολλοί Κοζανίτες και άλλοι Μακεδόνες, στρατολογήθηκε ως σημαιοφόρος του ελληνικού τάγματος στο στρατό μισθοφόρων-εθελοντών του στρατηγού Λάουντον (Gideon von Laudon), που συγκροτήθηκε με εντολή του αυτοκράτορα των Αψβούργων Ιωσήφ Β΄ με σκοπό να πολεμήσει τους Οθωμανούς στα πλαίσια του Ρωσοτουρκικού πολέμου (1787-1792). Σ’αυτόν τον πόλεμο οι Αυστριακοί, ως σύμμαχοι των Ρώσων, πολεμούσαν τους Τούρκους και το στρατό του ηγεμόνα της Βλαχίας Νικολάου Μαυρογένη, που συμπολεμούσε με το στρατό του σουλτάνου. Ο στρατηγός Λάουντον επιτέθηκε στο Σερβικό μέτωπο απέναντι από το Βελιγράδι, το οποίο και σε τρείς εβδομάδες κατέλαβε (1789) από του Τούρκους[5]. Το ελληνικό τάγμα διαλύθηκε σύντομα και ο Σακελλάριος επέστρεψε στην Κοζάνη. Εκεί, γύρω στο 1790, νυμφεύτηκε την Αναστασία, κόρη του ιατρού Δημητρίου Καρακάση, με την οποία απέκτησε έναν γιό τον Κωνσταντίνο, που γεννήθηκε το 1790 στο Βουκουρέστι.

Παρόλο ότι τον Οκτώβριο του 1791 βρίσκεται στην Πέστη, όπου τελειώνει τη μετάφραση του «Θεωρία των Ονειράτων», από το 1792 μέχρι το 1795 μαζί με τη σύζυγό του Αναστασία πρέπει να έζησαν κοντά στον πεθερό του, στο Βουκουρέστι[6]. Στα χειρόγραφα της αξιόπιστης Βιογραφίας Σακελλαρίου[7] αναφέρεται: «Επειδή δε ο πενθερός του ηυτύχει εις Βουκουρέστιον, μή εξαρκούντων των κτηματικών εισοδημάτων του προς εξοικονόμησιν της οικογενείας του, μετέβη παρ' αυτῶ ὅπως λάβη θέσιν τινά πολιτικήν, καί τόν συνεβούλευσε νά σπουδάση την ιατρικήν…» Έτσι, ο Σακελλάριος με την παρότρυνση και την υπόσχεση οικονομικής υποστήριξης από τον Δημήτριο Καρακάση αποφάσισε να σπουδάσει Ιατρική. Αυτή τη σημαντική απόφαση για τη ζωή του, να εγκαταλείψει το εμπόριο και να αφοσιωθεί στην Ιατρική την περιγράφει σε ενθουσιώδη έμμετρο επιστολή του στον Ζαβίρα με ημερομηνία 15 Ιουνίου 1795[8].

1795-1799 Φοιτητής στη Βιέννη Επεξεργασία

Στη Βιέννη, σπούδασε την Ιατρική στο εκεί Πανεπιστήμιο, κυρίως με χρηματοδότηση του Δ. Καρακάση και με κάποια έσοδα από μεταφράσεις και διορθώσεις βιβλίων[9]. Την ίδια εποχή σπούδαζε Ιατρική στη Βιέννη και ο αδελφός της συζύγου του, ο Κωνσταντίνος Καρακάσης[10].

 
Το εξώφυλλο του πρώτου τόμου της ελληνικής μετάφρασης του βιβλίου του Jean Jacques Barthélemy: “Voyage du jeune Anacharsis en Grèce ”, που μετέφρασε ο Γεώργιος Σακελλάριος και κυκλοφόρησε το 1797 στη Βιέννη.

Στη Βιέννη διέμεινε από το 1795 μέχρι το 1799[11]. Δάσκαλός του στην Ιατρική ήταν ο γερμανός καθηγητής Γιόχαν Πέτερ Φρανκ (Johann Peter Frank), που έμεινε στην ιστορία για τη συμβολή του σε θέματα κοινωνικής ιατρικής και Υγιεινής. Αυτός στη Βιέννη συνοδευόταν από τον γιό του, τον Γιόζεφ Φρανκ, που αργότερα έγινε καθηγητής στο Βίλνιους. Ο τελευταίος δίδασκε ιδιωτικά και προπαγάνδιζε μια γενική θεωρία ιατρικής του σκωτσέζου Τζον Μπράουν (John Brown), που πρέσβευε ότι όλες οι αρρώστιες οφείλονται είτε σε μείωση ερεθισμάτων είτε σε υπερδιέγερση και πρότεινε δύο ειδών θεραπείες αντίστοιχα. Από αυτόν επηρεάστηκε ο Σακελλάριος και έτσι όπως αναφέρει ο Π. Λιούφης «…τὸ πρῶτον Βραουνιστὴς ὤν εἶτα ἐγένετο ἐκλεκτικός.»[12]. Ακόμη στη βιβλιοθήκη του Σακελλάριου βρίσκονται τρία βιβλία του Γιόζεφ Φρανκ [13], που ο Σακελλάριος αγόρασε από τον ίδιο το 1798[14]. Μετά το πέρας των σπουδών του, ο Σακελλάριος διατήρησε με τον Φρανκ συνεχή αλληλογραφία επί σειρά ετών. Αργότερα, ο ίδιος ο Γιόζεφ Φρανκ, που αρχικά εφήρμοζε και δημοσίευε έργα υποστηρικτικά της μεθόδου Μπράουν απογοητεύθηκε και τελικώς όχι μόνο την εγκατέλειψε, αλλά έγινε και επικριτής της[15].

Κατά τον χρόνο των σπουδών του, και συγχρόνως με αυτές, ο Σακελλάριος μετέφρασε τους τρεις πρώτους τόμους της «Περιηγήσεως του Αναχάρσιδος». Τότε συνέγραψε και την «Αρχαιολογία», που κυρίως είναι μετάφραση του κεφαλαίου που αφορά την Αρχαία Ελλάδα από βιβλίο του γερμανού ευαγγελιστή θεολόγου Μολντενχάουερ (Johann Heinrich Daniel Moldenhawer). Η «Αρχαιολογία» τυπώθηκε στη Βιέννη το 1796 και ήταν από τα πρώτα βιβλία που τύπωσε ο Σακελλάριος.

Ο Ρήγας Βελεστινλής επισκέφτηκε για δεύτερη φορά τη Βιέννη τον Αύγουστο του 1796. Τότε ο Σακελλάριος βρισκόταν ήδη εκεί ως φοιτητής, ενώ ο Γεώργιος Βεντότης είχε πεθάνει από φυματίωση το Νοέμβριο του 1795. Ο Βελεστινλής και ο Σακελλάριος πρέπει να συνεργάστηκαν στη μεθόδευση της έκδοσης του έργου του Μπαρτελεμύ[16]. Όμως τη μετάφραση του 4ου τόμου ανέλαβε να περατώσει ο Βελεστινλής, καθώς ο Σακελλάριος είχε αυξημένες φοιτητικές υποχρεώσεις. Στον κύκλο του Ρήγα, εκτός από τον Σακελλάριο συμμετείχε και ο γυναικάδελφος και συμφοιτητής του Κωνσταντίνος Καρακάσης[17]. Μετά τη σύλληψη του Ρήγα, το Δεκέμβριο του 1797, ο συγκατηγορούμενός του, ο Σιατιστινός έμπορος Θεοχάρης Τουρούντζιας κατέθεσε ότι «έλαβε προς αντιγραφήν παρά του ... Σακελλαρίου το στασιαστικόν άσμα "Ως πότε παλληκάρια", ότι έψαλε τούτο μετ' αυτού και των ενταύθα ευρισκομένων φοιτητών της ιατρικής Καρακάσση και Παναγιώτου, προσέτι δε και άνευ αυτών…», ακόμη και ότι «πολλάκις ήλθεν εις ομιλίας μετά του Σακελλάριου, Καρακάσση και Παναγιώτου περί της καταστάσεως της Ελλάδος και ότι πάντες ηυχήθησαν να ίδωσιν επαναφερομένην την παλαιάν ελευθερίαν και όπως απαλλαγώσι του τουρκικού ζυγού»[18]. Παρόλο ότι η παραπάνω κατάθεση του Τουρούντζια ήταν σαφώς ενοχοποιητική για τον Σακελλάριο, το γεγονός ότι δεν τον συνέλαβαν, αλλά ούτε για ανάκριση δεν τον κάλεσαν, μπορεί να εξηγηθεί μόνο από την επιρροή του φιλέλληνα καθηγητού Γιόχαν Πέτερ Φρανκ, που τότε υπηρετούσε και ως αρχίατρος της αυτοκρατορικής αυλής[19].

Το γεγονός της σύλληψης και της εκτέλεσης του Ρήγα, σε όσους Έλληνες του κύκλου του γλύτωσαν τη σύλληψη, προκάλεσε ανησυχία και φόβο. Έτσι το ενδιαφέρον του Σακελλάριου επικεντρώθηκε ξανά στην ιατρική του εκπαίδευση. Στα χρόνια των σπουδών του, αλλά και στα μετέπειτα χρόνια που άσκησε το επάγγελμά του στη Βιέννη και το Βουκουρέστι, έθεσε τις βάσεις των ιατρικών του γνώσεων και ασχολήθηκε με τη μετάφραση ιατρικών έργων.

1799-1804 Γιατρός σε πολιτείες Ελλήνων Επεξεργασία

Ο Σακελλάριος έφυγε από τη Βιέννη στις 4 Απριλίου 1799. Ο μεν Γ. Ζαβίρας αναφέρει «… εις την Βιέννην όπου ηκροάσατο την ιατρικήν, μετά παρελευσιν δε τριών ετών απήλθεν εις την Βλαχίαν προς τον Ιατροφιλόσοφον Δημήτριον Καρακάσην τον πενθερόν αυτού κακείθεν εις την Ελλάδα», ο δε Παναγ. Λιούφης σχολιάζει με πρόσθετες πληροφορίες, ότι και «απήλθεν εις Βουκουρέστιον...όπου επί έτος σχεδόν διέτριψεν ως ἔμμισθος υπίατρος του πενθερού αυτού, αρχιάτρου όντος εν τῷ Νοσοκομείῳ Βραγκοβάνου. Στενοχωρούμενος όμως ενταύθα ήλθεν εις Κοζάνην, διέμεινε μικρόν, και είτα μετέβη εις…». Και ενώ ο Π. Λιούφης δεν αναφέρει τους λόγους του «στενοχωρούμενος» είναι πιθανό ότι σημαντική αιτία ήταν και οι διαφορές στον τρόπο αντιμετώπισης των ασθενών μεταξύ του «βραουνιστή» γαμβρού και του συντηρητικού (εκλεκτικού) πεθερού. Παρακάτω ο Λιούφης συνεχίζει «...εις Νάουσαν προσκληθείς ιατρός, εκείθεν εις Θεσσαλονίκην, και μετά ταύτα ἐπανελθών εἰς Πατρίδα προσεκλήθη εἰς Τσαριτσάνην, ένθα απώλεσε την σύζυγον αυτού Αναστασίαν, νόσῳ καταβληθείσα...». Η Αναστασία πέθανε το 1800[20], και είναι εύλογο να θεωρηθεί ότι ο Σακελλάριος αντιμετώπισε τη νόσο της συζύγου του με τη μέθοδο του Μπράουν, καθώς μέχρι τότε ούτε ο Γιόζεφ Φρανκ είχε μεταβάλλει τις ιατρικές του πεποιθήσεις, αλλά ούτε και ο Σακελλάριος, όπως συνάγεται και από την αλληλογραφία του με τον Περδικάρη. Μετά το θάνατο της Αναστασίας, το Σεπτέμβριο του 1801, ο Σακελλάριος εγκατέλειψε την Τσαριτσάνη, πέρασε από τη Θεσσαλονίκη και τη Νάουσα, και εγκαταστάθηκε για ένα έτος στην Καστοριά (1802-1803), απ’όπου παρά τον υψηλό μισθό και την εκτίμηση των τοπικών μπέηδων που τον προσέλαβαν, προτίμησε να μετακομίσει στα Αμπελάκια (1803-1804[21]), αποδεχόμενος την πρόσκληση των προκρίτων της τότε ακμάζουσας πόλεως. Αλλά η φήμη του έφθασε μέχρι το Μπεράτι, το οποίο τότε ήταν πρωτεύουσα του ομώνυμου πασαλικιού, που είχε ιδρυθεί από τον Κουρτ Αχμέτ Πασά. Το 1804 το πασαλίκι του Μπερατίου το διοικούσε ο διάδοχός του Κουρτ Αχμέτ, ο Ιμπραήμ πασάς, ο οποίος και τον προσκάλεσε ως επικεφαλής δύο άλλων, Ιταλών ιατρών, που είχε στο πασαλίκι του.

1804-1820 Στον Ιμπραήμ και στον Αλή πασά Επεξεργασία

Στο Μπεράτι, το οποίο κατά την οθωμανική εποχή ήταν γνωστό και ως Arnaut Belgrad, δηλαδή Βελιγράδι των Αλβανών, και στα Ελληνικά Βελλέγραδα[22], έμεινε τρία χρόνια, από τον Φεβρουάριο του 1804 μέχρι τον Μάρτιο του 1807. Εκεί, το 1805, συνάντησε τον Σακελλάριο ο Άγγλος στρατιωτικός Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ (W.M. Leake), ο οποίος περιηγήθηκε επί πενταετία την Ελλάδα με στρατιωτική εντολή, αλλά και ως πρόξενος της χώρας του. Ο Ληκ αναφέρει για τον Σακελλάριο ότι «…εξαναγκάστηκε από τον Αλή πασά να δεχθεί την πρόταση του Ιμβραήμ και να αφήσει ένα τόπο όπου απολάμβανε τις ανέσεις της πολιτισμένης Ευρώπης για να βρεθεί στο κέντρο του αλβανικού βαρβαρισμού.» και ακόμη ότι ο Σακελλάριος «φιλοδοξεί να φανεί χρήσιμος στους συμπατριώτες του και είναι πραγματικός άνθρωπος των Γραμμάτων, που ασχολείται τώρα με τη μετάφραση στα νέα ελληνικά της «Γενικής Ελληνικής Ιστορίας» του Cousin Despréaux»[23]. Ο Ληκ προχώρησε και μέχρι το μοναστήρι της Παναγιάς της Απολλωνίας, αλλά αρρώστησε με υψηλό πυρετό και γύρισε στο Μπεράτι, όπου νοσηλεύθηκε από τον Σακελλάριο.

Από τη νοσταλγία της πατρίδας του και του γιού του, που έμενε με τη μητέρα του Βοζίτσα στην Κοζάνη, το 1805 ο Σακελλάριος επισκέφτηκε την Κοζάνη. Εκεί ήλθε σε δεύτερο γάμο με τη Μητιώ (Σταμάτα) Μεγδάνη[24] θυγατέρα του λογίου ιερέως Χαρισίου Μεγδάνη. Τότε ο Σακελλάριος ήταν 38 ετών και η Μητιώ 16 ετών. Η Μητιώ Μεγδάνη Σακελλάριου είχε πνευματικά ενδιαφέροντα και ακολούθησε το σύζυγό της στις πόλεις, όπου εκείνος παρείχε τις υπηρεσίες του ως γιατρός. Από το γάμο αυτόν ο Σακελλάριος απέκτησε τρία παιδιά, τον Παυσανία, τη Βοζίτσα και τη Χαρίκλεια.

To 1807, ο Σακελλάριος κλήθηκε από τον αυταρχικό πασά των Ιωαννίνων Αλή, να αναλάβει ιατρικά καθήκοντα στο Πασαλίκι των Ιωαννίνων. Τον Οκτώβριο του 1809 στο Τεπελένι, όπου βρισκόταν ο Αλή κατά τη διάρκεια που ο στρατός του πολιορκούσε τον Ιμπραήμ πασά του Μπερατίου, ο Σακελλάριος έκανε χρέη διερμηνέα[25] κατά την επίσκεψη του λόρδου Byron στον Αλή. Αυτό τεκμηριώνεται καθώς κανένας άλλος δεν μπορεί να είναι ο «Femlario», όπως εσφαλμένα έγραψε ο Byron, το όνομα «του γιατρού του Αλή που καταλάβαινε λατινικά», σε επιστολή προς τη μητέρα του. Το 1810, μετά από οκτάμηνη πολιορκία, ο Αλή ανάγκασε τον Ιμπραήμ πασά να συνθηκολογήσει και κατάφερε, μέσω της Πύλης, να αναλάβει πρώτα ο ίδιος και έπειτα ο γιός του τη διοίκηση του πασαλικιού του Μπερατίου, που έτσι ενσωματώθηκε στο πασαλίκι των Ιωαννίνων[26]. Το 1810, μετά τον θάνατο του γιατρού Κυρίτση και την αποχώρηση του γιατρού Ludwig Frank, ανεψιού του Johann Frank, ο Σακελλάριος ανέλαβε αρχίατρος και σύμβουλος του Αλή.

Στο μεταξύ, η Μητιώ Σακελλάριου συνέχισε τις πνευματικές της δραστηριότητες. Με τη συμπαράσταση του συζύγου της, και αφού έλαβε και την έγκριση του ιερωμένου πατέρα της, ασχολήθηκε με μεταφράσεις θεατρικών έργων, μεταφράζοντας στα ελληνικά τις κωμωδίες του Ιταλού θεατρικού συγγραφέα Κάρλο Γκολντόνι «Πατρική αγάπη» και «Πανούργος χήρα». Παρόλο ότι οι μεταφράσεις περατώθηκαν το 1810, εκδόθηκαν σε έναν τόμο στη Βιέννη το 1818[27].

Εκεί κοντά στον Αλή πασά και τους άλλους Οθωμανούς αξιωματούχους ο Σακελλάριος παρέμεινε την περίοδο 1807-1813[28]. Το 1813, στα Γιάννενα, έζησε μια χρονιά με δυσάρεστα συμβάντα. Τραγικό γεγονός ήταν ο θάνατος του γιού του, του Κωνσταντίνου, ο οποίος πέθανε από πνευμονία, αλλά την ίδια χρονιά ασθένησε και η σύζυγός του. Στη Βιογραφία Σακελλάριου αναφέρεται: «Τῷ 1813 απέθανεν ο υιός του, πασχούσης δε αιμοπτυσίαν και απελπισθείσης της συζύγου του, τῷ 1814 μετέφερε την μητέρα και την σύζυγόν του εις Κοζάνην, όπου διέμεινεν επί ἕν έτος, ὅτε μετέφρασε την Πρακτικήν Ιατρικήν του Χοφελάνδ». Το γεγονός ότι μεταφράζει τον Hufeland, που υπήρξε ο κατεξοχήν « εκλεκτικός» και πολέμιος της θεωρίας του Μπράουν, σηματοδοτεί και την εγκατάλειψη της θεωρίας αυτής από το Σακελλάριο και την προσχώρησή του στην κλασική ιατρική, όπως την είχε διδαχθεί στη Βιέννη. Το 1815 η Μητιώ γέννησε τον Παυσανία. Το 1817, όταν ο Αλή πασάς διόρισε τον δεκατετράχρονο γιό του, τον Σαλή πασά, διοικητή του Μπερατίου, όρισε τον Σακελλάριο όχι μόνο ως προσωπικό γιατρό του Σαλή, αλλά και ως κηδεμόνα και σύμβουλό του. Ως εκ τούτου ο Σακελλάριος, ακολουθώντας τον Σαλή, αναγκάζεται να μετοικίσει για δεύτερη φορά στο Μπεράτι. Όταν όμως, μετά την αποστασία του Αλή τον Μάιο του 1820, το Μπεράτι αποκλείστηκε από τον Σουλτανικό στρατό ο Σακελλάριος διέφυγε και κατέβηκε στην Κοζάνη.

1820-1835 Γιατρός άλλων Τούρκων πασάδων Επεξεργασία

Τρείς ημέρες μετά την άφιξή του στην Κοζάνη, ο Πασόμπεης Ισμαήλ, που στο μεταξύ είχε διοριστεί από το Σουλτάνο πασάς Ιωαννίνων και αρχηγός της εκστρατείας εναντίον του Αλή, περνώντας από την Κοζάνη συμπεριέλαβε και τον Σακελλάριο στο στρατό του [29], με τον οποίο έφτασε στα Ιωάννινα και πολιόρκησε τον Αλή [30]. Έτσι ο Σακελλάριος βρίσκεται ξανά στα Ιωάννινα, αλλά αυτή τη φορά στο αντίπαλο στρατόπεδο, που πολιορκεί τον Αλή. Στις 15 Μαρτίου 1821 έφθασε στα Γιάννενα ο Χουρσίτ Πασάς, που αντικατέστησε τον Ισμαήλ. Ο Αλή πασάς σκοτώθηκε τον Ιανουάριο του 1822, και ο Χουρσίτ έστειλε το κεφάλι του στον σουλτάνο. Στο μεταξύ ο Σακελλάριος πρέπει να είχε φύγει από το τουρκικό στρατόπεδο επικαλούμενος την ασθένεια της μητέρας του, που είχε προσβληθεί από πανώλη και η οποία πέθανε το 1823. Την ίδια χρονιά πέθανε από αποπληξία και, ο συνομήλικος, πεθερός του, ο Χαρίσιος Μεγδάνης.

Το 1823 ο Σακελλάριος προσελήφθη ως γιατρός από τον Δερβίς πασά στη Λάρισα τον οποίο και συνόδευσε στο στρατόπεδο της Γραβιάς, από όπου το 1824, ο Δερβίς, μετά τις ήττες που υπέστη από τους Έλληνες οπλαρχηγούς, και την αδυναμία του να περάσει προς τα Σάλωνα, αναγκάστηκε να επιστρέψει στη Λάρισα, όπου, όπως ήταν αναμενόμενο, ο σουλτάνος Μαχμούτ Β΄ του έστειλε την καταδίκη του, ενώ ο Σακελλάριος με τους υπηρέτες του επέστρεψε στην Κοζάνη. Εκεί άσκησε την ιατρική του, ενώ παρείχε τις ιατρικές του υπηρεσίες και σε Τούρκους διοικητές στο Μοναστήρι (Μπιτόλια). Το 1829, για τέσσερεις μήνες, τον βρίσκουμε στη Λάρισα ως γιατρό του Σελίμ Μεχμέτ πασά. Τέλος το 1835, για μικρό χρονικό διάστημα, διετέλεσε γιατρός του αρχιστράτηγου Χουσεΐν πασά Γκαβανατζόγλου στο Μοναστήρι. Ο Σακελλάριος υπήρξε ένας γιατρός που είχε ενστερνιστεί τις ανθρωπιστικές αρχές του επαγγέλματός του, παρέχοντας τις ιατρικές του υπηρεσίες σε όποιον τις ζητούσε και όπου βρισκόταν. Το γεγονός αυτό ίσως αποτελεί την απάντηση στον προβληματισμό όσων σχολιάζουν την αντιφατική συμπεριφορά μεταξύ του νέου, που όχι μόνο διέδιδε και έψαλε τον Θούριο του Ρήγα, αλλά και κοπίασε για το διαφωτισμό του Έθνους, με εκείνη του ώριμου και αναγνωρισμένης αξίας γιατρού των ανώτερων αξιωματούχων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τους οποίους ακολούθησε ακόμη και σε εκστρατείες εναντίον των επαναστατημένων Ελλήνων.

1836-1838 Τα τελευταία χρόνια στην Κοζάνη Επεξεργασία

Οι περιπλανήσεις του Γεωργίου Σακελλάριου τελείωσαν το 1835-1836, με την επιστροφή στη γενέτειρά του σε ηλικία 70 ετών [31]. Τα τελευταία του χρόνια έμεινε στην Κοζάνη, στο σπίτι που είχε κτιστεί από τον παππού του  και που το κληρονόμησε. Ο Σακελλάριος παρόλο που ταξίδευε συχνά και άλλαζε τόπους διαμονής δεν έχανε την επαφή του με την Κοζάνη, όπου επέστρεφε μετά από κάθε μετοικεσία διατηρώντας τους δεσμούς με τον τόπο, τους ανθρώπους και το σπίτι του [32]. Σε χειρόγραφο του ιδίου, περιγράφεται ότι το 1836 ασθένησε από τσίμπημα αγριομέλισσας. Το γεγονός αυτό, που αναφέρεται και από όλους τους βιογράφους του, δεν φαίνεται να ήταν παρά μια αλλεργική αντίδραση που υποχώρησε λίγες ημέρες αργότερα. Δύο χρόνια μετά, εμφάνισε σημεία κάποιας νευρολογικής πάθησης που χαρακτηριζόταν και από σταδιακή παράλυση, η οποία αποτέλεσε και την αιτία του θανάτου του. Απεβίωσε τον Οκτώβριο του 1838, σε ηλικία 73 ετών, και ετάφη στο προαύλιο του Ιερού Ναού του Αγίου Νικολάου στην Κοζάνη.

Το έργο του Επεξεργασία

Ο Γεώργιος Σακελλάριος υπήρξε μία από τις σημαντικές προσωπικότητες του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, που το ευρύ μεταφραστικό και συγγραφικό του έργο καλύπτει θέματα ιστορικά, ιατρικά, θέατρο και ποίηση. Όπως η πλειονότητα των Ελλήνων Διαφωτιστών, έτσι και ο Σακελλάριος, χρησιμοποιώντας την τρέχουσα νεοελληνική γλώσσα της εποχής και του περιβάλλοντός του, προσπάθησε να μεταφέρει στους νεοέλληνες τα επιτεύγματα και τις ιδέες της φωτισμένης Ευρώπης.

Βιβλία Επεξεργασία

• «Τηλέμαχος καί Καλυψώ». Μελόδραμα. Τυπογρ. Μαρκίδων Πούλιου, Βιέννη, 1796. Κατά τον Ζαβίρα , είναι μετάφραση από τα γερμανικά. Πιθανότατα αποτελεί μετάφραση από το ομώνυμο έργο Telemachus und Calypso του Johann Christoph Frauendorf.

• «Όρφεύς καί Ευρυδίκη». Δράμα. Τυπογρ. Μαρκίδων Πούλιου, Βιέννη, 1796. (Υπάρχει σε κοινό τόμο με το προηγούμενο και με ενιαία αρίθμηση σελίδων). Κατά τον Ζαβίρα αποτελεί μετάφραση από τα γαλλικά, σε στίχους. Το πρωτότυπο ήταν το ιταλικό λιμπρέτο του Γκαλζαμπίγκι (Ranieri de' Calzabigi, 1714-1795), της γνωστής όπερας που μελοποίησε ο Γκλουκ (Christoph Willibald Glück, 1714-1787) και παρουσιάστηκε το 1762 ενώπιο της Μαρίας Θηρεσίας [33].

• «Αρχαιολογία συνοπτική των Ελλήνων», Τυπογρ. Γεωρ. Βεντώτη, Βιέννη, 1796 [34]. Παρόλο ότι στη σελίδα του τίτλου αναφέρεται το «Ερανισθείσα εκ διαφόρων συγγραφέων» φαίνεται ότι κυρίως είναι μετάφραση από τα γερμανικά ενός κεφαλαίου από το έργο του Μολντενχάουερ (Johann Heinrich Daniel Moldenhawer), «Einleitung in die Alterthümer der Egyptier, Juden, Griechen und Römer». Το βιβλίο αναφέρεται στην καταγωγή των Ελλήνων, στους θεούς τους και τις τελετές, στις επιστήμες, στις τέχνες, στα ήθη, στα έθιμα και γενικώς με αρκετές λεπτομέρειες στην καθημερινή ζωή στην αρχαία Ελλάδα. Ο Πασχ. Κιτρομηλίδης κρίνοντας την «Αρχαιολογία» αναφέρει ότι όσοι άνθρωποι των γραμμάτων προσκόμιζαν ενσυνείδητα τέτοιους οδηγούς στο γένος, συνέβαλλαν στην εξάλειψη της αμάθειας των νεότερων Ελλήνων και τους έκαναν κοινωνούς της γνώσης των πολιτισμένων εθνών [35]. Η έκδοση περιλαμβάνει την αφιερωματική επιστολή του χορηγού και επιμελητή του έργου Πολυζώη Λαμπανιτζιώτη προς τον μπάνο Αλέξανδρο Χαντζαρή. Η εκτύπωση ολοκληρώθηκε τον επόμενο χρόνο μετά το θάνατο του Βεντότη, γεγονός που ίσως δικαιολογεί και το ορθογραφικό λάθος στο όνομά του.

• «Περιήγησις του νέου Αναχάρσιδος εις την Ελλάδα», τόμος πρώτος, Μαρκιδ. Πούλιου, Βιέννη, 1797. Ο πλήρης τίτλος είναι: Περιήγησις του Νέου Άναχάρσιδος εις τήν Ελλάδα περί το μέσον τοῦ τετάρτου αιώνος προ Χριστοῦ. Συντεθεῖσα εν τῇ Γαλλική διαλέκτω παρά τοῦ Κυρίου Βαρθολομαίου και μεταφρασθεῖσα παρά Γεωργίου Κωνσταντίνου Σακελλαρίου, του εκ Κοζάνης. Τύποις δέ εκδοθεῖσα Δαπάνη Φιλελλήνων. Αποτελεί μετάφραση του πρώτου τόμου του έργου «Voyage du jeune Anacharsis en Grèce» του αβά Ζαν-Ζακ Μπαρτελεμύ (Barthélemy). Στο έργο περιγράφεται η περιήγηση ενός μυθοπλαστικού προσώπου στην Ελλάδα του 4ου π.Χ. αι., που συναναστρέφεται τους διάσημους Έλληνες εκείνης της εποχής, ώστε με αυτόν τον τρόπο αναβιώνει με άμεση οικειότητα τον κόσμο του ελληνισμού, την ηθική και την πολιτισμική του λάμψη. Το βιβλίο του Barthélemy που εκδόθηκε στο Παρίσι το 1788, είχε διεθνή απήχηση με αποτέλεσμα να πραγματοποιήσει επανειλημμένες εκδόσεις και να μεταφρασθεί σε πολλές γλώσσες. Όμως, ο σκοπός του Βελεστινλή και του Σακελλάριου, που δεν ήταν άλλος από το να ξεσηκώσουν τους Έλληνες σε επανάσταση, έγινε αντιληπτός από τον τότε υπουργό της αυστριακής αστυνομίας Pergen, ο οποίος και διέταξε την κατάσχεση των βιβλίων της ελληνικής μετάφρασης. Ο ίδιος ενημέρωσε τον αυτοκράτορα της Αυστρίας ως εξής : «...ως προς την ελληνικήν μετάφρασιν, η οποία φαίνεται ότι είναι προορισμένη μόνον προς τούτο, να εξεγείρει δηλαδή το πνεύμα της ελευθερίας εις τους Έλληνας. Δια τούτο έδωκα εντολήν εις την Αστυνομίαν να κατάσχουν όλα τα ήδη τυπωμένα ή ακόμη τυπούμενα μέρη του βιβλίου τούτου.» [36]. Φαίνεται ότι ως πρωτότυπο ο Σακελλάριος χρησιμοποίησε τη γερμανική μετάφραση του έργου (Βιέννη, 1797), καθώς διατήρησε και τον πρόλογο της γερμανικής έκδοσης. Οι δύο επόμενοι τόμοι μεταφρασμένοι από τον Σακελλάριο δεν εκδόθηκαν ποτέ, καθώς μεσολάβησε η σύλληψη του Ρήγα. Ο 4ος τόμος περιέχει οκτώ κεφάλαια, από τα οποία τα τρία πρώτα είναι μεταφρασμένα από τον Γεώργιο Βενδότη, ενώ τα υπόλοιπα από τον Ρήγα Βελεστινλή. Η μεταφραστική προσπάθεια του Βεντότη είχε ξεκινήσει το 1795, όταν ο Σακελλάριος είχε ήδη περατώσει τη μετάφραση των τριών πρώτων τόμων. Τον Νοέμβριο 1795 πέθανε ο Βεντότης και όταν τον Αύγουστο του 1796 ο Ρήγας έφθασε στη Βιέννη, ανέλαβε την περάτωση της μετάφρασης.

 
Σελίδα τίτλου από τα "Ποιημάτια" του Γ. Σακελλαρίου, που εκδόθηκαν στη Βιέννη το 1817.

• «Ποιημάτια», Γεωργίου Σακελλάριου, ιατρού του εκ Κοζάνης, τυπογραφείο Ιωάννου Σνέιρερ, Βιέννη, Νοέμβριος 1817 [37]. Τα «Ποιημάτια» είναι ίσως το πιο γνωστό του έργο. Το βασικό θέμα της ποιητικής αυτής συλλογής είναι ο θάνατος της πρώτης γυναίκας του ποιητή, της Αναστασίας, που συνέβη το 1800. Τα ποιήματα έχουν γραφεί μέχρι το 1801. Η έκδοση πραγματοποιήθηκε μετά από 16 χρόνια, όταν ο συγγραφέας ζούσε ήδη με τη δεύτερή του σύζυγο. Χρηματοδοτήθηκε από τον Κοζανίτη έμπορο και φίλο του Σακελλάριου, τον Κων. Τακιατζή, τον οποίο ο Σακελλάριος ευχαριστεί αποκαλώντας τον «ευεργέτη του Γένους και της Πατρίδος» στην επιστολή που δημοσιεύεται στην αρχή του βιβλίου με ημερομηνία «1817. Αυγούστου 30. εν Κοζάνη».

Η ποίησή του Σακελλάριου συγκαταλέγεται στο μεσοδιάστημα μεταξύ του προδρομικού Νεοελληνικού ρομαντισμού και του Νεοκλασικισμού. Ο Π. Μουλλάς παραλληλίζει τον Σακελλάριο με τον Άγγλο ποιητή των Νυκτερινών σκέψεων (“Night-Thoughts”) Edward Young (1683-1765) [38] και θεωρεί ότι «με τα Ποιημάτιά του εισάγει την προρομαντική νυκτερινή θρηνωδία...». Αυτό άλλωστε δηλώνεται και στον πρόλογο του ποιητή ο οποίος καταλήγει:

                Μοῦσαι, ἂν δὲν θέλ’ ἡ φύσις, δὲν σὲ κάμνουν ποιητήν,
                     ὅμως σ’ἔκαμεν ἡ Μοῖρα Ἰαλέμου μαθητήν.

Εννοώντας ότι δεν τον υποστήριξε η Καλλιόπη, η μούσα της επικής ποίησης, αλλά η μοίρα του τον έκαμε μαθητή του γιού της, του Ιάλεμου, που ταυτίζεται με την προσωποποίηση του θρηνητικού άσματος:

                    «Ἀλλ’ ὅταν ἡσυχάζῃ ὁ κόσμος και ὑπνῇ,
                      ἡ φαντασία τότε σ’ἐμένα ἐξυπνεῖ,
                    Οἱ ἄλλοι ὅταν ῥέγχουν ἐγώ πικρά θρηνῶ,
                   το πᾶν γλυκὰ κοιμᾶται, και μόνος ἀγρυπνῶ.»

Το πρώτο μέρος της ποιητικής συλλογής περιλαμβάνει τους τίτλους: Ιάλεμος (πρώτος και δεύτερος), Νύξ (πρώτη και δευτέρα), Εις την ματαιότητα, Μηδένα προ του τέλους μακάριζε, Εις ξενητείαν, και Η πέρδικα του κυνηγού. Ο πρώτος Ιάλεμος αφιερωμένος «εις τον θάνατον της αγαπητής του συζύγου Ἀναστασίας Καρακάσση» αρχίζει με τους στίχους:

                          Ὼ ἀγαπητόν μου ταῖρι,
                          ἄχολόν μου περιστέρι
                              καὶ τρυγὼν εἰλικρινής.
                          Φεῦ! πῶς εἶσ’ ἀναπαυμένη,
                          καὶ ὡς νύμφη στολισμένη,
                              καὶ μ’ ἐμένα δέν πονεῖς;

Το δεύτερο μέρος της συλλογής περιλαμβάνει έμμετρες επιστολές, μία προς τον Γεώργιο Ζαβίρα (15 Ιουν. 1795), και οκτώ από την έμμετρη αλληλογραφία του με τον συντοπίτη, ομότεχνο και φίλο του Μιχαήλ Περδικάρη, που γράφηκαν μετά το θάνατο της Αναστασίας, μεταξύ Νοεμβρίου 1800 και Μαρτίου 1801. Η πρώτη επιστολή του Περδικάρη είναι παρηγορητική για το θάνατο της Αναστασίας και καταλήγει προτείνοντας στο φίλο του να καταφύγει στη σοφία της Αθηνάς. Ο Σακελλάριος απαντώντας τονίζει την ευχαρίστηση που του προξένησε η επιστολή, ζητά τη φιλική συμπαράσταση, αλλά και σε τέσσερεις στίχους καταφέρεται κατά του Ασκληπιού, που του στέρησε «τα βοηθήματά του». Σε επόμενη επιστολή, ο Περδικάρης αναφέρεται ως να απαντά σε θέματα της ιατρικής θεωρίας του Βρούν (Brown, Τζον Μπράουν) και καταλήγει με ύμνο και προσευχή στην Αθηνά, ενώ ο Σακελλάριος αναφέρει απόψεις της ιατρικής θεωρίας που τότε υποστήριζε [39], καθώς και άλλες φιλοσοφικές απόψεις, που σχετίζονται με την κατάστασή του. Στις επιστολές η ανταλλαγή απόψεων οδηγείται στο να συγκρίνουν την Ιατρική με τις υπόλοιπες επιστήμες. Η τελευταία επιστολή του Σακελλάριου, που δεν έχει ημερομηνία, αλλά έχει τον υπότιτλο «Απάντησις εις την ερώτησιν ποίον σύστημα Ιατρικής ακολουθεί», ίσως να γράφηκε πολύ αργότερα καθώς, ως γιατρός, ο ποιητής σε αυτή την επιστολή υποστηρίζει τον εμπειρισμό.

Στην ποιητική αυτή αλληλογραφία οι δύο ιατροί ποιητές αποκαλύπτουν τις ευαισθησίες τους, τις γνώσεις της ελληνικής μυθολογίας, αλλά και τις στιχουργικές τους ικανότητες, που η αλληγορική παρουσίαση του δωδεκαθέου, τους επιτρέπει να διατηρήσουν την ποιότητα της ποίησής τους, ακόμη και όταν σχολιάζουν θέματα επιστημονικά και φιλοσοφικά.




Ανέκδοτα έργα


  • Εκτός των ανωτέρω στην Βιβλιοθήκη Κοζάνης, αλλά και σε ιδιώτες σώζονται χειρόγραφα και άλλων έργων του, που δεν έφθασαν σε τυπογραφείο ή και χάθηκαν. Από αυτά μπορούν να αναφερθούν και τα παρακάτω:


  • Κόδρος, (1786), τραγωδία, μετάφραση από τα γερμανικά.
  • Αποτέλεσμα της Φιλεκδικήσεως, (Πέστη, 1788), είναι μετάφραση θεατρικού έργου από τα γαλλικά σε στίχους. Το αναφέρει ο Ζαβίρας.
  • Ρομπέρτ και Φλορίαδε, τραγωδία. Την μετάφραση την αναφέρει ο Ζαβίρας.
  • Ρωμαίο και Ιουλία. Πεντάπραχτη τραγωδία σε πεζό λόγο. Πρόκειται για το κλασικό έργο του Σαίξπηρ, παρόλο που δεν αναφέρεται το όνομα του. Πιθανολογείται ότι η μετάφραση έγινε από τα γερμανικά ή τα γαλλικά. Με το έργο αυτό, που δυστυχώς δεν έφθασε στο τυπογραφείο, προσπάθησε ο Σακελλάριος να εισαγάγει αρκετά πρώιμα τον Σαίξπηρ στην ελληνική γραμματεία [40].
  • Γενική και μερική ιστορία της Ελλάδος (Histoire générale et particulière de la Grèce, Παρίσι) του Louis Cousin-Despréaux, σε 16 τόμους εκ των οποίων τους 13 μετέφρασε στο Μπεράτι από τα Γαλλικά.
  • Πρακτική Θεραπευτική, μέρος πρώτο [41], αποτελεί μετάφραση από τα γερμανικά ενός έργου του Christoph Wilhelm Hufeland, ο οποίος αντιτάχθηκε στους «Βραουνιστές» και ο οποίος το 1797 ως γνήσιος «εκλεκτικός» υπερασπίσθηκε την παραδοσιακή ιατρική [42].
  • Εγχειρίδιον της πρακτικής Παθολογίας Μέρος πρώτον, εκ του Γερμανικού μεταφρασθέν παρά Γεωργίου Σακελλαρίου ιατρού.
  • Νοσολογία, περί χρονιών νόσων. Θεωρείται το δεύτερο μέρος του προηγουμένου [43].


  • Τέλος εκτός των μεταφράσεων από θεωρητικά έργα της Ιατρικής, σώζονται και πολλές ιατρικές σημειώσεις.

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. Γουναρόπουλος Κωνσταντίνος, «Κοζανικά», Πανδώρα τ. ΚΒ, 528 (15/3/1872) 555-562, σ. 557
  2. Αποστόλου, Βασίλ.: Συνοπτική ιστορία της εκπαίδευσης στην Κοζάνη, ISBN:978-960-93-3473-0, https://basileiosapostolou.blogspot.gr/2012/03/3-1668-1900.html
  3. Ζαβίρας, Γ.: Νέα Ελλάς, εκδ. Γ. Π. Κρέμου, Αθήνα, 1872,.Ανατύπωσις Α΄ Εκδόσεως υπό Τ. Γριτσόπουλου, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Αθήνα, 1972, σελ. 242-244.
  4. Ζαβίρας, Γεώργιος, Νέα Ελλάς : ή Ελληνικόν θέατρον / Γεωργίου Ιωάννου Ζαβίρα, εκδοθέν υπό Γεωργίου Π. Κρέμου,  Αθήνησι: Τύποις Εφημερίδος των Συζητήσεων, 1872, σ. 243, https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/c/5/e/metadata-01-0001018.tkl
  5. Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Loudon, Ernst Gideon, Freiherr von". Encyclopædia Britannica. 17 (11th ed.). Cambridge University Press, σελ. 26. https://en.wikisource.org/wiki/1911_Encyclop%C3%A6dia_Britannica/Loudon,_Ernst_Gideon,_Freiherr_von
  6. Λοφίτη, Σταυρούλα: Η βιβλιοθήκη του Γεώργιου Σακελλάριου, εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2015, σελ.28. ISBN:978-960-438-154-8 .
  7. Αγνώστου: Βιογραφία Γεωργίου του Σακελλάριου, Λυτά χειρόγραφα (β΄μισό του 19ου αι.), Αρχείο Οικονόμου, Κέντρο Ερεύνης Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, Ακαδημίας Αθηνών.
  8. Σακελλάριος, Γεώργιος: Ποιημάτια, Τυπογραφείον Ιωάννου Σνέιρερ, Βιέννη, 1817, σελ. 109. http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/3/8/9/metadata-22-0000150.tkl
  9. Σαμπανόπουλος, Βασίλ.: Οι μετοικεσίες του ιατροφιλόσοφου Γεωργίου Σακελλάριου (Από κατάστιχο λογαριασμών του, των χρόνων 1795-1813), Ελιμειακά, τεύχος 1, 1982, σελ. 43-44.
  10. Νοτοπούλου, Βασιλική: Ο Κοζανίτης ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Σακελλάριος (1767-1838), διδακτορική διατριβή του τμήματος Ιστορίας–Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2011, σελ. 60.
  11. Σαμπανόπουλος, Βασίλ.: Οι μετοικεσίες του ιατροφιλόσοφου Γεωργίου Σακελλάριου (Από κατάστιχο λογαριασμών του, των χρόνων 1795-1813), Ελιμειακά, τεύχος 1, 1982, σελ. 52.
  12. Λιούφης, Παναγ. Ν. : Ιστορία της Κοζάνης, εν Αθήναις 1924, σελ. 292. http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/2/2/6/metadata-02-0000295.tkl
  13. Λοφίτη, Σταυρούλα: Η βιβλιοθήκη του Γεώργιου Σακελλάριου, εκδ. Περίπλους, Αθήνα, 2015, σελ.185. ISBN:978-960-438-154-8. Τα τρία αυτά βιβλία είναι τυπωμένα στη Βιέννη το 1797 και οι τίτλοι τους σε ελληνική μετάφραση είναι «Σχόλια στη θεραπευτική μέθοδο του Μπράουν», «Θεραπευτική στην εκπαιδευτική κλινική της Παβίας» και «Ιατρικές παρατηρήσεις επί των πεπραγμένων του κλινικού ινστιτούτου της Βιέννης». Τα δύο πρώτα είναι γραμμένα στα γερμανικά και το τελευταίο στα λατινικά. Επίσης στη βιβλιοθήκη του Σακελλάριου υπάρχουν και δύο βιβλία του Christoph Wilhelm Hufeland, που τυπώθηκαν το 1795 και το 1797, για τα οποία όμως δεν είναι γνωστός ο χρόνος απόκτησής τους από τον Σακελλάριο.
  14. Σαμπανόπουλος, Βασίλ.: Οι μετοικεσίες του ιατροφιλόσοφου Γεωργίου Σακελλάριου (Από κατάστιχο λογαριασμών του, των χρόνων 1795-1813), Ελιμειακά, τεύχος 1, 1982, σελ.43 και 49.
  15. Kondratas, Ramunas: «The Brunonian Influence on the Medical Thought and Practice of Joseph Frank». Med Hist Suppl 8, 1988, σελ. 75–88. PMC 2557343.
  16. Καραμπερόπουλος, Δημ., Επιμέλεια-Εισαγωγή-Ευρετήριο στο "Νέος Ανάχαρσις" του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα, 2009, ISBN:960-87458-3-7, σελ.Α11-A15.
  17. Νοτοπούλου, Βασιλική: Ο Κοζανίτης ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Σακελλάριος (1767-1838), διδακτορική διατριβή του τμήματος Ιστορίας –Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2011, σελ.64.
  18. Legrand, Emile, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων / εκ των εν Βιέννη αρχείων εξαχθέντα και δημοσιευθέντα υπό Αιμιλίου Λεγράνδ, μετά μεταφράσεως ελληνικής υπό Σπυρίδωνος Π. Λάμπρου, σ. 103, https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/4/a/0/metadata-181-0000000.tkl
  19. Βρανούσης, Λέανδρος (εκδ. φροντίδα, σημειώσεις, κ.τ.λ.): Εφημερίς, η αρχαιότερη ελληνική εφημερίδα που έχει διασωθεί, Αφοι Μαρκίδες Πούλιου, Βιέννη (1791-1797). Επανέκδοση έτους 1797, Ακαδημία Αθηνών, Κέντρον Ερεύνης Μεσαιωνικού και Νέου Ελληνισμού, τόμ. 5, Αθήνα 1995, σελ. 654- 662. ISBN 960-7099-25-7
  20. Πασχαλίδης, Βασιλ.: Ο ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Κ. Σακελλάριος, Ελιμειακά, Δεκ. 1992, τευχ. 29, σελ. 118.
  21. Σαμπανόπουλος, Βασίλ.: Οι μετοικεσίες του ιατροφιλόσοφου Γεωργίου Σακελλάριου (Από κατάστιχο λογαριασμών του, των χρόνων 1795-1813), Ελιμειακά, τεύχος 1, 1982.
  22. Η ονομασία έχει προκαλέσει σύγχυση με το Βελιγράδι της Σερβίας.
  23. Σιμόπουλος, Κυριάκος: Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα, τομ.Γ1 (1800-1810), Αθήνα, 1975, σελ. 397.
  24. Παπαγεωργίου, Αριστοτ.: Η Μητιώ Σακελλαρίου συναντά και συστήνει τον Κάρλο Γκολντόνι στην Κοζάνη του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. faretra.info/2017/06/17/thampo-fotoskiasis-apeikasma1-ar-papageorgiou/
  25. Σιμόπουλος, Κυριάκος: Ξένοι Ταξιδιώτες στην Ελλάδα, τομ.Γ2 (1810-1821), Αθήνα, 1975, σελ.19.
  26. Σκιώτης, Διονύσιος: Η κρίση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.ΙΑ΄, σελ. 381.
  27. Ηλιαδέλης, Στράτος: Μακεδόνες απόδημοι στη Μεσευρώπη (1650-1950), Υπουργείο Μακεδονίας-Θράκης, Θεσσαλονίκη, 2005, ISBN 960-88611-0-1, σελ.110-111.
  28. Καρανάσιος, Χαρίτων: Μαρτυρίες αναφορικά με τη χρονολόγηση γεγονότων του βίου του Γεωργίου Κωνσταντίνου Σακελλάριου, Ο Ερανιστής, τ.22, 1999, σελ.130.
  29. Λιούφης, Παναγ. Ν.: Ιστορία της Κοζάνης, τύποις Ι. Βάρτσου, Αθήναι, 1924, σελ.294
  30. Αλλαμανή, Έφη: Η απελευθέρωση του Σουλίου και οι αγώνες των Σουλιωτών μέχρι τον Μάρτιο 1821, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.ΙΒ΄, σελ.70-74.
  31. Καρανάσιος, Χαρίτων: Μαρτυρίες αναφορικά με τη χρονολόγηση γεγονότων του βίου του Γεωργίου Κωνσταντίνου Σακελλάριου, Ο Ερανιστής, τ.22, 1999, σελ.133.
  32. Πασχαλίδης, Βασιλ.: Το αρχοντικό των Σακελλάριων στην Κοζάνη, Ελιμειακά, Ιουν. 1996, τευχ.36, σελ.30.
  33. Οι δύο παραπάνω μεταφράσεις θεατρικών έργων του Γ. Σακελλάριου μαζί με την ανέκδοτη «Κόδρος», του 1786, περιλήφθηκαν σε πρόσφατη έκδοση της Ακαδημίας Αθηνών. Επιμέλεια Πούχνερ Β.: Οι σωζόμενες θεατρικές μεταφράσεις του έλληνα ιατροφιλοσόφου Γεωργίου Σακελλαρίου. Ακαδημία Αθηνών, Αθήνα, 2009, ISBN 978-960-404-153-4.
  34. Σακελλάριου, Γεωργίου: Αρχαιολογία, Τυπογρ. Γεωρ. Βεντώτη, Βιέννη, 1796. http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/5/f/4/metadata-84-0000007.tkl PDF από την Anemi
  35. Κιτρομηλίδης, Πασχ.: Νεοελληνικός Διαφωτισμός, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα, 2009, σελ. 100, ISBN 978-960-250-126-9.
  36. Καραμπερόπουλος, Δημ.: "Νέος Ανάχαρσις" του Ρήγα Βελεστινλή, (Επιμέλεια-Εισαγωγή-Ευρετήριο), έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα, 2009, ISBN:960-87458-3-7, σελ.Α19
  37. Σακελλάριου, Γεωργίου: Ποιημάτια, Σνέιρερ, Βιέννη, 1817 http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/3/8/9/metadata-22-0000150.tkl
  38. Μουλλάς, Παναγ.: Η λογοτεχνία από την κατάληψη της Κρήτης ως τον Αγώνα. (1669-1821). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.ΙΑ΄, σελ. 302.
  39. Σακελλάριος, Γεώργιος: Ποιημάτια, Τυπογραφείον Ιωάννου Σνέιρερ, Βιέννη, 1817, σελ. 144-145.
  40. Μουλλάς, Παναγιώτης: Η λογοτεχνία από την κατάληψη της Κρήτης ως τον Αγώνα. (1669-1821). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τομ.ΙΑ΄, σελ.306.
  41. Κατά την Νοτοπούλου, Β., σελ. 158, είναι το έργο που στη Βιογραφία Σακελλάριου αναφέρεται ως «Πρακτική Ιατρική του Χοφελάνδ», το οποίο ξαναμετέφρασε στην Κοζάνη το 1830 «χάριν της συζύγου του μετερχομένης της ιατρικής», καθώς είχε χαθεί το χειρόγραφο της αρχικής μετάφρασης.
  42. Tsouyopoulos, Nelly: The influence of John Brown’s ideas in Germany, Medical History, No 8, σελ. 64, 1988. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2557344/pdf/medhistsuppl00039-0070.pdf
  43. Η Νοτοπούλου, Β., σελ. 196 και 238, αναφέρει ότι και τα δύο μεταφράσθηκαν στην Κοζάνη το 1830 και ότι δεν ήταν δυνατό να ταυτιστούν με πρωτότυπο.

Πηγές Επεξεργασία

Ζαβίρας, Γεώργιος, Νέα Ελλάς : ή Ελληνικόν θέατρον / Γεωργίου Ιωάννου Ζαβίρα, εκδοθέν υπό Γεωργίου Π. Κρέμου,  Αθήνησι: Τύποις Εφημερίδος των Συζητήσεων, 1872, https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/c/5/e/metadata-01-0001018.tkl

Legrand, Emile, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων / εκ των εν Βιέννη αρχείων εξαχθέντα και δημοσιευθέντα υπό Αιμιλίου Λεγράνδ, μετά μεταφράσεως ελληνικής υπό Σπυρίδωνος Π. Λάμπρου, https://anemi.lib.uoc.gr/metadata/4/a/0/metadata-181-0000000.tkl

• Λιούφης, Παναγ. Ν.: Ιστορία της Κοζάνης, τύποις Ι. Βάρτσου, Αθήναι,1924. http://anemi.lib.uoc.gr/metadata/2/2/6/metadata-02-0000295.tkl

• Νοτοπούλου, Βασιλική: Ο Κοζανίτης ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Σακελλάριος (1767-1838), διδακτορική διατριβή του τμήματος Ιστορίας –Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Ιωάννινα, 2011.

• Καραμπερόπουλος, Δ.: Εισαγωγικά στον Νέον Ανάχαρσι του Ρήγα Βελεστινλή, έκδ. Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα, Αθήνα, 2009.

• Βακαλόπουλος, Απόστολος: Οι Δυτικομακεδόνες Απόδημοι επί Τουρκοκρατίας, Θεσσαλονίκη, 1961.

• Σπεράντζας, Στέλλιος: Ένας αντίπαλος του Χριστόπουλου, Ελληνική Δημιουργία, τομ. 9ος, έτος Ε', τεύχος 100.



Προτεινόμενη βιβλιογραφία Επεξεργασία

  1. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ: "Οι Δυτικομακεδόνες Απόδημοι επί Τουρκοκρατίας". Θεσσαλονίκη 1961
  2. ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ: "Τρία ανέκδοτα ιστορικά δοκίμια του Φιλικού Γεωργίου Λασσάνη". Θεσσαλονίκη 1973.
  3. ΒΡΑΝΟΥΣΗΣ ΛΕΑΝΔΡΟΣ: "Οι πρόδρομοι". Τομ.11ος Βασικής Βιβλιοθήκης. Αθήνα 1955.
  4. ΓΟΥΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ Α.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: "Τα Κοζανικά" ΠΑΝΔΩΡΑ, τομ.ΚΒ', 1871-72.
  5. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Κατάλογος εντύπων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. Α': 1494-1832". Θεσσαλονίκη 1948.
  6. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Κατάλογος εντύπων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. Β': 1833-1912". Θεσσαλονίκη 1964.
  7. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Αναμνηστική εικονογραφημένη έκδοσις Παύλου Χαρίση. Μετά ιστορικών σημειώσεων περί των εν Ουγγαρία και Αυστρία Ελληνικών Κοινοτήτων". Κοζάνη 1935.
  8. ΔΕΛΙΑΛΗΣ Π. ΝΙΚΟΛΑΟΣ: "Συμβολαί εις την εκκλησιαστικήν ιστορία της Κοζάνης." Κοζάνη 1958.
  9. ΔΗΜΑΡΑΣ Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: "Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας". Αθήνα 1948.
  10. ΔΗΜΑΡΑΣ Θ. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ: "Επαφές της νεώτερης Ελληνικής Λογοτεχνίας με την Αγγλική.(1780-1821)". ΑΓΓΛΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ. Μάιος 1947.
  11. DOYGALIS CALLIOPE: "La famille Sakellarios de la ville Kozani et ses activites commerciales en Europe centrale". Diplome a l' E.H.E.S.S. Septembre 1979
  12. ENEPEKIDES POLYCHRONIS: "Griechische Handelsgeschaften und Kaufleute in Wien aus dem jahre 1766"
  13. ΖΑΒΙΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ: "Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν θέατρον". Ανέκδοτα συγγράματα. Έκδοση Γ.Π.Κρέμου. Αθήνα 1872.
  14. ΚΑΛΛΙΝΔΕΡΗΣ Μ.Α: "Τα λυτά έγγραφα της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κοζάνης. (1676-1808)". Θεσσαλονίκη 1951.
  15. ΚΑΡΑΝΑΣΙΟΣ ΧΑΡΙΤΩΝ "Τά ιατρικά έργα του ιατροφιλοσόφου Γεωργίου Σακελλαρίου βάσει των αυτογράφων χειρογράφων του στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Koζάνης". Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου Ιστορίας των Επιστημών (1998): Επιστημονική σκέψη και φιλοσοφικός στοχασμός στον ελληνικό πνευματικό χώρο. 18ος-19ος αι. Προσλήψεις, ρήξεις, ενσωματώσεις. Αθήνα 19-21 Ιουνίου 1997.
  16. KIND CARL - THEODOR: "Συμβολαί εις μάλλον επισταμένην γνώσιν της νεωτέρας Ελλάδος". 1831.
  17. KISSAS SOTIRIOS: "Icons of a Kozani Menologion". Balkan studies 17.1. Θεσσαλονίκη 1976.
  18. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑΣ ΜIΧΑΛΗΣ: "Η προσφορά της Κοζάνης και της περιοχής της στον Ελληνικό Διαφωτισμό", ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ τομ. 4, Μάρτιος 1982.
  19. ΚΥΡΖΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ: "Ιατρική και Ιατροί της Κοζάνης κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας" Κοζάνη 1972.
  20. ΛΑΜΠΡΟΥ ΣΠΥΡΟΣ: "Σύμμικτα ". ΝΕΟΣ ΕΛΛΗΝΟΜΝΗΜΩΝ, τομ. Γ', σελ. 353.
  21. ΛΑΡΙΣΣΑΙΟΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΗΣ: "Επιστολαί διαφόρων 1759-1824". Υπό Λ. Βρανούση.
  22. ΕΜΙΛ ΛΕΓΚΡΑΝ (Μετάφραση Σπ. Λάμπρου): "Ανέκδοτα έργα περί Ρήγα Βελεστινλή". Αθήνα 1891.
  23. ΜΕΛΑΣ ΣΠΥΡΟΣ: "Η ιστορία του Αλή-πασά. Η ζωή του Λέοντος της Ηπείρου".
  24. ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΙΧΑΛΗΣ: "Μια Βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία. Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912)" . Αθήνα 1992.
  25. ΠΑΠΑΣΙΩΠΗΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ: "Επιγράμματα σε βρύσες, τάφους, αρχοντικά καί άλλα κτίσματα". ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ Νο 1 Μάιος 1982.
  26. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: «Ο Ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Κ. Σακελλάριος, ο Κοζανίτης», Αθήνα 1993.
  27. ΠΑΣΧΑΛΙΔΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: «Το αρχοντικό των Σακελλαρίων στη Κοζάνη, 1670-1977, Αθήνα 1999.
  28. ΠΟΥΚΕΒΙΛ ΦΡΑΝΣΟΥΑ: "Ιστορία της Αναγεννήσεως της Ελλάδος". (Μετάφραση Ξ.Ζυγούρα)Αθήνα 1824.
  29. ΣΑΜΠΑΝΟΠΟΥΛΟΣ Γ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ: "Οι μετοικεσίες του Ιατροφιλοσοφου Γεωργίου Κ.Σακελλαρίου ", ΕΛΙΜΕΙΑΚΑ τομ. 1, Μάιος 1982.
  30. ΣΙΓΑΛΑΣ ΑΝΤΩΝΗΣ: "Από την ζωή των κοινοτήτων της Μακεδονίας. Α' : Αρχεία και βιβλιοθήκαι Δυτικής Μακεδονίας."
  31. ΣΠΕΡΑΝΤΖΑΣ ΣΤΕΛΙΟΣ: "Ένας αντίπαλος του Χριστόπουλου". ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. τόμ. 9ος, έτος Ε', τεύχος 100.