Η Γιελένα Λαζάρεβιτς, σερβικά κυριλλικά: Јелена Лазаревић/Jelena Lazarević‎‎ (1365/1366 – 1443) από τον Οίκο των Λαζάρεβιτς, επίσης γνωστή, από γάμους, ως Jelena Balšić ή Jelena Hranić Kosača, ήταν μεσαιωνική πριγκίπισσα της Σερβίας, κόρη του πρίγκιπα Λαζάρου της Σερβίας και της Mιλίτσας των Νεμάνιτς, κόρης του Βράτκο στρατιωτικού. Είχε μία πολύ ισχυρή προσωπικότητα και επηρέασε σημαντικά τον τρόπο, με τον οποίο οι σύζυγοί της, πρώτος ο Ντούρατζ Β΄ Μπάλσιτς και μετά ο Σαντάλγι Χράνιτς Κοσάτσα και ο γιος της Μπάλσα Γ΄ Μπάλσιτς κυβερνούσαν τα βασίλειά τους. Η Γιελένα τους ενθάρρυνε να αντισταθούν στην καταπάτηση από τους Βενετούς των εδαφών που ανήκαν στη Ζέτα, τού μεσαιωνικού σερβικού κράτους που κυβερνούσε ο Τζούρατζ Β΄, και στη συνέχεια ο Μπάλσα Γ΄ μετά το τέλος τού Τζούρατζ Β΄. Είναι επίσης γνωστή ως συγγραφέας στην επιστολική λογοτεχνία, ιδιαίτερα στην αλληλογραφία της με τον Νίκωνα της Ιερουσαλήμ, μοναχό στο μοναστήρι Γκορίτσα στη λίμνη Σκάνταρ (Μαυροβούνιο). Οι τρεις επιστολές της αποτελούν μέρος της Συλλογής Γκόρι (Горички зборник/Gorički zbornik), ενός μεσαιωνικού συνόλου χειρογράφων.

Γιελένα Λαζάρεβιτς
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση1365
Prilepac
Θάνατος1443
Beška
Χώρα πολιτογράφησηςΣερβία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΣερβικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητασυγγραφέας
Οικογένεια
ΣύζυγοςΤζούρατζ Β΄ Μπάλσιτς
ΤέκναΜπάλσα Γ΄
ΓονείςΛάζαρος Χρεμπελιάνοβιτς και Μιλίτσα της Σερβίας
ΑδέλφιαΣτέφαν Λαζάρεβιτς
Βουκ Λαζάρεβιτς
Ολιβέρα Λαζάρεβιτς
Ντράγκανα Λαζάρεβιτς Σισμάν
Μάρα Μπράνκοβιτς Λαζάρεβιτς
Τεοντόρα Λαζάρεβιτς
ΟικογένειαΟίκος των Λαζάρεβιτς

Το όνομα Επεξεργασία

 
Το φρούριο Κρουσέβατς.

Την αποκαλούσαν "Κυρά Λένα" (Госпођа Лена/Γκόσποτζα Λένα) ή "η μορφωμένη" (Учена/Ούτσενα).[1] Στα Ελληνικά είναι Ελένη.[2] Το Λαζάρεβιτς προέρχεται από την οικογένεια τού πατέρα της. Λόγω τού γάμου της με τον Τζούρατζ Β΄ Μπάλσιτς αναφέρεται και ως Γιελένα Μπάλσιτς, ενώ λόγω του δεύτερου γάμου της με τον Σαντάλγι Χράνιτς αναφέρεται μερικές φορές ως Γιελένα Μπάλσιτς-Χράνιτς ή Γιελένα Χράνιτς. Σε ένα Βενετικό έγγραφο τού 1409 αναφέρεται ως "μεγαλοπρεπής Δέσποινα Ελένα" (Magnifica Domina Elena).[3]

Βιογραφία Επεξεργασία

Καταγωγή Επεξεργασία

Η Γιελένα γεννήθηκε το 1365 ή το 1366 ως η τρίτη κόρη τού Λαζάρου πρίγκιπα της Σερβίας και της Mιλίτσας. Η μητέρα της ανήκε στον Οίκο των Νεμάνιτς, ενώ ο πατέρας της ήτανο ιδρυτής του Οίκου των Λαζάρεβιτς. Δημιούργησε τη Σερβία τού Μοράβα, το μεγαλύτερο και ισχυρότερο κράτος που αναδύθηκε από τη διάλυση της αυτοκρατορίας της Σερβίας. Έτσι η Γιελένα ήταν μέλος της υψηλής αριστοκρατίας της Σερβίας. Γεννήθηκε στο Πριλέπατς και πέρασε την παιδικη της ηλικία στο Kρουσέβατς, όπου έζησε ώσπου παντρεύτηκε τον 1ο της σύζυγο Τζούρατζ Β΄ Μπάλσιτς το 1386. Από αυτόν είχε ένα παιδί, τον Μπάλσα Β΄, που γεννήθηκε το 1387.[4] Ο Μπάλσα Γ΄ είχε τρία παιδιά, έναν γιο που δεν γνωρίζουμε το όνομά του και δύο κόρες, τη Γιελένα και τη Τεοντόρα. Ο γιος του απεβίωσε σε πολύ μικρή ηλικία το 1415.[5] Το 1424 η Γιελένα Μπάλσιτς, κόρη τού Μπάλσα Γ΄, παντρεύτηκε τον Στγιέπαν Βούκσιτς Κοσάτσα και έγινε η μητέρα της Αικατερίνης της Βοσνίας και τού Βλαντίσλαβ Χερτσεγκόβιτς.

Γάμος με τον Τζούρατζ Β΄ Μπάλσιτς Επεξεργασία

 
Το μοναστήρι Ντόνγιι Μπρτσέλι στο Μπαρ ιδρύθηκε από τη Γιελένα Μπάλσιτς.

Η Γιελένα παντρεύτηκε τον Τζούρατζ Β΄ Μπάλσιτς το 1386 ή το 1387. [6] Μετά από αυτόν τον γάμο η επικυριαρχία του Λαζάρου της Σερβίας έγινε αποδεκτή στο μεγαλύτερο μέρος, αν όχι σε όλη, τη Ζέτα. [7] Όταν ο σουλτάνος έστειλε στρατό, για να εισβάλει στα εδάφη του Τζούρατζ Β΄ στις αρχές του 1392, η Γιελένα ταξίδευσε στη Δημοκρατία της Ραγκούσας (σημερινό Ντουμπρόβνικ) για να ξεφύγει από το κακό. Την 1η Ιουνίου 1392 η σύγκλητος της Ραγκούσας αποφάσισε να στείλει μία γαλέρα, για να την πάει στην πόλη. [8] Ο Τζούρατζ Β΄ αιχμαλωτίστηκε από τους Οθωμανούς τον Οκτώβριο του 1392 και αφέθηκε ελεύθερος, μόνο όταν συμφώνησε να τους παραχωρήσει το Σκουτάρι. Κατάφερε να ανακαταλάβει την πόλη το 1395, αλλά στη συνέχεια την πώλησε στους Βενετούς, μαζί με τα γύρω φρούρια.

Η Γιελένα ήταν σθεναρά αντίθετη στη φιλο-Βενετική πολιτική του Τζούρατζ Β΄ και στην πώληση του Σκουτάρι και άλλων πόλεων στους Βενετούς. Δεν της άρεσαν οι Βενετοί, επειδή εμπόδιζαν τις επαφές μεταξύ της Ορθόδοξης Μητρόπολης της Ζέτα και του Πατριαρχείου τού Πετς, απέκοψαν τα ορθόδοξα μοναστήρια γύρω από τη λίμνη Σκάνταρ, από τα εισοδήματα που δικαιούνταν νόμιμα και επιδόθηκαν σε μία επιθετική εμπορική πολιτική, η οποία μείωνε σημαντικά τα κέρδη της Ζέτα. [9] Ακόμη και πριν από τον Α΄ Πόλεμο τού Σκούταρι, η Γιελένα βρισκόταν σε διαμάχη με τους Βενετούς σχετικά με τη δικαιοδοσία της Ορθόδοξης Μητρόπολης της Ζέτα στις Ορθόδοξες εκκλησίες γύρω από τον ποταμό Μπογιάνα και την εκκλησία του Αγίου Πέτρου στο Σκουτάρι. [10] Η βασιλεία του 16χρονου Μπάλσα Γ΄ ξεκίνησε τον Απρίλιο του 1403, όταν ο Τζούρατζ Β΄ απεβίωσε από τα τραύματα, που υπέστη τον Νοέμβριο του 1402 στη μάχη της Τρίπολης. Σε αυτή τη μάχη ο Τζούρατζ Β΄ υποστήριξε τον Στέφανο Λαζάρεβιτς (αδελφό της Γιελένα) σε μία προσπάθεια να προστατεύσει τον θρόνο του δεσποτάτου της Σερβίας από τον Τζούρατζ Μπράνκοβιτς. Η Γιελένα είχε σημαντική επιρροή στον τρόπο, με τον οποίο ο Μπάλσα Γ΄ κυβερνούσε τη Ζέτα. Επειδή ήταν ανήλικος, όταν κληρονόμησε τον θρόνο, αυτή κυβέρνησε τη Ζέτα ως επίτροπός του. [11] Σε μία διαμάχη μεταξύ των Βενετών και του μητροπολίτη της Ζέτα, που είχε διοριστεί από το Πατριαρχείο του Πετς, ο Μπάλσα Γ΄ ακολούθησε τις οδηγίες της και προστάτευσε τα αρχαία δικαιώματα της σερβικής εκκλησίας. [12]

Πρώτος Πόλεμος του Σκουτάρι Επεξεργασία

 
Το τείχος τού Ουλτσίνγι, της έδρας του Τζούρατζ Β΄.

Το 1405 ο Μπάλσα Γ΄, με την υποστήριξη της Γιελένα, ξεκίνησε έναν δεκαετή πόλεμο κατά της Βενετίας. [13] Στην αρχή του πολέμου, ο Μπάλσα Γ΄ κατάφερε να καταλάβει ολόκληρη την περιοχή τού Σκουτάρι εκτός από το φρούριο Σκουτάρι. Οι Βενετοί πρόσφεραν μία αμοιβή 2.000 δουκάτων, για όποιον μπορούσε να σκοτώσει τόσο τον Μπάλσα Γ΄, όσο και τη Γιελένα. [14] Όταν οι Βενετοί σε αντάλλαγμα κατέλαβαν το Μπαρ, το Ούλτσιν και την Μπούντβα [15], τρία από τα πιο σημαντικά λιμάνια της Ζέτας, ο Μπάλσα Γ΄ και η βασιλομήτωρ Γιελένα κατέφυγαν από το Ούλτσιν στο κάστρο Ντριβάστ. [16]

Το 1409 η Γιελένα αποφάσισε να ταξιδέψει στη Βενετία, για να διαπραγματευτεί προσωπικά την ειρήνη. Στα τέλη Μαΐου έφτασε στη Ραγκούσα, αλλά χρειάστηκε να περιμένει σχεδόν δύο μήνες, διότι οι οικοδεσπότες της την προειδοποίησαν, ότι υπήρχαν γαλέρες της άπολης στην Αδριατική θάλασσα. [17] Στις 9 Ιουλίου 1409, ενώ ακόμα περίμενε στη Ραγκούσα, η Βενετία αγόρασε ολόκληρη τη Δαλματική ακτή από τον Λαδίσλαο Α΄ της Νάπολης για 100.000 δουκάτα. Το βασίλειο της Νάπολης δεν αποτελούσε πλέον απειλή για τους Βενετούς. Κερδίζοντας τις Δαλματικές ακτές, οι Βενετοί αύξησαν περαιτέρω την επιρροή και τη δύναμή τους στην περιοχή της Αδριατικής θάλασσας, γεγονός που έκανε δύσκολη τη διαπραγματευτική θέση της Γιελένα. Όταν τελικά έφτασε στη Βενετία στα τέλη Ιουλίου, ήταν οικονομικά εξαντλημένη λόγω του μεγάλου ταξιδιού της. Οι Βενετοί έπρεπε να την υποστηρίζουν με τρία δουκάτα την ημέρα κατά τις διαπραγματεύσεις, που διήρκεσαν τους επόμενους τρεις μήνες. [18] Στις 26 Οκτωβρίου 1409 υπογράφηκε μία ετήσια συμφωνία ειρήνης με τον Μικέλε Στένο, δόγη της Βενετίας, χωρίς εδαφικές αλλαγές για κανένα από τα μέρη. [19] Η Γιελένα ταξίδεψε πίσω στη Zέτα μέσω της Ραγκούσας, όπου έλαβε δώρα αξίας 100 δουκάτων. Αν και τόσο αυτή, όσο και ο Βενετός εκπρόσωπος ορκίστηκαν στο Ευαγγέλιο να σεβαστούν την εκεχειρία, στην πραγματικότητα δεν υπήρχε ειρήνη. [20]

Γάμος με τον Σαντάλγι Χράνιτς Επεξεργασία

 
Το Μπλαγκάγι, η Αυλή του Σαντάλγι Χράνιτς, όπου πήγε να ζήσει η Γιελένα, αφού τον παντρεύτηκε.

Όταν ο Λαδίσλαος Α΄ της Νάπολης πώλησε τα δικαιώματά του στο βασίλειο της Δαλματίας στη Δημοκρατία της Βενετίας και αποχώρησε από τα Βαλκάνια το 1409, πολλοί ντόπιοι ευγενείς συμμάχησαν με τον Σιγισμούνδο της Βοημίας & Γερμανίας και δέχτηκαν τον Οστόγια ως βασιλιά της Βοσνίας. Αυτό αποδυνάμωσε σοβαρά τη θέση του Χρβόγιε Βούκσιτς Χρβατίνιτς, ενός μεγάλου δούκα της Βοσνίας, του οποίου η ανιψιά Αικατερίνη ήταν δεύτερη σύζυγος του Σαντάλι Χράνιτς, μεγάλου δούκα του Χουμ. Υπό αυτές τις συνθήκες, ο Σαντάλγι αποφάσισε να συμμαχήσει με τον αυτοκράτορα Σιγισμούνδο στα μέσα του 1411 και να δημιουργήσει στενότερες σχέσεις με τον σημαντικό σύμμαχο του Σιγκισμούνδου, Στέφανο Λαζάρεβιτς. [21] Τον Δεκέμβριο του 1411 ο Σαντάλγι χώρισε τη γυναίκα του Αικατερίνη και παντρεύτηκε την αδελφή του Στεφάνου, Γιελένα στο τέλος του ίδιου έτους. [22] [23] [24] Η Γιελένα παντρεύτηκε τον Σαντάλγι, επειδή ήθελε να ενισχύσει τη θέση τού γιου της. [25] Με αυτόν τον γάμο ο Σαντάλγι, ο πιο επικίνδυνος εχθρός του Μπάλσα Γ΄, έγινε πατριός και προστάτης του. [26] Αν και χάλασε τις σχέσεις του Σαντάλγι με τον Χρβόγιε, ενίσχυσε επίσης τις παραδοσιακά στενές σχέσεις με την οικογένεια Λαζάρεβιτς. [27] Αν και η Γιελένα ήταν στα σαράντα της, ο Σαντάλγι ήλπιζε, ότι θα έκαναν παιδιά και το 1413 κατέθεσε κάποια χρήματα σε έναν λογαριασμό συναλλαγών στην πόλη της Ραγκούσας για το παιδί, που θα αποκτούσαν τελικά. [28]

Η Γιελένα πήγε να ζήσει με τον σύζυγό της στην Αυλή τού Μπλαγκάγι στην Ερζεγοβίνη, ενώ ο Μπάλσα Γ΄ παρέμεινε ως ο μοναδικός κυβερνήτης της Zέτα. [29] Στον δεύτερο γάμο του, που συνήφθη το 1412 ή στις αρχές του 1413, ο Μπάλσα Γ΄ νυμφεύτηκε τη Μπόλγια, κόρη του Kόγια Ζαχαρία, που ήταν άρχοντας του Σάτι και του Ντάγκνουμ στην Αλβανία. [30] Το 1413 ο Μπάλσα εξέδωσε καταστατικό στην εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο, που είχε κτίσει στο μοναστήρι Πρασκβίτσα μαζί με τη μητέρα του Γιελένα. [31]

Ο Σαντάλγι είχε μία Αυλή στο Nόβι (σημερινό Χέρτσεγκ Νόβι) όπου περνούσε λίγο χρόνο κάθε έτος, συνήθως χειμώνα και άνοιξη. Ξεκινώντας το 1424, η Γιελένα περνούσε ένα μεγάλο μέρος του χρόνου σε αυτή την Αυλή, συνοδευόμενη από την αδελφή της Oλιβέρα. [32] [33]

 
Η Ραγκούσα (νυν Ντούμπροβνικ).

Στις αρχές Φεβρουαρίου 1426 μία ειδική τελετή ήταν αφιερωμένη στη Γιελένα και τον Σαντάλγι στη Ραγκούσα, όταν παρευρέθηκαν στη γιορτή του Σβέτι Βλάχο (Αγίου Βλασίου), τού προστάτη της πόλης. [34] Η Γιελένα σκόπευε να ταφεί στην εκκλησία, που θα έκτιζε στη Ραγκούσα. Αρχικά η Ραγκούσα ενδιαφερόταν να αποδεχτεί την επιθυμία της, με την προϋπόθεση ότι θα τους βοηθήσει να πάρουν τον έλεγχο τού Nόβι, τού αντιπάλου της στο εμπόριο αλατιού. Αυτός είναι ο λόγος, που το Ντουμπρόβνικ πρότεινε στον Σαντάλι να κτίσει μία Ορθόδοξη εκκλησία και ένα σπίτι για ηλικιωμένους και άρρωστους το 1434. Ο Σαντάλγι απεβίωσε το 1435, πριν απαντήσει στην πρότασή τους. Τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του Στγιέπαν Βούκσις Κοσάτσα, ο οποίος ήταν γιος του αδελφού του Σαντάλγι, Βούκατς. Μετά το τέλος του Σαντάλγι, η Γιελένα δεν παρενέβη στη διακυβέρνηση τού βασιλείου, που ελεγχόταν προηγουμένως από τον σύζυγό της, αλλά πήγε να ζήσει στην Ακτή, πιθανώς στο Nόβι. Τον Σεπτέμβριο του 1435 η Γιελένα ζήτησε από τους Ραγούσιους να της επιτρέψουν να κτίσει μία εκκλησία στη Ραγκούσα, στην οποία θα ήταν ο τάφος της. Δεδομένου ότι οι συνθήκες είχαν αλλάξει μετά το τέλος τού Σαντάλγι, οι Ραγούσιοι απέρριψαν το αίτημα της Γιελένα, αν και υποστηρίχθηκε από τον ανιψιό της, τον Τζούρατζ Μπράνκοβιτς δεσπότη της Σερβίας. Δικαιολόγησαν την άρνησή τους με την έλλειψη έγκρισης του πάπα.

Η συλλογή Γκόρι Επεξεργασία

 
Η πρώτη σελίδα του Otpisanije bogoljubno.

Τρεις επιστολές που έγραψε στον πνευματικό της σύμβουλο συμπεριλήφθηκαν στο Gorički zbornik (σερβικά: Горички зборник‎‎), μεσαιωνική συλλογή χειρογράφων. Σήμερα μόνο ένα από αυτά, γνωστό ως Otpisanije bogoljubno (σερβικά: Отписаније богољубно‎‎), σώζεται. [35]

Η Γιελένα έγραψε τη διαθήκη της στις 25 Νοεμβρίου 1442. Με βάση το κείμενό της μπορεί να συναχθεί το συμπέρασμα, ότι είχε τη δική της βιβλιοθήκη και ότι το 1441 είπε στον καγκελάριό της Ντομπέρκο Μαρίνιτς να παραγγείλει ένα εξώφυλλο βιβλίου. Το εξώφυλλο τού βιβλίου ήταν αργυρό και διακοσμημένο με την εικόνα του Ιησού. Κατασκευάστηκε από τον Aντρίγια Ίζατ, ο οποίος ήταν διάσημος χρυσοχόος από το Κότορ. [36]

Το τέλος Επεξεργασία

Ανοικοδόμησε αρχικά την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που είχε κτίσει ο Τζούρατζ Β΄ Μπάλσιτς στο νησί Μπέσκα στη λίμνη Σκάνταρ και το 1439/1440 έκτισε ως κληροδότημά της την εκκλησία της Παναγίας δίπλα της. [37] Τάφηκε στο δυτικό της τόξο, κοντά στον νότιο τοίχο της εκκλησίας. Ο σκοπός της προικοδότησής της ήταν να είναι η κρύπτη της και να χρησιμεύσει ως το πνευματικό κέντρο, που θα συνέχιζε τον προσανατολισμό του σερβικού πολιτισμού προς τη βυζαντινή ορθόδοξη πνευματικότητα σε αυτήν την ιστορικά τελευταία περίοδο του σερβικού μεσαιωνικού κράτους. Με αυτόν τον τρόπο η Γιελένα επιβεβαίωσε την πίστη της στην παράδοση της δυναστείας Nεμάνιτς και τού πατέρα της πρίγκιπα Λαζάρου, την περίοδο που η Γιελένα μπόρεσε να κάνει μία πολιτική επιλογή μεταξύ τού Ισλάμ και τού μαχητικού Καθολικισμού. [38] Οι προσπάθειες της Γιελένα είχαν μία πρόσθετη διάσταση, αν ληφθεί υπόψη ότι το έργο της αποτελεί μαρτυρία της παρουσίας του βυζαντινού ησυχασμού στο δεσποτάτο της Σερβίας.

Τα ιερά οστά της Γιελένα Μπάλσιτς τοποθετήθηκαν στη νέα λίθινη θήκη λειψάνων μετά την ανοικοδόμηση της εκκλησίας της Παναγίας, που έκτισε στο νησί Μπέσκα το 2002 από τη μητρόπολη του Μαυροβουνίου και της Παρακτίας. [39] Με απόφαση της «μητρόπολης τού Μαυροβουνίου και των Παραλίων» το 2006 ονομάστηκε ''Πιστή'' (Blagovjerna) και ονομάστηκε «Blagovjerna Jelena Lazareva Balšić». [40]

Υστεροφημία Επεξεργασία

Η Γιελένα επαινέθηκε ως μία εξαιρετική γυναίκα, που διατήρησε τη δύναμη της οικογένειας Μπάλσιτς κατά τη διάρκεια μίας πολύ ταραγμένης περιόδου. Είναι προφανές, ότι είχε μία ισχυρή προσωπικότητα πιθανώς παρόμοια με τη μητέρα της, τη Mιλίτσα πριγκίπισσα της Σερβίας. [41] Κατάφερε να διατηρήσει την πολιτιστική κληρονομιά του βασιλείου της Σερβίας και η γραφή της έχει αξιολογηθεί ιδιαίτερα. [42]

Το βραβείο λογοτεχνίας «Γιελένα Μπάλσιτς» καθιερώθηκε το 2007 από τη «Μητρόπολη Μαυροβουνίου και των Παραλίων» και απονέμεται κάθε δύο χρόνια. Από το 2013, βραβευθέντες ήταν οι Τζόρτζε Σλαντόγιε, Ζάρκο Κομάνιν, Ράνκο Γιοβόβιτς και Σλόμπονταν Ρακίτιτς. [43] [44]

Θρύλοι Επεξεργασία

Οι θρύλοι λένε λανθασμένα, ότι ήταν η Γιελένα Ομπίλιτς, χήρα του Mίλος Ομπίλιτς. [45] Ένας από τους θρύλους για τη Γιελένα καταγράφηκε στην Ερζεγοβίνη. Σύμφωνα με αυτόν τον μύθο, ο Σαντάλγι ρώτησε τη Γιελένα, ποιος ήταν ο αγαπημένος της σύζυγος. Η απάντησή της ήταν, ότι θα έδινε και τον Σαντάλγι και τον Μπάλσιτς Β΄ μόνο και μόνο για να δει τον Mίλος Ομπίλιτς άλλη μία φορά. Ο Σαντάλγι θύμωσε και η Γιελένα έπρεπε να διαφύγει. Καθώς ήταν στον δρόμο για τη Ζέτα, ανάμεσα από μερικές τσουκνίδες, γέννησε ένα αγόρι, που ήταν ιδρυτής της οικογένειας Kοπριβίτσα (kopriva, «τσουκνίδα»). [46]

Μερικοί από τους διατηρημένους θρύλους για τη Γιελένα περιλαμβάνουν τις μέλισσες της βασίλισσας Γιελένα (Пчеле краљице Јелене/Pčele kraljice Jelene), τη λιμνούλα της βασίλισσας Γιελένα (Рибњак краљице Јелене/Ribnjak kraljice Jelene), τη Λευκή Πέτρα (Вијели Мои Кавери (Виелиос камвери) και τους θεριστές της βασίλισσας Γιελένα (Косци краљице Јелене/Kosci kraljice Jelene). [47]

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Βιβλιογραφικές αναφορές Επεξεργασία

  1. Kralj, Milica (2008). «I Saw the Reflection in the Mirror». Serbia, National REview. Ανακτήθηκε στις 13 Ιανουαρίου 2013. The medieval chronicles state that Jelena Balšić, madam Lena or the Educated one, was "tall, with a slim waist, with milky white long cheeks, golden hair, wearing a diadem with numerous brilliants and sapphires at the top of her forehead"....Because of such interests, her contemporaries called her the Educated. 
  2. Fine 1994

    ...Helen (Jelena)...)

  3. Rački, Franjo (1867). «Prilozi za sbirku srbskih i bosanskih listina» (στα hr). Rad Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti (Yugoslav Academy of Sciences and Arts): 149–150. https://books.google.com/books?id=toQ1AQAAMAAJ&pg=PA149. Ανακτήθηκε στις 21 January 2013. 
  4. Veselinović 2001

    ...а Јелену за Ђурађа Страцимировића Балшића. Са њим је Јелена имала само сина Балшу III,...)

  5. Ekmečić, Milorad (1997). Zbornik za istoriju Bosne i Hercegovine. Serbian Academy of Science and Arts, board for history of Bosnia and Herzegovina. σελ. 75. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2013. Послије смрти зетског великаша Балше III иза њега није остало мушких потомака, већ само двије кћери: Јелена и Теодора које су живјеле под надзором Балшине мајке Јелене 
  6. Fine 1994

    ...Helen (Jelena) married George II Stracimirovic Balsic in 1386/87...)

  7. Branislav Đerić (1989). Kosovska bitka: vojno-istorijska rasprava. Naučna knjiga. σελ. 41. Ανακτήθηκε στις 29 Απριλίου 2013. врховно старешииство Лазарево тек од 1386. год. када је његова кћн Јелена била удата за Срацимировог сипа 
  8. Jorjo Tadić (1939). Promet putnika u starom Dubrovniku. Turistički savez. σελ. 62. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2013. početkom 1392, ponovno ugrozile oblast Đura Balšića, on odluči da svoju ženu Jelenu, kćerku kneza Lazara, skloni u Dubrovnik. Dubrovčani su o tome raspravljali u Vijećima 1 juna 1392, pa su zaključili da pošalju svoju ga- leotu od 22 klupe 
  9. Fine 1994

    ...Helen (Jelena) played an active role in Zeta's affairs under Balša...)

  10. Spremić 2004

    Још пре избијања Првог скадарског рата (1405–1413.), била је с њима у спору око надлежности зетског митрополита над православним црквама уз Бојану и над црквом Светог Петра у Скадру.)

  11. Евгениј Љвович Немировски (1996). Почеци штампарства у Црној Гори, 1492–1496. ЦНБ "Ђурђе Црнојевић". σελ. 137. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2013. Jelena je u stvari postala namjesnik svom 17-godišnjem sinu. 
  12. Spremić 2004

    Држећи се поука своје мајке Јелене Лазаревић, кћери кнеза Лазара, Балша III. иступао је пред представницима Венеције као заштитник старих права Српске цркве. Даровао је неколико православних манастира и трудио се да се не окрњи надлежност православног митрополита Зете, кога је постављао пећки патријарх.

  13. Ćirković 2004

    У измењеној ситуацији после Ангорске битке породичну територију је преузео Ђурђев наследник Балша III (1403—1421), коме је помагала мајка Јелена Лазаревић. Они су се убрзо окренули против Венеције и упустили у десетогодишњи рат са њом.)

  14. Spremić 2004

    На његовом почетку, Млечани су уценили њену и главу Балше III. са 2000 дуката.

  15. Fine 1994
  16. Bešić 1970

    Јелена и Балша III побјегли су у тврђаву Дриваста.Тада је Марин Каравело, без изузетног притиска, обећавајућистановништву зетских приморских градова да ће их ослободитисвих работа током наредне три године и да ће вратити посједесвима онима којима их је ранији господар био одузео, придобиоопштинска вијећа у Улцињу, Бару и Будви да признају властРепублике.)

  17. Bešić 1970

    Јелена Балшић се ријешила да сама оде у Млетке и настави преговоре,.. била је већ крајем маја 1409. год. у Дубровнику и ту се задржала готово два мјесеца, јер су је домаћини упозоравали на опасност од напуљских галија које су се налазиле у Јадранскоме мору.)

  18. Spremić 2004

    Сенатори су утврдили да је "врло сиромашна", јер је, због дугог пута, све потрошила. Давали су јој, на име издржавања, по три дуката дневно, и у Венецији је остала пута три месеца.

  19. Srejović 1982

    Имала је то да искуси Јелена Балшић приликом преговора које је повела у Венецији, и који су трајали више месеци. Крајем октобра 1409. окончани су договором да се склопи мир на годину дана без територијалних промена ...)

  20. Spremić 2004

    Крајем октобра склопила је мир и, заједно с млетачким представником, заклела се на јеванђељу да ће га поштовати. Затим се, преко Дубровника, у коме је добила богате поклоне у вредности од 100 дуката, крајем 1409. вратила у Зету.[26] У њој, међутим, и даље није било мира.

  21. Bešić 1970

    Повлачење Ладислава Напуљског нагонило јебосанског краља и обласне господаре да се приближе Жигмунду.Сандаљ Хранић је већ крајем љета 1411. год. био на његовојстрани. Садшм тим успоставио је најбоље односе са српским дес-потом Стефаном.

  22. Fine 1975

    ...Sandalj divorced Hrvoje's niece and shortly thereafter married Jelena...

  23. Veselinović 2001

    Њему се прикључио 1411 и војвода Сандаљ Хранић. Крајем те исте године Балшина мајка Јелена се преудала за војводу Сандаља.)

  24. Spremić 2004

    ...Јелена се 1411. удала за босанског војводу Сандаља Хранића. Он је у децембру исте године напустио своју прву жену Катарину...)

  25. Евгениј Љвович Немировски (1996). Почеци штампарства у Црној Гори, 1492–1496. ЦНБ "Ђурђе Црнојевић". σελ. 137. Ανακτήθηκε στις 29 Απριλίου 2013. Настојећи да учврсти положај свог сина, она се крајем 1411. удала за владара будуће Херцеговине Сандаља 
  26. Spremić 2004

    До тада најопаснији противник Балше III, постао је његов очух и заштитник.)

  27. Fine 1975

    ...This marital change reflected both Sandalj's deteriorating relations with Hrvoje and his forging closer ties with Serbia. ... Good relations with Kosače and Stefan's family were not new ...

  28. Spremić 2004

    . Када је пошла новом мужу, Јелена је имала четрдесетак година....Остављајући у мају 1413. поклад у Дубровнику, предвидео је да га може подићи ако за њим остане "или син или девојка које би имао с реченом госпођом Јеленом", што показује да се није искључивала могућност да њих двоје имају деце.)

  29. Spremić 2004

    Када је пошла новом мужу, Јелена је имала четрдесетак година.... Јелениним одласком у Босну, у Зети је остао да влада Балша III, и даље веран идејама своје мајке

  30. Albanološki institut u Prištini 1968 p. 125: "Poznato je takođe da se Balša III krajem 1412 ili početkom 1413 godine oženio u drugom braku ćerkom Koe Zaharije"
  31. Boško Strika (1930). Srpske zaduzbine: Dalmatinski manastiri. Tiskara "Merkantile". σελ. 264. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2013. Ту је цркву године 1413 поднгао Балша III Стратимировић Балшић и његова мати Јелена, кћи косовског мучепика Св. Лазара 
  32. Pomorski zbornik (στα Σερβικά). Društvo za proučavanje i unapređenje pomorstva Jugoslavije. 1982. σελ. 574. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2013. I Sandalj i Herceg Stefan imali su u Novome svoj dvor, gdje su provodili veliki dio godine, obično zimu i proljeće. Tu je provela veliki dio svoga života i Jelena Sandaljeva i njena sestra Olivera Bajazitova, ćerka kneza Lazara. 
  33. Bešić 1970

    Уз Јелену је, колико се зна, већ од 1423. год., а можда и од-раније, живјела њена сестра Оливера,

  34. Spremić 2004

    Дубровчани су, по посебном церемонијалу, приредили војводи Сандаљу и Јелени свечани дочек првих дана фебруара 1426. године. Том приликом, Јелена је присуствовала највећој свечаности у Дубровнику, прослави Светог Влаха)

  35. Tomin 2000

    Једина у целини сачувана Јеленина посланица у науци је позната под називом Отписаније богољубно.)

  36. Elizabeth Jeffreys (12 Οκτωβρίου 2006). Byzantine Style, Religion and Civilization: In Honour of Sir Steven Runciman. Cambridge University Press. σελ. 83. ISBN 978-0-521-83445-2. Ανακτήθηκε στις 28 Απριλίου 2013. in May 1441 through her envoy Doberko Marinić, whom she sent to the well-known goldsmith Andrija Izat in Kotor, she commissioned a silver-gilt book-cover with a figure of Christ. We learn that Doberko took the book, a model 
  37. Евгениј Љвович Немировски (1996). Почеци штампарства у Црној Гори, 1492–1496. ЦНБ "Ђурђе Црнојевић". σελ. 137. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2013. ... се налазиле развалине цркве Св. Ђорђе. Јелена Балшић обновила је ову цркву и недалеко од ње подигла цркву... 
  38. Bogdanović 1970

    ... ne samo podizanje svoje buduće grobnice.... odbrana istorijske orijentacije srpske kulture...

  39. «Митрополиту Амфилохију награда града Крушевца». Serbian Orthodox Church web site. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαρτίου 2022. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2013. Митрополија црногорско-приморска је 2002. године обновила манастир Бешку, а свете остатке Јелене Балшић похранила у нови камени ћивот. 
  40. Nedeljković, Marija Maja D. (2010). «Blagovjerna Jelena Lazareva Balšić, bogoljubna vladarka i pesnikinja» (στα Σερβικά). Beška Monastery web site. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Σεπτεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 2013. Како по свом животу и животном подвигу несумњиво припада Сабору Светих богоугодивших душа она је по благослову Митрополита црногорско-приморског Амфилохија 2006. године названа Благовјерна Јелена – Лазарева Балшић. 
  41. Godišnjak Društva istoričara Bosne i Hercegovine: Annuaire de la Société historique de Bosnie et Herzégovine (στα Σερβικά). Društvo istoričara Bosne i Hercegovine. 1986. σελ. 130. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2013. Po svemu izgleda da je Jelena bila snažna ličnost, vjerovatno slična svojoj majci, kneginji Milici. Način kako Dubrovčani o njoj govore mogao bi to da potvrdi. 
  42. Thomas Fleming (2002). Montenegro: the divided land. Chronicles Press. σελ. 46. ISBN 978-0-9619364-9-5. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2013. Jelena Lazarevic was a remarkable woman, capable of maintaining Balsic authority in very difficult times while preserving some of the cultural legacy of the Nemanjic kingdom. Her correspondence (on a variety of intellectual and everyday topics) has been praised ... 
  43. V, R. «Blagoveštenjski sabor u manastiru Beška». Svetigora. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2013. 
  44. Sonja Malavrazić. «Riznica: Nagrada "Jelena Balšić" SlobodanuRakitiću» (στα sr). RTS website. http://www.rts.rs/page/radio/sr/story/24/Radio+Beograd+2/1286248/Riznica%3A+Nagrada+%22Jelena+Bal%C5%A1i%C4%87%22++Slobodanu+Rakiti%C4%87u.html. Ανακτήθηκε στις 29 April 2013. «Književna nagrada "Jelena Balšić" za životno delo prožeto pravoslavnom duhovnošću dodeljena je posthumno Slobodanu Rakitiću» 
  45. John Van Antwerp Fine· Bosnian Institute (2007). The Bosnian Church: its place in state and society from the thirteenth to the fifteenth centuries: a new interpretation. Saqi in association with The Bosnian Institute. σελ. 211. ISBN 978-0-86356-503-8. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2013. 
  46. Glasnik Zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini. Zemaljska štamparija. 1928. σελ. 61. Ανακτήθηκε στις 18 Ιανουαρίου 2013. 
  47. Stvaranje. Obod. 1985. σελ. 261. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2013.