Διεθνής διαγωνισμός γλυπτικής για το Μνημείο του Άγνωστου Πολιτικού Κρατούμενου

Ο ‘Διεθνής Διαγωνισμός Γλυπτικής για το Μνημείο του Άγνωστου Πολιτικού Κρατούμενου’ ήταν ο διεθνής θεσμός που στάθηκε αφορμή για την ευρεία διάχυση των εικαστικών προτύπων στη Δύση μετά τον Β΄Π.Π. Διοργανώθηκε από το 1950 μέχρι το 1953 υπό την αιγίδα του Institute of Contemporary Arts (ICA) του Λονδίνου και της πινακοθήκης Tate. Πρόεδρος της διεθνούς επιτροπής ήταν ο Anthony Joseph Trapnell Kloman, οργανωτικός διευθυντής του ICA και μυστικός πράκτορας της CIA, και μέλη ο διευθυντής του MOMA, Alfred H. Barr Jr, ο διευθυντής της Tate, Sir John Rothenstein, ο Γερμανός διευθυντής της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών του Δυτικού Βερολίνου (Hochschule für bildende Künste) και οπαδός του μοντερνισμού, Will Grohmann, ο Herbert Read ως πρόεδρος του ICA και ο διάσημος βρετανός γλύπτης και μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ICA Henry Moore[1]. Το σχόλιο της εφημερίδας Daily Worker είναι διαφωτιστικό: «Ο διαγωνισμός για τον Άγνωστο Πολιτικό Κρατούμενο κατέληξε σε μια αμερικάνικη προσπάθεια εμπλοκής της γλυπτικής στον Ψυχρό Πόλεμο. Χαιρετίστηκε με ψυχρότητα από το κοινό, εν μέρει για αυτό το λόγο και εν μέρει διότι το στυλ των γλυπτών που επιλέχθηκαν δεν είχε κανένα νόημα για το κοινό»[2].

Ιστορία

Ο διαγωνισμός είχε από την αρχή μεγάλη συμμετοχή και συνολικά οι προτάσεις που κατατέθηκαν μέχρι τον Ιανουάριο του 1953 ξεπέρασαν τις 3500, κυρίως με αφηρημένες ή αφαιρετικές τεχνοτροπικές προτάσεις. Η συμμετοχή μάλιστα ήταν τέτοια στη Βρετανία, τις ΗΠΑ, τη Γαλλία, την Ιταλία και τη Δυτική Γερμανία που πραγματοποιήθηκαν προκριματικοί εθνικοί διαγωνισμοί[3]. Στο διαγωνισμό πήραν μέρος τα μεγαλύτερα ονόματα εκείνη τη στιγμή στη διεθνή σκηνή της γλυπτικής στη Δύση, ενώ οι καλλιτέχνες από το Ανατολικό Μπλοκ μποϋκόταραν την όλη διαδικασία. Τυπικά βέβαια, όπως αναφέρει ο Herbert Read στον πρόλογο του καταλόγου της έκθεσης στην Tate με τα έργα που βραβεύτηκαν, κλήθηκαν «γλύπτες από τον κόσμο, από ολόκληρο τον κόσμο»[4].

Ανάμεσα στους καλλιτέχνες που πήραν μέρος βρίσκουμε ονόματα όπως ο Hans Arp, ο Alexander Calder, η Barbara Hepworth, ο Naum Gabo, ο Antoine Pevsner, ο Max Bill, οι Γερμανοί Karl Hartung, Fritz Koenig και Bernhard Heiliger, ο οποίος κέρδισε το Α΄ βραβείο στον εθνικό διαγωνισμό που πραγματοποιήθηκε στη Δυτική Γερμανία[5]. Εκ μέρους της Ελλάδας πήραν μέρος οι Γιώργος Ζογγολόπουλος και Λάζαρος Λαμέρας, που έκαναν τα πρώτα τους βήματα προς την αφαίρεση, μονόδρομος φυσικά για τη συμμετοχή τους σε κάποιο διεθνή διαγωνισμό.

Τελικά, το πρώτο βραβείο και το χρηματικό έπαθλο των 2500 λιρών Αγγλίας κέρδισε ο Βρετανός γλύπτης Reg Butler, άγνωστος στο ευρύ κοινό μέχρι εκείνη τη στιγμή. Όπως αποφάσισε όμως η κριτική επιτροπή, δόθηκαν διάφορα βραβεία, εκτός από το πρώτο στον Butler. Έτσι τιμήθηκαν ως δεύτεροι ο ρωσικής καταγωγής, αλλά εκπρόσωπος των ΗΠΑ, Naum Gabo, ο οποίος τελικά είδε μια εκδοχή της πρότασής του να πραγματοποιείται στο μνημείο του Ρότερνταμ το 1957, ο αδερφός του Antoine Pevsner, ως εκπρόσωπος όμως αυτός της Γαλλίας, ο Ιταλός Mirko Basaldella, που τελικά πήρε μέρος στην ανέγερση του εθνικού ιταλικού μνημείου στο Fosse Ardeatine στη Ρώμη, και η Βρετανίδα Barbara Hepworth.

Τιμητική διάκριση, όλοι με έργα κοντά στην αφαίρεση και με προτίμηση στα γεωμετρικά σύμβολα, έλαβαν επίσης για τις προτάσεις τους οι Lynn Chadwick από τη Μεγάλη Βρετανία, ο μαθητής του Μπάουχαουζ και εκφραστής μεταπολεμικά της Συγκεκριμένης Τέχνης (Concret Art) Max Bill από την Ελβετία, οι Alexander Calder και Richard Lippold από τις ΗΠΑ, Henri-Georges Adam από τη Γαλλία, Luciano Minguzzi από την Ιταλία και Margel Hinder από την Αυστραλία. Διάκριση και βραβείο αξίας 25 λιρών Αγγλίας έλαβε και ο Λάζαρος Λαμέρας, από τους πρωτοπόρους της μοντέρνας και αφηρημένης γλυπτικής στην Ελλάδα. Το ‘ανθρωπόμορφο’, αντίθετα, έργο του Ζογγολόπουλου πέρασε απαρατήρητο.

Όλες οι προτάσεις που έφτασαν μέχρι τη τελική φάση και έλαβαν κάποιο βραβείο, εκτέθηκαν τελικά στην Tate από τα μέσα Μαρτίου μέχρι τα τέλη Απριλίου 1953 – μια έκθεση με τεράστια επιτυχία, την οποία, όπως πληροφορούμαστε από τη συγχαρητήρια επιστολή του προέδρου Kloman προς το Λαμέρα με ημερομηνία 24 Απριλίου 1953, είχαν παρακολουθήσει, μια εβδομάδα πριν το κλείσιμο, ήδη 25000 επισκέπτες[6].

Βιβλιογραφία

·      Robert Burstow, «BUTLER'S COMPETITION PROJECT FOR A MONUMENT TO ‘THE UNKNOWN POLITICAL PRISONER’; ABSTRACTION AND COLD WAR POLITICS», Art History, Volume 12, Issue 4, December 1989, σ. 472–496.

·      Read, Herbert (επιμ.), The Unknown Political Prisoner, International Exhibition of Grand Prize Winner and other prize-winning entries and runners-up, Tate Gallery 14 March to 30 April, Tate Gallery/ Institute of Contemporary Arts, Λονδίνο 1953.

·      Fischer-Defoy, Christine, «Zur Geschichte der West-Akademie 1954-1993: Opfer Hitlers – Opfer Stalins? Der internationale Wettbewerb für ein Denkmal des unbekannten politischen Gefangenen und das Engagement der Akademie der Künste», „Die Kunst hat nie ein Mensch allein besessen“: 1696-1996;dreihundert Jahre Akademie der Künste, Hochschule der Künste, Hingst,Monika (επιμ.), Henschel Verlag, Βερολίνο 1996, σελ. 649-654.

Πηγές

·  http://www.tate.org.uk/whats-on/tate-britain/exhibition/unknown-political-prisoner

·  http://espionart.wordpress.com/2013/07/12/monument-to-the-unknown-political-prisoner/

·  http://www.bbc.co.uk/archive/sculptors/12801.shtml

· http://link.springer.com/chapter/10.1007%2F978-94-011-4006-5_125#page-2

Παραπομπές

[1] Ο Moore ήταν αρκετά συχνά μέλος διεθνών επιτροπών σε καλλιτεχνικούς διαγωνισμούς και μάλιστα όσον αφορά την ανέγερση μνημείων για τον πόλεμο, όπως για παράδειγμα για το Άουσβιτς, ενώ εκθέσεις με τα έργα του προωθήθηκαν και διοργανώθηκαν συστηματικά στην ανατολική Ευρώπη, κυρίως μέσω του Βρετανικού Συμβουλίου και των κατά τόπους παραρτημάτων του, για παράδειγμα στην Πολωνία, βλ. Kotkowska-Bareja, Hanna, «Public sculpture in Poland in the 1960s: context and practice», Figuration/ Abstraction. Strategies for Public Sculpture in Europe 1945-1968, Benton, Charlotte (επιμ.), Ashgate, Λιντς 2004, σελ. 53.

[2] Daily Worker, 25 Μαρτίου 1953, στο Garlake, Margaret, New Art New World, British Art in Postwar Society, Yale University Press, Νίου Χαίβεν/ Λονδίνο 1998, σελ. 225.

[3] Στη Γερμανία συστάθηκε επιτόπου μια επιτροπή προκειμένου να επιλέξει και να στείλει στην τελική φάση 12 Γερμανούς και 5 Ελβετούς – από τις 607 προτάσεις είχαν επιλεγεί αρχικά 262 Γερμανοί καλλιτέχνες και 46 Ελβετοί. Βλ. Fischer-Defoy, Christine, «Zur Geschichte der West-Akademie 1954-1993: Opfer Hitlers – Opfer Stalins? Der internationale Wettbewerb für ein Denkmal des unbekannten politischen Gefangenen und das Engagement der Akademie der Künste», „Die Kunst hat nie ein Mensch allein besessen“: 1696-1996;dreihundert Jahre Akademie der Künste, Hochschule der Künste, Hingst,Monika (επιμ.), Henschel Verlag, Βερολίνο 1996, σελ. 650.

[4] Read, Herbert, «Foreword», The Unknown Political Prisoner, International Exhibition of Grand Prize Winner and other prize-winning entries and runners-up, Tate Gallery 14 March to 30 April, Tate Gallery/ Institute of Contemporary Arts, Λονδίνο 1953, χ. σελ.

[5] Οι μακέτες που κατατέθηκαν δεν έπρεπε να ξεπερνούν το ένα μέτρο, χωρίς να υπάρχει περιορισμός στη χρήση των υλικών. Δυστυχώς στον κατάλογο της Tate δεν υπάρχουν οι ακριβείς διαστάσεις και τα υλικά και ως εκ τούτου όσες πληροφορίες βρέθηκαν για αυτές τις προτάσεις προέρχονται από άλλες πηγές και συχνά είναι ελλιπείς.

[6] Η επιστολή βρίσκεται στο αρχείο του Τώνη Σπητέρη, το οποίο φυλάσσεται στο Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών στη Θεσσαλονίκη.