Βικιπαίδεια

Διονύσιος (όνομα)

ανδρικό όνομα

Διονύσιος [στα νέα ελληνικά: δionísios, δjonísios] (γενική: Διονυσίου)· καθημερινός τύπος: Διονύσης [δionísis, δjonísis], Υποκοριστικά:Διώνης, Διόνης Διονυσάκης Ντένης. ελληνικό αντρικό κύριο όνομα (βαφτιστικό όνομα).

Ετυμολογία του ονόματος Διονύσιος Επεξεργασία

 
Διόνυσος με πάνθηρα και Σάτυρο.
(2ος αι. μ.Χ.)
 
Ο Διόνυσος πάνω σε πάνθηρα.
Μωσαϊκό δάπεδο της «Οικίας του Διονύσου» στην Πέλλα, 2,70 × 2,65 μ. (330–300 π.Χ.).

Το αρχαιοελληνικό όνομα Διονύσιος, προέρχεται από το Διόνυσος, το όνομα του θεού του οίνου και της γονιμότητας, γιου του Δία και της θνητής Σεμέλης στην αρχαιοελληνική μυθολογία, σχηματισμένο με τρόπο ανάλογο με άλλα θεοφόρα, λ.χ. Αρτέμιος, Δημήτριος κ.ά., και σημαίνει «αφιερωμένος στον Διόνυσο». Το ίδιο το θεωνύμιο Διόνυσος, επίσης Διόννυσος και Ζόννυσος, από το *Διόσ-νυσος, είναι αβέβαιου ετύμου. Σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη, αν για το πρώτο συνθετικό του ονόματος είναι βέβαιο ότι προέρχεται από το Ζεύς, γενική Διός, για το δεύτερο συνθετικό, από τις πολλές υποθέσεις οι οποίες έχουν διατυπωθεί, η πιο αληθοφανής το συνδέει με το Νῦσα / Νῦσσα, όνομα νυμφών οι οποίες θεωρούνταν από τη μυθολογία ως τροφοί του Διονύσου. Η αναγωγή του θεού σε θρακικές και λυδικές πηγές δεν ευσταθεί μετά τη διαπίστωση της ύπαρξής του ήδη στη μυκηναϊκή εποχή (πβ. μυκηναϊκό di-wo-nu-so-jo, τύπος γενικής).[1]

Οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν τον Διόνυσο Bacchus (Βάκχος). Τα ίχνη της καταγωγής και αυτού του ονόματος χάνονται στο χώρο του αρχαίου μύθου. Σύμφωνα με τον Γ. Μπαμπινιώτη, το λατινικό Bacchus προέρχεται από το ελληνικό Βάκχος, και είναι άγνωστου ετύμου, πιθανό δάνειο ανατολικής προέλευσης.[2] (Βλ. όνομα Βάκχος.) Από το Βάκχος έρχεται το αρχαιοελληνικό Βακχυλίδης (βλ. τον χορικό ποιητή Βακχυλίδη), Βάκχος + επίθυμα -υλ- (πβ. Αισχ-ύλος, Κρατ-ύλος) + παραγωγικό επίθημα -ίδης, αλλά και ο άγιος Βάκχος, που στην Κύπρο λέγεται Βάκκος.[3]

Με τον Διόνυσο από πολύ νωρίς ταυτίστηκε ο Λίμπερ, αρχαία λατινική αγροτική θεότητα, που το όνομά του σημαίνει «ελεύθερος» και θυμίζει τις συνηθισμένες επωνυμίες του Διονύσου, Λυαῖος, Ἐλευθέριος «αυτός που απελευθερώνει».

Από το πρώτο συνθετικό Δίας παράγονται πολλά άλλα ονόματα, λ.χ. Διόδωρος, Διογένης, Διομήδης, Διοκλητιανός κ.ά. Τέλος, από το Διόνυσος παράγονται τα ονόματα: Διονυσοφῶν,[4] Διονυσοφάνης,[5] Διονυσόδωρος,[6] / Διονυσοδώρα,[7] Διονυσόδοτος,[8] Διονυσογένης,[9] Διονυσιφάνης[10] κτλ.

Ονομαστική εορτή Επεξεργασία

Γυναικείος τύπος Επεξεργασία

Διάδοση του ονόματος Διονύσιος Επεξεργασία

Ο Αθ. Μπούτουρας κατατάσσει το όνομα Διονύσιος στα «Ονόματα εξ αγίων»,[18] εξαιτίας της πανελλήνιας απήχησης δύο κυρίως αγίων, καταρχάς του πολιούχου Αθήνας και συνεργάτη του αποστόλου Παύλου Διονυσίου του Αρεοπαγίτου (1ος αι.) (βλ. Πράξεις των Αποστόλων, ιζ΄ 34) και ύστερα του πολιούχου Ζακύνθου αρχιεπισκόπου Αιγίνης Διονυσίου της Ζακύνθου ( 16ος–17ος αι.). Στη Δυτική Ευρώπη ξεχωρίζει ο πρώτος επίσκοπος του Παρισιού Διονύσιος (λατινικά: Dionysius, γαλλικά: saint Denis de Paris), που μαρτύρησε στο Παρίσι τον (3ο αι.) μαζί με τον Ελευθέριο και τον Ρούστικο, και που η εκκλησιαστική παράδοση τον συνέχεε για αιώνες με τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη.[19][20] Ο επίσκοπος Παρισίων διέδωσε τον χριστιανισμό στους Γαλάτες και από εκεί στη Δυτική και τη Βόρεια Ευρώπη, και μαζί διαδόθηκε και το όνομα Διονύσιος, ή Denis, Dennis, στους λαούς της Δύσης. Στην Αγγλία έφθασε με τους Νορμανδούς.

Ενδεικτικά, σήμερα στον ελλαδικό χώρο, σε μια προσπάθεια στατιστικής αποτίμησης της συχνότητας των ελληνικών ονομάτων από τον Απρίλιο του 2009, το βαφτιστικό Διονύσιος παρουσιάζεται ως το 96ο πιο συχνό όνομα (32ο ανάμεσα στα αντρικά). Το φέρουν γύρω στους 26.000 Έλληνες ή ποσοστό 2,7%.[21] Ενώ, σύμφωνα με τον Νικ. Κοντοσόπουλο, το όνομα Διονύσιος είναι το πιο συνηθισμένο όνομα στη Ζάκυνθο, όπου το φέρουν το 19,5% των Ζακυνθινών.[22] Στην Κύπρο, κατά την απογραφή του πληθυσμού το 2011, το όνομα Διονύσιος παρουσιάζεται 280ό σε συχνότητα, με 305 εμφανίσεις σε σύνολο 145.612 ή ποσοστό 2%.[23]

Ιδιαίτερα συχνό ήταν στην αρχαιότητα το όνομα Διονύσιος. Σύμφωνα με τον Βρετανό λεξικογράφο William Smith, ο πρώτος που κατάρτισε έναν κατάλογο με τα πρόσωπα που ονομάζονταν Διονύσιος στην ιστορία της ελληνικής φιλολογίας ήταν ο Μέρσιος στο Thesaurus antiquitatum Graecarum, έκδ. Gronovius, 1697–1702 (x. σ. 577, κ.ε.), ακολούθησε ο Ιόνσιος (Johannes Jonsius) στο De scriptoribus historiae philosophiae, 1659 (iii. 6, σ. 42, κ.ε.), και τέλος ο Φαβρίκιος (Fabricius) στο Bibliotheca Graeca, 1705–1728 (iv. σ. 405). Συνολικά πάνω από εκατό πρόσωπα στρατηγοί, συγγραφείς, φιλόσοφοι που ονομάζονταν Διονύσιος καταλογραφήθηκαν.[24]

Σύμφωνα με τη Θετίμα, το όνομα Διονύσιος εμφανίζεται στο Lexicon of Greek Personal Names (LGPN) να το φέρουν 4.762 διαφορετικά πρόσωπα, αριθμός που το αναδεικνύει ως ένα από τα πιο συχνά αν όχι το πιο συχνό όνομα στην αρχαία και ελληνιστική εποχή. Η πρωιμότερη βέβαιη μαρτυρία του ονόματος προέρχεται από τη Θράκη την αρχαϊκή περίοδο και γεωγραφικά απλώνεται, εκτός από τον ελλαδικό και κυπριακό χώρο, στη Δαλματία, Ιλλυρία, τη σημερινή Βόρεια Μακεδονία, τον Κιμμερικό Βόσπορο, τον Πόντο, την Ταυρίδα, την Κολχίδα, τη Σκυθία, την Τρωάδα, τη Λυκία, τη Λυδία, την Κιλικία, τη Βιθυνία, την Ιωνία, την Παμφυλία, τη Μυσία, την Καρία, τη Σικελία, τις Συρακούσες, τη Λουκανία, την Καμπανία, την Καλαβρία, την Απουλία και την Κυρήνη.[25]

Στο LGPN καταχωρίζονται και οι τύποι:

Τύποι και υποκοριστικά του Διονύσιος Επεξεργασία

  • Διονύσης, κοινός τύπος σε όλο τον ελληνόφωνο χώρο.
  • Νιόνιος [ñóños], κοινός τύπος σε όλο τον ελληνόφωνο χώρο.
  • Νύσης, με αποκοπή από Διονύσης.
  • Διονυσάκης, υποκοριστικό, κοινό σε όλο τον ελληνόφωνο χώρο. Σάκης, σύντομος τύπος, κοινός σε όλο τον ελληνόφωνο χώρο.

Διαλεκτικοί τύποι Επεξεργασία

Τύποι από επίδραση άλλων γλωσσών Επεξεργασία

  • Ντένης, Ντέννης, Ντένις, από το αγγλικό Dennis ή Denis.

Το όνομα σε σύνθεση με άλλα ονόματα Επεξεργασία

  • Νικοδιονύσιος κτλ.

Το όνομα σε άλλες γλώσσες Επεξεργασία

 
Ντενί Ντιντερώ (Denis Diderot), Γάλλος φιλόσοφος.

Άγιοι με το όνομα Διονύσιος Επεξεργασία

 
Ο επίσκοπος Παρισίων Διονύσιος για αιώνες συγχεόταν με τον Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη.

Πρόσωπα Επεξεργασία

 
Ο μητροπολίτης Μόσχας Διονύσιος (Митрополит Дионисий).
Μικρογραφία του 16ου αι.

Με το όνομα Διονύσιος, Διονύσης Επεξεργασία

Με το όνομα Νύσης Επεξεργασία

Με το όνομα Ντένις (Dennis), Ντενί (Denis) Επεξεργασία

 
Ντένις Χόπερ

Δείτε επίσης Επεξεργασία

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο Λεξικολογίας, Αθήνα, δεύτερη έκδοση, ανατύπωση, 2005.
  2. ↑ Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ό.π..
  3. ↑ Σίμος Μενάρδος, «Περί των ονομάτων των Κυπρίων», Αθηνά, τμ. #16 (1904), σ. 258.
  4. ↑ «Διονυσοφῶν» Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine., Θετίμα.
  5. ↑ «Διονυσοφάνης» Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine., Θετίμα.
  6. ↑ «Διονυσόδωρος»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα.
  7. ↑ «Διονυσοδώρα»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα.
  8. ↑ «Διονυσόδοτος»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα.
  9. ↑ «Διονυσογένης»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα.
  10. ↑ «Διονυσιφάνης»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα.
  11. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα 2005.
  12. ↑ «San Dionigi l’Areopagita», Santi e Beati.
  13. ↑ Νικηφόρος Βιδάλης, Τ’ αδέλφια μας οι άγιοι, Γραφείο καλού τύπου, Αθήνα 1990, σ. 412.
  14. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  15. ↑ «San Dionigi Vescovo di Alessandria», Santi e Beati.
  16. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  17. ↑ Σωφρόνιος Ευστρατιάδης, Αγιολόγιον της Ορθοδόξου Εκκλησίας, Αποστολική Διακονία, Αθήνα 1995 (ανατύπωση), σ. 115.
  18. ↑ Αθανάσιος Χ. Μπούτουρας, Τα νεοελληνικά κύρια ονόματα ιστορικώς καί γλωσσικώς ερμηνευόμενα, Αθήνα 1912, σ. 63.
  19. ↑ Νικηφόρος Βιδάλης, ό.π., σ. 413.
  20. ↑ «San Dionigi e compagni Vescovo e martiri», Santi e Beati.
  21. ↑ Χάρης Φουνταλής, «Ελληνικά ονόματα (και ολίγη από στατιστική)» Αρχειοθετήθηκε 2015-06-22 στο Wayback Machine..
  22. ↑ Νικόλαος Γ. Κοντοσόπουλος, Διάλεκτοι και ιδιώματα της νέας ελληνικής, Αθήνα 1994, σ. 70.
  23. ↑ «Πληθυσμός – Συχνότητα Ονομάτων, 2011», Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου.
  24. ↑ William Smith, Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, τμ. #1, Βοστώνη 1870), σ. 1037.
  25. ↑ «Διονύσιος»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα.
  26. ↑ «Διονύσις»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα.
  27. ↑ «Διονυσᾶς»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα.
  28. ↑ «Διονῦς»[νεκρός σύνδεσμος], Θετίμα.
  29. ↑ Αθανάσιος Χ. Μπούτουρας, ό.π.
  30. ↑ Φ. Δ. Αποστολόπουλος, «Τα βαπτιστικά ονόματα ανδρών και γυναικών της Καππαδοκίας», Δελτίο Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, τχ. #1, Αθήνα 1997, τχ. #1, σ. 104.
  31. ↑ Σίμος Μενάρδος, ό.π., σ. 280.
  32. ↑ Αθανάσιος Χ. Μπούτουρας, ό.π.
  33. ↑ Παναγιώτης Παπαζαφειρόπουλος, Περισυναγωγή γλωσσικής ύλης και εθίμων του ελληνικού λαού ιδία δε του της Πελοποννήσου, παραβαλλομένων εν πολλοίς προς τα των αρχαίων Ελλήνων, Πάτρα 1887, σ. 171.
  34. ↑ Αθανάσιος Χ. Μπούτουρας, ό.π., σ. 63.
  35. ↑ Τάσος Γριτσόπουλος, «Βαπτιστικά ονόματα εκ Πελοποννήσου των χρόνων της Τουρκοκρατίας», ανάτυπο από τη Λαογραφία, τομ. 16, Αθήνα 1956, σ. 353.
  36. ↑ Γεώργιος Α. Ρήγας, Σκιάθου λαϊκός πολιτισμός, τχ. 3, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1968, σ. 214.
  37. ↑ Patrick Hanks και Flavia Hodges, A Concise Dictionary of First Names, Oxford Univesity Press, αναθεωρημένη έκδοση, 1997, ISBN 0-19-860094-1, σ. 63.
  38. ↑ «Dion», Online Etymology Dictionary Αρχειοθετήθηκε 2015-12-05 στο Wayback Machine..
  39. ↑ Rosa και Volker Kohlheim, Duden Lexikon der Vornamen, Duden Verlag, τρίτη έκδοση, 1998, ISBN 3-411-04943-X, σ. 83.
  40. ↑ «Dines», Nordic Names.
  41. ↑ Josep M. Albaigès i Olivart, Diccionari dels noms de noi, Persona masculins, Edicions 62, Βαρκελώνη 1995, ISBN 84-297-3992-0, σ. 9.
  42. ↑ Emidio De Felice, Dizionario dei nomi italiani, Mondadori, Μιλάνο 1986, ISBN 978-88-04-42791-9, σ. 128.
  43. ↑ «Дионисий», Gramota
  44. ↑ Milan Mataján και Matei Považaj, Vyberte si meno pre svoje dieťa, Art Area, Μπρατισλάβα 1998, ISBN 80-88879-48-5, σ. 83.
  45. ↑ «Dinius», Nordic Names.
  46. ↑ «Dynius», Nordic Names.
  47. ↑ Συναξαριστής, Εκκλησία της Ελλάδος.
  48. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  49. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 116.
  50. ↑ Συναξαριστής, ό.π.
  51. ↑ Συναξαριστής, ό.π.
  52. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  53. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 254.
  54. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  55. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 8.
  56. ↑ «Santi Timolao, Dionigi, Pauside, Alessandro, Romolo e Alessandro Martiri», Santi e Beati.
  57. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  58. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 443.
  59. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  60. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 388.
  61. ↑ «Santi Pietro, Andrea, Paolo e Dionisia Martiri», Santi e Beati.
  62. ↑ Συναξαριστής, ό.π.
  63. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  64. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 280.
  65. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  66. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 116.
  67. ↑ Συναξαριστής, ό.π.
  68. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  69. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 289.
  70. ↑ Συναξαριστής, ό.π.
  71. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  72. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 262.
  73. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  74. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 115.
  75. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  76. ↑ «Santi Dionigi, Fausto, Caio, Pietro, Paolo e compagni», Santi e Beati.
  77. ↑ «San Dionigi Vescovo di Alessandria», Santi e Beati.
  78. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  79. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 115.
  80. ↑ «San Dionigi l’Areopagita», Santi e Beati.
  81. ↑ Νικηφόρος Βιδάλης, ό.π, σ. 412.
  82. ↑ «San Dionigi e compagni Vescovo e martiri», Santi e Beati.
  83. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  84. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 208.
  85. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 116.
  86. ↑ Συναξαριστής, ό.π.
  87. ↑ Συναξαριστής, ό.π.
  88. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  89. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 115.
  90. ↑ «San Dionigi di Corinto Vescovo», Santi e Beati.
  91. ↑ Νικηφόρος Βιδάλης, ό.π., σ. 138.
  92. ↑ Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου Συναξαριστής, ό.π.
  93. ↑ Σωφρ. Ευστρατιάδης, ό.π., σ. 115.
  94. ↑ Συναξαριστής, ό.π.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Διονύσιος_(όνομα)&oldid=9760097"