Δουκάτο της Βρετάνης
Το Δουκάτο της Βρετάνης ήταν ένα φεουδαλικό δουκάτο που δημιουργήθηκε το 939 και καταλύθηκε το 1547. Τα εδάφη του, μέρος της ιστορικής περιοχής της Αρμορικής, αντιστοιχούσαν στη σημερινή περιοχή της Βρετάνης, συμπεριλαμβανομένου ενός μεγάλου τμήματος του νομού Λουάρ-Ατλαντίκ, όπου βρίσκεται η πόλη Νάντη και η παλιά χώρα του Ρετς.
| Δουκάτο της Βρετάνης | |||||
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
 Το δουκάτο της Βρετάνης
| |||||
| Πρωτεύουσα | Νάντη Ρεν Βαν και άλλες πόλεις | ||||
| Γλώσσες | Επίσημη:Λατινικά, Γαλικά Ανεπίσημη:Βρετονικά, Γκαλό, Πουατεβάν | ||||
| Θρησκεία | Χριστιανισμός | ||||
| Πολίτευμα | Δουκάτο | ||||
| Ιστορική εποχή | Μεσαίωνας | ||||
| - | Ίδρυση | ||||
| - | Αποβίβαση του Αλαίν Μπαρμπετόρτ | 936-939 | |||
| - | Πόλεμος κατά των Νορμανδών | 936-939 | |||
| - | Πόλεμος διαδοχής | 1341-1365 | |||
| - | Πόλεμος με τους Άγγλους | 1465-1491 | |||
| - | Ένωση της Βρετάνης με τη Γαλλία | 1532 | |||
| - | στέψη του Ερρίκου Β' | 1547 | |||
Το δουκάτο πέρασε διαδοχικά υπό την ηγεμονία γειτονικών δυνάμεων. Αρχικά κυριαρχήθηκε από τους δούκες της Νορμανδίας και αργότερα ενσωματώθηκε στο βασίλειο της Γαλλίας. Το βασίλειο της Αγγλίας άσκησε επίσης μια πολύ σημαντική επιρροή στο δουκάτο της Βρετάνης από τον 12ο αιώνα, που ήταν η αιτία εμφύλιων πολέμων στη Βρετάνη.
Το δουκάτο συστάθηκε το 939, διαδεχόμενο το Βασίλειο της Βρετάνης, κατά τη διάρκεια της κατοχής της Βρετάνης από τα στρατεύματα των Βίκινγκς. Ο Αλαίν Μπαρμπετόρτ απελευθέρωσε τη χώρα από το νορμανδικό ζυγό και στη συνέχεια έγινε ο πρώτος δούκας της Βρετάνης. Για σχεδόν τρεις αιώνες, από τον 10ο έως τον 12ο αιώνα, το δουκάτο της Βρετάνης αποτέλεσε το μήλον της Έριδος των κομήτων της Νάντης, της Ρεν και της Κορνουάλης, που μάχονταν και καταλάμβαναν διαδοχικά την εξουσία του.
Στα μέσα του 12ου αιώνα, το δουκάτο έγινε αντικείμενο αντιπαράθεσης για τις δύο μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, τη Γαλλία και την Αγγλία. Η δυναστεία των Πλανταγενετών και οι Βασιλείς της Γαλλίας επέβαλαν δούκες επικεφαλής του δουκάτου για να το ελέγχουν καλύτερα. Αυτοί οι δούκες που επιβάλλονταν από τις δύο αντίπαλες δυνάμεις δεν έπαψαν ποτέ να διεκδικούν και να απολαμβάνουν την ανεξαρτησία τους έναντι των δυνάμεων που επιζητούσαν την κυριαρχία. Έτσι, οι δούκες πέτυχαν από την αρχή του 13ου μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα, και ακόμη και εν μέσω του Εκατονταετούς πολέμου, να επιβάλλουν την ανεξαρτησία της βρετονικής περιοχής.
Μετά από σχεδόν 60 χρόνια αγώνα, τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε διπλωματικό επίπεδο, το βασίλειο της Γαλλίας κατάφερε να πραγματοποιήσει μια πρώτη προσέγγιση, με το γάμο τριών διαδοχικών βασιλιάδων της Γαλλίας με τις δούκισσες Άννα της Βρετάνης και την κόρη της Κλωντ. Το 1532, επικυρώθηκε η ένωση του δουκάτου της Βρετάνης και του βασιλείου της Γαλλίας και τέθηκε σε ισχύ από το 1547, οπότε στον θρόνο της Γαλλίας ανέβηκε ο τελευταίος δούκας της Βρετάνης, ως Ερρίκος Β΄ της Γαλλίας. Η νέα γαλλική επαρχία, ωστόσο, διατήρησε μεγάλη αυτονομία και προνόμια μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση του 1789.
Ιστορία Επεξεργασία
Η Βρετάνη από τον 5ο ως τον 10ο αιώνα Επεξεργασία
Ο Μεσαίωνας είναι πρώτα απ' όλα μια εποχή πολιτικής χειραφέτησης για τη Βρετάνη. Μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και από τον 5ο αιώνα, η περιοχή πέρασε σταδιακά υπό τον έλεγχο των Βρετόνων που εγκατέλειπαν τη Βρετανία για να σωθούν από την πίεση των Αγγλοσαξόνων (Σάξονες, Άγγλοι και Γιούτοι). Η κελτική εξάπλωση συνεχίστηκε από τον 5ο έως τον 9ο αιώνα. Αυτοί οι Βρετόνοι δημιούργησαν διάφορα βασίλεια που αντιστέκονταν στις επεκτατικές βλέψεις των Φράγκων. Αν και η περιοχή συμπεριλήφθηκε στη Μεροβίγγεια Γαλατία, παρέμεινε ουσιαστικά σχεδόν ανεξάρτητη. Ούτε οι Καρολίγγειοι βασιλείς κατόρθωσαν να θέσουν υπό τον έλεγχό τους τη Βρετάνη και από το 851 συγκροτήθηκε το πρώτο βασίλειο της Βρετάνης υπό τον Νομινόη, ο οποίος προχώρησε σε μια πρώτη λαϊκή και εκκλησιαστική οργάνωση της Βρετάνης. Μετά από αυτόν, ο γιος του Ερισπόης (851-857) επέκτεινε το νεοσυσταθέν βασίλειο το οποίο έφθασε στη μέγιστη εδαφική του επέκταση υπό τη βασιλεία του Σολομώντα (857-874), οπότε και ανεξαρτητοποιήθηκε. Στα εδάφη του περιλαμβάνονταν για σύντομο χρονικό διάστημα το Αβρανσέν, το Κοταντέν, οι Αγγλονορμανδικές Νήσοι, ένα σημαντικό τμήμα του Μαιν και του Ανζού.[1]
Ο 9ος και 10ος αιώνας, ωστόσο, ήταν μια περίοδος εδαφικής μείωσης υπό την πίεση των Βίκινγκς, οι οποίοι αφού εγκαταστάθηκαν στη Νορμανδία, επιχείρησαν να καταλάβουν και τη Βρετάνη. Το βασίλειο διασπάστηκε και έχασε μεγάλο μέρος της πολιτικής του αυτονομίας από τους Βίκινγκς. Η σκανδιναβική εισβολή σηματοδότησε ένα ρήγμα στην ιστορία της μεσαιωνικής Βρετάνης. Από το 935 οι Βρετόνοι πέρασαν στην αντεπίθεση και με αρχηγό τον Αλαίν Μπαρμπετόρτ, συμμαχώντας με τους Φράγγους, εξεδίωξαν τους εισβολείς από την περιοχή τους.
Ο νορμανδικός κίνδυνος απομακρύνθηκε οριστικά από την περιοχή αλλά η Βρετάνη είχε μεγάλες εδαφικές απώλειες και έπαψε πλέον να είναι βασίλειο.
Η δημιουργία του δουκάτου Επεξεργασία
Το βασίλειο έγινε δουκάτο το 939. Η περίοδος χαρακτηρίζεται από μια πολιτική αστάθεια των βασιλέων της Γαλλίας, η οποία ωφέλησε μόνο εν μέρει τη Βρετάνη. Ο Αλαίν Μπαρμπετόρτ, εγγονός του τελευταίου βασιλιά της Βρετάνης Αλαίν Α΄ του Μέγα, κατέλαβε την εξουσία το 936, και έγινε ο πρώτος δούκας της Βρετάνης. Το 942 ορκίστηκε πίστη τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο Δ΄.[2]
Για έναν αιώνα η περιοχή πέρασε μια περίοδο πολιτικής αδυναμίας λόγω των επιδρομών των σκανδιναβικών λαών και των εμφυλίων πολέμων για τον έλεγχο του δουκάτου. Οι κόμητες της Νάντης (937-988), της Ρεν (988 έως 1.066) και της Κορνουάλης (1066-1166) δεν ήταν σε θέση να επιβληθούν σε ολόκληρη την επικράτεια και υφίσταντο πιέσεις και επιρροή από τους δούκες της Νορμανδίας και τους κόμητες του Μπλουά και του Ανζού.
Περί τα τέλη του 10ου αιώνα ο κόμης της Ρεν Κόναν Α' αποκατέστησε τη συγκρότηση του δουκάτου, το οποίο όμως ουσιαστικά είχε χάσει την ανεξαρτησία του. Ήταν πλέον ένα από τα μεγάλα γαλλικά φέουδα, κι αυτό κατακερματισμένο σε μικρότερα τιμάρια και διαφιλονικούμενο ανάμεσα στους Φουλκ του Ανζού και τους δούκες της Νορμανδίας.[3]
Τον 11ο αιώνα, μετά το θάνατο του Αλαίν Γ' το 1040, η διαδοχή περιήλθε στον οίκο της Κορνουάλης έως το 1156.
Από το 952 έως το 1199, κανένας δούκας δεν είχε καταβάλει όρκο υποτέλειας στον βασιλιά. Η μακρά και σταθερή βασιλεία του Αλαίν Δ΄ της Βρετάνης (δούκας 1084 - 1112) επέτρεψε μια πρώτη επέκταση των βρετονικών εδαφών. Η σύζυγός του Ερμενγάρδη του Ανζού (αποβιώσασα το 1076) κυβέρνησε το δουκάτο για πέντε χρόνια κατά τη διάρκεια της απουσίας του στην Α' Σταυροφορία. Η Ερμενγάρδη του Ανζού συμμετείχε στην ίδρυση του αββαείου του Φοντεβρώ και διατηρούσε πολλές σχέσεις με τον μοναχό Βερνάρδο του Κλαιρβώ. Ο γιος του Κόναν Γ΄ της Βρετάνης συνέχισε το έργο του αποκατάστασης της κεντρικής εξουσίας της Βρετάνης. Συμμαχώντας με τον βασιλιά της Αγγλίας Στέφανο στράφηκε κατά της Γαλλίδας αυτοκράτειρας Ματθίλδης και ο Άγγλος βασιλιάς τον αντάμειψε αποδίδοντας στον γαμπρό του Άλαν τον τίτλο του Α΄ κόμη του Ρίτσμοντ. Ο διάδοχός του, δούκας Κόναν Δ', συμμάχησε επίσης με τους βασιλείς της Αγγλίας. Μετά το θάνατό του άνοιξε μια κρίση διαδοχής και το δουκάτο πέρασε στην επικυριαρχία του βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκου Β ' Πλανταγενέτη. Μεταξύ του 1166 και 1186, ο Ερρίκος Β' ένωσε τη Βρετάνη με τις υπόλοιπες κτήσεις του, σχηματίζοντας την Ανδεγαυική αυτοκρατορία.
Η φεουδαρχική Βρετάνη οργανώθηκε χάρη στις προσπάθειες του Ερρίκου Β΄ Πλανταγενέτη. Από τότε σταθεροποιήθηκε η δουκική εξουσία. Ο τέταρτος γιος του Γοδεφρείδος Β΄ της Βρετάνης, που παντρεύτηκε την κληρονόμο του δουκάτου Κονστάνς, δημοσίευσε μια συλλογή νόμων, όπου, μεταξύ άλλων, απαγόρευε τον διαμελισμό τς Βρετάνης σε τιμάρια.
Η Βρετάνη υπό την προστασία των Καπετιδών Επεξεργασία
Οι αγώνες του Φίλιππου Αυγούστου Β' κατά του Ριχάρδου του Λεοντόκαρδου και έπειτα κατά του Ιωάννη του ακτήμονα εκδίωξαν την αγγλική δυναστεία από την περιοχή. Η Βρετάνη τότε τέθηκε υπό την κυριαρχία των Γάλλων Καπετιδών. Το 1213 ο Φίλιππος Αύγουστος τοποθέτησε ως δούκα τον Πιερ ντε Ντρε, που έγινε δούκας της Βρετάνης με το γάμο του με την Αλίκη της Βρετάνης και ορκίστηκε πίστη στο βασιλιά της Γαλλίας. Για πάνω από έναν αιώνα (1213-1341) η Βρετάνη γνώρισε την ευημερία. Η δυναστεία των Ντρε δημιούργησε Αυλή, οικονομικές υπηρεσίες και παρλαμέντο (σε υποτυπώδη μορφή) καθώς και υψηλούς αξιωματούχους. Η περιοχή διαιρέθηκε σε 8 δικαστικές περιφέρειες (βαϊλεία), υπό την εποπτεία ενός τοποτηρητή.
Συχνά στο δουκάτο της Βρετάνης, οι σύζυγοι των δουκισσών αναγνωρίζονταν για δούκες ενώ ήταν μόνο αντιβασιλείς, ή τοποτηρητές. Έτσι συνέβη από το 1060 έως το 1201 με τις δούκισσες Αβουάζ, Μπέρτα, Κοστάνς και Αλίκη. Η δούκισσα Κονστάνς είχε ιδιαίτερα ισχυρή νομιμότητα, έχοντας πάντα υποστηριχθεί από τον βρετονικό λαό και αναγνωριστεί από τη βρετονική αριστοκρατία. Μετά το θάνατο το 1186 του πρώτου συζύγου της Γοδεφρείδου Β΄ της Βρετάνης, παντρεύτηκε τον Ρανούλφ του Μπλοντεβίλ, αυτός όμως τη φυλάκισε το 1196. Οι ευγενείς της Βρετάνης εξεγέρθηκαν και τελικά αποφάσισε να την ελευθερώσει το 1198. Ο γάμος ακυρώθηκε και η Κονστάνς παντρεύτηκε τον Γκυ του Τουάρ. Μετά το θάνατό της, ο βασιλιάς της Γαλλίας Φίλιππος Αύγουστος Β΄ ανέλαβε ο ίδιος την προστασία της διαδόχου Αλίκης, το 1206, ώστε να μπορεί να ελέγχει απ' ευθείας τη Βρετάνη.
Πόλεμος της διαδοχής της Βρετάνης Επεξεργασία
Παράλληλα με τον Εκατονταετή πόλεμο, μετά το θάνατο του Ιωάννη Γ 'της Βρετάνης το 1341, χωρίς απογόνους, υπήρξε σύγκρουση μεταξύ της Ιωάννας ντε Παντιέβρ, ανιψιάς του Ιωάννη Γ', συζύγου του Καρόλου του Μπλουά-Σατιγιόν, υποστηριζόμενων από τον Φίλιππο ΣΤ΄ της Γαλλίας και του Ιωάννη του Μονφόρ, ετεροθαλή αδελφού του θανόντος και συζύγου της Ιωάννας της Φλάνδρας, υποστηριζόμενων από τον βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκο Γ΄. Οι Γάλλοι συνέλαβαν τον Ιωάννη του Μονφόρ και εγκατέστησαν τον Κάρολο του Μπλουά ως δούκα το 1341, ενώ Άγγλοι αποβιβάστηκαν στη Βρέστη το 1342.
Έτσι άρχισε ένας εμφύλιος πόλεμος που κράτησε 23 χρόνια και ονομάστηκε «Ο πόλεμος των Δύο Ιωάννων». Αυτός ο μακρύς και καταστροφικός πόλεμος για τη διαδοχή της Βρετάνης τελείωσε το 1364 στη μάχη της Ωρέ με νίκη του Οίκου Μονφόρ και δούκας της Βρετάνης έγινε ο γιος της Ιωάννας της Φλάνδρας, η οποία συμμετείχε στις συρράξεις η ίδια προσωπικά,[4] Ιωάννης Δ΄.
Ο Κάρολος του Μπλουά πέθανε κατά τη διάρκεια αυτής της μάχης. Με τη Συνθήκη της Γκεράντ (1365), ο Ιωάννης Δ΄ αναγνωρίστηκε ως δούκας της Βρετάνης, υποτελής του βασιλιά της Γαλλίας. Η Ιωάννα ντε Παντιέβρ κράτησε τη γη της.
Μετά τον πόλεμο της διαδοχής της Βρετάνης, ο Ιωάννης Δ΄ του Μονφόρ και ο Ιωάννης Ε΄ ο Σοφός για εβδομήντα οκτώ χρόνια διατήρησαν δεσμούς με το Βρετανικό Στέμμα, μέχρι τον πόλεμο των Ρόδων, οπότε η Αγγλία δεν ήταν πλέον σε θέση να βοηθήσει τη Βρετάνη. Η βασιλεία του Ιωάννη Ε' (1399-1442) εδραίωσε την αίγλη της νέας δύναμης της Βρετάνης, η οποία δεν έλαβε μέρος στις συρράξεις του Εκατονταετούς πολέμου.
Έτσι, η Βρετάνη έμεινε ουσιαστικά ανεξάρτητη μέχρι τα τέλη του αιώνα.
Το τέλος του δουκάτου Επεξεργασία
.jpg)
Ο πόλεμος με τη Γαλλία άρχισε πάλι τον Ιανουάριο του 1489,[5] αλλά αυτή τη φορά το δουκάτο μπορούσε να υπολογίζει σε στρατιωτική βοήθεια από τους συμμάχους του: ο Φραγκίσκος Β' σύναψε συμμαχία με τους Άγγλους και τους Βουργουνδούς και μετά το θάνατο του Καρόλου του Τολμηρού με τον αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό Α' και τους μεγάλους του «Τρελού πολέμου», της αποτυχημένης εξέγερσης του δούκα της Ορλεάνης, μετέπειτα Λουδοβίκος ΙΒ', και του Φραγκίσκου Β' δούκα της Βρετάνης κατά της αντιβασίλισσας Άννας της Γαλλίας, επιτρόπου του ανήλικου αδελφού της Καρόλου Η'.
Μετά το θάνατο του δούκα Φραγκίσκου Β', η κόρη του Άννα της Βρετάνης παντρεύτηκε «δι' αντιπροσώπου» με τον αυτοκράτορα Μαξιμιλιανό Α' το 1490, για να ενισχύσει τη συμμαχία εναντίον της Γαλλίας και να πετύχει την ανεξαρτησία της Βρετάνης. Η αδελφή του Γάλλου βασιλιά και επίτροπός του Άννα της Γαλλίας, ενήργησε με ταχύτητα και πρότεινε στη δούκισσα για σύζυγο τον αδελφό της, συγκεντρώνοντας συγχρόνως και 40.000 στρατό. Και επειδή αυτού του είδους οι ερωτοτροπίες ήταν στην εποχή ακαταμάχητες, ο πρώτος γάμος διαλύθηκε και η Άννα της Βρετάνης παντρεύτηκε τον Κάρολο Η' το 1491 και παραχώρησε στον σύζυγό της όλα τα δικαιώματα του δουκάτου. Αυτό ανανέωσε τα προνόμια που απολάμβαναν οι Βρετόνοι αλλά επέφερε αρκετές αλλαγές ώστε να προωθήσει την ένταξή του στο βασίλειο της Γαλλίας.
Η ενσωμάτωση στον βασιλικό τομέα Επεξεργασία
.jpg)
Ο θάνατος του Κάρολου Η' το 1498, έφερε νέο γάμο για την Άννα της Βρετάνης, σύμφωνα με τη συμφωνία που είχε γίνει, με τον αδελφό του πρώην συζύγου της, Λουδοβίκο ΙΒ', ο οποίος χώρισε τη σύζυγό του και την παντρεύτηκε. Μετά το θάνατο της Άννας το 1514, το δουκάτο κληρονόμησε η κόρη τους Κλωντ, η οποία παντρεύτηκε, τον Φραγκίσκο Α', ο οποίος το 1532 ολοκλήρωσε τη μόνιμη ενοποίηση της Βρετάνης με τη Γαλλία, αν και ο γιος του διατήρησε τον τίτλο του δούκα.
Οι Τάξεις της Βρετανίας συγκλήθηκαν στη Βαν και αναγνώρισαν τον δελφίνο ως δούκα, με αποτέλεσμα τη δημοσίευση του Διατάγματος της Ένωσης της 13ης Αυγούστου στη Νάντη, που ένωνε τις δύο περιοχές και διασφάλιζε παράλληλα τα δικαιώματα και τις προνόμια του παλαιού δουκάτου «χωρίς να αλλάζει τίποτα ή να καινοτομεί». Το διάταγμα του Πλεσί-Μασέ που υπογράφηκε τον Σεπτέμβριο του 1532 οριοθέτησε τις φορολογικές, δικαστικές και εκκλησιαστικές ελευθερίες της νέας επαρχίας.
το 1547, ο Ερρίκος Β', που έφερε τον τίτλο του δούκα της Βρετάνης, στέφθηκε βασιλιάς και το δουκάτο περιήλθε στο βασίλειο της Γαλλίας.
Τελευταίες αντιδράσεις Επεξεργασία
Αν και ο τίτλος του δούκα της Βρετάνης και του βασιλιά της Γαλλίας συγκεντρώθηκαν στο ίδιο πρόσωπο, υπήρξαν αντιδράσεις. Μέρος της βρετονικής αριστοκρατίας, συμπεριλαμβανομένων των απογόνων της Ιωάννας ντε Παντιέβρ επιθυμούσε να αναξαρτητοποιηθεί το φέουδο της Βρετάνης, ή τουλάχιστον η κομητεία Παντιέβρ. Με το θάνατο του Ερρίκου Γ', τελευταίο άνδρα απόγονο της Κλωντ, η θεωρητική κληρονόμος των δικαιωμάτων στη Βρετάνη και στην Ωβέρνη ήταν η Ινφάντα Ισαβέλλα Κλάρα Ευγενία της Αυστρίας, η τελευταία κυρίαρχος των Ισπανικών Κάτω Χωρών, και ο Ερρίκος Β΄ δούκας της Λωρραίνης. Η πρώτη είχε περισσότερα δικαιώματα αλλά ήταν γυναίκα, ο δεύτερος ήταν μεν άνδρας αλλά γιος μικρότερης κόρης. Η Βρετάνη είχε ένα σύστημα που έδινε λίγη σημασία στους άνδρες κληρονόμους, ακόμη και αν κληρονομήσουν τα δικαιώματά τους από γυναίκες. Στη διαμάχη που ξέσπασε, ο Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας, κύριος εχθρός της Γαλλίας εκείνη την εποχή, προσφέρθηκε να τους στηρίξει, και τους δύο, για να χωρίσουν τη Γαλλία. Αλλά στη Βρετάνη, τίποτα δεν υποστήριζε πια αυτό το σχέδιο.
Επίσης, ο Φίλιππος Εμμανουήλ της Λωρραίνης, ένας από τους ηγέτες της Καθολικής Λίγκας, κυβερνήτης της Βρετάνης από το 1582, υποστήριξε τα δικαιώματα του ανήλικου γιου του, άμεσου απογόνου της δούκισσας Ιωάννας ντε Παντιέβρ. Οργάνωσε το 1588 (αμέσως μετά τη δολοφονία του δούκα του Γκιζ) κυβέρνηση στη Νάντη, που υποστηρίζονταν από την Ισπανία αλλά τελικά παραδόθηκε στον Ερρίκο Δ' της Γαλλίας το 1598, παράδοση που σφραγίστηκε με το γάμο της κόρης του Φιλίππου-Εμμανουήλ με έναν γιο του Ερρίκου Δ', γεγονός που διασφάλιζε τον άμεσο έλεγχο της Γαλλίας στη Βρετάνη. Σ'αυτή την τελευταία επαρχία, όπου η Λίγκα του αντιστεκόταν, ο Ερρίκος Δ' υπέγραψε διάταγμα ανοχής, το έδικτο της Νάντης.
Έμβλημα και σημαία Επεξεργασία
-
Έμβλημα της Βρετάνης -
Η σημαία της Βρετάνης -
Έμβλημα των δουκών της Βρετάνης
.svg)
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Jean Kerhervé, Dictionnaire du Moyen Âge, Paris, Quadrige/PUF, 2016, 1548 p. (ISBN 978-2-13-054339-8), p. 193-194
- ↑ John T. Koch. Celtic culture : a historical encyclopedia. ABC Clio Eds (2006) p34.
- ↑ Εγκυκλοπαίδεια Πάπυρος Λαρούς, τομ.15, σελ. 306
- ↑ . «women-warriors».
- ↑ Joël Cornette,Histoire de la Bretagne et des Bretons, t. 1 : Des âges obscurs au règne de Louis XIV, Le Seuil, 2008, 733 p.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Duchy of Brittany στο Wikimedia Commons
