Δυτική Φριζική γλώσσα
Η Δυτική Φριζική γλώσσα, ή απλά Φριζική γλώσσα (δυτικά φριζικά: Westerlauwersk Frysk, ολλανδικά: [Westerlauwers] Fries), είναι μία Γερμανική γλώσσα[1] που ομιλιέται στην επαρχία Φρίσλαντ, στην Ολλανδία.[2] Είναι μέλος των Φριζικών γλωσσών. Γλωσσικά είναι η κοντινότερη γλώσσα στα Αγγλικά.
| Δυτικά Φριζικά | |
|---|---|
| Frysk και West-Frysk | |
| Φυσικοί ομιλητές | 470.000 |
| Ταξινόμηση | Ινδοευρωπαϊκές
|
| Σύστημα γραφής | λατινική γραφή |
| Κατάσταση | |
| Επίσημη γλώσσα | Φρίσλαντ |
| ISO 639-1 | fy |
| ISO 639-2 | fry |
| ISO 639-3 | fry |
| Linguasphere | 52-ACA-b |
 | |
Όνομα Επεξεργασία
Ο όρος ''Δυτικά Φριζικά'' χρησιμοποιείται έξω από την Ολλανδία, για να ξεχωροποιήσει την γλώσσα από τις υπόλοιπες δύο Φριζικές γλώσσες. Όταν ο όρος χρησιμοποιείται εντός της Ολλανδίας, αναφέρεται στην Δυτική Φριζική διάλεκτο των Ολλανδικών.[3]
Ομιλητές Επεξεργασία
Οι περισσότεροι ομιλητές των Δυτικών Φριζικών ζουν στην ολλανδική επαρχία Φρίσλαντ. Στην συγκεκριμένη περιοχή διέμεναν το 2005 643.000 κάτοικοι, εκ των οποίων το 97% μπορούσε να καταλάβει ομιλούμενα Δυτικά Φριζικά, το 74% μπορούσε να μιλήσει Δυτικά Φριζικά, το 75% μπορούσε να διαβάσει Δυτικά Φριζικά ενώ μόλις το 27% μπορούσε να τα γράψει.[4][5] Περίπου το 55% των κατοίκων είχαν τα Δυτικά Φριζικά ως μητρική γλώσσα.[6]
Τα Δυτικά Φριζικά μιλούνται επίσης και σε ένα μικρό κομμάτι της επαρχίας Χρόνινγκεν από 4 - 6.000 ομιλητές στην περιοχή των χωριών Μάρουμ (δυτικά φριζικά: Mearum, ολλανδικά: Marum), Ντε Γουίλπ (δυτικά φριζικά: De Wylp, ολλανδικά: De Wilp) και Όπεντε (δυτικά φριζικά: De Grinzer Pein, ολλανδικά: Opende).
Λόγω μετανάστευσης, είναι πολύ πιθανό ότι μπορεί να υπάρχουν ως και 150.000 άλλοι ομιλητές των Δυτικών Φριζικών σε άλλες ολλανδικές επαρχίες και στον υπόλοιπο κόσμο.
Kατηγοριοποίηση Επεξεργασία
Όλες οι παραλλαγές των Δυτικών Φριζικών μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες:[7]
- Χίντελοπεν Φριζικά
- Σχίρμονικοχ Φριζικά
- Γουέστλαουερς - Τερσχέλινγκς
- Τερσχέλινγκς Φριζικά
- Ηπειρωτικά Δυτικά Φριζικά
Διάλεκτοι Επεξεργασία
Οι διάλεκτοι των ηπειρωτικών Δυτικών Φριζικών είναι οι εξής:[6]
- Κλάιφρισκ Φριζικά (δυτικά φριζικά: Klaaifrysk, ολλανδικά: Kleifries)
- Γουάλντφρισκ Φριζικά (δυτικά φριζικά: Wâldfrysk, ολλανδικά: Woudfries)
- Σούντγουεστχουκσκ Φριζικά (δυτικά φριζικά: Súdwesthoeksk, ολλανδικά: Zuidwesthoeks)
Η Σούντγουεστχουκσκ διάλεκτος, που ομιλείται στην περιοχή Σούντγουεστχουκ (δυτικά φριζικά: Súdwesthoeke, ολλανδικά: Zuidwesthoek) χαρακτηρίζεται από διάφορα σπασίματα φωνηέντων όπως το νεοφριζικό σπάσιμο φωνηέντων και το παλαιοφριζικό σπάσιμο φωνηέντων.[8]
Οι διάλεκτοι που ομιλούνται από τους περισσότερους κατοίκους είναι η Κλάιφρισκ και η Γουάλντφρισκ, τα ονόματα των οποίων προέρχορνται από τα τοπία της Φρίσλαντ. Από τις δύο, τους περισσότερους ομιλητές τους έχει η Γουάλντφρισκ ενώ την μεγαλύτερη επιρροή στα επίσημα φριζικά την είχε η Κλάιφρισκ.[6]
Σύγκριση διάλεκτων Επεξεργασία
Φωνητικές διαφορές Επεξεργασία
Οι κύριες διαφορές μεταξύ των διαλέκτων είναι οι λέξεις my (''εμένα''), dy (''εσύ''), hy (''αυτός''), sy (''αυτή''), wy (''εμείς'') και by (''μέσω'') που προφέρονται ως mi, di, hi, si, wi και bi στα Γουάλντφρισκ Φριζικά και ως mei, dei, hei, sei, wei και dei στα Κλάιφρισκ Φριζικά. Άλλες διαφορές περιλαμβάνουν την προφορά των διφθόγγων ei, ai και aai που προφέρονται ως ei, ai και aai στα Γουάλντφρισκ Φριζικά και ως ôi, òi, και ôi στα Κλάιφρισκ Φριζικά.
Μερικές άλλες διαφορές είναι οι εξής:
| Ελληνικά | Αγγλικά | Ολλανδικά | Γουάλντφρισκ Φριζικά | Κλάιφρισκ Φριζικά |
|---|---|---|---|---|
| εσύ | you | jij | dû | do |
| δαμάσκηνο | plum | pruim | prûm | prom |
| αντίχειρας | thumb | duim | tûme | tomme |
| γυμνός | naked | naakt | nêken | neaken |
| ραγίζω | crack | kraken | krêkje | kreakje |
| γρασίδι | grass | gras | gjers | gers |
| κεράσι | cherry | kers | kjers | kers |
| μοσχάρι | calf | kalf | kjel | kel |
Λεξιλογικές διαφορές Επεξεργασία
Οι δύο διάλεκτοι έχουν επίσης και αρκετές λεξιλογικές διαφορές:
| Ελληνικά | Αγγλικά | Γουάλντφρισκ Φριζικά | Κλάιφρισκ Φριζικά |
|---|---|---|---|
| Σάββατο | Saturday | saterdei | sneon |
| μυρμήγκι | ant | mychammel mychhimmel |
eamel eamelder |
| δέρας | fleece | flij | flues |
Ιστορία Επεξεργασία
Αρχαία Φριζικά Επεξεργασία
Κατά τον Μεσαίωνα, τα Φριζικά εδάφη εκτεινόντουσαν από την Μπρυζ (σημερινό Βέλγιο) μέχρι τον ποταμό Γουέσερ, στην βόρεια Γερμανία. Κατά εκείνους τους καιρούς, τα αρχαία Φριζικά μιλιόντουσαν σε όλο το μήκος της Βόρειας Θάλασσας. Σήμερα, αναφερόμαστε σε αυτή την περιοχή ως Magna Frisia.
Τα αρχαία Φριζικά είχαν πάρα πολύ μεγάλες ομοιότητες με τα αρχαία αγγλικά. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι και οι δύο γλώσσες είναι μέλη των Ινγκβαεονικών γλωσσών κάτι που είχε ως αποτέλεσμα την διαφοροποίηση τους λόγω φωνητικών αλλαγών (όπως τον Ινγκβαεονικό ρινικό σπειροειδή νόμο):
| Αρχαία Φριζικά | Αρχαία Αγγλικά | Μεσαιωνικά Ολλανδικά | Γερμανικά |
|---|---|---|---|
| ūs | ūs | ons | uns |
Μία μεγάλη διαφορά μεταξύ των αρχαίων Φριζικών και των μοντέρων Φριζικών είναι ότι κατά την παλαιά Φριζική περίοδο (12ος αιώνας - μέσα 16ου αιώνα) υπήρχαν ακόμα οι γραμματικές πτώσεις. Τα περισσότερα κείμενα που έχουν σωθεί από αυτή την περίοδο είναι από τον 14ο και 15ο αιώνα, κυρίως νομικού χαρακτήρα.
Μεσαιωνικά Φριζικά Επεξεργασία
Τα Φριζικά έπαψαν να είναι η γλώσσα της γραφής κατά τον 16ο αιώνα διότι η επαρχία Φρίσλαντ έπεσε στα χέρια του Αλβέρτου Γ΄ της Σαξονίας, ο οποίος αντικατέστησε την επίσημη γλώσσα του κράτους με τα ολλανδικά. Αυτή την περίοδο δημιουργιούνται μεταβολές στην γλώσσα, η οποία θα εισέλθει στην μεσαιωνική εκδοχή της. Τον 17ο αιώνα, ένας δάσκαλος με το όνομα Γκύσμπερτ Γιάπικς (δυτικά φριζικά: Gysbert Japiks) από την φριζική πόλη Μπόλσγουαρντ (δυτικά φριζικά: Boalsert, ολλανδικά: Bolsward) ξεκίνησε να γράφει στην γλώσσα, σε αντίθεση με πολλούς συγχρόνους του, με αποτέλεσμα να αποκαλείται ο πατέρας της Δυτικής Φριζικής λογοτεχνίας. Το παράδειγμα του ακολούθησαν και άλλοι ποιητές τον 19ο αιώνα.
Κατά την ίδια περίοδο παρατηρούνται τα πρώτα αποτελέσματα του νεοφριζικού σπάσιμου φωνηέντων.
Σύγχρονα Φριζικά Επεξεργασία
Η νεοφριζική περίοδος όπου έχουμε την γλωσσική μεταβολή από τα μεσαιωνικά φριζικά στα σύγχρονα φριζικά ξεκινάει το 1820. Η περίοδος χαρακτηρίζεται από την περιτέρω εξασθένιση της γλώσσας, κάτι που προκαλεί διαδηλώσεις στην Ολλανδία. Το 1951 ξέσπασαν διαμάχες στην πόλη Λέουαρντεν από γλωσσικούς ακτιβιστές που διαμαρτυρόντουσαν για την χρήση μόνο της ολλανδικής γλώσσας στα δικαστήρια. Οι διαμαρτυρίες τελικά έπιασαν τόπο και έτσι, το 1956, τα Δυτικά Φριζικά αναγνωρίστηκαν ως μειονοτική γλώσσα. Το 2010, τα Δυτικά Φριζικά προστέθηκαν ως γλωσσική επιλογή σε μηχανήματα εισητηρίων στις επαρχίες Φρίσλαντ και Χρόνινγκεν.
Η πρωτοβάθμια εκπαίδευση έγινε επισήμως δίγλωσση το 1956 ενώ την ίδια χρονιά έγινε επίσημο σχολικό μάθημα, αφότου πρώτα είχε εισαχθεί στα δημοτικά ως μάθημα επιλογής το 1937. Το 1997, η επαρχία άλλαξε όνομα από το ολλανδικό Friesland στο φριζικό Fryslân, κάτι που έγινε σε ακόμα 6 δήμους.
Αλφάβητο Επεξεργασία
Φωνολογία Επεξεργασία
Γραμματική Επεξεργασία
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ «Frisian language». Encyclopedia Britannica (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020.
- ↑ «West Frisian language, alphabet and pronunciation». omniglot.com. Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2020.
- ↑ «Oarewurden». oarewurden.frl. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Ιανουαρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2020.
- ↑ Rapportaazje fluchhifking Fryske taal 2007. Provinsje Fryslân. 2007.
- ↑ «Language Diversity – English | The Frisians in the Netherlands». language-diversity.eu. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2020.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 «Taalportaal | A general introduction to Frisian». www.taalportaal.org. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2020.
- ↑ «Glottolog 4.2.1 - Western Frisian». glottolog.org. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2020.
- ↑ «Súdwesthoeksk Ynhâld Taaleigenskippen | Subdialekten | Boarnen, noaten en referinsjes Navigaasjemenu». Súdwesthoeksk Ynhâld Taaleigenskippen | Subdialekten | Boarnen, noaten en referinsjes Navigaasjemenu. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2020.[νεκρός σύνδεσμος]