|
Τα '''Ερμητικά ή Ερμαϊκά κείμενα''' είναι κείμενα που γράφτηκαν από αγνώστους [[Έλληνες]] συγγραφείς τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ. Τους δόθηκε αυτό το όνομα επειδή εθεωρείτο ότι αρχικός συγγραφέας των κειμένων ήταν ο [[Ερμής ο Τρισμέγιστος]].
Ο '''ερμητισμός''' είναι ένα [[μεταφυσική|μεταφυσικό]] σύστημα και ένα σώμα συστηματοποιημένων [[μαγεία|μαγικών]], [[μαντεία|μαντικών]], [[αστρολογία|αστρολογικών]] και [[αλχημεία|αλχημικών]] πρακτικών, το οποίο ανάγεται στις απόκρυφες διδασκαλίες του μυθολογικού [[Ερμής ο Τρισμέγιστος|Ερμή του Τρισμέγιστου]], μίας θεότητας που αποτελούσε συγχώνευση του ελληνικού [[Ερμής (μυθολογία)|Ερμή]] με τη σεληνιακή αιγυπτιακή θεότητα [[Θωθ]]. Ο ερμητισμός αποτέλεσε δημιούργημα των κατώτερων τάξεων της κατεχόμενης [[Αίγυπτος|Αιγύπτου]] κατά την ύστερη [[Ελληνιστική εποχή|ελληνιστική]] και τη [[ρωμαϊκή εποχή]] και, ως εκ τούτου, αποτελεί τυπικό δείγμα του σύντονου [[συγκρητισμός|συγκρητισμού]] των χρόνων εκείνων.
Την εποχή της [[Αναγέννηση|Αναγέννησης]], ο [[Ισαάκ Κασωμπόν]] απέδειξε ότι τα κείμενα δεν παράχθηκαν κατά την προχριστιανική εποχή, άρα δεν ήταν του Ερμή του Τρισμέγιστου.
Συνολικά μπορεί να ειπωθεί ότι ο ερμητισμός, του οποίου η διαμόρφωση ξεκίνησε κατά το 2ο αιώνα π. Χ. και ολοκληρώθηκε περί το 2ο αιώνα μ. Χ., αποτέλεσε μία εκλεκτική απάντηση στην ξένη κατοχή της Αιγύπτου, η οποία προσάρμοσε και μετασχημάτισε πολλαπλά ρεύματα ιδεών (αιγυπτιακή θρησκεία, [[μυστηριακές λατρείες]], ελληνιστική μαγεία, [[Πλάτων|πλατωνισμός]], [[ιουδαϊσμός]]) σε ένα συνεκτικό φιλοσοφικό σύστημα αποδεκτό από τον εγχώριο πληθυσμό και αντιπροσωπευτικό της εποχής του· μίας εποχής όπου άρχισαν να επικρατούν στο ευρύ κοινό η αναζήτηση του [[υπερβατικό|υπερβατικού]], η [[δεισιδαιμονία]] και ένας μαγικός τρόπος σκέψης.
Τα Ερμητικά κείμενα περικλείουν στοιχεία [[Νεοπλατωνισμός|νεοπλατωνισμού]] και [[Στωικισμός|στωικής]] φιλοσοφίας, ανάμικτα με στοιχεία ανατολίτικων πολιτισμών.
== Ερμητική φιλολογία ==
Η συγγραφή των ερμητικών κειμένων ολοκληρώθηκε στην Αίγυπτο περί τα τέλη του δεύτερου αιώνα μ. Χ. Οι ρίζες του ερμητισμού ανάγονται στο απώτερο ιερατικό παρελθόν της Αιγύπτου των [[Φαραώ]], εξελληνισμένου πλέον και συμβατού με τη [[φιλοσοφία]] και τις μυστηριακές θρησκείες της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής. Χάρη στον ερμητισμό, κεντρική διάλεκτος της γενικότερης μυστικιστικής και μαγικής επέλασης του τρίτου και τέταρτου αιώνα μ. Χ. θα γίνει η [[κοπτική γλώσσα|κοπτική]], η ύστατη φάση της αιγυπτιακής γλώσσας που διαδέχθηκε κατά τον πρώτο αιώνα μ. Χ. τη δημοτική αιγυπτιακή της εποχής των [[Πτολεμαίοι|Πτολεμαίων]] και γραφόταν με ένα τροποποιημένο ελληνικό αλφάβητο. Τα ερμητικά κείμενα διακρίνονταν σε φιλοσοφικά και πρακτικά, με τα πρώτα να συνθέτουν ένα πλήρες μεταφυσικό, εσχατολογικό και σωτηριολογικό σύστημα και τα δεύτερα να αποτελούν συλλογές από ξόρκια και συνταγές για τη μαγική ερμηνεία ή χειραγώγηση φυσικών φαινομένων, διατριβές αστρολογίας, [[βοτανολογία|βοτανολογίας]], [[ιατρική|ιατρικής]], [[δαιμονολογία|δαιμονολογίας]], μαντείας κλπ. Στη λαϊκή σκέψη της εποχής η διάκριση αυτή υπήρχε μόνο για πρακτικούς λόγους και η βαθύτερη ταυτότητα όλων των ερμητικών κειμένων θεωρούνταν κοινή και αδιαίρετη.
Αναφέρονται στην [[αστρολογία]], στην [[κοσμολογία]], στο [[Μυστικισμός|μυστικισμό]], στις δυνάμεις των φυτών και των λίθων και στη [[μαγεία]].
Τα διασωθέντα ερμητικά κείμενα έχουν χαρακτήρα διαλογικό, όπου συνήθως ο Ερμής / Θωθ καθοδηγεί κάποιον οπαδό του στην αποκάλυψη μίας αλήθειας. Τα περισσότερα έχουν μεταφυσικό, μαγικό ή αλχημικό χαρακτήρα εμπλουτισμένο με αναφορές στην αιγυπτιακή θρησκεία και λογοτεχνία, ενώ τουλάχιστον ένα εξ' αυτών εμπεριέχει μία [[προφητεία]] για τον υποτιθέμενο, αιματηρό, μελλοντικό τερματισμό της ρωμαϊκής κατοχής της Αιγύπτου. Αν και έχουν σωθεί μόνο ελληνικά κείμενα, ή λατινικές μεταφράσεις άγνωστων πηγών, είναι σαφές πως κατά την [[Αρχαιότητα]] κυκλοφορούσαν ερμητικά κείμενα στα κοπτικά, στα [[αραμαϊκή γλώσσα|αραμαϊκά]], στα [[αρμενική γλώσσα|αρμενικά]] κλπ. Μετά τον [[χριστιανισμός|εκχριστιανισμό]] της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κατά τον [[4ος αιώνας|τέταρτο αιώνα]] ο ερμητισμός επιβίωσε σε πυρήνες αλχημιστών στον [[Ισλάμ|ισλαμικό]] κόσμο, οπότε και γράφηκαν ή μεταφράστηκαν ερμητικές πραγματείες στα [[αραβική γλώσσα|αραβικά]] (όπως ο αλχημικός οδηγός "Σμαραγδένιος Πίνακας").
Το [[1463]], ο [[Μύρσιλος Φιτσίνο]] εξέδωσε τα κείμενα στα [[Λατινική γλώσσα|Λατινικά]]. Άσκησαν τόση επιρροή στην φιλοσοφική σκέψη της Αναγέννησης, ώστε δημιουργήθηκε η παράδοση του Ερμαϊσμού ή Ερμητισμού.
Τα ερμητικά κείμενα που διασώθηκαν ως σήμερα συνοψίζονται σε δεκαοκτώ ελληνικά συγγράμματα γνωστά με τον τίτλο ''Ερμού του Τρισμέγιστου'' ή, στα [[λατινική γλώσσα|λατινικά]], ''Corpus Hermeticum''. Τα κείμενα αυτά εκδόθηκαν για πρώτη φορά στην Ευρώπη από τον Μάρσιλο Φιτσίνο σε λατινική [[μετάφραση]] με τον τίτλο ''Mercurii Trismegisti liber de postestate et sapientia Dei'' ([[1471]]), ενώ κυκλοφόρησαν τελικώς στην ελληνική έκδοσή τους από τον Τυρνέβ ([[Παρίσι]], [[1554]]) με τους τίτλους ''Ποιμάνδρης'', ''Όροι Ασκληπιού προς Άμμωνα βασιλέα'' ''Προς Ασκληπιό'' και ''Προς τον εαυτού υιόν Τατ λόγοι''. Η επίδραση τους στην ευρωπαϊκή [[Αναγέννηση]] υπήρξε πολύ μεγάλη καθώς τους χρόνους εκείνους θεωρούνταν πως κάλυπταν με μύθους μία παμπάλαια σοφία, σύγχρονη του [[Μωυσής|Μωυσή]], η οποία μπορούσε να ερμηνεύσει το φυσικό κόσμο. Ο [[φιλολογία|φιλόλογος]] [[Ισαάκ Καζαουμπόν]] βέβαια απέδειξε το [[1614]] ότι τα κείμενα δεν εγράφησαν πριν τη ρωμαϊκή εποχή, αλλά έπρεπε να φτάσει ο [[Διαφωτισμός]] και η σύγχρονη [[επιστήμη]] για να τοποθετηθεί ο ερμητισμός οριστικώς στο πεδίο της [[θρησκειολογία|θρησκειολογίας]] και του [[αποκρυφισμός|αποκρυφισμού]].
----
== Ερμητική φιλοσοφία ==
Ο ερμητισμός πρέσβευε έναν [[ιδεαλισμός|ιδεαλιστικό]] [[μονισμός|μονιστικό]] [[πανενθεϊσμός|πανενθεϊσμό]], σύμφωνα με τον οποίον τα συστατικά του φυσικού κόσμου ήταν ομοούσιες νοητικές κατασκευές στη σκέψη του Ενός και Άφατου [[Θεός|Θεού]], του Παντός, ουσιαστικά ενός κοσμικού νου. Προωθούσε την αντίληψη της απόλυτης συμμετρίας και αναλογίας μεταξύ του [[μικρόκοσμος|μικρόκοσμου]] και του [[μακρόκοσμος|μακρόκοσμου]], μεταξύ του εαυτού και της πλάσης («όπως πάνω έτσι και κάτω»), ενώ διατυμπάνιζε την κατάσταση αιώνιας κίνησης στην οποία βρίσκονταν τα δομικά συστατικά του Σύμπαντος, διαρκείς δονήσεις μέσα στο νου του Θεού, και συμφωνούσε με τον προσωκρατικό [[Ηράκλειτος|Ηράκλειτο]] ότι η ακινησία και η στασιμότητα είναι μία ψευδαίσθηση. Οι διαφορετικοί τύποι της ύλης και του νου δεν είναι παρά διαφορετικές εκδηλώσεις μίας κοινής ουσίας που δονείται με πολλαπλούς τρόπους. Επίσης ο ερμητισμός πρέσβευε ότι σε κάθε κατασκεύασμα, υλικό ή νοητικό, ζωντανό ή άψυχο, υπάρχουν δύο φαινομενικά αντίθετοι πόλοι, που δεν είναι παρά διαφορετικές όψεις του ίδιου πράγματος. Η πορεία προς τη φώτιση σήμαινε αναγνώριση της θεμελιώδους ομοιότητας μεταξύ των αντιθέτων και της συλλογικής τους ύπαρξης ως τμήματα του ενιαίου Παντός, ενώ η ιστορία όλων των πραγμάτων δεν είναι παρά μία διαρκής, ρυθμική ταλάντωση μεταξύ των δύο πόλων τους. Ο ερμητισμός εγκόλπωνε ακόμα την κοινή μυστηριακή έννοια της μετενσάρκωσης του πνεύματος, σε διαδοχικούς κύκλους ζωής μέχρι να επιτύχει τη φώτιση και να λυτρωθεί βυθιζόμενο στο Παν.
== Βιβλιογραφία και Πηγές == ▼Ενδιαφέρον στοιχείο της ερμητικής σκέψης ήταν η αντίληψη ότι στον Έναν Θεό ενυπήρχαν τρεις ισοδύναμες όψεις οι οποίες διαπερνούν τον κόσμο ως υποκείμενοι θεμελιώδεις μηχανισμοί: ο [[Νους]], μία αγαθή, δημιουργική νοητική δύναμη, ο [[Λόγος]], η πηγή της [[λογική|λογικής]] η οποία παράγει τάξη από το [[χάος|Χάος]], και ο Άνθρωπος, το άθροισμα των [[πνεύμα|πνευμάτων]] των [[άνθρωπος|ανθρώπων]]. Αν και όλα τα συστατικά του Σύμπαντος είναι κατά βάθος ομοούσια, ως σκέψεις του Θεού, οι διαφορετικού τύπου δονήσεις τους συντηρούν μία επιφανειακή διάκριση του κόσμου σε φυσικό επίπεδο (ύλη), νοητικό επίπεδο (ψυχή) και πνευματικό επίπεδο (πνεύμα). Το πνεύμα δονείται τόσο ταχύτατα που φαίνεται ακίνητο, ενώ η συμπαγής ύλη δονείται τόσο ανεπαίσθητα που επίσης φαίνεται ακίνητη. Μεταξύ τους μεσολαβούν δισεκατομμύρια βαθμοί κινητικής κατάστασης και δονητικής έντασης.
*Πελεγρίνης Θεοδόσης, 2004, ''[http://www.protoporia.gr/protoporia/product.asp?sku=219675&mscssid=HAW1G0P19MNS8KWHWH9UHEEKKGDC37P2| Λεξικό της Φιλοσοφίας]'', Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, λήμμα: Ερμαϊκά κείμενα.
----
Συγχωνεύοντας ελληνορωμαϊκές και αιγυπτιακές επιρροές, ο ερμητισμός υποστήριζε ότι στον κόσμο διέμεναν εκατοντάδες κατώτερες υπερφυσικές θεότητες, ιεραρχημένες μεταξύ των ανθρώπων και του Θεού στη συμπαντική κλίμακα, κάποιες εκ των οποίων ήταν [[δαίμονας|δαιμονικές]] και εκπροσωπούσαν το [[Κακό]], ενώ κάποιες άλλες ήταν [[άγγελος|αγγελικές]] και δρούσαν ως όργανα του αγαθού Νου. Έτσι το Καλό ταυτιζόταν με τη δημιουργία, την έρευνα και τη λογική, νοητικές κατασκευές, ενώ το Κακό ταυτιζόταν με την προσκόλληση στην ύλη και στο φυσικό επίπεδο του κόσμου. Ο ερμητισμός επομένως, αντίθετα με τις περισσότερες μυστηριακές λατρείες, δε βασιζόταν στην εξ αποκαλύψεως γνώση αλλά στη γνώση μέσω λογικής έρευνας προκειμένου να λυτρώσει τους ακολούθους του· κλειδί προς αυτήν την κατεύθυνση ήταν η αστρολογία, η οποία αποκάλυπτε τη σκέψη του Θεού μέσω της κίνησης των πλανητών, αφού οι τελευταίοι ταυτίζονταν με μεταφορικές νοητικές έννοιες και αναλογούσαν σε θεότητες, και φανέρωνε τις επιρροές της κίνησης αυτής στα γήινα πράγματα, καθώς και η αλχημεία, η οποία έλαβε έναν επιπρόσθετο συμβολικό χαρακτήρα και συνδέθηκε με θρησκευτικές μεταφορές, όπως γινόταν στη φαραωνική Αίγυπτο. Η ερμητική αλχημεία ήταν το πρακτικό μέσο για την επίτευξη της «[[θεουργία|θεουργίας]]», της τελετουργικής [[μυστικισμός|μυστικιστικής]] πρακτικής που οδηγούσε στη φώτιση και στη νοητική ένωση του ασκούμενου με το Παν. Επιπλέον η θεουργία, πρακτική που σκόπευε στην εγκαθίδρυση δεσμών συμπαθητικής μαγείας μεταξύ του ατόμου και του κόσμου, υποτίθεται πως μπορούσε να οπλίσει όποιον την εξασκούσε με φαινομενικά υπεράνθρωπες δυνάμεις καθώς του επέτρεπε να τροποποιεί κατά βούληση τη φύση, αφού η τελευταία δεν ήταν παρά ένα εύπλαστο νοητικό κατασκεύασμα στο νου του Θεού. Οι ερμητικοί εξήραν τη θεουργία ως ύψιστο φιλοσοφικό έργο και υποτιμούσαν τους άλλους τύπους μαγείας ονομάζοντας τους συλλήβδην «γοητεία», έναν αρνητικό όρο που υποδήλωνε δόλο ή απάτη. Ωστόσο η διαφοροποίηση εξαντλούνταν μόνο στον τελικό σκοπό, καθώς οι μέθοδοι της θεουργίας δε διέφεραν από τις μεθόδους της γοητείας· και οι δύο κατάγονταν από τη συστηματοποιημένη μαγεία της ελληνιστικής εποχής και αξιοποιούσαν ξόρκια, φυλακτά, ψαλμούς, επικλήσεις κατώτερων θεοτήτων, αλχημικές συνταγές, αστρολογικές παρατηρήσεις κλπ.
{{βελτίωση}}
Ήδη πριν από τη ρωμαϊκή εποχή και την τελική σύνθεση του ερμητισμού η ελληνιστική Αίγυπτος και η [[Αλεξάνδρεια]] ήταν το κέντρο των αλχημικών ερευνών, οι οποίες διέθεταν έναν απόκρυφο χαρακτήρα απευθυνόμενες σε μυημένους μέσω αλληγοριών και δυσνόητων συμβολισμών. Έτσι και ο ερμητισμός αποτέλεσε μία ευρεία αποκρυφιστική παράδοση η οποία όμως, σε αντίθεση με τις περισσότερες μυστηριακές μεσογειακές λατρείες που επίσης συντηρούσαν έναν πυρήνα μυημένων στα απόκρυφα μυστικά και έναν κύκλο αμύητων ακολούθων, δεν όριζε ιερατείο, ετήσιες δημόσιες τελετές σε ιερούς χώρους κλπ. Η ουσία του ερμητισμού κρυβόταν στην ιδιωτική εξάσκηση της αλχημείας και στη διαρκή, πρακτική έρευνα για την αλήθεια, ενώ δεν κάλυπτε τόσο τα βαθύτερα μυστικά του με θρησκευτικούς μύθους προορισμένους για τους αμύητους, όπως οι μυστηριακές λατρείες, όσο με αλληγορίες και αλχημικές μεταφορές. Όπως και η μυστηριακή μεσογειακή παράδοση όμως, συμπεριλαμβανομένου του ευρύτερου [[πυθαγορισμός|πυθαγορισμού]] και [[Πλάτων|πλατωνισμού]], κήρυττε τον ενάρετο βίο, την ελευθερία του ανθρώπου στις ηθικές επιλογές του και το ανεύθυνο του Θεού. Επιπλέον ο ερμητισμός εξιδανίκευε τη νοητική δημιουργία, θεωρώντας πως η μεγαλύτερη κατάρα για έναν άνθρωπο είναι να μην παράγει «τέκνα», έργα της διανόησης, καθώς αυτό υποδήλωνε προσκόλληση στην ύλη.
▲== Βιβλιογραφία και Πηγές ==
* ''Ο Αιγύπτιος Ερμής: Πράξη και Σκέψη στην Ύστερη Αρχαιότητα'', Γκαρθ Φόουντεν, Εκδόσεις Ενάλιος
* ''Λεξικό της Φιλοσοφίας'', Θεοδόσης Πελεγρίνης, Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2004, http://www.protoporia.gr/protoporia/product.asp?sku=219675&mscssid=HAW1G0P19MNS8KWHWH9UHEEKKGDC37P2
* ''Αντίστοιχα άρθρα της αγγλικής Wikipedia''
==Δείτε επίσης==
* [[Ερμής ο Τρισμέγιστος]]
[[Κατηγορία:Φιλοσοφία]]
[[Κατηγορία:Θρησκειολογία]]
[[Κατηγορία:Μυστικισμός]]
[[cs:Hermetismus]]
[[de:Hermetik]]
[[en:Hermeticism]]
[[fr:Hermétisme]]
[[nl:Hermetisme]]
[[pt:Hermetismo]]
|
