Η '''Πίσα''' ήταν [[πόλη-κράτος]] της αρχαίας [[Ηλεία|Ηλείας]].
Η Πίσα βρισκόταν μόλις 4 χιλιόμετρα από την [[Ολυμπία]], πήρε το όνομα του ιδρυτή της [[Πίσος|Πίσου]], ο οποίος ήταν γιος του [[Περιήρης|Περιήρους]] και εγγονός του [[Αίολος|Αιόλου]] <ref>Οἰκιστὴν μὲν δὴ γενέσθαι τῇ πόλει Πίσον τὸν Περιήρους φασὶ τοῦ Αἰόλου.[[s:Ηλιακών/Β|Παυσανίου Ηλειακά Β΄]]</ref>ή κατά τον [[Στράβωνας|Στράβωνα]] από την ομώνυμη πηγή<ref>οἱ μὲν γὰρ ἀπὸ Πίσης ὁμωνύμου τῇ κρήνῃ πόλεως, τὴν δὲ κρήνην Πῖσαν εἰρῆσθαι[[s:Στράβων/5|Στράβωνος Βιβλίο Ε΄]]</ref>. Γνώρισε μεγάλη ακμή στη μυκηναϊκή εποχή και στο κράτος της ανήκε και η Ολυμπία ενώ είχε δικούς της βασιλιάδες <ref>[3] ἦν δὲ ταῦτα ἥ τε Πισᾶτις, ἧς ἡ Ὀλυμπία μέρος,[[s:Στράβων/5|Στράβωνος Βιβλίο Ε΄]]</ref>. Την εποχή εκείνη η Ηλεία ήταν χωρισμένη σε δύο βασίλεια, των [[Επειοί|Επειών]] με έδρα την [[Ήλιδα]] και των [[Νηλείδες|Νηλείδων]] με έδρα την Πίσα<ref>ἀποτεμόμενος τῆς Ἐπειοῦ χώρας ὅμορον οὖσαν τῇ Πισαίᾳ[[s:Ηλιακών/Α|Παυσανίου Ηλειακά Α΄]]</ref>. Τα δύο κράτη βρέθηκαν πολλές φορές σε αντιπαράθεση για τον έλεγχο των Ολυμπιακών αγώνων ,η Πίσα είχε αρχικά την ευθύνη των αγώνων αλλά αυτό το προνόμιο το πήραν οι Ηλείοι έπειτα από μακροχρόνιο πόλεμο που κράτησε από το 588 πχ μέχρι το 580 που κατέλαβαν την Πίσα .<ref>μετὰ [δὲ] τὴν ἕκτην καὶ εἰκοστὴν Ὀλυμπιάδα οἱ Πισᾶται τὴν οἰκείαν ἀπολαβόντες αὐτοὶ συνετέλουν, τὸν ἀγῶνα ὁρῶντες εὐδοκιμοῦντα: χρόνοις δ' ὕστερον μεταπεσούσης πάλιν τῆς Πισάτιδος εἰς τοὺς Ἠλείους μετέπεσεν εἰς αὐτοὺς πάλιν καὶ ἡ ἀγωνοθεσία.[...] [[s:Στράβων/5|Στράβωνος Βιβλίο Ε΄]]</ref>. το 464 οι Ηλείοι κατέλαβαν και ισοπέδωσαν την πόλη<ref>[http://216.239.59.104/search?q=cache:jdd11i9H5GIJ:www.nailias.gr/history/anadromi_details.php%3Fid%3D2+%CE%A0%CE%AF%CF%83%CE%B1+%CE%97%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82&hl=el&ct=clnk&cd=9&gl=gr Νομαρχία Ηλείας]</ref>.
Όταν ο [[Ηρακλής]] καθάρισε τους στάβλους του [[Αυγείας|Αυγεία]] και αυτός αρνήθηκε να τον πληρώσει, κατέλαβε όλη την Ηλεία εκτός από την Πίσα και την σύμμαχο της [[Πύλος Ηλείας|Πύλο]]. Τον εμπόδισε ένας χρησμός της [[Πυθία|Πυθίας]].<ref>ἤμυναν δὲ καὶ Ἠλείοις οἱ ἐκ Πύλου τοῦ ἐν τῇ Ἠλείᾳ καὶ οἱ Πισαῖοι. καὶ τοὺς μὲν ἐτιμωρήσατο αὐτῶν ὁ Ἡρακλῆς, τῆς δὲ ἐπὶ τοὺς Πισαίους στρατείας αὐτὸν χρησμὸς ἐπέσχεν ἐκ Δελφῶν ἔχων οὕτω: πατρὶ μέλει Πίσης, Πυθοῦς δέ μοι ἐν γυάλοισι. τοῦτο μὲν δὴ σωτηρία Πισαίοις τὸ μάντευμα ἐγένετο:[[s:Ηλιακών/Α|Παυσανίου Ηλειακά Α΄]]</ref>. Όταν ο [[Όξυλος]] θέλησε να ενώσει την Ηλεία σε ένα κράτος και το εφάρμωσε πολλοί Πισάτες αρνήθηκαν και έφυγαν στην [[Ήπειρος|Ήπειρο]] δημιουργώντας εκεί νέες πόλεις, όπως οι [[Ελάτεια]], [[Πανδοσία]] και [[Βουχέτιο]]. Αποικία της Πίσας ήταν η [[Ιταλία|Ιταλική]] πόλη [[Πίζα]].
