Βικιπαίδεια

Ερωφίλη: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Γραμμή 1:
{{Θεατρικό έργο
| Τίτλος = ''Ερωφίλη''
|Εικόνα = erwfili_exwfyllo.jpg
| Συγγραφέας = [[Γεώργιος Χορτάτσης]]
| Χορός = γυναίκες της ακολουθίας της Ερωφίλης
| Ρόλοι = Ερωφίλη<br /> Πανάρετος<br /> Φιλόγονος (Βασιλιάς)<br /> Καρπόφορος<br /> Χρυσόνομη <br /> Σύμβουλος<br /> Μαντατοφόρος<br /> Ασκιά<br />
| Σκηνικό = Μέμφις της Αιγύπτου
}}
Η '''''Ερωφίλη''''' είναι [[τραγωδία]] του [[Γεώργιος Χορτάτσης|Γιώργιου Χορτάτση]]. Είναι η πιο γνωστή τραγωδία της [[κρητική λογοτεχνία της βενετοκρατίας|κρητικής λογοτεχνίας]]. Πρέπει να γράφτηκε περίπου το 1595 (αφού αναφέρεται στην επιδημία πανούκλας που έπληξε την Κρήτη ανάμεσα στο [[1592]] και το [[1595]]) και εκδόθηκε πρώτη φορά το 1637 στη [[Βενετία]]. Το έργο αφιερώνεται στον δικηγόρο Ιωάννη Μούρμουρη, δικηγόρο από τα [[Χανιά]]. Είναι γραμμένη σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο, με εξαίρεση τα χορικά, που είναι γραμμένα σε ενδεκασύλλαβους σε τερτσίνες (τρίστιχες στροφές).
==Δομή και υπόθεση==
Η τραγωδία αποτελείται από πρόλογο, πέντε πράξεις, χορικά στο τέλος κάθε πράξης και ιντερμέδια (αυτόνομα μουσικοχορευτικά επεισόδια που παρεμβάλλονται μεταξύ των πράξεων). Το έργο διαδραματίζεται στην [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]]. Ο βασιλιάς της χώρας, Φιλόγονος, έχει σκοτώσει τον αδερφό του, νόμιμο βασιλιά, και έχει ανέβει στο θρόνο μαζί με τη γυναίκα του αδερφού του. Ο βασιλιάς έχει μια κόρη, την Ερωφίλη, που ερωτεύεται έναν νέο που ζει στη βασιλική αυλή, τον Πανάρετο. Ο Πανάρετος είναι γιος του βασιλιά της Τσέρτσας (ίσως να εννοείται η Γεωργία) που έχει κυριευθεί από εχθρούς· έχει καταφύγει στην Αίγυπτο κρατώντας κρυφή την ταυτότητά του γιατί κινδυνεύει η ζωή του, αφού είναι νόμιμος διάδοχος του θρόνου. Οι δύο νέοι έχουν μεγαλώσει μαζί και η φιλία του εξελίσσεται σε έρωτα που σφραγίζεται με έναν μυστικό γάμο τον οποίο γνωρίζουν μόνο εκείνοι οι δύο.
 
Τα βασικά πρόσωπα είναι τρία: η Ερωφίλη, ο Πανάρετος και ο Βασιλιάς Φιλόγονος. Ο κάθε ήρωας έχει ένα έμπιστο πρόσωπο: η Ερωφίλη τη νένα Χρυσόνομη, ο Πανάρετος τον φίλο του Καρπόφορο και ο βασιλιάς έναν πιστό Σύμβουλο. Ο χορός αποτελείται από γυναίκες της ακολουθίας της Ερωφίλης και εμφανίζονται επίσης το φάντασμα (Ασκιά) του δολοφονημένου αδερφού του Φιλόγονου και ένας μαντατοφόρος. Τηρείται η κλασικίζουσα ενότητα της δράσης, του χώρου και του χρόνου (ενιαίο θέμα, που διαδραματίζεται σε έναν χώρο και η δράση διαρκεί μία ημέρα).
 
Το έργο προλογίζεται από τον Χάρο, που αναφέρεται στην παντοδυναμία του και στη ματαιότητα της δόξας και των υλικών αγαθών. Στην πρώτη πράξη εμφανίζεται αρχικά ο Πανάρετος που αποκαλύπτει στον Καρπόφορο το μυστικό του κρυφού γάμου (ενώ μέσα από τη συζήτηση οι θεατές πληροφορούνται για τη βασιλική καταγωγή του) και σε επόμενη σκηνή ο Βασιλιάς αποκαλύπτει στον Σύμβουλο το σχέδιο να παντρέψει την Ερωφίλη και τα προξενιά που του έχουν προτείνει. Στο πρώτο χορικό υμνείται η παντοδυναμία του Έρωτα.
 
Στη δεύτερη πράξη, μετά από ένα μονόλογο του Βασιλιά στον οποίο εκφράζει την αγάπη για την κόρη του, εμφανίζεται στη σκηνή η Ερωφίλη που αφηγείται ένα εφιαλτικό όνειρο και συζητά με την παραμάνα της για τη δυσκολία της κατάστασης στην οποία έχει περιέλθει. Στο τέλος της σκηνής ο Βασιλιάς στέλνει τον Πανάρετο να πείσει την Ερωφίλη να αποδεχτεί ένα από τα δύο προξενιά. Στο χορικό καταδικάζεται η ηθική κατάπτωση και η υπερηφάνεια του ανθρώπου.
 
Στην τρίτη πράξη δεσπόζει αρχικά ο διάλογος μεταξύ της Ερωφίλης και του Πανάρετου, που ανταλλάζουν όρκους αιώνιας πίστης, και στη συνέχεια η εμφάνιση της σκιάς του δολοφονημένου βασιλιά που ορκίζεται να εκδικηθεί τον Φιλόγονο. Η πράξη κλείνει με έναν αλαζονικό μονόλογο του Φιλόγονου που μακαρίζει τον εαυτό του για την τύχη και τη δύναμή του και ανακοινώνει την επιθυμία του να συναντήσει την Ερωφίλη για να συζητήσουν για τα προξενιά. Στο χορικό οι γυναίκες καταδικάζουν την επιθυμία για πλούτο και δόξα.
[[Εικόνα:Ερωφίλη από Τσαρούχη Λαικη Σκηνή 1934.gif|thumb|left| Σχέδιο του Γ. Τσαρούχη για το πρόγραμμα της παράστασης της «Ερωφίλης» από τη Λαϊκή Σκηνή του Κ. Κουν (1934)]]
Στην τέταρτη πράξη αποκαλύπτεται πως ο βασιλιάς ανακάλυψε την κρυφή σχέση της Ερωφίλης και του Πανάρετου. Ο σύμβουλος προσπαθεί να τον ηρεμήσει και η Ερωφίλη αντιστέκεται απέναντί του προσπαθώντας να τον στρέψει με το μέρος της. Παρά τις παροτρύνσεις του χορού και του συμβούλου ο βασιλιάς ανακοινώνει την απόφασή του να θανατώσει τον Πανάρετο, τον οποίο συναντά στην τελευταία σκηνή της πράξης. Ο Πανάρετος επιχειρεί να κερδίσει την εύνοια του βασιλιά και επιμένει για τη βασιλική καταγωγή του χωρίς να γίνεται πιστευτός. Στο χορικό οι γυναίκες παρακαλούν τον Ήλιο να βοηθήσει το ζευγάρι.
 
Στην πέμπτη πράξη ανακοινώνεται από τον μαντατοφόρο στον Χορό η σκληρή τιμωρία του Πανάρετου: ο βασιλιάς τον σκότωσε, του έκοψε το κεφάλι, τη γλώσσα και τα χέρια και του ξερίζωσε την καρδιά, με σκοπό να τα προσφέρει ως δήθεν γαμήλιο δώρο στην Ερωφίλη. Η συνάντηση πατέρα και κόρης γίνεται στην επόμενη σκηνή και ο βασιλιάς προσποιείται πως αποδέχεται το γάμο και προσφέρει μία λεκάνη με τα κομμένα μέλη του Πανάρετου στην Ερωφίλη. Εκείνη αυτοκτονεί και στο τέλος του έργου ο χορός σκοτώνει το Βασιλιά.
 
==Ιντερμέδια==
Τα κρητικά θεατρικά συνοδεύονται από ''ιντερμέδια'', μικρά θεατρικά έργα που παίζονταν μεταξύ των πράξεων. Χαρακτηριστικό τους ήταν ο ψυχαγωγικός χαρακτήρας, η έμφαση στη δράση και το πλούσιο θέαμα, με μουσική, κουστούμια, σκηνικά εφέ και χορογραφίες. Όλες οι εκδόσεις της Ερωφίλης συνοδεύονταν από τέσσερα ιντερμέδια με αυτόνομη υπόθεση, που φαίνεται πως είναι έργο του Χορτάτση. Βασίζονται στο έργο ''Gerusalemme Liberata'' (''Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ'') του [[Τορκουάτο Τάσο]]. Πρωταγωνιστές είναι η μάγισσα Αρμίδα και ο χριστιανός ιππότης Ρινάλδο: η Αρμίδα κρατά με μάγια αιχμάλωτο τον Ρινάλδο στον μαγικό κήπο της, αλλά δύο χριστιανοί Σταυροφόροι που φτάνουν εκεί νικούν τους δαίμονες και τα άγρια θηρία που βρίσκονται στον κήπο και αφυπνίζουν τον Ρινάλδο, που τους ακολουθεί στην πολιορκία της πόλης. Η Αρμίδα ορκίζεται να τιμωρήσει τον Ρινάλδο και ζητά τη βοήθεια των Τούρκων. Εκείνος όμως νικά τους Τούρκους σε μία αποφασιστική μονομαχία και η πόλη παραδίδεται στους Σταυροφόρους.
 
==Χαρακτήρας==
===Το ιταλικό πρότυπο και άλλες πηγές===
{| class="toccolours" style="float: right; margin-left: 1em; margin-right: 2em; font-size: 95%; background:#FFFAF0; width:40em; max-width: 35%; font-family: Palatino Linotype;" cellspacing="5"
| style="text-align: left;" |
{{πολυτονικό|Ἔρωτα, ποὺ συχνιὰ σ’ τσὶ πλιὰ μεγάλους}}<br />
{{πολυτονικό|κι ὄμορφους λογισμοὺς κατοικημένος}}<br />
{{πολυτονικό|βρίσκεσαι, τσὶ μικροὺς μισώντας τσ’ ἄλλους˙}}<br /><br />
{{πολυτονικό|κ’ ἔτσί ‘σαι δυνατὸς καὶ μπορεμένος,}}<br />
{{πολυτονικό|καὶ τόση χάρην ἔχου τ’ ἄρματά σου}},<br />
{{πολυτονικό|ποὺ βγαίνεις πάντα μ’ ὅλους κερδεμένος˙}}<br />
<br />
{{πολυτονικό|μᾶλλιος τόσά ‘ν’ τὰ βρόχια τὰ δικὰ σου}}<br />
{{πολυτονικό|γλυκιά, καὶ μετ’ αὐτὸ τόση ἔχου χάρη,}}<br />
{{πολυτονικό|π’ ὅποιο κι ἄν ἐμπερδέσα εὐχαριστᾶ σου}}.<br />
|-
| ''Ερωφίλη'', Α’ Χορικό, στ. 585-593
|}
Η ''Ερωφίλη'' βασίζεται στο ιταλικό έργο [[Orbecche]] (παραστάθηκε το [[1541]] και τυπώθηκε το [[1543]]) του [[Giovani Batista Giraldi]] (1504-1573), χωρίς όμως να είναι δουλική απομίμηση. Ο Χορτάτσης έχει επιφέρει κάποιες αλλαγές στην πλοκή: στο πρότυπο, ο βασιλιάς σκότωσε τη γυναίκα του όταν ανακάλυψε ότι εκείνη είχε αιμομικτική σχέση με τον γιο της ενώ η ηρωίδα, Orbecche, από τον κρυφό της γάμο είχε αποκτήσει δύο παιδιά, την ύπαρξη των οποίων διατηρούσε κρυφή. Ο πατέρας της, όταν του αποκάλυψαν τον μυστικό γάμο, σκότωσε τον άντρα και τα παιδιά της και της πρόσφερε τα μέλη τους ως δήθεν δώρο. Τότε η Orbecche τον σκότωσε και αυτοκτόνησε. Το στοιχείο της βιαιότητας και της φρίκης που κυριαρχεί στο πρότυπο έχει περιοριστεί και υπάρχουν και μικρές διαφορές στον τρόπο ανάπτυξης των επεισοδίων: άλλα παρουσιάζονται εκτενέστερα και άλλα συνοπτικότερα και άλλες φορές αλλάζει η διάταξή τους. Ένα άλλο δραματικό κείμενο με το οποίο η ''Ερωφίλη'' παρουσιάζει πολλές αντιστοιχίες, είναι η τραγωδία [[Filostrato e Panfila]] του Ιταλού [[Antonio Cammelli il Pistoia]] (1436-1502), που είναι πιθανό να υπήρξε και το πρότυπο της ''Orbecche''. Στενή συγγένεια παρουσιάζεται σε κάποια σημεία και με την τραγωδία ''Il Re Torrismondo'' του Τορκουάτο Τάσο. Τα χορικά αναπτύσσονται με διαφορετικό τρόπο από αυτά της ''Orbecche'' και παρουσιάζουν συγγένεια με τα χορικά άλλων Ιταλών δραματικών ποιητών, όπως αυτά της ''Aminta'' του Τάσο και της ''Sofonisba'' του G.G. Trissino.
 
Η ίδια ελευθερία στον χειρισμό φαίνεται και στην ανάπτυξη των ιντερμεδίων: ο Χορτάτσης έχει επιλέξει τα πιο σημαντικά επεισόδια, έχει μεταφράσει αρκετά πιστά κάποιους διαλόγους, αλλά σε πολλά άλλα σημεία οι διάλογοι είναι γραμμένη από τον ίδιο, ως ανάπτυξη συντομότερων επεισοδίων του προτύπου <ref>R. Bancroft-Marcus, «Ιντερμέδια», στο: ''Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης'', επιμ. D. Holton, Πανεπιστημιακές Εκδόσης Κρήτης, Ηράκλειο 1997, σελ. 205</ref>.
 
===Βασικά θέματα και στοιχεία τεχνικής===
Το θέμα που δεσπόζει στο έργο, όπως φαίνεται ήδη από τον πρόλογο αλλά και από τα χορικά, είναι η υπερηφάνεια και η απληστία, που είναι ο πρόξενος των περισσοτέρων κακών, αλλά τελικά αποδεικνύονται μάταια, αφού οι μεταστροφές της τύχης είναι απροσδόκητες και κοινό τέλος όλων των ανθρώπων είναι ο θάνατος, μπροστά στον οποίο δεν μπορεί να αντισταθεί ούτε η δύναμη, ούτε τα πλούτη, ούτε άλλες αρετές. Μόνο ο Έρωτας φαίνεται να έχει την απόλυτη δύναμη να υπερβεί τη δύναμη του θανάτου, γι' αυτό και ο βασιλιάς που επιχείρησε να αγνοήσει τη δύναμη του Έρωτα τιμωρήθηκε.
 
Ως προς την δραματουργική τεχνική οι διάφορες επιλογές του Χορτάτση θεωρούνται επιτυχημένες: προετοιμάζει τις δραματικές κορυφώσεις και εντείνει την αγωνία του θεατή, είτε με τραγικές προοικονομίες ( ο πρόλογος του Χάρου, η εμφάνιση του φαντάσματος του νεκρού βασιλιά που ζητάει εκδίκηση), είτε με τραγικές ειρωνίες και ανατροπές (η υπόσχεση του Καρπόφορου να βοηθήσει, η προσποιητή χαρά του βασιλιά)<ref>Β. Πούχνερ, «Τραγωδία», στο: ''Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης'', επιμ. D. Holton, Πανεπιστημιακές Εκδόσης Κρήτης, Ηράκλειο 1997, σελ. 164-165</ref>. Ενδιαφέρον στοιχείο της διασκευής του προτύπου είναι και η εισαγωγή του στοιχείου της εξέγερσης των γυναικών, που δεν υπάρχει στο ιταλικό πρότυπο, και απηχεί το ενδιαφέρον του Χορτάτση για την αναβάθμιση του ρόλου του γυναικείου φύλου<ref>Στ. Αλεξίου, «''Ερωφίλη'', ο ποιητής και το έργο», στο: ''Γεώργιος Χορτάτσης. Ο Πατέρας του Νεοελληνικού Θεάτρου'', αφιέρωμα του ενθέτου «Επτά Ημέρες» της εφ. ''Καθημερινή'', 3 Δεκεμβρίου 2000, σελ. 11</ref>. Ένα άλλο στοιχείο που επισημαίνεται είναι ο λυρισμός που επικρατεί ιδίως στα χορικά<ref>Στ. Αλεξίου, «Εισαγωγή», στο: ''Ερωφίλη'', τραγωδία Γεωργίου Χορτάτση, επιμέλεια Στυλιανός Αλεξίου-Μάρθα Αποσκίτη, στιγμή, Αθήνα 1988, σελ. 71.</ref>
===Γλώσσα και στιχουργική===
 
Γραμμή 82 ⟶ 29 :
 
Η αρχαιομάθεια του Χορτάτση διαπιστώνεται από την επιλογή των ονομάτων των ηρώων (''Φιλόγονος'', ''Πανάρετος'', ''Καρπόφορος'', ''Θρασύμαχος'', ''Αρμόδης''), τα οποία είτε ανταποκρίνονται στον χαρακτήρα των προσώπων (''Πανάρετος'', ''Ερωφίλη'', ''Θρασύμαχος''), είτε λειτουργούν ειρωνικά και εντείνουν την τραγικότητα: ο ''Φιλόγονος'', «αυτός που αγαπάει τα παιδιά του», τελικά οδηγεί την κόρη του στην αυτοκτονία· ο ''Καρπόφορος'', αν και υπόσχεται να βοηθήσει το ζευγάρι, τελικά μένει «άκαρπος» <ref>Στ. Αλεξίου, «Εισαγωγή», στο: ''Ερωφίλη'', τραγωδία Γεωργίου Χορτάτση, επιμέλεια Στυλιανός Αλεξίου-Μάρθα Αποσκίτη, στιγμή, Αθήνα 1988, σελ. 58</ref>.
 
==Γραπτή και προφορική διάδοση ==
Μετά την πρώτη εκτύπωσή της η ''Ερωφίλη'' ανατυπώθηκε πολλές φορές και έγινε δημοφιλές λαϊκό ανάγνωσμα. Ενδεικτικό της μεγάλης διάδοσης είναι και το γεγονός πως παραδίδεται και σε τρία χειρόγραφα, ενώ υπάρχει μαρτυρία και για τέταρτο χειρόγραφο, χαμένο σήμερα. Το πρώτο είναι ένα ακέφαλο χειρόγραφο με λατινικούς χαρακτήρες που ανήκει στον Émile Legrand και σήμερα βρίσκεται στην Εθνική Βιβλιοθήκη (Θ. 62[16]). Το δεύτερο είναι ένα χειρόγραφο του 17ου αι. από την [[Κεφαλλονιά]] που βρίσκεται στην Bayerische Staatsbibliothek του [[Μόναχο|Μονάχου]] (Codex Monachiensis Gr. 590) και το τρίτο, επίσης του 17ου αι., είναι το 13/i/17 της Βιβλιοθήκης του Πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ, που είναι γραμμένο από το χέρι του [[Κρήτη|κρητικού]] ποιητή Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου. Το χαμένο χειρόγραφο μνημονεύεται από τον ιερέα Ματθαίο Κιγάλα, πρώτο εκδότη της ''Ερωφίλης'', ως αυτόγραφο του Χορτάτση, γραμμένο με [[Λατινικό αλφάβητο|λατινικούς χαρακτήρες]].
 
Η ''Ερωφίλη'' φαίνεται πως επηρέασε και τα μεταγενέστερα έργα της [[Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας#Περίοδος της ακμής|περιόδου της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας]] (τον [[Ερωτόκριτος|''Ερωτόκριτο'']] και τις άλλες τραγωδίες), το επτανησιακό θέατρο του 17ου και 18ου αι. (την ''Ευγένα'' του Θεόδωρου Μοντσελέζε και τις τραγωδίες του Πέτρου Κατσαΐτη) και το θρησκευτικό θέατρο του Αιγαίου (17ος-18ος αι.).
 
Το έργο έμεινε ζωντανό και χάρη στην [[προφορική λογοτεχνία|προφορική παράδοση]], αφού πολλά τμήματά του διασκευάστηκαν και διαδίδονταν ως [[δημοτικό τραγούδι|δημοτικά τραγούδια]] ή εντάχθηκαν σε παροιμίες. Παραστάθηκε συχνά στα Επτάνησα και διαδόθηκε και στον ηπειρωτικό χώρο και στην Κρήτη σε πολλές λαϊκές διασκευές θεατρικού χαρακτήρα.
 
==Σημειώσεις==
<references />
 
==Εξωτερικοί σύνδεσμοι==
{{βικιθήκη}}
[http://www.snhell.gr/anthology/content.asp?id=44&author_id=55 το κείμενο της αφιέρωσης του Χορτάτση προς τον Μουμούρη από το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού]
 
[[Κατηγορία:Νεοελληνικά θεατρικά έργα]]
[[Κατηγορία:Κρητικό θέατρο]]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Ερωφίλη"