Πολιτικός στίχος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Elena153 (συζήτηση | συνεισφορές)
σύντομη επέκταση
Γραμμή 1:
'''Πολιτικός στίχος''' ονομάζεται το δεκαπεντασύλλαβο ανομοιοκατάληκτο ιαμβικό μέτρο το οποίο χρησιμοποιήθηκε από τον 11ο αιώνα στο Βυζάντιο. Ο όρος πρωτοεμφανίζεται σε έργο του [[Ιωάννης Τζέτζης|Ιωάννη Τζέτζη]]<ref> [[Ιωάννης Τζέτζης]]: Βιβλίον ιστορικής «Ιωάννου του Τζέτζου βιβλίον ιστορικόν το δια ''στίχων πολιτικών'', άλφα καλούμενον, ων στίχων το ποσόν μυριάς μια και δισχίλιοι επτακόσιοι πεντήκονταεννέα» (ονομασμένο από μετέπειτα εκδότη «Χιλιάδες», επειδή χώρισε τους στίχους ανά χίλιους)</ref> και σε έργο του σύγχρονού του [[Μιχαήλ Ψελλός|Μιχαήλ Ψελλού]]<ref>[[Μιχαήλ Ψελλός]]: ΣΤΙΧΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΟΙ ΠΡΟΣ ΤΟ ΒΑΣΙΛΕΑ ΚΥΡΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΝ ΤΟΝ ΜΟΝΟΜΑΧΟΝ ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗΣ</ref>. ΕίναιΔεν ογνωρίζουμε στίχοςτην στονακριβή σημασία της έννοιας «πολιτικός» και το λόγο για τον οποίο ονομάστηκε έτσι αυτή η στιχουργική μορφή. Φαίνεται πως ο όρος αυτός είχε τη σημασία του «απλού», «καθημερινού» (την ίδια περίοδο, «πολιτικές» ονομάζονταν οι πόρνες). Ωστόσο, δεν είναι γραμμένοεξακριβωμένη τοη έποςπροέλευση του στίχου, αν δηλαδή η καταγωγή αυτής της μορφής ήταν λαϊκή - [[Διγενήςπροφορική Ακρίταςλογοτεχνία|Διγενή Ακρίταπροφορική]]: ή εάν προήλθε από την έντεχνη ποίηση.<ref>R. Beaton, ''Η ερωτική μυθιστορία του ελληνικού Μεσαίωνα'', 2η έκδοση, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996, σελ. 134-135</ref>
 
==Ιστορική εξέλιξη==
Ευθύς εκαβαλίκευσαν, 'ς τόν κάμπον κατεβαίνουν.<br>
Ο δεκαπεντασύλλαβος χρησιμοποιήθηκε και από λόγιους Βυζαντινούς ποιητές, όπως στο μυθιστόρημα ''Αρίστανδρος και Καλλιθέα'' του [[Κωνσταντίνος Μανασσής|Κωνσταντίνου Μανασσή]] (12ος αι.), αλλά η χρήση του εδραιώθηκε στη βυζαντινή ποίηση σε δημώδη γλώσσα που εμφανίστηκε για πρώτη φορά τον 12ο αιώνα, η οποία, με ελάχιστες εξαιρέσεις, χρησιμοποιεί αποκλειστικά τον ανομοιοκατάληκτο δεκαπεντασύλλαβο. Οι επόμενοι στίχοι προέρχονται από το έπος του [[Διγενής Ακρίτας|Διγενή Ακρίτη]] ([[Διγενής Ακρίτας#Η παραλλαγή Ε|διασκευή Ε]]):
Ώς δράκοντες εσύριζαν και ως λέοντες εβρύχουντα<br>
και ώς αετοί επέτουντα και εσμίξαν οι δύο.<br>
 
''Ευθύς εκαβαλίκευσαν, 'ς τόν κάμπον κατεβαίνουν.''<br>
Ο στίχος αυτός συνέχισε σε παραδοσιακά ποιήματα μέχρι και τον 19-20ο αιώνα. Τυπικό παράδειγμα είναι και [[Το γιοφύρι της Άρτας]].
''Ώς δράκοντες εσύριζαν και ως λέοντες εβρύχουντα''<br>
''και ώς αετοί επέτουντα και εσμίξαν οι δύο.''<br>
 
Ο ανομοιοκατάληκτος δεκαπεντασύλλαβος είναι ο τυπικός στίχος του [[δημοτικό τραγούδι|δημοτικού τραγουδιού]]. Τυπικό παράδειγμα είναι και [[Το γιοφύρι της Άρτας]]:
Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες<br>
γιοφύρι εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.
 
''Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες''<br>
Το όνομα του στίχου "πολιτικός" είχε την έννοια "λαϊκός" κατά την εποχή που αρχικά χρησιμοποιήθηκε (ο [[Στέφανος Σαχλίκης]] 1330-1391 - δυο αιώνες αργότερα-, κρητικός ποιητής, αναφερόταν στις "πολιτικές" - τις πόρνες).
''γιοφύρι εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι.''
 
Από τον 14ο αιώνα στην [[Κρήτη]] ο δεκαπεντασύλλαβος στίχος ανανεώθηκε με τη χρήση της ζευγαρωτής [[ομοιοκαταληξία|ομοιοκαταληξίας]], που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα έργα του [[Στέφανος Σαχλίκης|Στέφανου Σαχλίκη]]. Η ομοιοκατάληκτη μορφή του δεκαπεντασύλλαβου επικράτησε στην [[κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας|κρητική λογοτεχνία]] και στην έντεχνη ποιητική παραγωγή της Τουρκοκρατίας.
 
==Χαρακτηριστικά==
Ο δεκαπεντασύλλαβος στίχος είναι ιαμβικός, δηλαδή στο τυπικό μετρικό του σχήμα επιτρέπονται τόνοι στις ζυγές συλλαβές. Ουσιαστικά όμως, υποχρεωτικός είναι ο τόνος στη 14η συλλαβή και στην 6η ή την 8η. Οι άλλες ζυγές συλλαβές μπορούν να είναι άτονες, και μπορεί να τονιστεί και κάποια μονή συλλαβή:
 
''Μάννα με τους εννιά σου γιούς και με τη μια σου κόρη'' (δημοτικό τραγούδι «Του νεκρού αδερφού»)
 
Χωρίζεται με νοηματική - συντακτική παύση σε δύο ημιστίχια, το πρώτο με 8 συλλαβές και το δεύτερο με 7. Ο δεκαπεντασύλλαβος του δημοτικού τραγουδιού περιέχει αυτοτελές νόημα και δεν επιτρέπει διασκελισμούς, δηλαδή διακοπή μιας συντακτικής/νοηματικής ενότητας στο τέλος του στίχου και συνέχισή της στον επόμενο. Όμως στην έντεχνη ποίηση, διασκελισμοί μπορούν να εμφανίζονται ως στοιχείο ρυθμικής ποικιλίας ή έμφασης:
 
''Ήκουσες, φίλε, την γραφήν, και πάλιν άλλην μίαν''<br />
''έγραψα και εδόξευσα πάλιν εκεί εις την κόρην'' (''Λίβιστρος και Ροδάμνη'', ανωνύμου, 15ος αι.)
 
==Αναφορές==