|
<p>Πληροφορίες και κατάλογος των αττικών λυρικών ποιητών [[αττικοί λυρικοί ποιητές|εδώ]]. </p>
===Η γένεση του δράματος===
==Οι τραγικοί ποιητές πριν τον 5ο π.Χ. αιώνα==
:''Δείτε επίσης: [[Αρχαίο ελληνικό θέατρο]], [[τραγωδία]], [[αρχαία κωμωδία]]''
<p>Τι ήταν η τραγωδία τον 5ο π.Χ. αιώνα γνωρίζουμε πολύ καλά. Για τον προηγούμενο 6ο αιώνα η φιλολογική επιστήμη αντιμετωπίζει πολλές δυσχέρειες και μόνο υποθέσεις είναι δυνατόν να διατυπωθούν. Ο Albin Lesky γράφει: '''"Ενώ στην αρχαϊκή εποχή οι ανατολικές και δυτικές χώρες του ελληνικού κόσμου προκάλεσαν ζωηρή κίνηση σε διάφορα πεδία, η μητροπολιτική Ελλάδα έμενε πιο ήσυχη. Εδώ όμως συντελέστηκαν εξελίξεις, που οδήγησαν στην τελειοποίηση των δραματικών μορφών επάνω σε αττικό έδαφος και δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για το ευρωπαϊκό δράμα. Αυτές ήταν προϊόντα πλούσιας βλαστήσεως, που δεν τις καταλαβαίνουμε ούτε με τα έργα που σώθηκαν ούτε με όσες σαφείς πληροφορίες έχουμε για τη δράση των ατόμων. Έτσι το πρόβλημα της γενέσεως της τραγωδίας έμεινε από την εποχή της αλεξανδρινής επιστήμης ένα από τα πιο σοβαρά και τα πιο αμφισβητούμενα προβλήματα"'''.</p>
Στο δεύτερο μισό του 6ου αι. π.Χ. άρχισε να αναπτύσσεται στην [[Αθήνα]] η δραματική ποίηση. Για την προέλευσή της είναι λίγες πληροφορίες γνωστές και οι αρχαίες πηγές συχνά δίνουν αντιφατικές πληροφορίες. Από συνδυασμό των παρατηρήσεων του [[Αριστοτέλης|Αριστοτέλη]] στην ποιητική του με τα ιστορικά δεδομένα, συμπεραίνουμε ότι [[τραγωδία]] και [[κωμωδία]] έχουν τις ρίζες τους σε λατρευτικές τελετές. Κατά τον [[Αριστοτέλης|Αριστοτέλη]] η τραγωδία προήλθε από τους εξάρχοντες του διθυράμβου αλλά και από τα σατυρικά άσματα. Αυτές οι πληροφορίες, αν και επιφανειακά αντιφατικές, αν συνδυαστούν με άλλες μαρτυρίες οδηγούν σε μια εύλογη υπόθεση. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο [[Αρίων]] ήταν ο πρώτος που συνέθεσε διθυράμβους και το λεξικό της Σούδας αναφέρει τον Αρίωνα ως ευρετή του τραγικού τρόπου. Φαίνεται ότι αυτός ήταν ο πρώτος που ανέδειξε τον λατρευτικό προς τον Διόνυσο διθύραμβο σε καλλιτεχνικό είδος και το παρουσίασε με [[σάτυρος|σατύρους]]. Επομένως η ονομασία τραγωδία προήλθε από τη σύνθεση των λέξεων τράγων ωδή, αφού οι σάτυροι εκλαμβάνονταν ως μορφές τράγων.<ref>Lesky, σελ. 328-330.</ref>
<p>Οι ειδήσεις που έχομε για τον 6ο αιώνα είναι λίγες και πενιχρές. Ο γνωστός τραγικός ποιητής του τέλους του 6ου και των αρχών του 5ου αιώνα π.Χ. αιώνα<b> '''Φρύνιχος'''</b>, ο οποίος καταδικάστηκε σε πρόστιμο από τους Αθηναίους για τη λύπη και τη στενοχώρια, που τους προκάλεσε με την τραγωδία του '''"Μιλήτου άλωσις"''', δίνει λυρικό τόνο στα δράματά του. Αυτό αποτελεί ένδειξη ότι στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα η τραγωδία είχε περισσότερα λυρικά μέρη από αργότερα. Ο Φρύνιχος, που, κατά το λεξικό της Σούδας, πήρε πρώτο βραβείο το 512 και πάλι το 476, όταν χορηγός ήταν ο Θεμιστοκλής, '''"πρώτος γυναικείον πρόσωπον εισήγαγεν εν τη σκηνή και ευρέτης του τετραμέτρου εγένετο"'''. Άλλες γνωστές τραγωδίες του είναι: '''"Αιγύπτιοι"''', '''"Ακταίων"''', '''"Άλκηστις"''', '''"Ανταίος"''' ή '''"Λίβυες"''', '''"Δίκαιοι"''' ή '''"Πέρσαι"''' ή '''"Σύνθωκοι"''', '''"Δαναΐδες"''', '''"Πλευρώνιαι"''', '''"Τάνταλος"''', '''"Τρόιλος"'''.</p>
<p>Ο '''<b>Θέσπις</b>''', ποιητής που έφτασε στην Αθήνα από το δήμο της Ικαρίας στην Αττική, ο οποίος βρισκόταν βορειότερα από το σημερινό Διόνυσο, όπου ανακαλύφτηκαν ερείπια αρχαιότατου θεάτρου, κατά το Πάριομάρμαρο ανέβασε τραγωδία στα Μεγάλα Διονύσια στην 61η Ολυμπιάδα. Ο ποιητής έβγαινε ο ίδιος στη σκηνή στα διαλείμματα και απάγγελλε προς το κοινό σε αρχαϊκό τετράμετρο για να ξεκουράζει τους χορευτές. Σύμφωνα με το λεξικό της Σούδας ο Θέσπις έβαφε στην αρχή το πρόσωπό του με ψιμύθιο και ύστερα έκανε τη μάσκα από λινό ύφασμα. Η πληροφορία αυτή δε φαίνεται σωστή, γιατί η μάσκα ανήκει ήδη στην προϊστορία της τραγωδίας. Ο Πολυδεύκης, συγγραφέας των μεταγενεστέρων χρόνων αναγράφει στο '''"Ονομαστικόν"''' του: '''"ελεός δε ήταν στην αρχαιότητα τράπεζα, επάνω στην οποία, πριν τον Θέσπι, αφού ανέβηκε ένας κάποιος, έδινε απαντήσεις στα μέλη του χορού"'''. Πιθανώς λοιπόν επί Θέσπιδος ο ένας αυτός να έγινε ο ορισμένος υποκριτής. Εφ' όσον έχουμε ένα πρόσωπο και χορό, έχουμε διάλογο, έμβρυο της δραματικής ποίησης.</p> <p>Η Σούδα, πάλι, στη λ. '''<b>Αρίων</b>''' αποδίδει στον ποιητή αυτόν, που άκμασε περί το 600 π.Χ. και καταγόταν από την Κόρινθο, την επινόηση του '''"τραγικού τρόπου"'''. Δεν είμαστε βέβαιοι τί εννοεί. Το ύφος ή τον μουσικό τρόπο, που αργότερα ανήκε σε ένα είδος ποιήσεως, την τραγωδία. Ο βυζαντινός γραμματικός Ιωάννης ο Διάκονος αποδίδει στο Σόλωνα μαρτυρία, κατά την οποία '''"ο Αρίων συνέθηκε της τραγωδίας το πρώτονεις τον κόσμον δράμα"'''.</p>
Σύμφωνα με μαρτυρία του [[πάριο μάρμαρο|Πάριου μάρμαρου]], ο [[Θέσπης]] ανέβασε πρώτος τραγωδία στην 61η Ολυμπιάδα (δηλαδή στο διάστημα 536-532 π.Χ.). Το λεξικό της Σούδας αναφέρει ότι ο Θέσπις πρώτος χρησιμοποίησε μάσκα, γεγονός που δεν ίσχύει γιατί το προσωπείο ήταν σε χρήση από παλιότερα. <ref>Lesky, σελ. 336.</ref>
<p>Ο [[Ηρόδοτος]] (Ε 67) μας πληροφορεί ότι ο τύραννος Κλεισθένης μετέφερε στη Σικυώνα τους '''"τραγικούς χορούς"''' σε ανάμνηση των '''"παθών"''' (δεινοπαθημάτων) του Αδράστου, για τη λατρεία του Διονύσου. Το λεξικό της Σούδας αναφέρει ότι ο τραγικός ποιητής Επιγένη εισήγαγε στη λατρεία του Διονύσου θέματα άσχετα προς το θεό αυτό.</p>
Μετά τον Θέσπη, οι πρώτοι τραγικοί ποιητές για τους οποίους υπάρχουν μαρτυρίες είναι ο [[Φρύνιχος (τραγικός ποιητής)|Φρύνιχος]], γνωστός κυρίως γιατί εμπνεύστηκε από την άλωση της [[Μίλητος|Μιλήτου]] το [[494 π.Χ.]] για την τραγωδία του ''Μιλήτου άλωσις'' και τιμωρήθηκε επειδή θύμησε στους Αθηναίους «οικεία κακά», ο [[Χοιρίλος]], για τον οποίο οι γνώσεις μας είναι ελάχιστες και από τα 160 δράματα που φέρεται να έγραψε γνωρίζουμε μόνο ένα, την ''Αλόπη'', και ο [[Πρατίνας]], γνωστός κυρίως για τη διαμόρφωση του [[σατυρικό δράμα|σατυρικού δράματος]].
<p>Στην προκλασική περίοδο της τραγωδίας ανήκουν, δύο ακόμη ποιητές: ο '''<b>Χοιρίλος</b>''' και ο '''<b>Πρατίνας</b>'''. Ο Χοιρίλος παραμένει τελείως σκοτεινός. Ο Αθηναίος αυτός ποιητής φημολογείται ότι εισήγαγε στο θέατρο τα προσωπεία και τις ενδυμασίες. Πήρε μέρος σε αγώνες με τον Αισχύλο, τον Πρατίνα, το Φρύνιχο και το Σοφοκλή. Το λεξικό της Σούδας ανεβάζει τις τραγωδίες του σε 160 και τις νίκες του σε 13. Του πληθωρικού αυτού συγγραφέα είναι γνωστός ο τίτλος ενός μόνο έργου, της '''"Αλόπης"''', όπου δραματοποιούσε έναν αττικό θρύλο. Ο Ποσειδώνας μαζί με την Αλόπη απέκτησε ένα γιο, τον Ιπποθόωντα, που το όνομά του είχε μια φυλή.</p>
<p>Ο '''<b>Πρατίνας από το Φλειούντα</b>''', γιος του Πυρρωνίδη, για τον οποίο έγινε ήδη λόγος στην Αθήνα επιδόθηκε στη δραματική τέχνη και ιδιαίτερα στο σατυρικό δράμα. Το λεξικό της Σούδας αναφέρει ότι πρώτος αυτός έγραψε σατυρικά έργα. Το ίδιο λεξικό μας πληροφορεί ότι ο Πρατίνας έγραψε πενήντα δράματα, από τα οποία τα 32 ήταν σατυρικά και ότι πήρε μέρος σε δραματικούς αγώνες της 70ης Ολυμπιάδας (499- 496 π.Χ.) με ανταγωνιστές τον Αισχύλο και τον Χοιρίλο.</p>
Και οι ρίζες της κωμωδίας είναι επίσης άγνωστες. Κατά τον Αριστοτέλη η κωμωδία προήλθε από τα φαλλικά άσματα που σχετίζονταν πάλι με την λατρεία του Διονύσου και η ονομασία της προήλθε από τον κώμο, μια εύθυμη συντροφιά που έπαιρνε μέρος σε αυτές τις γιορτές. Η κωμωδία άργησε να ενταχθεί σε επίσημα προγράμματα διαγωνισμών σε σχέση με την τραγωδία: ο πρώτος διαγωνισμός κωμωδίας στα Μεγάλα Διονύσια έγινε το [[486 π.Χ.]] με νικητή τον [[Χιωνίδης|Χιωνίδη]].
<p>Θεωρείται βέβαιο ότι ο Πρατίνας καθιέρωσε το τέταρτο δράμα κάθε δραματικής τετραλογίας να είναι σατυρικό δράμα.</p>
==Από το διθύραμβο στην τραγωδία==
|
