|
===Ιστοριογραφία===
Ο 5ος αι. είναι σημαντικός και για την γένεση της ιστοριογραφίας. Το έργο των Ιώνων λογογράφων είχε θέσει τις βάσεις την καταγραφή ιστορικών γεγονότων, αλλά το πρώτο βήμα προς την αναζήτηση των αιτιακών σχέσων που καθορίζουν τις ιστορικές εξελίξεις, το έκανε ο [[Ηρόδοτος]] (485-περ.420 π.Χ.), που χαρακτηρίστηκε από τον [[Κικέρων|Κικέρωνα]] πατέρας της ιστορίας.<ref>Lesky, σελ. 455-6.</ref> Οι ''Ιστορία'' του Ηροδότου έχει θέμα τους [[Περσικοί πόλεμοι|περσικούς πολέμους]] αλλά η εξιστόρηση ξεκινά από τα κατά τον Ηρόδοτο αίτιά τους, δηλαδή την προαιώνια έχθρα [[Ευρώπη|Ευρώπης]] και [[Ασία|Ασίας]] που ξεκίνησε από αρπαγές γυναικών.<ref>Lesky, σελ. 443.</ref> Ο συγγραφέας όμως δεν περιορίζεται στα ιστορικά γεγονότα: ακολουθώντας την παράδοση των λογογράφων, εμπλουτίζει το έργο του με πλούσιο γεωγραφικό και εθνολογικό υλικό για τους λαούς της ανατολικής [[Μεσόγειος|Μεσογείου]], που είχε συλλέξει στα πολυάριθμα ταξίδια του. Μία από τις κεντρικές ιδέες που διατρέχουν το έργο του είναι η άποψη ότι οι θεοί ρυθμίζουν την τύχη των ανθρώπων και τιμωρούν όσους διαπράττουν {{πολυτονικό|''ὕβριν''}}, δηλαδή συμπεριφέρονται χωρίς μέτρο και σεβασμό.<ref>Κακριδής, σελ. 151.</ref> Ένα ακόμη σημαντικότερο βήμα προς την ανάπτυξη της ιστοριογραφίας γίνεται από τον [[Θουκυδίδης|Θουκυδίδη]] (περ. 460-407 π.Χ.), ιστορικό του [[Πελοποννησιακός πόλεμος|πελοποννησιακού πολέμου]]. Διακρίνεται για
<b>Ο [[Ηρόδοτος]]</b>
το λιτό αλλά και πυκνό ύφος του, την αυστηρή και δίκαιη κρίση του, την τεκμηριωμένη αφήγησή
<p>Ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός συγγραφέας του 5ου π.Χ. αιώνα, ανήκει
του, την ορθολογική θεώρηση των πραγμάτων και των προσώπων και τη χρονολογική ακρίβεια.<ref>Κακριδής, σελ. 153.</ref> Την ημιτελή εξιστόρηση του Πελοποννησιακού πολέμου που άφησε ο Θουκυδίδης ανέλαβε να συνεχίσει ο [[Ξενοφώντας|Ξενοφών]] (περ. 430-350 π.Χ.), στα ''Ελληνικά'' του. Συνέγραψε και ένα άλλο ιστορικό έργο, το ''Κύρου ανάβασις'', που αφηγείται την εκστρατεία του [[Κύρου|Κύρου]] για να καταλάβει το θρόνο της Περσίας. Ο Ξενοφώντας άφησε και άλλα έργα, πολιτικά και φιλοσοφικά.
στη γενιά των Ιώνων διανοητών. Πρώτος συνέλαβε την ιδέα να παραδώσει
στην αιωνιότητα αξιόλογα γεγονότα από τη δράση των ανθρώπων, δηλ. να
γράψει ιστορία.</p>
<p>Γι' αυτό και από τους μεταγενέστερους ονομάστηκε '''"Πατέρας της
Ιστορίας"''' όπως πρωτονομάστηκε από τον περίφημο Ρωμαίο ρήτορα και
πολιτικό Κικέρωνα, και έτσι είναι ως σήμερα παγκόσμια γνωστός. Στον
Ηρόδοτο οφείλουμε το πρώτο ιστορικό και γεωγραφικό σύγγραμμα για τους
λαούς της Δυτικής Ασίας και της Βόρειας Αφρικής, και τις σχέσεις τους
με την Ελλάδα και τους Έλληνες.</p>
<p>Πολλοί νεότεροι ερευνητές υποστήριξαν πως το έργο του Ηροδότου
αποτέλεσε το εγχειρίδιο που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες έμποροι στα
ταξίδια τους προς την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και στα ενδότερα
της δυτικής Ασίας, για να γνωρίσουν τους λαούς και τα προϊόντα των
διαφόρων χωρών με τις οποίες σκόπευαν να αναπτύξουν εμπορικές σχέσεις
και ανταλλαγές.</p>
<p>Στη μικρασιατική παραλία στον Κεραμεικό κόλπο, απέναντι από τη νήσο
Κω, ήταν η πόλη Αλικαρνασσός, αποικία ελληνική δωρική (την είχαν χτίσει
Δωριείς άποικοι από την Τροιζηνία της Πελοποννήσου τον 9ο αιώνα). Ο
πληθυσμός της αποτελούνταν από Δωριείς, Ίωνες και από τους ντόπιους,
τους Κάρες. Στην αρχή, η πόλη ήταν μέλος της δωρικής Εξάπολης (του
συνδέσμου των εκεί δωρικών αποικιών- πόλεων), αλλ' αργότερα υπερίσχυσαν
οι Ίωνες κάτοικοί της και προσχώρησε στον Πανιώνιο (στην ομοσπονδία των
ιωνικών αποικιών- πόλεων). Λόγω της εξαιρετικής γεωγραφικής της θέσης -
γιατί ήταν κέντρο συγκοινωνιών προς την ενδοχώρα της Μικράς Ασίας και
σταθμός για τα πλοία που περνούσαν προς την Αίγυπτο - γρήγορα έγινε
πλούσια και μεγάλη εμπορική πόλη.</p>
<p>Το 560 π.Χ. υποδουλώθηκε από το βασιλιά των Λυδών Κροίσο και δώδεκα
χρόνια αργότερα δοκίμασε το ζυγό των Περσών, όπως και οι άλλες
ελληνικές αποικίες της Μ. Ασίας. Κατά την εποχή των Μηδικών πολέμων,
στην Αλικαρνασσό δυνάστευε καρικός Οίκος, με την περίφημη Αρτεμισία,
που πήρε μέρος σαν σύμμαχος των Περσών στη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Αυτή
η πόλη ήταν η πατρίδα του Ηροδότου.</p>
<p>Ο [[Ηρόδοτος]] γεννήθηκε στην Αλικαρνασσό στα 484 (ή 485) π.Χ. και εκεί
μεγάλωσε. Η οικογένειά του ήταν από τις επίσημες της πόλης. Ο πατέρας
του ονομαζόταν Λύξης και η μητέρα του Δρυώ (ή Ροιώ) είχε αδελφό, που
τον έλεγαν Θεόδωρο και θείο τον ποιητή και μάντη Πανύαση. Μερικοί
ισχυρίζονται ότι στις φλέβες του έρρεε και αίμα καρικό, γιατί, λεν, τα
ονόματα του πατέρα του και του θείου του δεν είναι ελληνικά. Μπορεί να
έγινε μια τέτοια επιμιξία, ωστόσο όμως ο ελληνικός πολιτισμός στη Μ.
Ασία είχε αφομοιώσει πολλούς βαρβάρους.</p>
<p>Πάντως ο ίδιος ο [[Ηρόδοτος]] θεωρούσε τον εαυτό του γνήσιο Έλληνα. Για
τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια δεν ξέρουμε τίποτα. Μεγάλωσε σε μια
εποχή, που είχαν γίνει συνταρακτικά γεγονότα. Οι Πέρσες, είχαν κάνει
τις εκστρατείες τους εναντίον της Ελλάδος και είχαν σημειώσει τραγική
αποτυχία. Οι ενωμένες ελληνικές δυνάμεις μετέβαλαν την άμυνα σε επίθεση
κατά των Περσών, κυριάρχησαν και πάλι στο Αιγαίο και απελευθέρωσαν τις
ιωνικές πόλεις. Τότε γεννήθηκε και η αθηναϊκή συμμαχία. Αυτά τα μεγάλα
γεγονότα επηρέασαν όλον τον Ελληνισμό και πιο πολύ την ελληνική νεολαία
και μάλιστα εκείνη που ήταν ακόμη υπόδουλη. Μέσα σε τέτοιο κλίμα
διαμορφώθηκε η εφηβεία του μέλλοντος ιστορικού. Ήταν περίπου 25ετής ο
[[Ηρόδοτος]], όταν οι δημοκρατικοί της Αλικαρνασσού οργάνωσαν επανάσταση,
για να διώξουν τον τύραννο της πόλης και τοποτηρητή των Περσών Λύγδαμη.
Όμως απέτυχε η επανάσταση, θανατώθηκαν από τον τύραννο όσοι πιάστηκαν
και ανάμεσά τους ο Πανύασης.</p>
<p>Οι υπόλοιποι έφυγαν, για να σωθούν. Έτσι βρέθηκε και ο [[Ηρόδοτος]]
φυγάς μαζί με την οικογένειά του στη Σάμο, που ήταν τότε μεγάλο ιωνικό
κέντρο, οικονομικό και πνευματικό. Στη Σάμο οι φυγάδες (εξόριστοι)
φιλοξενήθηκαν αρκετά χρόνια. Και από εκεί, φαίνεται, οργάνωσαν τη
δεύτερη επανάσταση κατά του τυράννου της πατρίδος τους, και νικητές
μπήκαν στην Αλικαρνασσό το 454 π.Χ., που από τότε σύμφωνα με
επιγραφικές μαρτυρίες προσχωρεί στην αθηναϊκή συμμαχία. Όμως ο
[[Ηρόδοτος]], 30ετής τώρα, δε μένει στην ελεύθερη πατρίδα του. Ή γιατί
διαφώνησε πολιτικά με τους φίλους και συμπατριώτες του, που μαζί
χτύπησαν και έριξαν τον τύραννο της πατρίδας τους Λύγδαμη, ή γιατί τότε
νόμισε κατάλληλο τον καιρό να ταξιδέψει για να γνωρίσει ξένες χώρες και
τους λαούς αυτών των χωρών, ή για άλλους λόγους.</p>
<p>Κανένας άλλος συγγραφέας, προγενέστερος ή σύγχρονός του, δεν έκανε
τόσα πολλά και τόσα μεγάλα ταξίδια, όσα ο [[Ηρόδοτος]]. Μερικοί είπαν ότι
τα ταξίδια αυτά τα έκανε για εμπορικούς σκοπούς. Τίποτα όμως δεν το
επιβεβαιώνει αυτό. Το πιο σωστό είναι ότι στα μεγάλα αυτά ταξίδια τον
έσπρωξε η μεγάλη του έφεση για μάθηση, η ανικανοποίητη περιέργεια να
γνωρίσει τη ζωή των γύρω από τον ελληνικό χώρο '''"βαρβάρων λαών"''',
όπως τους αποκαλούσαν οι Έλληνες και συνάμα να μάθει εκεί, από τους
ίδιους, το παρελθόν τους και αφού συγκεντρώσει όλα αυτά τα στοιχεία να
γράψει κατόπιν την ιστορία του για τους Έλληνες, όπως έκαναν και άλλοι
πριν από αυτόν. Έπειτα συνεχώς απασχολούσαν το μυαλό του τα γεγονότα
των Μηδικών πολέμων, που έπρεπε να γίνουν ιστορία, τα στοιχεία τους (το
ιστορικό υλικό) ο [[Ηρόδοτος]] τα είχε συγκεντρώσει, μα έπρεπε να γνωρίσει
τους Ασιάτες, αυτούς που ήλθαν σαν θάλασσα να κατακλύσουν την μικρή μα
ελεύθερη Ελλάδα, σαν έθνη και σαν κοινωνίες και σαν κράτος περσικό.</p>
<p>Έτσι θα ολοκληρωνόταν το πλάνο, το σχέδιο, για να βγει μία συγγραφή,
ένα βιβλίο με τόσο πλούσια και σπουδαία ιστορικά γεγονότα. Τα ταξίδια
του κράτησαν περίπου μια δεκαετία. Ανάμεσα στη δεκαετία 454- 444 π.Χ. ο
[[Ηρόδοτος]] διαρκώς ταξίδευε. Δεν άφησε μέρος από τον τότε γνωστό κόσμο,
όπου ήταν δυνατό να φτάσει, που να μην το επισκεφτεί. Δεν έφτασε βέβαια
στα πιο ακραία σημεία. Τα ταξίδια τότε δεν ήταν ούτε εύκολα ούτε
ακίνδυνα. Οι γλώσσες πολλές, πανσπερμία οι λαοί. Η γλωσσομάθεια
ανύπαρκτη. Έπρεπε παντού να έχει το διερμηνέα του. Και πιο πολύ ακόμη
τα τότε συγκοινωνιακά μέσα δύσκολα, δυσεύρετα πολλές φορές και όχι
σίγουρα για επιστροφή... Και όμως ακούραστος και άφοβος επιχειρεί το
γύρο του τότε γνωστού κόσμου.</p>
<p>Οι γεωγραφικές του πληροφορίες, για την εποχή που έγραφε, ήταν
σημαντικότατες. Για κάθε χώρα μας πληροφορεί για τα βουνά και τις
πεδιάδες, για τους ποταμούς και τις θάλασσες, για τα δάση και τις
ερήμους, για τα φυτά και τα ζώα, για τα προϊόντα της. Παρέχει
πληροφορίες για άγνωστες ή ελάχιστα γνωστές ως τότε περιοχές και χώρες,
για το κλίμα τους, για τις διαστάσεις χωρών, μεγάλων λιμνών και
θαλασσών.</p>
<p>Για τον αρχαίο κόσμο, όπου η επιστήμη μόλις άπλωνε τους πρώτους
κλώνους της, η άγνοια σε ζητήματα γεωγραφικά ήταν μεγάλη. Γι' αυτό οι
αρχαίοι διανοητές άρχισαν από πολύ νωρίς να στρέφουν την προσοχή τους
σε αυτόν τον τομέα. Πριν από τον Ηρόδοτο, πολλοί είχαν ασχοληθεί με
αυτό το θέμα, όπως ο Εκαταίος κ.ά. Πρώτος όμως προσπάθησε να
ολοκληρώσει το θέμα της οικονομικής και πολιτικής γεωγραφίας ο [[Ηρόδοτος]].</p>
<p>Μερικοί από τους μελετητές του έργου του, στη νεότερη εποχή, τον
κατηγόρησαν ότι δίνει εσφαλμένες γεωγραφικές πληροφορίες. Όμως ήταν
αδύνατο, για την εποχή του, να τα εξακριβώσει όλα, ώστε πουθενά να μην
πέσει έξω. Στα πιο πολλά όμως και ίσως τα κυριότερα σημεία, νομίζει
κανείς πως διαβάζει κάποιον σύγχρονο επιστήμονα γεωγράφο.
Σημαντικότατες είναι και οι εθνογραφικές του πληροφορίες.</p>
<p>Τα σχετικά κεφάλαια της ιστορίας του αποτελούν σπουδαίες σήμερα
πηγές για τη γενική ιστορία του πολιτισμού. Για τον κάθε λαό αναφέρει
τους όρους της διαβίωσης του, τις ασχολίες του, τους πόρους του τους
οικονομικούς, τα έθιμα και τη γλώσσα του και εξετάζει τη θρησκεία του.
Μας πληροφορεί επίσης πώς ντύνεται και πώς στολίζεται ο κάθε λαός, τι
συνήθειες έχει στην καθημερινή του ζωή. Προσπαθεί να εξακριβώσει τη
φυλετική καταγωγή και τις συγγένειες μεταξύ των λαών. Αναφέρει και
περιγράφει τα μεγάλα τεχνικά έργα κάθε περιοχής που επισκέπτεται°
διώρυγες, τείχη, ανάκτορα, ναούς, έργα τέχνης, πυραμίδες κλπ. Μαζί όμως
με όλες αυτές τις πληροφορίες, η βάση του έργου του είναι ιστορική.</p>
<p>Μετά την ιστορία της Λυδίας, δίνεται ολόκληρη η ιστορία της Περσίας
και με βάση αυτήν, όσα στοιχεία ιστορικά μπόρεσε να συγκεντρώσει για
τους Σκύθες, για τους Μασσαγέτες, για την Αίγυπτο, για τη Βαβυλώνα και
όλο το άλλο πλήθος των λαών της Ανατολής και της Αφρικής. Περιγράφει
κατόπιν, με πολλές ιστορικές λεπτομέρειες, την Ιωνική επανάσταση και
εξετάζει αναλυτικά τους μετά από αυτή Μηδικούς πολέμους. Έτσι
παρουσιάζεται για πρώτη φορά στον ελληνικό λόγο, η Ιστορία, σαν ένα
έργο με μεγάλες αξιώσεις και πλήρες, που ίσως να του λείπει το τέλος
του, που δεν πρόφθασε ο '''"πατέρας της ιστορίας"''' να δώσει.</p>
<p><b>Ο [[Θουκυδίδης]]</b></p>
<p>Ο Αθηναίος στρατηγός και ιστορικός [[Θουκυδίδης]], ο πρώτος
'''"αντικειμενικός"''' συγγραφέας σύγχρονης ιστορίας, διακρίνεται για
το ύφος του, την αυστηρή και δίκαιη κρίση του, την τεκμηριωμένη αφήγησή
του και τη χρονολογική ακρίβεια.</p>
<p>Το σπουδαιότερο στοιχείο στο ιστορικό έργο του Θουκυδίδη είναι η
ορθολογιστική θεώρηση των πραγματικών και των συνθετικών στοιχείων που
αποτελούν το κάθε σημαντικό πρόσωπο.</p>
<p>Μερικοί από τους ξένους μελετητές της ιστορίας της αρχαίας ελληνικής
λογοτεχνίας χαρακτήρισαν το Θουκυδίδη '''"Αναξαγόρα της Ιστορίας"'''. Ο
χαρακτηρισμός αυτός δίνει ανάγλυφη μία από τις πιο σημαντικές πλευρές
του μεγάλου ιστορικού. Την καθιέρωση του γνώμονα της καθαρής
επιστημονικής κριτικής.</p>
<p>Η ισχυρή πρωτοτυπία της διήγησης και όλα τα προσόντα του έκαναν την
'''"Ξυγγραφή"''' ιστορικό πρότυπο για τους μετεγενεστέρους. Πολλοί
μιμήθηκαν το Θουκυδίδη, το ύφος και τη δομή του έργου του. Ανάμεσα σ'
αυτούς οι πιο αξιομνημόνευτοι είναι ο [[Πολύβιος]], ο [[Φίλιστος]], ο [[Ηρωδιανός]]
και ο [[Προκόπιος]]. Λατίνοι ιστορικοί ο [[Λίβιος]], ο [[Κορνήλιος Νέπως]], ο
[[Κικέρων]], ο [[Σαλλούστιος]] και ο [[Τάκιτος]]. Όμως και πολλοί από τους Έλληνες
και Λατίνους ιστορικούς τους οποίους γνωρίζουμε μόνο από αποσπάσματα
αναφέρονται από αρχαίες πηγές ως μιμητές της ιστορίας του Θουκυδίδη.</p>
Άλλοι ιστορικοί του 4ου αι. ήταν ο [[Κτησίας]], που ασχολήθηκε κυρίως με την περσική ιστορία, αφού είχε ζήσει πολλά χρόνια στην αυλή των Περσών βασιλέων ως γιατρός, ο [[Θεόπομπος]], που συνέχισε το έργο του Θουκυδίδη εξιστορώντας μέχρι τη ναυμαχία της Κνίδου το [[394 π.Χ.]] και εξιστόρησε επίσης τη βασιλεία του [[Φίλιππος Β΄|Φιλίππου Β΄]] στα ''Φιλιππικά'', ο [[Έφορος]], που επιχείρησε να γράψει παγκόσμια ιστορία, ο [[Φίλιστος]], που κατέγραψε την ιστορία των [[Συρακούσες|Συρακουσών]]. Από την ίδια εποχή έχουμε και το πρώτο σύγγραμμα περί πολεμικής τεχνικής, που έγραψε ο Αινείας ο τακτικός (''τακτικόν υπόμνημα περί του πώς χρη πολιορκουμένους αντέχειν''), του οποίου έχει σωθεί επιτομή, και ήταν τμήμα μεγαλύτερου έργου που επίσης δε σώζεται (''περί των στρατηγικών υπομνήματα'')αλλά μνημονεύεται από τον [[Πολύβιος|Πολύβιο]]. Γενικό χαρακτηριστικό της ιστοριογραφίας του 4ου αι. είναι η έντονη επίδραση της [[ρητορική|ρητορικής]] στο ύφος αλλά και η τάση για εντυπωσιασμό των αναγνωστών με θεατρική οργάνωση του υλικού.<ref>Lesky, σελ. 859.</ref>
<p><b>Ο [[Ξενοφώντας]]</b></p>
<p>Ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός και στρατιωτικός που ήταν συνδημότης του
[[Ισοκράτης|Ισοκράτη]], καταγόμενος από το δήμο της Ερχιάς, γεννήθηκε γύρω στο 430
π.Χ., από πλούσιους αριστοκράτες γονείς. Περισσότερα [[Ξενοφώντας|εδώ]].</p>
<p><b>Οι άλλοι ιστορικοί</b></p>
<p>Ο <b>Αντίοχος ο Συρακούσιος </b>έγραψε τη '''"Σικελιώτιδα"''' σε
ιωνική διάλεκτο. Το έργο αυτό άρχιζε από την εποχή του βασιλιά Κωκάλου
και κατέληγε στο 424, δηλ. στο έτος που έγινε η ειρήνη της Γέλας. Η
"'''Σικελιώτιδα'''" από την οποία πήρε στοιχεία και ο [[Θουκυδίδης]] για
την ιστορία της εκστρατείας των Αθηνών στη Σικελία επισκιάστηκε
αργότερα από τα ονομαστότερα έργα του Φιλίστου και του Τιμαίου και
εξαφανίστηκε εντελώς κατά την εποχή του Στράβωνα. Πιο πολύ χρόνο
διατηρήθηκε το έργο του "'''Ιταλίας''' '''οικισμός'''", αποσπάσματα του
οποίου διέσωσαν ο Διονύσιος ο Αλικαρνασσεύς, ο Στράβων και ο Στέφανος
Βυζάντιος.</p>
<p><b>Ο Κτησίας ο Κνίδιος</b> (5- 4 αι π.χ.) συνελήφθη αιχμάλωτος από
τους Πέρσες κατά το 415 και έμεινε 17 χρόνια στην Περσία. Είχε την
εκτίμηση των βασιλέων της χώρας αυτής για το λόγο ότι ήταν ταυτόχρονα
και γιατρός. Στη μάχη κοντά στα Κούναξα ήταν με το μέρος του Αρταξέρξη
και αυτός θεράπευσε τον βασιλιά, όταν τραυματίστηκε από τον Κύρο.
Αργότερα στάλθηκε πολλές φορές από το βασιλιά ως πρεσβευτής προς τον
Ευαγόρα και τον Κόνωνα. Το 398, αφού στάλθηκε και πάλι στην πατρίδα
του, δε γύρισε πια στην Περσία. Έπειτα από την εμπειρία του σχετικά με
τα ζητήματα της Ασίας και τη μελέτη των "'''βασιλικών'''
'''διφθερών'''" του Διοδώρου έγραψε σε ιωνική διάλεκτο το έργο
"'''Περσικά'''" σε 23 βιβλία, επιτομή του οποίου διέσωσε ο Φώτιος. Τα
πρώτα έξι βιβλία αναφέρονταν στην ιστορία των Ασσυρίων και των Μήδων,
ενώ τα άλλα στην περσική ιστορία ως το 398. Άλλο έργο του, τα
"'''Ινδικά'''", σε ένα βιβλίο, έδινε τις πρώτες πληροφορίες σχετικά με
τη Ινδία και κυρίως για τα ζώα και τα φυτά της. Και του έργου αυτού
διέσωσε επιτομή ο Φώτιος. Εξάλλου αναφέρεται και ένα γεωγραφικό έργο
του Κτησία, με το τίτλο "'''Περίπλους ή Περίοδος'''".</p>
<p><b>Ο Αινείας ο τακτικός</b> ήταν σύγχρονος του Ξενοφώντα και
καταγινόταν, όπως και αυτός, με τα θέματα, που αναφέρονταν στον πόλεμο.
Το σωζόμενο έργο του '''"<i>Τακτικόν υπόμνημα περί του πως χρη
πολιορκουμένους αντέχειν</i>"''' αποτελεί κεφάλαιο μεγαλύτερου έργου,
το οποίο ο Πολύβιος μνημονεύει και είχε τον τίτλο '''"Των περί των
στρατηγικών υπομνημάτων"'''. Αργότερα ο [[Κινέας]], ο στρατηγός του βασιλιά
[[Πύρρος της Ηπείρου|Πύρρου]], φιλοτέχνησε επιτομή του έργου, την οποία μνημονεύει ο [[Αρριανός]]
στην '''"Τακτική Τέχνη"'''.</p>
<p><b>Ο Φίλιστος ο Συρακούσιος</b> (435- 356 π.Χ.) άρχισε να γράφει το
έργο του "'''Σικελικά'''" στον τόπο που κατέφυγε όταν εκδιώχτηκε (386)
από τη Σικελία από το Διονύσιο εξ αιτίας των ταραχών που σημειώθηκαν
εκεί. Στο πρώτο μέρος πραγματευόταν σε 7 βιβλία την ιστορία των
παλαιοτέρων χρόνων της Σικελίας ως την άνοδο στην εξουσία του Διονυσίου
του πρώτου, δηλ. ως το 406. Στο δεύτερο μέρος αρχικά εξιστορούσε σε 4
βιβλία τα ζητήματα σχετικά με το Διονύσιο τον πρεσβύτερο και κατόπιν
συμπληρώνοντας το έργο του πραγματεύτηκε σε 2 βιβλία και την ιστορία
του Διονυσίου του νεοτέρου, από το 367 ως το 363. Ο Κικέρων τον
αποκαλεί μικρό Θουκυδίδη.</p>
<p>Οι μεγάλοι ιστορικοί των παλαιοτέρων χρόνων, επειδή άσκησαν πολιτικά
και στρατιωτικά καθήκοντα, απέκτησαν άριστα εφόδια και έγιναν
αρμοδιότατοι στη συγγραφή ιστοριών. Στο τέλος όμως της περιόδου που μας
απασχολεί άρχισε να θεωρείται ως κατάλληλη προγύμναση περισσότερο η
μελέτη της ρητορικής τέχνης, παρά η απασχόληση με τα δημόσια πράγματα.
Για το λόγο αυτό <b>με την ιστοριογραφία καταγίνονταν πια οι ρήτορες</b>
αντί των ιστοριογράφων.</p>
<p>Έτσι εισχώρησε και στην ιστοριογραφία η τάση για κομψές φράσεις και
ευφυείς εκφράσεις, <b>παραμελήθηκε η επιμελημένη έρευνα</b> των
πραγμάτων και εγκαταλείφτηκε η ειλικρινής γι' αυτά κρίση. Οι καλύτεροι
από τους ρητορικούς αυτούς ιστοριογράφους ήταν ο Έφορος και ο Θεόπομπος.</p>
<p><b>Ο Έφορος από την Αιολίδα Κύμης</b>, όχι μόνο έγινε μαθητής του
Ισοκράτη, αλλά και από το διδάσκαλό του πήρε την υπόθεση της δικής του
ιστορίας. Το ιστορικό έργο του, που διαιρείται σε 30 βιβλία ήταν η
πρώτη ελληνική καθολική ιστορία, η πρώτη "'''Ιστορία''' '''κοινών'''
'''πράξεων'''". Άρχιζε από το πρώτο σίγουρο ιστορικό γεγονός (την
κάθοδο των Ηρακλειδών) και τελείωνε στην πολιορκία της Περίνθου το 340,
γιατί φαίνεται ότι ο Έφορος πέθανε στο μεταξύ.</p>
<p>Ο γιος του Δημόφιλος φρόντισε για την έκδοση ολόκληρου του έργου του
πατέρα του, αφού έγραψε και περιέλαβε σε αυτό και το λεγόμενο Ιερό
Πόλεμο και έτσι συμπλήρωσε το τελευταίο βιβλίο. Το έργο αυτό είχε
γραφεί κατά τέτοιον τρόπο, που το κάθε βιβλίο να έχει δικό του προοίμιο
και μια ολοκληρωμένη υπόθεση. Στα ιστορικά γεγονότα πρόσεχε να
συνδυάζει τη γεωγραφία με τις κτίσεις των πόλεων και μάλιστα το 4ο
βιβλίο είχε τον τίτλο "'''Ευρώπη'''". Από αυτό δανείστηκε ο συγγραφέας
του "'''Περίπλου''' '''της''' '''Ευρώπης'''" '''την''' '''περιγραφή'''
'''της''' '''Ελλάδας'''. Ο Έφορος έπαιρνε την ύλη για το έργο του από
τους παλαιότερους ιστορικούς, ενώ από τον Ηρόδοτο περιέλαβε σχεδόν κατά
λέξη ολόκληρα μέρη. Στη χρησιμοποίηση των πηγών έδειξε και κρίση και
φιλαλήθεια, αποκήρυξε τους γενεαλογικούς μύθους του Ελλανίκου και
απέκλεισε από την ιστορία τους μυθικούς χρόνους.</p>
<p>Ωστόσο δεν παρέμεινε συνεπής σε αυτά, γιατί όπως μας πληροφορεί ο
Στράβωνας, αναφέρει το μύθο για τον αγώνα του δελφικού Απόλλωνα προς το
δράκοντα σαν ιστορικό γεγονός. Παράλληλα δεν είχε στρατηγικές γνώσεις
και γι' αυτό δεν μπορούσε να παρουσιάσει σωστά τα πολεμικά θέματα.
Έτσι, όπως λέγει ο Πολύβιος, εξιστορώντας ο Έφορος τις μάχες των
Λεύκτρων και της Μαντινείας φαίνεται εντελώς άπειρος. Ωστόσο ο Διόδωρος
χρησιμοποίησε το έργο του ως πρότυπο και το κατάκλεψε, ενώ άλλοι
ιστορικοί φιλοτέχνησαν επιτομές από αυτό.</p>
<p><b>Ο Θεόπομπος ο Δαμασιστράτου</b> από τη Χίο γεννήθηκε το 380 π.Χ.
Έφυγε από την πατρίδα του και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα. Μετά το 45ο
έτος της ηλικίας του γύρισε στη Χίο με τη βοήθεια του Αλεξάνδρου. Μετά
το θάνατο του Αλεξάνδρου εξορίστηκε πάλι και αφού πήγε σε πολλές χώρες
εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο, στο βασιλιά Πτολεμαίο. Πέθανε ίσως στο
εξωτερικό.</p>
<p>Τα δυο μεγάλα του έργα ήταν τα "'''Ελληνικά'''" σε 12 βιβλία, που
περιλάμβαναν την ιστορία από το 410 ως το 394, δηλ. ως τη μάχη κοντά
στην Κνίδο και τα "'''Φιλιππικά'''" σε 58 βιβλία, που είχαν σαν βάση
την εξουσία του βασιλιά Φιλίππου της Μακεδονίας και σε πολλές και
εκτεταμένες παρεμβάσεις περιλάμβαναν ολόκληρη την ιστορία της εποχής
εκείνης. Έτσι κατέταξε στο έργο τρία βιβλία (39- 41), που περιείχαν τις
Σικελικές πράξεις, την ιστορία των Αθηναίων δημαγωγών τα
"'''Θαυμάσια'''" και την ιστορία των αρπαγέντων θησαυρών των Δελφών.
Αργότερα όμως ο βασιλιάς Φίλιππος ο Γ' συνέταξε επιτομή των Φιλιππικών
από 16 βιβλία παραλείποντας όλα τα άλλα, που δεν ανήκαν στην κυρίως
ιστορία του Φιλίππου. Παράλληλα ο Θεόπομπος (ή άλλος που χρησιμοποίησε
το όνομά του) έγραψε επιτομή των ιστορικών του Ηροδότου σε δύο βιβλία.</p>
<p>Τα τρία δε αυτά έργα, όπως φαίνεται, συνενώθηκαν αργότερα και
αποτέλεσαν ένα ενιαίο έργο σε 72 βιβλία. Ο ρήτορας Αναξιμένης από κακία
απέδωσε στο Θεόπομπο και το έργο '''"Τρικάρανος"''', στο οποίο
αποδεικνυόταν ότι αιτία όλων των κακών της Ελλάδας ήταν οι τρεις πόλεις
Αθήναι, Σπάρτη και Θήβαι. Από τα έργα του Θεόπομπου σώζονται μόνο
αποσπάσματα και επιτομές.</p>
<p>Οι κρίσεις των αρχαίων για το έργο του διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό.
Έτσι ο Διονύσιος στην Επιστολή του προς το Γάιο Πομπήιο εγκωμιάζει "το
υψηλόν και μεγαλοπρεπές της λέξεως και την δημοσθένειον σχεδόν
δεινότητα", ενώ ο Πολύβιος λέγει το "'''φιλολοίδορον αυτού εν τη
περιγραφή του βασιλέως Φιλίππου και των εταίρων αυτού και την έλλειψιν
στρατηγικών γνώσεων εν τη διηγήσει των μαχών'''". Παρ' όλα αυτά ο
Θεόπομπος ήταν ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς της Ελλάδας.
Αυτό αποδεικνύεται από το ότι οι μεταγενέστεροι διάβαζαν με προσοχή το
έργο του και αντλούσαν από αυτό στοιχεία.</p>
==Η αρχή της ρητορικής==
| 