Βοήθεια:Εισαγωγή στην επεξεργασία με κώδικα/Εγγραφή: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Egmontaz (συζήτηση | συνεισφορές)
Αναίρεση έκδοσης 1446413 από τον Ειδικό:Contributions/94.70.5.62 (Συζήτηση χρήστη:94.70.5.62)
Γραμμή 6:
 
Μόνο εγγεγραμμένοι χρήστες μπορούν επίσης να γίνουν [[Βικιπαίδεια:Διαχειριστές|διαχειριστές]] (''sysops'').
 
'''ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΡΙΗΜΕΡΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΑΓΡΑΦΩΝ
8 , 9 , 10 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
ΤΡΟΒΑΤΟ , ΑΓΡΑΦΑ , ΒΡΑΓΓΙΑΝΑ
 
Τ ΑΓΡΑΦΑ ΣΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ
 
ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ : ''Μόλαρης Βασίλειος''
Λαικος Ερευνητης – Δάσκαλος Πολεμικων Τεχνών
 
ΑΓΡΑΦΑ Η ΚΟΙΤΙΔΑ ΤΟΥ ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΥ ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΥ
Α . Κτηνοτροφικος Νομαδισμός και Σαρακατσιαναίοι
Β . Κτηνοτροφικος Νομαδισμός και Κλέφτες
 
 
ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΣ ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΙΑΝΑΙΟΙ'''
Ο Ελλαδικός χώρος είναι από τους αρχαιότερους χώρους με παρουσία ανθρώπινης δραστηριότητας , όπως μαρτυρούν πλήθος από παλαιοντολογικά και παλαιοανθρωπολογικά ευρήματα . Μία από τις πρώιμες δραστηριότητες του ανθρώπου στον ελλαδικό χώρο είναι ο κτηνοτροφικός νομαδισμός με τις εξαμηνιαίες μεταναστεύσεις .
Οι καθηγητες Δημήτρης Θεοχάρης ( 1 ) και ο Σωτήρης Δάκαρης ( 2 ) σε αντίστοIχα έργα τους , μας αναφέρουν ότι στην παλαιολιθική εποχη , την εποχή του κυνηγού – θηρευτή την διαδέχεται εποχή της νομαδικής κτηνοτροφίας , η ζωή πίσω από τα ζώα ,κοπάδια . Ο νομαδισμός έχει βαθιές ρίζες στον ελλαδικό χώρο .
Νομαδισμός : η λέξη προέρχεται από την αρχαιοελληνική λεξη νομή που σημαίνει βοσκή , συνεπώς εχει άμεση σχέση με την εκτροφή ζώων με την πρώιμη κτηνοτροφία δια των μεταναστεύσεων , αργότερα νομάδες αποκαλούνται όσοι εξασκούν πλάνητα βίο με μεταναστεύσεις χωρις την κτηνοτροφική ενασχόληση.
Και μόνο η καθιέρωση της ελληνικής ορολογίας του νομαδισμού στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα και βιβλιογραφία μαρτυρά την προέλευση του νομαδισμού .
Ο κόσμος του Ομήρου ( 3 ) μέσα από τα έργα του Ιλιάδα και Οδύσσεια διαπιστώνουμε οτι βασίζεται κυρίως στην κτηνοτροφία , η δύναμη των βασιλιάδων είναι ανάλογη του αριθμού των κοπαδιών τους , επιπλέον ο Ομηρος μας δίνει πληθος πληροφορίες και ορους της ποιμενικης ζωής ( 4 ) που ισχύει εως σήμερα .
Ο Θουκιδίδης ( 5 ) αναφέρει ότι οι πρώτοι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου ηταν μετακινούμενοι νομαδες κτηνοτρόφοι .
Ο Σοφοκλης ( 6 ) αναφέρει διάλογο βοσκών που αφορά τις εξαμηνιαίες μεταναστεύσεις των κοπαδιών .
Ο Πίνδαρος ( 7 ) αναφέρει για κοπάδια στα βουνά της Πίνδου , συγκεκριμένα στην χώρα των Μολοσσών .
Ο Ηρόδοτος ( 8 ) αναφερει για τις μετακινηνήσεις των Δωριέων της Πίνδου .
Ο Αρριανός ( 9 ) αναφέρει δια στόματος Αλεξάνδρου για στρατολογημένους νομάδες κτηνοτρόφους της Πίνδου .
Ο Δίων Χρυσόστομος , ( 10 ) αναφέρει για τις βοσκές των κοπαδιών στα πεδινά χειμαδιά για το χειμώνα και τα ορεινά για το καλοκαίρι
Ο Θεόκριτος ( 11 ) αναφέρει για νομαδισμό στην Πίνδο .
Ο Παυσανίας ( 12 ) αναφέρει για ορεισίβιους κτηνοτρόφους στην Πίνδο οι οποίοι ζούν σε κοίλες καλύβες , δηλαδή σαν τις περίκεντρες κατσουλοκαλύβες των σημερινών σαρακατσαναίων .
Ο καθηγητής Νικόλαος Μουτσόπουλος ( 13 ) αναφέρει ότι η πανάρχαια μορφή της κλαδόπλεχτης περίκεντρης καλύβας διασώθηκε ως τις μέρες μας από τους αυτόχθονες νομάδες σαρακατσαναίους .
Ο καθηγητης ανθρωπολογίας Αρης Πουλιανος ( 14 ) υποστηρίζει τα εξης :
<< Οι νομάδες βοσκοί υπάρχουν στην Ελλάδα και γενικότερα στην Ευρώπη τουλάχιστον από την εποχη του Χαλκού , την 3η χιλιετηρίδα π.Χ , αν όχι και πολύ νωρίτερα , από τότε δηλαδή που εξημερώνει ο ανθρωπος τα κατοικίδια ζώα και δημιουργεί κοπάδια . Σ΄αυτούς τους ίδιους χώρους συναντάμε και σήμερα τους σαρακατσαναίους , οπου θα πρέπει να έχουν ζήσει πάντοτε κατω από τις ίδιες συνθήκες >>
Ενώ η αείμνηστη λαογράφος Αγγελική Χατζημιχάλη ( 15 ) γράφει τα εξής
<< Οι πρωτόγονοι αυτοί άνθρωποι που κρατούν τα πιο αυστηρά χαρακτηριστικά γνωρίσματα μιας αρχέγονης μορφης ζωής δεν είναι δυνατόν να ήταν κάτοικοι που αποσπάστηκαν από κάποιο χωριό η κωμόπολη ….Η πατρογονική μορφή των εθίμων τους η πατριαρχική οργάνωση της καθόλου ζωής τους , επαγγελματική , οικονομική , κοινωνική , ο καταυταρέσκεια τους η τέλεια σχεδόν ανεξαρτησία τους απέναντι στις πόλεις και στα χωριά θα είχε χάσει τον καθαρά πρωτόγονο χαρακτήρα τους >> Επίσης στην σελίδα κβ΄ γραφει :
<< Όλα αυτά μας αναγκάζουν να παραδεχθούμε πως οι σαρακατσάνοι έχουν πιασμένα από πανάρχαια χρόνια τα ελληνικά βουνά . Ενας ακόμη λόγος που οδηγεί στην άποψη αυτή είναι η εξοικείωση τους με τα νοτιώτερα μέρη της Ελλάδας >>
Οι σαρακατσιαναίοι είναι αυτόχθονες ελληνόφωνοι κτηνοτρόφοι της περιοχής των Αγράφων , και είναι νομάδες από αρχαιοτάτων χρόνων σε αυτά τα ίδια μέρη και δεν έγιναν νομάδες ξαφνικά τα τελευταία χρονιά όπως εσφαλμένα υποστηρίζουν κάποιοι . Δεν ήρθαν από άλλο μέρος ως νομάδες , ουτε κατάγονται από κάποιο συγκεκριμένο χωριο .
Ο Λάζαρος Αρσενίου ( 16 ) σε βιβλίο του γραφει ότι :
<< Οι πρώτοι αυτοί νομάδες αποτελούν την αρχαιότερη παραγωγική τάξη της Θεσσαλίας και της Ελλάδος , αφου οπωσδήποτε και στην λοιπή Ελλαδα κατι παρόμοιο συνέβη . Και από αυτούς κατάγονται οι σαρακατσάνοι >>
Λόγω του κτηνοτροφικού βίου τους οι σαρακατσιαναίοι αποκαλούνται και βλάχοι , εδώ ο όρος βλάχος με μικρό βήτα αποδίδεται με την αρχαιοελληνική σημασία του όρου , βλάχοι – βλήχοι από την ομηρική λεξη βληχή – βλήχημα που σημαίνει βέλασμα , κατ’ επέκτασην βλήχοι – βλάχοι είναι αυτοί που εκτρέφουν ζώα που βληχούν , βελάζουν . ( 17 )
Επίσης ο Βασίλης Λαμνάτος ( Η ζωή στα Χειμαδιά , Αθηνα 1973 ) μας αναφέρει ότι ο όρος βλάχοι προέρχεται από την ομηρική λέξη βλήχημα =βέλασμα , στην Ιωνική ( βληχή ) και Δωρική ( βλαχά ).
Η βυζαντινή Αννα Κομνηνή ( 18 ) μας επιβεβαιώνει γράφοντας ότι :
<< όποσοι τον νομάδα βίο είλοντο , βλάχους τούτους καλεί η κοινή διάλεκτος >> .
Οι σαρακατσιαναίοι εκτρέφουν μαύρα - λάγια πρόβατα όπως τα αποκαλούν , το λάγιο πρόβατο είναι το κατ΄εξοχήν νομαδικό πρόβατο με μικρή μεν παραγωγικότητα αλλά με μεγάλη αντοχή , λιτοδίαιτο , ανθεκτικό σε δύσκολες καιρικές συνθήκες . Αυτό το λάγιο πρόβατο η επιστημονική κοινότητα το χαρακτηρίζει Σαρακατσάνικο πρόβατο .
Η λεξη λάγιο προέρχεται από την αρχαιοελληνική λεξη λήιον ( λήιον >λάιον ) , που σήμαινε το αριστερό και ,μεταφορικά σήμαινε το σκοτεινό, το σκουρόχρωμο . Ακόμη και σήμερα χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε κάτι το σκοτεινό την λέξη ζέρβο ( αριστερο ), επι παραδείγματι την ανήλιαγη και σκοτεινή πλευρα ενός βουνού την αποκαλούμε ζερβό μέρος , με αυτήν την έννοια οι Ελληνες της αρχαιότητας αποκαλούσαν λήια τα μαυρα πρόβατα .
 
 
Στον Ομηρο ( Οδύσσεια λ 219 , φ 21-22 ) τα πρόβατα αποκαλούνται μήλα , οι σαρακατσιαναιοι σήμερα το πρόβατο ενός έτους το αποκαλούν μηλιώρα από την λέξη μήλο και την λέξη ώρα που με την αρχαιοελληνική της σημασία σημαίνει την χρονική διάρκεια ενός έτους ,επίσης η γαλακτοφόρα μηλιώρα αποκαλείται γαλαρομήλερη . Αυτές τις πανάρχαιες ομηρικές ελληνικές λέξεις κάποιοι λαθεμένα τις παρουσιάζουν ως λατινογενείς λέξεις . ( 19 )
Ο Ησύχιος ( 20 ) στο λεξικό του εχει καταγράψει την λεξη χειμών = ώρα . που σημαίνει το ετήσιο χρονικό διάστημα , τα αρνια γενιούνται χειμώνα , και χειμώνα γίνονται ενός ετους .
Ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της πανάρχαιας παράδοσης του μεταναστευτικού νομαδισμού των σαρακατσιαναίων είναι το έθιμο της φωτογονιάς .( 21 )
Κατά την πολυήμερη μετανάστευση τους αναγκαζόταν να σταθμεύουν τα καραβάνια , και εκει όπου στάθμευαν το πρώτο πράγμα που εκάναν είναι να ανάψουν φωτιά . Πέρα από την πρακτική της σημασία η ενέργεια αυτή είχε και συμβολικό χαρακτήρα , ηταν το γέννημα της φωτιάς , του νέου ξεκινηματος που παραπέμπει στο << Αφ΄εστίας άρχου >> των ελλήνων της αρχαιότητας όταν οι άποικοι μιας αποικίας μεταλαμπάδευαν την φωτιά από την μητρόπολή τους .
Αποτέλεσμα του νομαδικού τρόπου ζωής στους σαρακατσιαναίους είναι να μην μπορούν να αναφέρουν καποιο συγκεκριμένο τόπο η χωριό ως γεννετηρά τους . Οταν ενας σαρακατσάνος ρωτούσε έναν άλλο σαρακατσάνο για την καταγωγή του δεν ρωτούσε από ποιο χωριο καταγόταν αλλά από ποιο σόι ήταν . Δεν ρωτούσαν: Από πού είσαι ; αλλά , Από ποιανούς είσαι ;
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα του νομαδικού τρόπου ζωής των σαρακατσιαναίων είναι η οικογένεια του Γιάννη Μακρυγιάννη , οικογένεια σαρακατσιαναίων νομάδων , κάποια χρονιά ξεκαλοκαίριαζε στα βουνά των Χασσίων και το παιδί που γεννήθηκε εκεινό το καλοκαίρι το αποκάλεσαν << Χασιώτη >> ηταν ο Γιωργος Χασιώτης αδερφός του Κατσαντώνη , ενώ ο άλλος αδελφός του ο Κώστας που γεννήθηκε στα μέρη της Λεπενούς αποκαλέστηκε Λεπενιώτης .
Οι σαρακατσιαναίοι είναι αυτόχθονες της περιοχής των Αγράφων , και διεξάγουν αποκλειστικά τον κτηνοτροφικό νομαδικό τρόπο ζωης από αμνημονεύτων χρόνων , όμως τι τους συνδέει με τα Αγραφα ;
Τα΄Αγραφα με την ευρύτερη περιοχή τους με το ιδιαίτερο ανάγλυφο της περιοχής με την ασφάλεια που παρείχε και με τα πολλά τρεχούμενα νερά με πολλά ορεινά πλούσια σε χλωρίδα και αμάλαγα βοσκοτόπια και τα πλησιέστερα χειμαδιά , ήταν το προσφορότερο μέρος για να αναπτυχθεί ο κτηνοτροφικός νομαδισμός .
Τα’ Αγραφα μπορούσαν όπως άλλωστε το έκαναν επι χιλιετίες να υποστηρίξουν την εκτροφή πολλών χιλιάδων αιγοπροβάτων . Εδώ λοιπόν γεννήθηκε ο νομαδισμός στις ιδανικότερες γι αυτόν συνθήκες πριν πολλές χιλιάδες χρόνια , εδώ γεννήθηκαν και οι νομάδες σαρακατσιαναίοι .
Οι απανταχού σαρακατσιαναίοι που ζουν διάσπαρτοι σε χώρες της χερσονήσου του Αίμου εντος και εκτος της ελληνικής επικράτειας εκ παραδόσεως θεωρούν ότι η κοιτίδα τους είναι τα Αγραφα .
Θεωρούν πατρίδα τους τα ψηλά βουνά και όχι τα χειμαδιά που καταφεύγουν εξ ανάγκης .
Και όταν οι σαρακατσιαναίοι λένε Αγραφα εννοούν την ευρύτερη περιοχη των Αγράφων ολη την νότια Πίνδο με επίκεντρο το ορεινό συγκρότημα των Αγράφων .
Από την αρχαιότητα ακόμη έχουμε ταύτιση των όρων της Ευρυτανίας και Ευρυτάνων με την Αιτωλία και τους Αιτωλούς . Οι Αγραφιώτες , οι Αγραίοι της αρχαιότητας είναι Ευρυτάνες , οι Ευρυτάνες στην αρχαιότητα θεωρούνταν εθνος Αιτωλών , που ανήκουν στην χώρα των Αιτωλών .
Ο Αριστοτέλης στο έργο του ( Ιθακισίων Πολιτεία , 131 ) μας αναφέρει ότι :
<< Ευρυτάνας έθνος είναι της Αιτωλίας , ωνομασθέν από Ευρύτου >>
Το χαμένο εργο του Αριστοτέλη <<Αιτωλών Πολιτεία >> θα μας έδινε πολλές πληροφορίες , διότι αυτός ο πανεπιστήμονας έλληνας είχε ασχοληθεί διεξοδικά με την περιοχή των Αγράφων .
Ο Εφορος μας πληροφορεί ότι οι Αιτωλοί είναι αρχέγονο εθνος ,αυτόχθονο , ζει σε δύσβατα και απόρθητα μέρη και επιδίδοντάν στον πόλεμο , στοιχείο που θα εξετάσουμε παρακάτω .( 22 )
Και τα χειμαδιά τους βρίσκονται όχι μόνο στην Στερεά Ελλάδα , αλλά και στην Ηπεiρο , Θεσσαλία , Μακεδονία , ακόμη και στην Πελοπόννησο προτού διασκορπιστούν σε όλη την χερσόνησο του Αίμου , στην Μικρα Ασία ως την Βιθυνία . Εξ’ άλλου τραγούδια των σαρακατσιαναίων περιγράφουν τον άξονα όπου κινούνται οι σαρακατσιαναίοι . Συγκεκριμένα ένας στίχος τραγουδιού αναφέρει :
<< Στ’ Αγραφα γραμμένος και στην Πόλη τιμημένος >>
Οι Σαρακατσιαναίοι είναι αυτόχθονος λαότητα των Αγράφων .
Ο Ιάμβλιχος στο βιβλίο του << Πυθαγορικός βίος >> μας αναφέρει ότι από τις ελληνικές διαλέκτους η αρχαιότερη είναι η Δωρική ( 23 ).
Οι σαρακατσιαναίοι είναι αποκλειστικά ελληνόφωνοι , μιλούν την δωρική λαλιά τους από αρχαιοτάτων χρόνων .
Ο καθηγητής Αρης Πουλιανός ( 24 ) θα ανακοινώσει σε συνέδριο στις Σέρρες :
<< Για μας οι σαρακατσάνοι της πρωτοχάλκινης εποχής είναι που κατέχουν και πρώτοι μιλούν την ελληνική και με τις διαρκείς μετακινήσεις τους στον ελλαδικο κορμό , ενεργούν σαν φορείς διαδίδοντας τη γλώσσα τους . >>
Ο καθηγητής Αρης Πουλιανός στο βιβλίο του << Σαρακατσάνοι ,ο αρχαιότερος λαος της Ευρώπης >> στην σελίδα 158 γράφει τα εξής:
<< Μα και τα λίγα λαογραφικά γνωρίσματα που αναφέραμε αρκούν για να μας πείσουν ότι έχουμε να κάνουμε με πανάρχαιο λαό , που χάρη στη συσπείρωση του , στην άμυνά του έφτασε μέχρι τις μέρες μας . Αποτελούν αύτα χαρακτηριστικά κοινωνίας γεωμετρική ή την περίοδο των Δωριέων . Είναι ζωντανό παρελθόν προιστορίας δεκάδων χιλιάδων χρόνων .>> και στην σελίδα 146 αναφέρει :
<< Η αρχική κοιτίδα των σαρακατσαναίων είναι η περιοχή των Αγράφων …>>
Η λαλιά των σαρακατσιαναίων ταιριάζει με την λαλιά των Αγραφιωτών , όποιον σαρακατσιάνο της Σερβίας η της Βουλγαρίας κι αν ρωτήσεις θα καταλάβει κάθε λέξη κάθε ιδιοματισμό που θα προφέρει ο αγραφιώτης .
Οι σαρακατσιαναίοι θεωρούν κοιτίδα – πατρίδα τους τα ΄Αγραφα γι αυτό και όταν ο Καποδίστριας όταν επιδίωκε να τους εγκαταστήσει σε μόνιμο τόπο διαμονής είχε επιλέξει τα΄Αγραφα . ( 26 )
Ένα βασικό κοινό γνώρισμα των σαρακατσιαναίων και των αγραφιωτών είναι η κοινη ονοματολογία που εχουν , ονοματα όπως π.χ Μπούρας , Γούλας , Καραλής ,
Κατσαρός , Μάμαλης , Μπαμπαλής κλπ
Την γενική αυτή πεποίθηση των απανταχού σαρακατσιαναίων ότι τα΄Αγραφα είναι η κοιτίδα τους την καταγράφει ο Γιώργος Αγραφιώτης ( 27 ) στο βιβλίο του << Οι Σαρακατσιαναίοι των Αγράφων >> επίσης την διατυπώνει και σε Ιστορική Λαογραφικη Ημερίδα για τα Αγραφα που έγινε στην κοινότητα Μπελοκομήτη Αγραφων στις 2/7/95 όπου δηλώνει τα εξής: :
<< Από την παράδοση φέρεται ως πατρίδα των σαρακατσιαναίων η ευρύτερη περιοχή των Αγράφων >>
Τα Αγραφα ειναι το επίκεντρο της Στερεας Ελλάδος , είναι το κέντρο της Ελλαδος , είναι ο τόπος που γέννησε τον Ελληνα , την Ελληνική γλώσσα , την ιδια την Ελευθερία , είναι το νάμα της . Τα Αγραφα ένα απόρθητο απάτητο φρούριο ελληνισμού ,αλλά και γενναίων ανυπότακτων πολεμιστών που φέρουν μία πολύ παλαία πολεμική παράδοση που κατέστησαν τα’ Αγραφα κιβωτό του ελληνισμού .
 
 
Ο Σ. Κ . Τσίτσας (28 ) στο βιβλίο του ( Τα’ Αγραφα της Πίνδου ) αναφέρει τ’Αγραφα ως κοιτίδα των σαρακατσαναίων επίσης θέλοντας να τονίσει το απόρθητον των Αγράφων γραφει στην σελίδα 29 :
<< Μονάχα μερικά γλωσσικά τοπονύμια θυμίζουν το πέρασμα τους . Το φτωχό άλλωστε , άγονο και δύσβατο έδαφος δεν τραβούσε τους ξένους επιδρομεις για μόνιμη εγκατάσταση .>>
Ο θεσμός του τσελιγγάτου είναι το δομικό στοιχείο και η βαση της μετακινούμενης κτηνοτροφίας . Οι σαρακατσιαναίοι δεν χρησιμοποιούν τον όρο τσελιγγάτο , χρησιμοποιούν τον όρο <<κοινό >> . Κάθε ανοιξη διεξάγονται οι συμφωνίες για την δημιουργία ή ανανέωση των << κοινών >> τις συμφωνίες της κοινοπραξίας τους .
Το κοινό – τσελιγγάτο είναι μία αναλογική κοινοπραξία οικογενειών , μία οικονομική συνεργασία με πολλούς παραμέτρους . Ηταν κατι παραπάνω από μία απλή κοινοπραξία και συνεταιρισμό είχε όλα τα στοιχεία δράσης και λειτουργίας μιάς αδελφότητας .
Το κοινό διοικείτο υπό την ηγεσία του κεχαγιά , που ως συνήθως είναι και ο πλουσιότερος κτηνοτρόφος . Ο κεχαγιάς είναι ο κύριος υπεύθυνος διαχειριστής , είναι επίσης ο εντολοδόχος ολων των οικογενειών της κοινοπραξίας , οι οποίες τον εκλέγουν , αλλά σε κακή διαχείρηση φθάνουν στην ανάκλησή του .
Ο Λάζαρος Αρσενίου ( 29 ) γράφει τα εξής :
<< Δέκα ,είκοσι και συχνά τριάντα οικογένειες σμίγουν τα κοπάδια τους
σ’ένα ποιμνιο Κοινό στο τσελιγγάτο όπως επικράτησε να ονομάζεται >>
Ο αγωνιστής της επαναστάσεως του 1821 Νικόλαος Κασομούλης ( 30 ) στα << Στρατιωτικά Ενθυμήματα >> στον τόμο Α απόκαλεί τους σαρακατσαναίους γραικοβλάχους , και αναφέρει ότι ασκούν τον νομαδικό τρόπο ζωής , με τις εξάμηνες μεταναστεύσεις , και είναι οργανομένοι σε κοινότητες τις οποίες ονομαζει « κοινό των » που ηγέίται ο αρχιποιμένας τσέλιγγας , τις δε αυτές κοινότητες συνοδεύουν κατά τις μεταναστεύσεις τους αριθμός οπλοφόρων που προκαλούν φόβο.
Κάθε κοινό – τσελιγγάτο για να επιβιώση έπρεπε να διαθέτει τις βασικές προυποθέσεις του νομαδικού βίου δηλαδή απόλυτη αποτελεσματικότητα , οικονομική , τεχνολογική και κοινωνική ανεπάρκεια . Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το τσελιγγάτο – κοινό είναι ο πρόδρομος της πόλις –κράτος των Ελληνων της αρχαιότητας . Και επιπλέον έναν τρόπο ζωης σε αντίληψη και πράξη ώστε να ανταποκρίνεται σε ζωή εν αρμονία με την φύση .
Επίσης ο Κ. Καραβίδας ( 31 ) επισημαίνει το αυτόχθονον του τσελιγγάτου
<< Δια να εξαντλήσω εδώ το περί της εθνικής διαδόσεως του συστήματος ( δηλαδη του τσελιγγάτου ) πρέπει να σημειώσω ότι καθ’ ολας τις ενδείξεις πρόκεται περι συστήματος το οποίον υπήρχεν εν τοις Βαλκανίοις προ της εισόδου των σλάβων>>
Το κοινό διοικέιται από άγραφους μεν αλλά απαραβίαστους νομους , με αυστηρό κώδικα ηθικής και με βασικό χαρακτηριστικό την πρόνοια των μελών του .
 
Ο καθηγητής κοινωνιολογίας Γ. Καββαδίας ( 32 ) επισημαίνει για την κοινωνική οργάνωση του κοινού :
<< Η σαρακατσάνικη ζωή βασίζεται επάνω στην κοινότητα . Ενας για όλους και όλοι για τον καθένα . Είναι μια κοινότητα σφιχτή ,τέλεια . Ο κάθε άνθρωπος , το κάθε στοιχείο , η γυναίκα , ο άνδρας , το παιδί , ο νέος , ο γέρος βρίσκει τη θέση του και η θέση του είναι προδιαγεγραμένη και τον προστατεύει και τον κατευθύνει αλλά δεν του αφαίρεσε ποτέ την προσωπικότητα . Ο Σαρακατσάνος έχει προσωπικότητα γιατί είναι μαχητής . Η σαρακατσάνικη ζωή φτιάχνει άνδρες . Κοινοτισμός λοιπόν και προσωπικότητα πάνε μαζί . Δεύτερο στοιχείο της σαρακατσάνικης ζωής είναι η αλληλεγγύη . Αλληλεγγύη που ξεκινά από την καθημερινή εργασία για την κοινωνική ζωή , την απλή συνεργασία για τα οικονομικά θέματα και που φθάνει τη θυσία ζωής ….>>
Οι σαρακατσιανίιοι ζούν σε κλαδόπλεχτες αχυροκαλύβες ( 33 ) , την εξωτερική κάλυψη της καλύβας με διαφορα είδη χόρτων την αποκαλούν χάρτωμα , με την ίδια έννοια την βρίσκουμε και στα ομηρικα κείμενα ως χόρτος .
Στο λεξικό του Ησυχίου βρίσκουμε την λεξη κοινό = χόρτος , είναι τα καλύβια του <<κοινού >> που φτιάχθηκαν με κοινό - χόρτο –χάρτωμα. Επίσης την λέξη κοινός = δεσπότης , δηλαδη ο ηγέτης του κοινού , ο κέχαγιας ή τσέλιγγας που αποκαλούν σήμερα οι σαρακατσιαναίοι . Επίσης στο λεξικο του Ησυχίου βρίσκουμε την παροιμία << Κοινός Ερμης = παροιμία επι των κοινή τι ευρυσκόντων >>
Διαπιστώνουμε μία ορολογία που μας έρχεται από βάθος χρόνου για να μας αποδείξη ότι ο νομαδικός τρόπος ζωής δια του κοινού των σαρακατσιαναίων εχει παμπάλαιες καταβολές χιλιετιών .
 
. ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΟΣ ΝΟΜΑΔΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΕΣ
To κοινό - τσελιγγάτο ηταν μία απροστάτευτη κοινότητα που δεν είχε μόνιμες οχυρωμένες εγκαταστάσεις , είχε πολλά κοπάδια που ήταν εύκολη λεία αρπαγής , γι αυτό νέοι του κοινού δημιουργούσαν ομάδες ένοπλες οι οποίες αποκαλούνταν << συντροφιές >> , για αυτοπροστασία του κοινού .
Δεν είναι τυχαίο ότι οι σαρακατσιαναίοι νομάδες βοσκοί μεταξύ τους αυτοαποκαλούνται <<σύντροφοι >> , με ολη την σημασια της λέξεως .Η λέξη σύντροφος εχει διπλή έννοια , την νομαδο - επαγγελματική που σημαίνει τον συνάδελφο , τον βοσκό και την πολεμική που σημαίνει τον συμμαχητή ,τον συμπολεμιστή . Στους σαρακατσιαναίους συνυπάρχουν και οι δύο έννοιες και ταυτίζονται .
Οι συντροφιές των σαρακατσαναίων θα γεννήσουν τον θεσμό των << κλεφτών >> ο ρόλος της φύλαξης θα εξελιχθεί σε πολεμική και ληστρική δράση .
Δεν θα μπορούσε να διατηρηθεί κοινό –τσελιγκατο εάν δεν είχε την υποστήριξη των ένοπλων αυτών ομάδων συντροφιών – κλεφτων . Οι ομάδες αυτές ανέπτυσαν και αντιεξουσιαστική δράση προς κάθε δυνάστη αλλά και προς καθέ εισβολέα ..
Εχουμε διαχρονικά στάδια των ομάδων συντροφιών – συμμοριών ,και αργότερα επι Μακεδόνων εμφανίστηκε ο θεσμος του λέγόμενου αρματολιτισμού - κλεισουροφυλάκων , θεσμο τον οποιο υιοθέτησαν από τους Μακεδόνες οι Ρωμαίοι , οι Βυζαντινοί , οι Τούρκοι .
Ο Μάρκος Γκιόλιας ( 34 ) στο εργο του ( Ιστορία της Ευρυτανίας στους Νεώτερους χρόνους 1393-1821 ) γραφει τα εξης :
<< Στους Ευρυτάνες και στους Αγραφιώτες η ένοπλη παράδοση έχει μακραίωνες ρίζες . Η αφετηρία της χάνεται στα βάθη του χρόνου . Τα όπλα κατέχουν πάντοτε σπουδαία θέση στη ζωή των κατοίκων . Είναι συνυφασμένα με το στρατιωτικό σύστημα της οργάνωσης τους που κι αυτό αποτελεί συνέπεια του ποιμενικού τρόπου παραγωγής . >>
 
 
Επίσης ο Μαρκος Γκιόλιας ( 35 ) στο έργο του ( Ιστορία των Αρχαίων Ευρυτάνων )
γράφει τα εξής :
Σελίδα 121 << Η οπλοφορία στους Ευρυτάνες είχε μακραίωνες καταβολές . Ως συνήθεια αναγόταν στα βάθη της φυλετικής τους ύπαρξης . Οι σιδηροφορούντες Αιτωλοί της εποχής του Θουκιδίδη ,ιδίως οι ορεινοί Ευρυτάνες διατήρησαν ζωντανή την ένοπλη παράδοση τους και μετά την επιβολή της Pax Romana στην Ελλάδα . Προκειμένου οι Ρωμαίοι να κατοχυρώσουν την απρόσκοπτη λειτουργία των συγκοινωνιακών διαβάσεων και να πατάξουν την ληστεία στις βόρειες ελληνικές επαρχίες , αλλά και σε ολόκληρο το χώρο της Βαλκανικής , εφάρμοσαν το μακεδονικό σύστημα ασφαλείας και στρατιωτικής επιτήρησης . Καθιέρωσαν τα λεγόμενα Praesida Armata , δηλαδή ένοπλες τοπικές φρουρές που στα μέλη τους παραχωρούσαν διάφορα προνόμια , όπως αργότερα οι Βυζαντινοί στους Ακρίτες και οι Τούρκοι στους Αρματωλούς >> .
Διαχρονικά μετά τις συντροφιές - συμμορίες από την φύλαξη των κοπαδιών πέρασαν στην ληστρική δράση , τους εντοπίζουμε ως αμαρτολούς - αρματολούς , ως απελάτες , ως στρατιώτες ( stradioti σε λατινικά κείμενα ) επι βυζαντινών χρόνων και επι τουρκοκρατίας ως κλέφτες και αρματολούς . Κι αυτό καταγράφεται στα μνημεία μνήμης του λάού στα δημοτικά τραγούδια , που γίνονται φορείς αυτής της παράδοσης . Ο Κ . Σάθας ( 36 ) προσπαθώντας να ταξινομήσει χρονολογικά τα τραγούδια αυτά που έγιναν αντικείμενο ερευνάς του σημειώνει στο έργο του << Μεσσαιωνική Βιβλιοθήκη >> 1873 :
<< Τα εν ταις συλλογαίς του Passow , Σακελλαρίου , Π .Τριανταφυλλίδου και Σ. Ιωαννίδου φύρδην μίγδην φερόμενα Αρματολικά άσματα πρέπει να ταξινομηθώνι χρονολογικώς εις τέσσαρας κύκλους , τον στρατιωτικόν , απελατικόν , ακριτικόν ,και τον καθ’ ημας αρματολικόν >>
Οι << συντροφιές >> , οι ένοπλες αυτές ομάδες κατ΄ανάγκη , νομοτελειακά , θα υιοθετήσουν ως τρόπο δράσης στις πολεμικές τους επειχηρήσεις τον ανορθόδοξο πόλεμο το << κλέπτειν >> ο οποίος μας είναι γνωστός ως << κλεφτοπόλεμος >> .
Ο κλεφτοπόλεμος το κλέπτειν ή κρυπτεία , η πολεμική τέχνη των κλεφτών εχει μακρά παράδοση στην ευρύτερη περιοχή των Αγραφων από την αρχαιότητα και είναι άμεσα συνδεδεμένη με τον νομαδισμό , με το ανάγλυφο της περιοχης , και με το φιλελεύθερο πνεύμα των κατοίκων .
Ο Αριστοτέλης ( 37 ) στα Πολιτικά μας αναφέρει ότι κτηνοτροφικός νομαδισμός από αρχαιοτάτων χρόνων συνυπάρχει και είναι αλληλοεξαρτώμενος με το φαινόμενο της ληστρικής δράσης των νομάδων .
Ο Αρριανός ( 38 ) μας αναφέρει ότι ο Μεγας Αλέξανδρος είχε στρατολογίσει νομάδες κτηνοτρόφους στα στρατευματά του και φυσικά νομαδες της Πίνδου που συνεπάγεται ότι είναι Δωριείς όπως και οι Μακεδόνες , και εφθασαν ως την Ινδία . Σήμερα στα οροπέδια ανάμεσα στο Πακιστάν και το Αφγανιστάν ζει μία φυλή ημινομαδική οι Καλάς οι οποίοι υποστηρίζουν ότι είναι απόγονοι των στρατευμάτων του Μεγάλου Αλέξάνδρου .
Οι γυναικίες φορεσιές των καλάς και των σαρακατσιαναίων έχουν πάρα πολλές ομοιότητες .
Οι ελεύθερες κοπέλες των Καλάς , ( οι παρθένες οι μη συζευγμένες ) έχουν μία χαρακτηριστική κόμωση για να διαφέρουν από τις παντρεμένες γυναίκες . Οι ελεύθερες κοπέλες πλέκουν μία πλεξούδα από το μπροστινό μέρος της κεφαλής διακοσμίζοντας την με εγχρωμες κορδέλες , οι έλληνες της αρχαιότητας την κόμωση αυτή των παρθένων την αποκαλούν Κόθρυς , η Κρώβυλο , η Κόρυμβο .Ο Ησύχιος μας διασώζει την λέξη κρώβυλος = ο μάλος των παίδων , η κόρυμβος της , εκ πλοκής γαρ εστιν ανηνεγμένη από μέσου του μετώπου επι την κορυφή .
Οι παντρεμένες Καλάς εχουν δύο πλεξούδες χιαστή στο μπροστινό μέρος της κεφαλής . Ακριβώς το ιδιο εθιμο το εντοπίζουμε και στους σαρακατσιαναίους .
Οι σαρακατσάνες ελεύερες κοπέλες την κόμωση που φτιάχνουν πάω από το μετωπό τους και στολίζουν με κορδέλες την αποκαλούν Κόθρο ( κόθρος < αρχ. ελλην. κόθρυς ), και οι παντρεμένες κάουν επίσης δυό χιαστή πλεξούδες τις κοσσάνες .
Ένα πανάρχαιο χαρακτηριστικό εθιμο των νομάων κτηνοτρόφων Δωριέων της Πίνδου που διασώθηκε μόνο στους σαρακατσιαναίους της χερσονήσσου του Αίμου και στους Καλάς απογόνους των στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου .
O εγκυρότατος ιστορικός Θουκιδίδης και πολλοί αλλοί συγγραφεις ( 39 ) της αρχαιότητας μας αναφέρουν για την πανάρχαια παράδοση των κατοίκων της νοτίας Πινδου να οπλοφορούν και να επιδίδονται κατά παράδοση στον πόλεμο και στην ληστεία .
Ο κλεφτοπόλεμος ως πολεμική τέχνη στα ορεινά και δύσβατα μέρη ηταν ο αποτελεσματικότερος τρόπος μάχης . Ο Ομηρος την αντίληψη αυτή του ανορθόδοξου πολέμου την αποκαλεί << Κλέπτε νοώ >> ( Ιλιάδα Λ , 132 )
Ο ανορθόδοξος πόλεμος η κλεφτοπόλεμος , η λεγόμενη κρυπτεία των ελληνων της αρχαιότητος θα αναπτυχθει ιδιαίτερα στους νομαδες των Αγραφων , που εχουν διαχρονικά πανάρχαιες καταβολές στην νοτια Πίνδο .
Πρέπει να τονίσουμε ότι ο όρος κλέφτης δεν προέρχεται από το ρήμα κλέβω αλλά από την υιοθέτηση του τρόπου μάχης , του ανορθόδοξου πολέμου του κλέπτειν , του κλεφτοπολέμου . Είναι η πολεμικη τέχνη της κρυπτείας , του κλέπτειν , με την εννοια του μυστικού ,του κρυφού , κλεπτοπόλεμος είναι ο πολεμος που διεξάγεται με μυστικότητα ,κλεφτά , με ενέδρες .
Ο Ησύχιος στο λεξικό του διασώζει τον όρο κρυπτεύομαι = ενεδρεύομαι .
Δεν είναι τυχαίο ότι οι Δωριείς εχουν κοιτίδα την νότια Πίνδο και δεν είναι τυχαίο ότι οι Δωριεις Σπαρτιάτες ως βάση εκπαίδευσης των οπλιτών τους ειχαν τo << κλέπτειν>> η την τέχνη της κρυπτείας η οποία συμπεριλάμβανε κάθε είδους μυστικής αποστολής, παρακολούθησης , κατασκοπείας , μεταμφιέσεων , καταδρομκής επιδρομής . ανταλλαγή μυστικών συνθημάτων , μυστικης επικοινωνίας ( όπως η σκυτάλη – κρυπτεία που περιείχε περιτυλιγμένη ταινία με μυνήματα ) , δολοφονίες και δολιοφθορές αντιπάλων , μυστικων στρατηγικών , ακομη και της αρπαγης . Στην Σπάρτη ο Λυκούργος είχε θεσπίσει ειδικό σώμα που έφερε επίσης το όνομα κρυπτεία και ήταν ένα είδος μυστικής υπηρεσίας και στρατιωτικής αστυνομίας . ( 40 )
Ο πρώτος διδάξας την Κρυπτεία είναι ο Οδυσσέας , ο Δούρειος Ιππος ηταν μία εφαρμογή της κρυπτείας , όπως και η διείσδηση μεσα στο στρατόπεδο των αντιπάλων Τρώων την νύχτα δολοφονώντας μαζι με τον Διομήδη μεταμφιεσμένοι το πρωτο βραδυ παραμονης του τον βασιλια της Θράκης Ρήσο , που ειχε προσέλθει να βοηθησει με τον στρατο του τους Τρώες .
Η κρυπτεία είχε εξελιχθεί σε επιστήμη στα χερια των Δωριέων και είχαν μυστικές ομάδες ειδικά εκπαιδευμένες σε αυτόν τον τρόπο μάχης , ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, μετα την μαχη των Θερμοπυλών η κρυπτεία της Σπάρτης ανέλαβε να εκδικηθεί την προδοσία του Εφιάλτη , επειτα από δέκα περίπου χρόνια τον εντόπισε και τον σκότωσε .
. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Οδυσσέας ο βασιλιάς κτηνοτρόφος με τα πολλά κοπάδια του που βρίσκονται στα Αγραφα , λατρεύτηκε ως θεότητα από τους αγραφιώτες που δημιούργησαν ιερό μαντείο . Λατρεία του Οδυσσέα βρίσκουμε και σε άλλες περιοχες οπου κυριαρχούν οι Δωριείς όπως στην πολη Τραμπυία στην Θεσπρωτία και στην ορεινη περιοχη της Σπάρτης . Ο Οδυσσέας συμβουλεύεται τον μαντη Τειρεσία , κι αυτος τον προτρέπει κατά καποιο τροπο να ζησει το υπολοιπο της ζωης του στα Αγραφα .(41 )
Η τέχνη της μαντείας συμπεριλαμβάνεται μεταξυ των πρακτικών της κρυπτείας , δεν είναι τυχαίο ότι κλεφτοαρματολοί έδιναν μεγάλη σημασία σε διάφορους οιωνούς , πριν από κάθε επιχειρησή τους , και ιδιαίτερα εδιναν βαση στην πλατοσκοπία , μια καθαρα νομαδο - κτηνοτροφικη παραδοση .
. Στο πρόσωπο του Οδυσσέα αντανακλάται μια φιλοσοφία πολεμικής παράδοσης , μία παράδοση με βαθιές ρίζες στα Αγραφα .
Δεν είναι τυχαίο ότι στα χρόνια της τουρκοκρατίας ο Ευγένιος ο Αιτωλός ( 42 ) διδάσκει στα Αγραφα την ελληνική πολεμική φιλοσοφία η οποία είναι η αιτία της εθνεγερσίας των ελλήνων , γραφει σε μία επιστολή του εγκομιάζοντας τα αποτελέσματα της κρυπτείας - του κλέπτειν ( Επιστολη , 67 ) :
<< Πολύς μέν παρ’ Ελλησιν ο Οδυσσεύς ότι δεινός και πάνυ τρίβων εν τοις πολεμικοις ήν και τοις αλλοις πράγμασιν εν βούλαις δε και στρατηγίαις στρατηγικώτατος τε και βουλευτικώτατος . Τοιούτος δη που προ της Τροία μάχης εκείνος διό και κλεινός παρα πάσι απρόβλεπτος …. >>
Οι Δωριείς ήταν Ηρακληδείς απόγονοι του Ηρακλέους και φορεις της πολεμικης παράδοσης του Ηρακλή . Ο Ηρακλής είχε ως σύμβολο το ρόπαλο η απελατίκι , γι αυτό και οι φορείς της πολεμικής παράδοσης του Ηρακλέους εχουν σύμβολο το απελατίκι , και στην συνέχεια οι Απελάτες - Κλέφτες .
Δεν είναι τυχαίο ότι ενας εκφραστής αυτής της παράδοσης οραματιστής της εθνεγερσίας ο Ρήγας Φεραίος είχε ως σύμβολό του το απελατίκι ,το ρόπαλο του Ηρακλέους
Οι ετοιμοπόλεμες ένοπλες πολεμικές ομάδες των κτηνοτρόφων νομάδων σαρακατσαναίων με την καταδρομική αποτελεσματικότητα τους θα αποδειχθούν ιδιαίτερα χρήσιμες κατά την εθνική επανάσταση του 1821 . Από τις στανες των σαρακατσαναίων θα ξεπηδήσουν κλεφτες όπως οι Σταθαιοι , οι Τσογκαιοι , Μπουκουβαλαιοι , οι Βλαχοπουλαίοι , οι Λιακαταιοι οι Κατσαντωναιοι κ..α.
Η Αγγελική Χατχημιχάλη ( 43 ) αναφέρεται στην σημαντική συμβολή των σαρακατσαναίων στην επανασταση του 1821 :
<< Το μεγάλο μερτικό των Σαρακατσάνων στον αγώνα του Εθνους ήταν η καθολικότερη ανώνυμη δράση τους . Όλα τα αρματολίκια και οι ηρωικοί οπλαρχηγοί πολύ πρίν την μεγάλη επανάσταση , εξουσιάζανε τα βουνά και μεγαλουργήσανε γιατί είχαν τους Σαρακατσαναίους , όχι μονάχα αποκούμπι και οδηγούς στα λημέρια τους , αλλά η άγρυπνη οπισθοφυλάκή η πλαγιοφυλακή που προάσπιζε πάντα τις επειχηρήσεις τους . Ανασφησβήτητο είναι ότι ολοι οι αρματωλοί και οι κλέφτες είχαν πάντα πολλούς Σαρακατσάνους στη δύναμή τους , και όταν μάχονταν με τους Τούρκους , ένοπλοι οι Σαρακατσάνοι συμπολεμούσαν ενάντια στον κοινό εχθρό >>
Επίσης ο ιστορικός Απόστολος Βακαλόπουλος ( 44 ) γραφει για την συμβολή των σαρακατσιαναίων στην εθνεγερσία :
<< Από τους Γραικοβλάχους , από τους Σαρακατσαναίους δηλαδή τους ελληνόφωνες νομάδες καθώς και από τους αγρίους κατοίκους της Ακαρνανίας βγήκαν προπάντων οι πιο μεγάλοι αρματωλοί και κλέφτες , οι πυρήνες της ελληνικής ανεξαρτησίας >>.
Η επιλογή του σαρακατσιάνου Κατσαντώνη ως ηγέτη της εθνικής επανάστασης στην Αγία Μαύρα της Λευκάδας από τους άλλους οπλαρχηγούς εχει μεγάλη σημασία . Η επιλογή του δεν είναι τυχαία διότι ο Κατσαντώνης γνώριζε άριστα την πολεμική τέχνη της κρυπτείας , εκ παραδόσεως από τον πνευματικό του πατέρα τον καπετάν Δίπλα τον οποίο διαδέχθηκε στον νταιφά του , γι’ αυτό και ο ιστορικός Δημήτρης Φωτιάδης αποκαλεί το σώμα του Κατσαντώνη ως <<Στρατιωτική Ακαδημία του κλεφτοπολέμου>> .
Οι ετοιμοπόλεμες ομάδες των σαρακατσαναίων έπαιξαν σημαντικό ρόλο και στον Μακεδονικό Αγώνα , ένοπλες ομάδες σαρακατσιαναίων ενισχύουν τα ανταρτικά σώματα των Μακεδονομάχων , τα καλύβια τους γίνονται καταφύγια , μονάδες ανεφοδιασμού , γινονται οδηγοί , γνωρίζουν τα μυστικά περάσματα και είναι ένθερμοι πατριώτες . ( 45 )
Η παράδοση των νομάδων σαρακατσιαναίων είναι αλληλένδετη με τον θεσμό των κλεφτών , των ένοπλων συντροφιών , ο τρόπος ζωής τους πέρα από την κτηνοτροφική ενασχολησή τους είναι συνυφασμένος με τον ληστρικό – πολεμικό τρόπο ζωής .
Μένει να εξετάσουμε μερικά στοιχεία αυτής της παράδοσης .
Στο κοινό η ετήσια μίσθωση ενός βοσκού αποκαλείται ρόγα όπως αποκαλείται και η μίσθωση των ακριτών - αρματολών . ( 46 )
Οι βοσκοί των σαρακατσιαναίων αποκαλούνται και << μπιστικοί >> όπως και στους κλέφτες τα παληκάρια . Μπιστικοί δηλαδή έμπιστοι για τις μυστικές τους αποστολές .
Η Αδελφοποιία η Σταυραδερφοσύνη για τους σαρακατσιαναίους είναι ενας θεσμος λαικού εθιμικού δικαίου . Αναπτύσεται αδελφικός δεσμός μεταξύ δυο κυρίως ατόμων ή και περισσοτέρων με ειδική συμβολική τελετή . Με τον θεσμό αυτό κάθε συμβαλόμενος αναλαμβάνει κατά κάποιο τρόπο κάθε δικαίωμα και κάθε υποχρέωση που διέπει κάθε αδελφική σχέσηό.
Η Αδελφοποιία είναι μία πανάρχαια ηλιακή πολεμική παράδοση , που πηγάζει από τον εταιρικό τρόπο μάχης , κατά δυάδες . Κάθε πολεμιστής είχε τον συμπολεμιστή του , που κατά την διάρκεια της μάχης εναλλάσαν τον ρόλο του επιτιθέμενου και του αμυνόμενου αλληλοκαλυπτόμενοι , φυσικό ηταν η επιλογή του συν-εταίρου , συμπολεμιστή να προέρχεται από άτομο απολύτου εμπιστοσύνης , αλλά και συνασκούμενο στις τεχνικές μάχης .
Ετσι οι έταιροι , συναγωνιστές αποκτούσαν αδερφικούς θεσμούς φιλίας με αυστηρούς όρκους , ένα χαρακτηριστικό ζεύγος εταίρων πολεμιστών ηταν ο Αχιλλέας και ο Πάτροκλος . Οι έταιροι είχαν πολλές φορές και την σχέση δασκάλου –μαθητή όπως ο Σωκράτης με τον Αλκιβιάδη ως συμπολεμιστές στην μάχη της Αμφίπολης , και ας μην ξεχνάμε τα 150 ζεύγη εταίρων σπαρτιατών που έπεσαν ηρωικά στις Θερμοπύλες .
Ο θεσμός της αδερφοποιίας είναι ένα πανάρχαιο έθιμο που βρίσκουμε στον Ομηρο με τον θεσμοθετημένο δεσμό φιλίας ( φιλότης κατά τους ελληνες της αρχαιότητας ) και τους φιλικά συνδεόμενους συμπολεμιστές οι οποιοι αποκαλούνται έταιροι , ο Ξενοφόντας , ο Ηρόδοτος μας δίνουν πλήθος πληροφορίες για τον πανάρχαιο αυτό θέσμό . Ο θέσμος της Αδελφοποιίας είναι βασικός παράγοντας λειτουργίας στις κλέφτικες ομάδες όπως εξίσου είναι και στους νομάδες σαρακατσιαναίους .
Στην <<Χαρά >> όπως αποκαλούν οι σαρακατσιαναίοι τον γάμο οι συμπεθέροι , η παρέα του γαμπρού που πάνε να πάρουν την νύφη και που αποτελείται αποκλειστικά μόνο από ανδρες αποκαλείται << ψίκι >> από την λέξη οψίκιον που σημαίνει στρατιωτικό απόσπασμα ή φρουρά . Τα δε άτομα που φυλάνε και συνοδεύουν την νύφη αποκαλούνται << μπεχτσήδες >> που σημαίνει φύλακες , φρουροί . Ολη η γαμήλια πομπή εχει τον χαρακτήρα στρατιωτικής επιχείρησης .
Όπως κάθε στρατιωτικό απόσπασμα διαθέτει σημαία και σημαιοφόρο παρομοίως και το ψίκι ( συμπεθεριό ) έχει την σημαία του, τον φλάμπουρα και τον σημαιοφόρο του ,τον φλάμπουριάρη που στην περίπτωση αυτή είναι ένας από τους καλύτερους φίλους του γαμπρού η στενός συγγενής .
Ένα τραγούδι της χαράς ( γάμου ) που αναφέρεται στην γαμήλια σημαία του γάμου τον φλάμπουρα αλλά και τον πολεμικό χαρακτήρα του έχει ως εξης :
<< - Τι καρτερεις βρε φλάμπουρα και δεν κινάς να φύγεις ;
- Τους συμπεθέρους καρτερώ και τον γαμπρό ν’ αλλάξει
Οσπου ν’ αλλάξουν τον γαμπρό να συνταχθει τ’ ασκέρι
για πάρτι μου χορέψετε και πειτε μου τραγούδια >> ( 47 )
Προσέξτε ότι αποκαλεί όλο το συμπεθεριό ως ασκέρι = στράτευμα Και ένα άλλο τραγούδι με ανάλογο περιεχόμενο :
<< - Βασιλικέ μου φλάμπουρα και δεν κινάς να φύγεις ;
Τι στέκεσαι και καρτερεις και δεν κινας φυσάτο ;
- Μον ‘ καρτερώ τη μάνα μου να μ’ δώκει την ευχή της
Να μ’ δώκει την ευχή της , θεου και τη δική της >> ( 48 )
Σ’ αυτό το τραγούδι το συμπεθεριό αποκαλείται φυσάτο - φουσάτο = στρατευμα .
Όταν φθάνουν κοντά στο κονάκι της νύφης το ψίκι σταματά σε κάποια απόσταση ασφαλείας ώστε να μην είναι ορατοί , και στέλνει μια ομάδα 3 η 5 η 7 ατόμων πάντα σε μονό αριθμό να πάνε στο κονάκι της νύφης για να δηλώσουν την προσέλευσή του γαμπρού και να διαπιστώσουν εάν είναι καλοδεχούμενοι .
Αυτή η ομάδα αποκαλείται << Συγχαριάτες >> , και , έχει όλα τα χαρακτηριστικά αναγνωριστικής στρατιωτικής εμπροστοφυλακής .
Ο φλάμπουρας ( 49 ) η γαμήλια σημαία στο κοντάρι της φέρει έναν σταυρό όπου έχουν τοποθετηθεί τρία μήλα , μήλα αναφέρει ο Ομηρος τα πρόβατα , συνεπώς ο φλάμπουρας είναι ένα κατ εξοχήν νομαδο – κτηνοτροφικό σύμβολο , τα τρία μήλα συμβολίζουν όπως και στην αρχαιότητα το τριμερές της ψυχής , επιπλέον τα μήλα είναι σύμβολα γονιμότητος .
Στον φλάμπουρα κυρίαρχο σύμβολο είναι ο σταυρός που είναι ένα πανάρχαιο προχριστιανικό ελληνικότατο ηλιακό σύμβολο . Τον σταυρό εκτός από τον φλάμπουρα , τον βρίσκουμε στην κορυφή της κατσούλας – καλύβας εξωτερικά και εσωτερικά , ως χορό , ως στίξη ανάμεσα στα φρύδια , ως κυρίαρχο μοτίβο στα κεντήματά τους στις φορεσίες τους , στις βελέντζες κ.λ.π.
Τα διακοσμητικά μοτιβα με ηλιακούς ρόδακες η με μαιανδρικό σχήμα που έχουν στο επίκεντρο τους τον σταυρό τα ονομάζουν << φεγγάρια >> από το ρημα φέγγω ,ακτινοβολώ που σημαίνει ότι είναι ηλιακά σύμβολα . ( 50 )
Οι σαρακατσιαναίοι έχουν τον σταυρωτό χορό που είναι ενας πυρρίχιος ηλίακος πολεμικός χορός που χορεύεται κατ’ εξοχήν από δύο εταίρους- κλέφτες συμπολεμιστές ή ακόμη και με τέσσερεις χορευτές σχηματίζοντας σταυρό με τα μαντήλια τους , Είναι ο χορός των σταυραδελφών , των μπιστικών που χόρευαν οι κλέφτες . Ο σταυρωτός μας παραπέμπει στον κατά δυάδες χορό των Κορυβάντων , και Κουρητών . Είναι ένα είδος τσάμικου χορού ας μην ξεχναμε ότι ο τσάμικος χορός αποκαλείται και κλέφτικος . Οι σαρακατσιαναίοι είναι οι μοναδικοί που έχουν κατηγορία τσάμικων χορών,που περιέχει πέντε χορούς τσάμικους . Ο γνωστός τσάμικος είναι η τελευταία εκδοχή κλέφτικου χορού μετα μουσικής .
Και σίγουρα ο τσάμικος δεν προέρχεται όπως λανθασμένα αναφέρουν κάποιοι από τους μουσουλμάνους Τσάμηδες . ( 51 )
Πολλές φορές στην πολεμική παράδοση των κλεφτών η λέξεις σταυρός , ήλιος και ελλάδα ταυτίζονται έχοντας την αρχαοελληνική σημασία και συμβολισμό του φωτός , απομεινάρι της προχριστιανικής φιλοσοφικής αντίληψης των ελλήνων.
Ο μακεδόνας απόγονος των Δωριέων Μέγας Αλέξανδρος είχε ως πολεμικό έμβλημα τον ισοσκελή σταυρό στις μάχες , αυτόν τον σταυρό τον είχαν και οι Ρόδιοι που λάτρευαν τον θεο - Ηλιο , κι αργότερα τον οικειοποιήθηκαν και οι Ιππότες ( 52 )
Κατά το θερινό εξάμηνο στις γιορτές τους , οι σαρακατσιαναίοι του Αγιου Γεωργίου και του Αγίου Δημητρίου ( εκφραστές του νομαδισμού των εξαμηνιαίων μεταναστεύσεων που παραπέμπει σε αντίστοιχη παράδοση των Κορυβάντων ) , του Αη Γιάννη τον Κλήδονα
( θερινό ηλιοστάσιο ) , του προφήτη Ηλία ( Ηλιος , Ζεύς Υψιστος ) ,τον δεκαπενταύγουστο της Παναγίας - Παρθενου ( Παρθένος Αθηνά ,Πρόμαχος ) γιόρταζαν τα κουρμπάνια
( υψώματα ) , εσφαζαν αρνιά και τα πρόσφεραν στην κοινότητα , όπως οι αντίστοιχες θυσίες στην αρχαία ελλάδα .
Κατά την διάρκεια των κουρμπανίων οι νέοι επιδίδονταν σε αθλητικές και πολεμικές ανταγωνιστικές δραστηριότητες , όπως το πάλεμα ( μέση με μέση ) που παραπέμπει στην ορθοπάλη του Πυθαγόρα , στο π’λάλημα ( δρόμο ) στο πήδ’μα ( άλμα ) στο πήδ’μα τ’ς τρείς ( τριπλούν ) στο λιθάρι ( δίσκος ), στο σημάδι , την ραβδομαχία , στην ιππάσία κλπ . το έπαθλο ήταν ένα λάγιο αρνί (μήλο ) όπως άλλωτε στους πρώιμους ολυμπιακούς αγώνες της αρχαιότητας .
Ακόμη και σήμερα στο πανελλήνιο αντάμωμα που διοργανώνει η πανελλήνια ομοσπονδία συλλόγων σαρακατσιαναίων κάθε καλοκαίρι στα Περτουλιώτικα λειβάδια κάνουν επιδείξη αυτών των αγωνισμάτων .
Να γιατί ήταν πάντα ετοιμοπόλεμοι εκ παραδόσεως οι Σαρακατσιαναίοι .
Ως επίλογο θάθελα να αναφέρω λόγια του Νικόλαου Καζαντζάκη και να τα αφιερώσω ως ένδειξη τιμής προς όλους τους προγόνους μας που πολεμήσαν για την ελευθερία μας σε αυτά τα Αγραφιώτικα βουνα και ιδιαίτερα στο θρυλικό Κατσαντώνη διότι η φετινή χρονιά είναι αφιερωμένη σ’αυτόν τον μεγάλο Ελληνα Σαρακατσιάνο κι Αγραφιώτη αγωνιστή .
Είναι όμως τα λόγια αυτά και φωτεινός οδηγός προς τους νέους που πορεύονται τον δύσκολο δρόμο της σημερινής παγκοσμοποίησης .
<< Το πρώτο σου χρέος εκτελώντας τη θητεία σου στη ράτσα
είναι να νοιώσεις μέσα σου όλους τους προγόνους.
Το δεύτερο να φωτίσης την ορμή τους
και να συνεχίσεις το έργο τους .
Το τρίτο σου χρέος να παραδώσης στο γιό
Τη μεγάλη εντολή να σε ξεπεράση >>
Ν. Καζαντζάκης (53)
 
 
 
'''ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ'''
1. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΘΕΟΧΑΡΗΣ : Η Αυγή της Θεσσαλικής Προιστορίας , 1967 , Βόλος
2 ΣΩΤΗΡΗΣ ΔΑΚΑΡΗΣ : Η κτηνοτροφία στην αρχαία Ηπειρο , 1976 Ιωάννινα
3. ΟΜΗΡΟΣ Ιλιαδα Β748 , Οδύσσεια
4. Ο Νικόλαος Κατσαρός στο βιβλίο του Οι Αρχαιοελληνικές Ρίζες του Σαρακατσιάνικου Λόγου , αναφέρεται στις ομηρικές ποιμενικέ ς λέξεις που βρίσκουμε αυτούσιες στο λεξιλόγιο των σαρακατσιαναίων
5. ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ Ιστορίαι βιβλιό Α,2
6. ΣΟΦΟΚΛΗΣ : Οιδίπους Τύρρανος Στίχοι 1133 – 1139
7. ΠΙΝΔΑΡΟΣ : Νεμεονικοί IV 52 -53
8.ΗΡΟΔΟΤΟΣ : Ιστοριαι Ι,56
9. ΑΡΡΙΑΝΟΣ : Αλεξάνδρου Ανάβασις VII , 9
10.ΔΙΩΝ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ : Ευβοικός , 14
11. ΘΕΟΚΡΙΤΟΣ : Ειδύλια
12. ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ Περιήγησις Ελλάδος ( Χ , 4, 1 ) αναφέρει << Αλλά έν στέγαις κοίλαις κατά τας καλύβας μαλιστα τας έν τοις όρεσιν >>
Επίσης ο Παυσανίας ( Χ, 5, 9 ) μας αναφέρει ότι το πρώτο ιερο του Απόλλωνος στους Δελφους ηταν μία κλαδόπλεχτη καλύβα από δάφνες .
<< Ποιηθήναι δε τον ναόν τω Απόλλωνι το αρχαιότατον δάφνης φασί κομισθηναι δε τους κλάδους από της δάφνης της έν τοις Τέμπεσι , καλύβης δ’ αν σχήμα ούτος γε αν είη παρεσχησάμενος ο ναός >>
13. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΜΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΣ : Η περίκεντρη καλύβα των Σαρακατσάνων , Πρακτικα Συνεδριου Σερρων 1-3/10/83 , Αθηνα 1985
Σελίδα 127 << Μοναδική πανάρχαιη και γενετική μορφή της πρωτόγονης κατοικίας του ανθρώπου , αλλά και του πρώτου και ιερού ( Ομφαλος Δελφών , τα ιερά της Γαίας κλπ ) θα παραμείνει η περίκεντρη κλαδόπλεχτη καλύβα που διασώθηκε μεχρι τις μέρες μας στους Σαρακατσάνους ,αυτόν τον αρχαιότατο αυτόχθονα πληθυσμό που και ιστορικά η νεώτερη Ελλάδα του οφείλει πολλά >>
14. ΑΡΗΣ ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ : Σαρακατσάνοι ο Αρχαιότερος Λαός της Ευρώπης , Πρακτικά Συνεδριου Σερρων σελίδα 23
15. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ Σαρακατσάνοι Τομος Α΄ , 1957 , Αθηνα
16. ΑΡΣΕΝΙΟΥ ΛΑΖΑΡΟΣ: Τα Τσελιγγάτα , Εκδοση ΠΑΣΕΓΕΣ 1972 Αθήνα
17. Ο Νίκος Καρατζένης ( “ Οι νομάδες κτηνοτρόφοι των Τζουμέρκων ” , Aρτα 1991 ) γράφει : “Από όλες αυτές τις κατηγορίες των βλάχων με την επαγγελματική έννοια του όρου , γνήσια νομαδικά φύλλα στην Ελλάδα ήταν οι Σαρακατσαναίοι από την αρχαιότητα ”.
Tο νομαδικό τρόπο ζωής όπως και την καταγωγή των Σαρακατσαναίων ανάγει από την παλαιολιθική εποχή οκαθηγητής Ανθρωπολογίας Αρης Πουλιανός ο οποίος μάλιστα θεωρεί ότι οι Σαρακατσάνοι είναι ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης .
( Ariς Poulianos : Saracatsani the most Aηcient People in Europe ” , Chicago U.S.A. 1973).
Το νομαδικό τρόπο ζωής των Σαρα/ναίων από την αρχαιότητα αποδέχεται και Δανός
Γλωσσολόγος Carsten Hueng ( “ Les Saracatsans ” Paris 1920) .
Μόλαρης Βασίλειος : Ο Πανάρχαιος Νομαδισμός των Σαρακατσαναίων , περιοδικό Ελληνική Κληρονομιά , τευχος 16 , Οκτώβριος 1997 Θεσσαλονίκη
18. ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ : Αλεξιας
19. ΜΟΛΑΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ : Σαρακατσανοι οι αρχαιότεροι Ελληνες , Περιοδικό Τετρακτύς Αειγνητος τευχος 7 κ 8 Θεσσαλονίκη 1996
20. ΗΣΥΧΙΟΣ : Ησυχλιου του Αλεξανδρέως Λεξικον , Εκδοση Γεωργιαδη 1975 Αθηνα
21. ΓΙΩΡΓΟΣ ΦΥΤΙΛΗΣ : Η Λαλιά των Σαρακατσάνων , 1995 , Θεσσαλονίκη
Στην σελίδα 195 σημειώνει τα εξής :
<< Η λέξη δεν σημαίνει τη φωτιά που ανάβει στην γωνία ,αλλά τη φωτιά που γεννιέται . Είναι η αρχαία λέξη φωτογονιά που σημαίνει τη γέννεση του φωτός ,την παραγωγή του φωτός ……Η φωτογονιά δεν σβήνει . Αν όμως από λάθος η από αμέλεια σβήσει , αμέσως ανάβουν άλλη σ’ άλλο τόπο . Η φωτογονιά είναι η πηγή φωτός για τους σαρακατσάνους >>.
22 :ΕΦΟΡΟΣ : Ηρακλειδών Κάθοδος , 29
. <<Υπήρχε γεγενημένον προ αμνημονεύτων χρόνων. Αιτωλούς έθνος είναι μηδεπώποτε γεγενημένον υφ’ ετέροις αλλά πάντα τον μνημονευόμενον χρόνον μεμενήκος απόρθητον δια τε τας δυσχωρίας των τόπων και δια την περί τον πόλεμον άσκησιν >>
23. ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ : Περί του Πυθαγορικού Βίου Εκδοσεις Ζήτρος 2001 Θεσσαλονικη
Ιαμβλιχος 34, 242 << Ελεγε ακόμη ότι η Δωρική διάλεκτος που έχει συσταθεί από τα φωνητικά γράμματα είναι εναρμόνια και ότι την αρχαιότητα της Δωρικής διαλέκτου καταμαρτυρούν και οι Μύθοι >>
Ιαμβλιχος 34,243 << Ωστόσο απ’ ολες ομολογουμένως τις ιστορίες συνάγεται ότι η Δωρική είναι η παλαιότερη από τις διαλέκτους >>
Ιαμβλιχος 34, 244 < Ο Ορφέας εξάλλου παλαιότερος από τους ποιητές χρησιμοποιούσε τη Δωρική διάλεκτο >>
24. ΑΡΗΣ ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ : Πρακτικα Συνεδριου Σερρων , σελίδα 24
25. ΑΡΗΣ ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ : Σαρακατσάνοι , ο αρχαιότερος λαος της Ευρώπης , Σελίδα 158
26. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ : Σαρακατσάνοι , 1957 , Αθηνα Τόμος Α
<< Σαν έγινε κυβερνήτης τους υποσχέθηκε και είχε αποφασίσει να συνοικίσει όλα τα μικροχωριαδάκια της Ευρυτανίας σε δύο – τρία κεντρικά , για να μείνει ελεύθερη η υπόλοιπη στην κτηνοτροφία και ν’ αποκατασταθεί τουλάχιστον μιάς περιοχής ο γνήσιος τούτος και αρχαιότατος κτηνοτροφικός Ελληνικός πληθυσμός .>>
27. ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ : Πρακτικά Ημεριδας Σαρακατσαναίοι και Αγραφα
Σελίδα 64 << Από την παράδοση φέρεται ως πατρίδα των Σαρακατσιαναίων η ευρύτερη περιοχη των Αγραφων >>
Σελίδα 75 << Ολοι οι Σαρακατσιαναίοι που έφυγαν ποτέ μεχρι σήμερα δεν έπαψαν ν’ αναπολούν την πατρίδα τους τα΄Αγραφα >>
28. Σ .Κ. ΤΣΙΤΣΑΣ :Τ’ Αγραφα της Πίνδου Σελίδα 29
29. ΑΡΣΕΝΙΟΥ ΛΑΖΑΡΟΣ: Τα Τσελιγγάτα , Εκδοση ΠΑΣΕΓΕΣ 1972 Αθήνα στην σελίδα
Επίσης στην σελίδα 13 << Αυτή η ταπεινή ποιμενική οργάνωση που συνεστήθη από απλούς ανθρώπους για ειρηνική παραγωγή , διέθετε τόσο δυναμισμό και τέτοια αντοχή ώστε με ολες τις πολεμικές αναστατώσεις και με όλες τις κοινωνικές διαφοροποιήσεις διατηρήθηκε αναλοίωτη επί χιλιετηρίδες >>
30. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ : Στρατιωτικά Ενθυμήματα , τομος Α¨
31. Κ. ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ : Αγροτικά Αθηνα 1931 , σελίδα 44
32. Γ. ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ : Οι Νεοι και ο Χρόνος ,
Πρακτικα Λαογραφικης Ημεριδας Θεσσαλονικης σελίδα 43
33. ΜΟΛΑΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ :Η Πανάρχαια Καταβολή της Περίκεντρης Κατσουλοκαλύβας των Σαρακατσάνων Περιοδικό Σαρακατσάνικη Επιστολη τευχος 12 , Αυγουστος 1996 Εκδοση συλλόγου σαρακατσάνων Θεσσαλονίκης Η Ενωση.
<< Το ότι οι Σαρακατσιαναίοι κατοικούν σε Κατσουλοκάλυβα αυτό έπαιξε ρόλο στο δεύτερο συνθετικό του ονόματός τους , να ονομαστούν και Κατσ ( ουλ ) ιάνοι δηλαδή καλυβήτες . Σαρα ( σάουρα= γηγενης > άρουρα , επίσης Σαρα= ψηλές βουνοκορφές δηλαδη ορεισίβιοι :
ΣΑΡΑ : ο ορεισίβιος γηγενής
ΚΑΤΣ ( ΟΥΛ ) ΙΑΝΟΙ : οι καλυβήτες
ΣΑΡΑΚΑΤΣΙΑΝΑΙΟΙ : Οι ορεισίβιοι γηγενείς καλυβήτες
Σαρακτσιαναιοι λοιπον με την αρχαια κατάληξη - αίοι , μία λέξη γεμάτη νόημα , ιστορία από τα βάθη της αρχαιότητας της παρουσίας του αυτόχθονα Ελληνα – Ανθρώπου στην ιερή ελληνική γή . Ενας πρωτοελληνικός λαός που δε θα μπορούσε παρά να έχει ένα πανάρχαιο ελληνικό όνομα που προέρχεται από την σύνθεση στοιχείων του πανάρχαιου βίου του >>
34. ΜΑΡΚΟΣ ΓΚΙΟΛΙΑΣ : Ιστορία της Ευρυτανίας στους Νεώτερους χρονους
1393-1821 , Αθηνα 1999 σελίδα
35. ΜΑΡΚΟΣ ΓΚΙΟΛΙΑΣ :Ιστορία των Αρχαιων Ευρυτανων , σελίδα 121
36. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΑΘΑΣ : Μεσσαιονική Βιβλιοθήκη , 1873 Βενετία .
Επίσης ο Γ. Λαμπρινός : ( Το Δημοτικό Τραγούδι ) αναφέρει τα εξής :
Σελίδα 15 << Πλάι στα καθαρά μισθοφορικά σώματα με τους ακρίτες , ένα είδος αρματολοί της βυζαντινής εποχής , ζεί και πολεμάει μία άλλη πολυάρυθμη κατηγορία λαικών αγωνιστών , οι απελάτες ένα είδος κλέφτες η αντάρτες της ίδιας εποχής >> επίσης ,
Σελίδα 16 << Οι απελάτες είναι η γνησιώτερη λαική αγωνιστική δύναμη της βυζαντινής εποχής με ανεβασμένο το αίσθημα της τοπικής ανεξαρτησίας και της λαικής λευτεριάς και με ισχυρή τη διαθεση της πάλης κατά των ντόπιων φεουδαρχών – στρατηγών του βυζαντίου είτε όποιου άλλου τυρράνου . Δεν υπάρχει μια αυστηρη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στους απελάτες και στους ακρίτες , αφού τα περάσματα των πολεμι8στών από το ένα σώμα στο άλλο είναι συχνά , απαράλλαχτα όπως με τους κλέφτες και τους αρματωλούς της Τουρκοκρατίας >>
 
37. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ : Πολιτικά I ,1256 b,1-5
Σχολιάζοντας τον Αριστοτέλη ο Μάρκος Γκιόλιας ( Ιστορία της Ευρυτανίας στους Νεότερους Χρόνους 1393 – 1821 , Εκδοσεις Πορεία 1999 Αθηνα ) ,παρατηρεί τα εξής στην σελίδα 210 << Οι παρατηρήσεις αυτές του Αριστοτέλη για την αλληλεξαρτηση του ποιμενικου τρόπου παραγωγης και της ληστείας ως παραπληρωματικής λειτουργίας της οικονομίας δεν συνιστούν απλές θεωριτικές κατασκευές . Επιβεβαιώνονται μέσα στη διαχρονία της ελληνικής ιστορίας . ακόμα και στους νεότερους χρόνους η αλληλεξάρτηση ποιμενισμού και ληστείας αποτελει μία ιστορική πραγματικότητα >>
38. ΑΡΡΙΑΝΟΣ :Αλεξανδρου Ανάβασις , 7 , 9
39. ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ : Ιστοριαι , ΙΙΙ ,94
<< Το γαρ έθνος μέγα μεν είναι των Αιτωλών και μάχιμον >>
<< Το τε σιδηροφορείσθαι τουτοις τοις ηπειρώτας από τας παλαιάς ληστείας εμμεμένηκεν >>
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ :Φοίνισσαι , 139- 140
<< Σακεσφόροι γαρ πάντες Αιτωλοί , λόγχαις τα’ ακοντιστήρες ευστοχότατοι >>
ΕΦΟΡΟΣ : Αποσπασμα , 15 (
<< υπο των Αιτολών ευρυμένον το της σφενδόνης είδος >>
40. ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ : Λακεδαιμονίων Πολιτεία ,ΙΙ, 6 , 8
<< κλεπτειν Λακεδαιμονίων >>
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ :Λυκούργος , 17 , 5
<< κλεπτειν Λακεδαιμονίων >>
ΛΕΞΙΚΟΝ ΣΟΥΔΑ : κλωπεύω = λησταί γερ οι Αιτωλοί
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ
ΤΟΜΟΣ Β΄ σελιδα 473 :
<< ο γερο- κλέφτης υπήρξεν ο διδάσκαλος της πολεμικης τέχνης , και εις λημέρια προεπονούντο οι μέλλοντες μαχηταί και θριαμβευται του αγώνος . Οι κλέφται απετέλουν στελέχη των οπλαρχηγών της επαναστάσεως διατηρούντες δια των αιώνων τα φυτώρια των πολεμιστών >>
41. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ Αποσπ. 131 ( FHG , 2 , 6 , 147 )
<<Ευρυτάνας …παρ’ οίς είναι μαντείον Οδυσσέως >>
ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ : Επιτομη VII , 70
<< Οδυσσέα δε είς Αιτωλίαν προς Θόαντα Ανδραίμονος παραγενόμενον την τουτου θυγατέρα γημαι καταλίποντα παίδα Λεοντόφονον εκ ταύτης γηραίον τελεύτηται >>
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ : Quaestiones Graecae , 48
<< Δια τι εν Λακεδαιμόνι παρά το των Λευκιπίδων ιερόν ιδρύται του Οδυσσέως ηρώον >>
MAΡΚΟΣ ΓΚΙΟΛΙΑΣ Σελίδα 31
<< Από τον Αριστοτέλη παραδίδεται το πολυσήμαντο γεγονός της ύπαρξης μαντείου του Οδυσσέως στον πολιτισμικό χώρο της αρχαίας Ευρυτανίας ….Καταδεικνύει τους πανάρχαιους πολιτιστικούς δεσμούς των Ευρυτάνων με τις παραδόσεις της Ομηρικής Ελλάδας …..Και στην Θεσπρωτική πόλη Τραμπυία τιμούσαν τον Οδυσσέα ως ισόθεο ….Επίσης η λατρεία του καθιερώθηκε και στην ορεινή Λακεδαίμονα .
42. ΕΥΓΕΝΙΟΥ ΑΙΤΩΛΟΥ : Επιστολην , 67
43. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ , Σαρακατσάνοι , 1957 Αθηνα
Ο Στέφανος Γρανίτσας ( Τ’ Αγρια και Ημερα του Βουνού και του Λόγγου , Αθηνα1923 ) γράφει στην σελίδα 75 << Η τωρινή κυβέρνηση αγωνίζεται ενα τεράστιον αγώνα να σώση την ράτσα αυτή , η οποία έδωκε εις την Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα τον Κατσαντώνη , τον Λεπενιώτη , τον Στουρνάραν , τον Χασιώτην ,τον Λιακατάν , τον Τσόγκαν , τον Δίπλαν και χίλιους άλλους τουρκομάχους επι το πλέον δε διέσωσε την ελληνικην κτηνοτροφίαν κατά το Εισοσιένα >>
Επίσης ο Alfred Philipson : Thessalien und Epirus , Berlin 1897
Γράφει στην σελίδα 392 << Περισσότερο και από τους Ασπροποταμίτες και από τους Αγραφιώτες είναι οι φημισμένοι οι νομάδες βοσκοί Σαρακατσάνοι ακόμη και σήμερα για την πολεμική τους ορμή >>
44. ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ :Ιστορία του Νέου Ελληνισμού
45. Κ. Ι. ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ – ΑΙΝΙΑΝ : Ο Μακεδονικός Αγών , Θεσσαλονικη 1963 Ο μακεδονομάχος αγωνιστής γράφει στην σελίδα 54 :
<< Εις τους Σαρακατσαναίους λοιπόν είχομεν απεριόριστον εμπιστοσύνην. Αυτούς εχρησιμοποιήσαμεν ως πρώτα γιατάκια και εις το Βέρμιον και εις το Μορίχοβον >>
Και στην σελίδα 96 αναφέρεται σε μυστικό γραμμα του προξένου Λάμπρου Κορομηλά οπου προτρέπει τον μακεδονομάχο Κ.Ι. Μαζαράκη-Αινιάν ( Καπετάν Ακρίτα ) τα εξής:
<< Αλλά θα προετίμων , όπως εσείς οι ίδιοι ενεργήσατε παρά τους εκεί Σαρακατσάνους δια να εχετε ανθρώπους ιδικούς σας >>
Α. Κ. ΑΝΕΣΤΟΠΟΥΛΟΣ :Μακεδονικός Αγών 1903-1908 , Θεσσαλονίκη 1969
Τόμος Β΄ σελίδα 362 << Ολοι οι κτηνοτρόφοι Σαρακατσαναίοι ανδρες γυναίκες και παιδιά κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα 1903-1908 εργάσθησαν πολυτρόπως ,ενισχύσαντες τα ελληνικά αντάρτικα σώματα ως τροφοδότες , οδηγοί αλλά και ως ένοπλοι >>.
46. ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΑΚΗΣ :Ακριτικά Δημοτικά Τραγούδια ,Εκδοσεις Επικαιρότητα 1991 Αθηνα . Ο οποίος γράφει στην σελίδα 19 :
<< Βέβαιο είναι ότι στους ακρίτες πλήρωναν και μισθό ρόγα , την αξία του σιτηρεσίου και άλλες αμοιβές >>
47 ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ : << Οι Σαρακατσιαναίοι των Αγράφων >>
στην σελίδα 257
 
48. ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΥΛΛΟΓΩΝ ΣΑΡΑΚΑΤΣΙΑΝΑΙΩΝ ;
Τραγούδια Σαρακατσάνικα Επιμέλεια Ευριπίδης Μακρής
Εκδοση Π..Ο.Σ.Σ , Ιωάννινα 2000
49. ΜΟΛΑΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ : Ο Φλάμπουρας ,
Περιοδικό Τετρακτύς Αειγνητος τευχος 11 , Θεσσαλονικη 1997
<< .. Απο σχηματιζόμενα σύμβολα , κολήματα η κεντήματα κυριαρχεί ο όρθιος και ο πλάγιος σταυρός στο κέντρο του φλάμπουρα , που τον συνοδεύουν τα ‘ Φεγγάρια γεωμετρικά σχήματα με επίκεντρο τον σταυρό , όπως και ηλιακοί ακτινωτοί ρόδακες που είναι και τα ιερά σύμβολα των Ελλήνων από την προιστορική εποχή >>
50. ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ : Σαρακατσάνοι , 1957 Αθηνα , Τομος β΄
Σελίδα 435 << Παρόμοια σχεδόν διακοσμητικά θέματα σαν μικρούς αχτινοτούς δίσκους βλέπουμε σε νεολιθικά ευρύματα της Κεντρικής Ευρώπης καθώς και σε Μυκηναικά . Φεγγάρια λένε και τους τετράφυλλους η τετράχτινους σταυρούς που κι αυτοί μας φέρνουν και πάλι το σχήμα του κύκλου . Οι σταυροί αυτοί διαμορφώνονται σε ρόδακες με πολλά περισσότερα φύλλα η γεωμετρικούς ρόδακες που τους λένε και πάλι φεγγάρια . Φεγγάρια όμως λένε και τους χιαστί σταυρούς >>
51. ΜΟΛΑΡΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ : Τσαμικος η Κλέφτικος , και η Σαρακατσάνικη Παράδοση , Εφημεριδα ΗΧΩ των ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ Αριθμος . Φυλ. 71 Μαιος – Ιούνιος 1999
<< Ο Τσαμικος έχει πανάρχαια ελληνική καταβολή . Οι Σαρακατσαναίοι είναι οι φορείς που διατήρησαν και διέδωσαν τον Τσάμικο Ο ρυθμός του Τσάμικου απαντάται στις Ωδες του Πινδάρου , και έχει όλα τα αρχαιοελληνικά χαρακτηριστικά ενός επινίκειου η Θριαμβικου χορού . Ο Τσάμικος ονομάζεται Κλέφτικος διότι χορεύονταν από τους κλέφτες ……
…… Οι Σαρακατσιανοι είναι οι μοναδικοί που έχουν στην παράδοση τους πολλούς τσάμικους . Χοροί που εμπεριέχουν τα βασικά χαρακτηριστικά του Τσάμικου δηλαδη τα σύνθετα βήματα και το μουσικο μέτρο ¾ . >>
52. . Ιστορία του Ελληνικου Εθνους , Εκδοτική Αθηνών , Τομος Δ΄ , Σελίδα 185 .
Υπάρχει εικόνα από φάλαρο αλόγου οπου πολεμικός ελέφαντας με Μακεδόνες στρατιώτες πάνω στον πυργίσκο του οπου διακρίνεται το εμβλημα του ηλιακού πολεμικού ισοσκελούς σταυρού .
53. ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ , Ασκητική
 
'''ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ'''
ΑΓΡΑΦΙΩΤΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ : Οι Σαρακατσιαναίοι των Αγγάφων , Αθήνα ,1994
ALFREND PHILIPSON : Thessalien und Epirus , 1987 Berlin
ΑΝΕΣΤΟΠΟΥΛΟΣ .Κ : Ο Μακεδονικός Αγών 1903-1908 , Θεσσαλονίκη 1969
ΑΠΟΛΛΟΔΩΡΟΣ : Επιτομή
ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ : 1. Πολιτικα
2. Ιθακισίων Πολιτεία
3. Αποσπάσματα
ΑΡΡΙΑΝΟΣ : Αλεξανδρου Ανάβασις
ΑΡΣΕΝΙΟΥ ΛΑΖΑΡΟΣ : Τα Τσελιγγάτα , Αθηνα 1972 ΠΑΣΕΓΕΣ
ΒΑΚΑΛΟΠΟΥΛΟΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ : Ιστορία του Νέου Ελληνισμού
ΓΚΙΟΛΙΑΣ ΜΑΡΚΟΣ :1.Ιστορία των Αρχαίων Ευρυτάνων , Αθηνα 1999 ,Πορεια.
2.Ιστορία της Ευρυτανίας στους Νεώτερους Χρόνους 1393-1821,Αθηνα 1999 , Πορεία
ΓΡΑΝΙΤΣΑΣ ΣΤΕΦΑΝΟΣ : Τα Αγρια και τα Ημερα του Βουνού και του Λόγγου ,Αθηνα 1923
ΔΑΚΑΡΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ : Η Κτηνοτροφία στην Αρχαία Ηπειρο , Ιωάννινα ,1976
ΔΙΩΝ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ : Ευβοικός
ΔΟΡΜΠΑΡΑΚΗ .Π :Επίτιμον Λεξικον της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης ,Αθηνα .
ΕΓΚΥΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΠΥΡΣΟΣ , Αθηνα 1933
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΔΑΚΗ
ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ : Ιστορία του Ελληνικού Εθνους , Αθηνα , τομοι ιστ΄
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ , περιοδικο Θεσσαλονίκης
ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ : Φοίνισσαι
ΕΦΟΡΟΣ : 1. Ηρακλειδών Κάθοδος
2. Αποσπάσματα
ΗΣΥΧΙΟΣ : Ελληνικόν Λεξικόν
ΗΧΩ ΤΩΝ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑΙΩΝ : Εφημερίδα της Πανελλήνιας Ομασπονδίας Συλλόγων Σαρακατσαναίων
ΘΕΟΚΡΙΤΟΣ : Είδίλλια
ΘΕΟΧΑΡΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ : Η Αυγή της Θεσσαλικής Προιστορίας , Βόλος 1967
ΘΟΥΚΙΔΙΔΗΣ : Ιστορίαι
ΙΑΜΒΛΙΧΟΣ : Περι Πυθαγορικού Βίου , Θεσσαλονίκη ,2001 Ζητρος
ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ : Ασκητική
ΚΑΡΑΒΙΔΑΣ .Κ : Αγροτικά
ΚΑΡΑΤΖΕΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: ΟΙ Νομάδες Κτηνοτόφοι των Τζουμέρκων , Αρτα 1991
ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ: Στρατιωτικά Ενθυμήματα
ΚΑΤΣΑΡΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ :Οι Αρχαιοελληνικές Ρίζες του Σαρακατσιανικου Λόγου ,Αθηνα 1995
ΚΟΜΝΗΝΗ ΑΝΝΑ: Αλεξιάς
ΛΑΜΝΑΤΟΣ ΒΑΣΙΛΗΣ : Η ζωή στα Χειμαδιά ,Αθηνα ,1973
ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ .Γ: Το Δημοτικό Τραγούδι
ΜΑΖΑΡΑΚΗΣ –ΑΙΝΙΑΝ .Κ : Ο Μακεδονικός Αγών , Θε3σσαλονκη 1963
ΜΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ : Ακριτικά Δημοτικά Τραγούδια ,Αθηνα 1991 Επικαιρότητα
ΞΕΝΟΦΟΝΤΑΣ : Λακεδαιμονιων Πολιτεία
ΟΜΗΡΟΣ :1. Ιλάδα
2. Οδύσσεια
ΠΑΥΣΑΝΙΑΣ : Ελλαδος Περιήγησις , Εκδοτικη Αθηνων
ΠΙΝΔΑΡΟΣ : Νεμεονικοί
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ : 1. Quaestiones Graecae
2. Λυκούργος
Π.Ο.Σ.Σ. : Τραγούδια Σαρακατσάνικα , Ιωάννινα 2000 Επιμέλεια Ευριπίδης Μακρής .
ΠΟΥΛΙΑΝΟΣ. Α: 1.Σαρακατσάνοι ,ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης , 1993 Αθηνα Εκδοση της Ανθρωπολογικής Εταιρείας Ελλάδος
2.Poylianos Aris : Sarakatsani , the most Ancient People in Chicago 1973 USA
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ: Σαρακατσαναίοι και Αγραφα ,2-7-95 Μπελοκομήτης , Κοινότητα Μπελοκομήτη Καρδίτσας 1995
ΠΡΑΚΤΙΚΑ 1ΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΣΑΡΑΚΑΤΣΙΑΝΑΙΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ 9-10 / 3 / 96 Εκδοση Π.Ο.Σ.Σ
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΗΣ-ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΗΜΕΡΙΔΑΣ:H Παράδοση ως Τρόπος Ζωής ,29–11–97 ,ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Εκδοση του Συλλόγου Σαρα/ων θεσ/νικης Η Ενωση
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΣΕΡΡΩΝ : Σαρακατσάνοι , Ενας Ελληνικός Νομαδικός Κτηνοτροφικός Πληθυσμός , 1-3 / 10 / 83 , Αθηνα 1985
ΣΑΘΑΣ Κ : Μεσσαιονική Βιβλιοθήκη , Βενετία ,1873
ΣΟΥΔΑΣ : Ελληνικόν Λεξικόν , Εκδόσεις Γεωργιάδη
ΣΟΦΟΚΛΗΣ : Οιδίπους Τύρρανος
ΤΕΤΡΑΚΤΥΣ ΑΕΙΓΝΗΤΟΣ : Περιοδικό Θεσσαλονίκης
ΤΣΙΤΣΑΣ . Σ : Τα’ Αγραφα της Πίνδου
ΦΥΤΙΛΗΣ : Η Λαλιά των Σαρακατσάνων , Θεσσαλονίκη 1995
ΧΑΤΖΗΜΙΧΑΛΗ ΑΓΓΕΛΙΚΗ : Σαρακατσάνοι , Αθήνα 1957 , Α κ Β τομοι
ΧΕΝΓΚ ΚΑΡΣΤΕΝ : Οι Σαρακατσάνοι , μία ελληνική νομαδική φυλή , Ιωαννινά 2006 εκδοση της Αδελφότητας Σαρακατσαναίων Ηπείρου .
 
 
 
 
Μόλαρης Βασίλειος
Ελευθέριο –Κορδελιό
Θεσσαλονίκης
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ
Παρέμβαση του Μόλαρη Βασιλείου που έγινε την Τρίτη μέρα του συνεδρίου 10/8 στα Μεγάλα Βραγγιανά μετά το πέρας των εισηγήσεων των ομιλητών .
 
 
Με αφορμή την ανάφορα του προλαλήσαντα καθηγητή κ. Καρυδά ότι ο Ευγένιος ο Αιτωλός μοιάζει με τον Σωκράτη της αρχαιότητας , θέλω να κάνω μερικές επισημάνσεις .
Κατ’ αρχήν και οι δύο είναι κάτοχοι της ελληνικής θύρεθεν παιδείας και κατά συνέπεια της ελληνικής πολεμικής φιλοσοφίας , η οποία προτρέπει σε πνευματική και πολεμική άσκηση .
Ο Σωκράτης δεν μόνο απλά ενας φιλόσοφος , ήταν και πολύ καλός πολεμιστής με διακρίσεις . Επιπλέον ήταν σπουδαίος δάσκαλος πολεμικών τεχνών με εξειδίκευση στην οπλομαχία . Δεν είναι τυχαίο ότι αυτός εκπαίδευσε τον μαθητή του Αλκιβιάδη που εξελίχθηκε στον καλύτερο οπλομάχο όλων των εποχών . Ο Αλκιβιάδης ήταν μία πολεμική μηχανή πνευματικώς και σωματικώς . Οταν πήγαν να τον δολοφονήσουν αρκετές δεκάδες πολεμιστές , αυτός γυμνός με ένα ξίφος στο χέρι τους απέκρουσε σκορπώντας γύρω του τον θάνατο . Γι αυτό και οι αντίπαλοί του για να τον φονεύσουν έριξαν ακόντια και βέλη εξ αποστάσεως και εκ του ασφαλούς .
Χθές είχα αναφερθει για την πολεμική τέχνη των κλεφτών του κλέπτειν την κρυπτεία , την οποία ο πρώτος διδάξας ήταν ο Οδυσσέας και λατρεύτηκε εδώ στα Αγραφα Ο Ευγένιος ο Αιτωλός εδώ στο Ελληνοδιδασκαλείο του , στο χώρο οπου βρισκόμαστε δίδασκε την ελληνική πολεμική φιλοσοφία της θύραθεν παιδείας που έχει πολύ βαθιές ρίζες στα Αγραφα , και που ήταν η αληθινή αιτία της εθνεγερσίας . Εδώ δίδασκε την φιλοσοφία του κλέπτειν , την κρυπτεία του πολυμήχανου Οδυσσέα , διαβάζω ένα απόσπασμα από επιστολή του που αναφέρεται στην κρυπτεία του Οδυσσέα ( Επιστολη ,67 ) :
<< Πολύς μεν παρ’ Ελλησιν ο Οδυσσεύς ότι δεινός και πάνυ τρίβων εν τοις πολεμικοίς ήν και τοις άλλοις πράγμασιν εν βουλαίς δε και στρατηγίαις στρατηγικώτατος τε και βουλευτικώτατος . Τοιούτος δη που πρό τη εν Τροία μάχης εκείνος , διο και κλεινός παρά πάσι και απρόβλεπτος …>>
Η πολεμική τέχνη των κλέφτων καθιστούσε τους κλέφτες αυτοδύναμους και ανυπότακτους , η εξάσκηση στα όπλα αναπτύσει στους ανθρώπους το φρόνημα της ελευθερίας .
Διαβάζω ένα απόσπασμα από εγκύκλιο του Πάπα που στέλνει στους Βενετούς διοικητές του ελλαδικού χώρου , μετα την συνθήκη του Κάρλοβιτς οπου προτρέπει την καταστολή της εξάσκησης των Ελλήγνων στα όπλα << Δεν πρέπει να να λησμονώμεν ότι οι Ελληνες δεν έχουσιν πίστην. Οθεν δέον να μεταχειριζόμεθα αυτούς ως άγρια θηρία , να τους αποσπώμεν τους οδόντας και τους ονύχας να μην παύσωμεν ταπεινούντες αυτούς και ιδίως να τους εμποδίζωμεν την περι των όπλων άσκησιν … >> ( Μ. Γκιόλιας 1994 )
Επίσης να αναφέρω ότι πολύ λίγα πράγματα αναφέρουν οι αρχαίοι συγραφεις για τα’ Αγραφα , ή εχουν διασωθεί λίγες αναφορές . Δεν διασώθηκε το εργο του Αριστοτέλη για τους αρχαιους Αιτωλούς , αλλά και ο Στράβων πολύ λίγα αναφέρει για τα’ Αγραφα ώστε να γραψει ο Ευγένιος ο Αιτωλός για την λεξιπενία του Στράβωνα : ( Επιστολη 142 ) : << Ο Στράβων εκείνος ο παλαιός γεωγράφος , ώς αχρεία παντάπασι τα άφηκε τα Αγραφα από το βιβλίον του κόσμου >>
 
==Τρόπος εγγραφής==