Καταπέλτης απονήωσης

Ο Καταπέλτης απονήωσης, γνωστότερος και ως καταπέλτης αεροπλανοφόρου είναι ένας συγκεκριμένος μηχανισμός καταπέλτη, ο οποίος εκτινάσσει τα φερόμενα επί του καταστρώματος του πολεμικού πλοίου αεροπλάνα.

Γενικά

Πρώτη επιτυχής απονήωση πραγματοποιήθηκε από καταπέλτη απονήωσης , που τελειοποίησε ο Αμερικανός υποπλοίαρχος μηχανικός Θ. Έλλυσον στις 12 Νοεμβρίου του 1912, ενώ τρία χρόνια μετά , το 1915, κατασκευάστηκε καταπέλτης απονήωσης που λειτουργούσε και επί κινούμενου πλοίου.

Αρχικά ο καταπέλτης αυτός αποτελείτο από δύο μεμονωμένα μέρη: την εξέδρα (ράμπα) και τον εκτοξευτήρα. Ο εκτοξευτήρας ήταν προσαρμοσμένος στην ειδική ανωφερή μεταλλική εξέδρα επί της οποίας φέρονταν το αεροπλάνο (αρχικά υδροπλάνο). Το όλο αυτό σύστημα που λειτουργούσε αρχικά με πεπιεσμένο αέρα και αργότερα με ατμό φέρονταν, (μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) , επί των μεγάλων καταδρομικών και βαρέων θωρηκτών συνηθέστερα μεταξύ των καπνοδόχων, εγκάρσια ως προς το διάμηκες του πλοίου, είτε ακόμη και στη πλώρη, όπως ακόμα και σε υποβρύχια. Βέβαια στην αρχή συνέβησαν και πολλά ατυχήματα πλην όμως σιγά σιγά το μέσον αυτό τελειοποιούνταν.
Στην αρχική εκείνη χρήση του καταπέλτη η μεν απονήωση γίνονταν απ΄ αυτόν, ενώ για την προσνήωση ακολουθούσε προσθαλάσσωση του υδροπλάνου δίπλα στο πλοίο, όπου και στη συνέχεια με ειδικό γερανό του πλοίου επανατοποθετούνταν στην εξέδρα του καταπέλτη.

Εξέλιξη

Στην αρχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι καταπέλτες απονήωσης έφεραν πλέον υδραυλική εγκατάσταση πλην όμως ο περιορισμός του χώρου αφενός και το μικρό ύψος από τη θάλασσα δεν παρείχαν σε κυματισμό και τις ιδανικότερες χρήσεις του. Αυτό είχε σαν συνέπεια την αναζήτηση ναυπήγησης ενός νέου τύπου πολεμικού πλοίου, του επικρατήσαντος αργότερα με το όνομα αεροπλανοφόρου.
Επ΄ αυτής της ιδέας αρχικά χρησιμοποιήθηκαν επίτακτα εμπορικά πλοία στα οποία αφαιρουμένων των υπερκατασκευών τοποθετήθηκε πρόσθετα ενιαία εξέδρα εφ΄ όλου του μήκους του κυρίου καταστρώματος η οποία και έφερε καταπέλτη απονήωσης. Εκ του εφοδιασμού τους αυτού τα πλοία εκείνα αποκαλούνταν «Κέιμς» εκ του αγγλικού όρου CAM’s, σε ελεύθερη μετάφραση «επίτακτα καταπελτοφόρα», πριν την καθιέρωση του σύγχρονου όρου αεροπλανοφόρο. Η απονήωση απ΄ αυτά τα πλοία ήταν πλέον σαφώς ασφαλέστερη όπου σε συνάρτηση της ταχύτητας του πλοίου μεγάλωνε σε μήκος το κατάστρωμα πτήσεων.
Από το 1950 όπου εμφανίστηκε ο "ατμοκίνητος καταπέλτης απονήωσης", «"ατμοκαταπέλτης"» που αποτελούσε αγγλική εφεύρεση και είχε δοκιμασθεί με μεγάλη επιτυχία άρχισε να εγκαθίσταται σε όλα τα σύγχρονα αεροπλανοφόρα της εποχής.
Σύγχρονη εξέλιξη του καταπέλτη απονήωσης είναι ο λεγόμενος σύνθετος καταπέλτης απονήωσης – σύλληψης ανάκτησης, ή σύστημα CATOBAR(*), καθώς και το σύστημα STOVL για συμβατά μ΄ αυτά πολεμικά αεροσκάφη.

Ατμοκαταπέλτης απονήωσης

Με την εξέλιξη του αεροπλανοφόρου ακολούθησε και η εξέλιξη του καταπέλτη ο οποίος σήμερα φέρεται επί του λεγόμενου «καταστρώματος πτήσεων» των αεροπλανοφόρων χωρίς ιδιαίτερη εξέδρα.
Ο σύγχρονος ατμοκαταπέλτης είναι ένας φορέας άγκιστρο (γάντζος) που έλκει το αεροσκάφος, μέσα από την ειδική μόνιμη εσοχή κατά μήκος του καταστρώματος πτήσεων, προσδίδοντάς του ταχύτητα απονήωσης όμοια με εκείνη αν τροχοδρομούσε σε χερσαίο αεροδρόμιο.
Η λειτουργία του βασίζεται σε μόνιμα συνδεδεμένες με αυτόν φιάλες συμπιεσμένου ατμού που μετά την ενεργοποίησή τους κινούνται με ταχύτητα εντός εσωτερικού αγωγού υπό το κατάστρωμα πτήσεων όπου καταλήγουν στο τέλος της διαδρομής σε υδραυλικό αμορτισέρ που αποτελεί και την πέδηση (φρένο) αυτών. Κατά τη στιγμή της πέδησης ο συρόμενος τροχός του αεροπλάνου λόγω κεκτημένης ήδη μεγάλης ταχύτητας απελευθερώνεται από τον φορέα άγκιστρο (γάντζο) ακολουθώντας το στάδιο της απονήωσης. Ο δε φορέας άγκιστρο – φιάλες με ειδικό μηχανισμό επανακάμπτει στην αρχική του θέση για επανα-πλήρωση με ατμό και ετοιμότητα επανάληψης.

Ηλεκτρομαγνητικός καταπέλτης απονήωσης

Και όμως η συνεχής εξέλιξη της σύγχρονης τεχνολογίας αρχίζει να «παραμερίζει» τον ατμοκαταπέλτη απονήωσης, κρίνοντάς τον ε ορισμένες των περιπτώσεων ακόμη και επικίνδυνο και τη θέση του να καταλαμβάνει ο λεγόμενος «ηλεκτρομαγνητικός καταπέλτης απονήωσης» που η κίνησή του παρουσιάζει δύο βασικά πλεονεκτήματα αφενός εκείνο της σταδιακής επιτάχυνσης του ρυμουλκού - φορέα και αφετέρου την απαλλαγή εγκατάστασης των σχετικών ατμολεβητών που είναι απαραίτητοι στον ατμοκαταπέλτη.

Σημειώσεις

Στα πλέον σύγχρονα αεροπλανοφόρα για την ασφαλέστερη απονήωση το πρωραίο τμήμα του καταστρώματος πτήσεων είναι ανωφερές αποφεύγοντας έτσι άλλες δυσμενείς παραμέτρους (π.χ. κυματισμό, άνεμο κ.λπ.).

• (*) CATOBAR (Catapult Assisted Take-off But Arrested Recovery)