Τέχνη Γραμματική: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
άρθρο - δεύτερη ενότητα |
|||
Γραμμή 19:
==Το περιεχόμενο της ''Τέχνης Γραμματικής''==
Η ''Τέχνη Γραμματική'' έχει συνταχθεί με συντομία, μεθοδικότητα και σαφήνεια. Ο Διονύσιος, στηριζόμενος στην παρατήρηση της γλώσσας των δόκιμων συγγραφέων, επιχείρησε να συστηματοποιήσει, όχι απλώς τη δομή της, αλλά τα χαρακτηριστικά που την έκαναν τόσο ξεχωριστή
Στο προοίμιο του έργου ο Διονύσιος εκθέτει ως εξής το πρόγραμμα της Τέχνης Γραμματικής:
{{Πολυτονικό|Γραμματική ἐστιν ἐμπειρία τῶν παρὰ ποιηταῖς τε καὶ συγγραφεῦσιν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ λεγομένων. Μέρη δὲ αὐτῆς ἐστιν ἕξ· πρῶτον ἀνάγνωσις ἐντριβὴς κατὰ προσῳδίαν͵ δεύτερον ἐξήγησις κατὰ τοὺς ἐνυπάρχοντας ποιητικοὺς τρόπους͵ τρίτον γλωσσῶν τε καὶ ἱστοριῶν πρόχειρος ἀπόδοσις͵ τέταρτον ἐτυμολογίας εὕρεσις͵ πέμπτον ἀναλογίας ἐκλογισμός͵ ἕκτον κρίσις ποιημάτων͵ ὃ δὴ κάλλιστόν ἐστι πάντων τῶν ἐν τῇ τέχνῃ.}}
Όπως προκύπτει από το προοίμιο, ο προγραμματικός σκοπός τού έργου είναι ουσιαστικά η εξακρίβωση της λογοτεχνικότητας, όχι η περιγραφή τής γλωσσικής διάρθρωσης, πράγμα που ξαφνιάζει τον αναγνώστη των σύγχρονων γραμματικών. Εντούτοις, στη συνέχεια ο Διονύσιος ασχολείται στην πραγματικότητα μόνο με το πέμπτο σημείο τού προγράμματος, δηλ. με την ανίχνευση της κανονικότητας (ή αναλογικότητας) στη γλώσσα.
Χαρακτηριστικοί είναι οι τίτλοι των ενοτήτων που ακολουθούν το προοίμιο:
{{Πολυτονικό| Περὶ ἀναγνώσεως
Περὶ τόνου
Περὶ στιγμῆς
Περὶ ῥαψῳδίας
Περὶ στοιχείου
Περὶ συλλαβῆς (μακρᾶς, βραχείας, κοινῆς)
Περὶ λέξεως}}
Στις ενότητες αυτές περιέχονται οξυδερκείς παρατηρήσεις τού Διονυσίου σχετικά με τη φωνητική αξία των γραμμάτων τού ελληνικού αλφαβήτου. Μολονότι ο συγγραφέας θέτει ως αφετηρία του το [[γράμμα]], δηλ. το [[γράφημα]], πράγμα που αποτελεί γνωστό μειονέκτημα της παραδοσιακής γραμματικής, επιτυγχάνει σε ορισμένες περιπτώσεις να μας προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες όσον αφορά στην προφορά τής κλασικής λογοτεχνικής γλώσσας.
Δύο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι τα ακόλουθα:
1. Αναφερόμενος στη φωνητική αξία τού γραφήματος ζ, ο συγγραφέας αναφέρει μεταξύ άλλων: {{Πολυτονικό|διπλᾶ δὲ εἴρηται͵ ὅτι ἓν ἕκαστον αὐτῶν ἐκ δύο συμφώνων σύγκειται͵ τὸ μὲν ζ ἐκ τοῦ σ καὶ δ…}} Η μαρτυρία αυτή αποτελεί επιπρόσθετη ένδειξη ότι το αρχ. ζ είχε την προφορά [zd], πράγμα που εξηγεί τη διπλή γραφή τού επιρρήματος {{Πολυτονικό|Ἀθήναζε / Ἀθήνασδε.}}
2. Ο Διονύσιος εισάγει τη διαίρεση των συμφώνων σε τρεις τριάδες, τις οποίες ονομάζει ως εξής: κ, π, τ «ψιλά» (Tenuae), φ, θ, χ «δασέα» (Aspiratae), β, δ, γ «μέσα» (Mediae). Οι ονομασίες των δύο πρώτων βασίζονται σε αρθρωτικά χαρακτηριστικά, είναι δε σημαντική η μαρτυρία τής ''Τέχνης Γραμματικής'', ότι η αρχ. προφορά των φ, θ, χ ήταν [p-h], [t-h], [k-h], όπως τεκμαίρεται ασφαλώς μέσω της συγκριτικής μεθόδου. Οι αντίστοιχες λατινικές ονομασίες επικράτησαν στην παραδοσιακή γραμματική και ακόμη και σήμερα συναντώνται σποραδικά σε επιστημονικά κείμενα. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα «μέσα» σύμφωνα (που σήμερα αποκαλούμε «ηχηρά κλειστά», αγγλ. ''voiced stops'') αποκλήθηκαν έτσι απλώς επειδή ετίθεντο “μεταξύ” ψιλών και δασέων.
Στη συνέχεια του έργου ο Διονύσιος ο Θραξ προχωρεί στη θεμελιώδη για τη γραμματική διαίρεση των μερών τού λόγου, βασιζόμενος κυρίως στις αριστοτελικές μεθόδους ταξινομήσεως. Η εν λόγω διαίρεση άσκησε σχεδόν καθολική επιρροή στις μετέπειτα σχολικές γραμματικές και καθόρισε αποφασιστικά τον τρόπο διδασκαλίας τής γλώσσας έκτοτε.
Η διαίρεση του λόγου έχει ως εξής:
{{Πολυτονικό|Τοῦ δὲ λόγου μέρη ἐστὶν ὀκτώ· ὄνομα͵ ῥῆμα͵ μετοχή͵ ἄρθρον͵ ἀντωνυμία͵ πρόθεσις͵ ἐπίρρημα͵ σύνδεμος.}}
Μολονότι ο Διονύσιος ακολουθεί την ορολογία των Στωικών και του Αριστοτέλη, εφαρμόζει ωστόσο κριτήρια διακρίσεως των ανωτέρω τάξεων και φθάνει μέχρι του σημείου να συνοδεύει την ονομασία με παρατηρήσεις που ακόμη και σήμερα εντυπωσιάζουν με την οξυδέρκειά τους.
Επί παραδείγματι, στην κατηγορία όνομα ο Διονύσιος συμπεριλαμβάνει τόσο το ουσιαστικό όσο και το επίθετο, επειδή βλέπει ότι ακολουθούν κοινά κλιτικά πρότυπα. Αν και χωρίς να το συνειδητοποιεί, εφαρμόζει μορφολογικές αρχές σε μια ταξινομία που είχε σαφώς εννοιολογική αφετηρία. Επιπλέον, ενώ οι Στωικοί θεωρούσαν τη μετοχή τμήμα τού ρήματος, η ''Τέχνη Γραμματική'' τής αναγνωρίζει χωριστή θέση, διότι «{{Πολυτονικό|μετοχή ἐστι λέξις μετέχουσα τῆς τῶν ῥημάτων καὶ τῆς τῶν ὀνομάτων ἰδιότητος. Παρέπεται δὲ αὐτῇ ταὐτὰ ἃ καὶ τῷ ὀνόματι καὶ τῷ ῥήματι δίχα προσώπων τε καὶ ἐγκλίσεων}}». Ο Διονύσιος κατορθώνει εδώ να διακρίνει ότι η μετοχή είναι στην πραγματικότητα ρηματικό επίθετο.
(υπό επεξεργασία)
| |||