Με το όνομα '''Μονή του Εσφιγμένου''' υπήρχε ήδη Μονή από τον 10ο αιώνα και φαίνεται ότι βρισκόταν σε ακμή. Σύμφωνα βέβαια με την παράδοση το μοναστήρι ιδρύθηκε από την αυτοκράτειααυτοκράτειρα [[Πουλχερία]] (408-450) και πολλοί από τους ιδρυτές μοναχούς προέρχονταν από το αρχικό μοναστήρι που είχε καταστραφεί από κατολίσθηση. Κατά τον 14ο αιώνα ηγούμενος του μοναστηριού είχε αναδειχθεί ο [[Γρηγόριος Παλαμάς]]. Επίσης εγκαταβίωσε σ' αυτό για κάποιο διάστημα ο [[Αθανάσιος Α΄|Πατριάρχης Αθανάσιος Α΄]]. Ερημώθηκε πολλές φορές από πειρατικές επιδρομές, κυρίως εκ των Αγαρηνών, αλλά απέκτησε σημαντική δύναμη μετά τον 18ο αιώνα. Το καθολικό κτίστηκε το [[1810]] στη θέση παλαιότερου ναού που κατεδαφίστηκε, ενώ η τοιχογράφηση έγινε από τους Γαλατσάνους ζωγράφους το [[1811]] και [[1818]]. Το μοναστήρι κατελήφθη από τους Τούρκους κατά την [[επανάσταση του 1821]], όπου υπέστη από τους εισβολείς μεγάλες καταστροφές και το μεγαλύτερο μέρος της [[αδελφότητα|αδελφότητας]] εκτελέστηκε ή αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει. Παλιότερο κτίριο της Μονής είναι η τράπεζα που διατηρεί τοιχογραφίες του 16ου-17ου αιώνα. Εκτός από το καθολικό και την τράπεζα η Μονή διαθέτει μια πολύ καλή συλλογή βυζαντινών και μεταβυζαντινών εικόνων, από τις οποίες ξεχωρίζει η ψηφιδωτή εικόνα του [[Χριστός|Χριστού]]. Η βιβλιοθήκη περιλαμβάνει πολλά και σπάνια χειρόγραφα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζει το υπ' αριθμόν 14 για τις σπάνιες μικρογραφίες του.
Η [[αδελφότητα]] εδώ και χρόνια είναι απομονωμένη από την υπόλοιπη κοινότητα και αρνείται να μετάσχει στην Ιερά Κοινότητα. Το [[2002]] εξελέγη από την Ιερά Κοινότητα μια νέα [[αδελφότητα]] για να επανδρώσει το μοναστήρι, αλλά δεν έχει σταθεί δυνατόν ακόμη να εισέλθει σ' αυτό.
