Καστράτος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Οι καστράτοι έχουν ταυτιστεί με τους πρωταγωνιστικούς ρόλους της [[Αναγεννησιακή μουσική|αναγεννησιακής]] και της [[Μπαρόκ μουσική|μπαρόκ]] [[Μουσική|μουσικής]], δηλ. μιας περιόδου που διήρκεσε από το [[16ος αιώνας|16ο]] έως τα τέλη του [[18ος αιώνας|18ου αιώνα]]. Στη συνέχεια πέρασαν σε δεύτερη μοίρα, εξαιτίας αλλαγών στις τεχνοτροπίες της όπερας και της ηθικής απαξίωσης του ευνουχισμού. Ο τελευταίος καστράτος πέθανε το [[1922]].

 

Κατά τη διάρκεια της [[Εφηβεία|εφηβείας]] και υπό την επίδραση των φυσιολογικών [[Ορμόνη|ορμονών]] της ανάπτυξης, ο [[λάρυγγας]] και οι [[φωνητικές χορδές]] του άνδρα μεγαλώνουν σημαντικά σε μέγεθος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η φωνή να βαθύνει κατά περίπου μία [[οκτάβα]] και να γίνει πιο δυσκίνητη, σε σύγκριση με το προεφηβικό στάδιο.

 

Μέσω λοιπόν του ευνουχισμού φερέλπιδων αγοριών πριν μπουν στην εφηβεία, η φυσική ορμονική εξέλιξή τους ακυρωνόταν, οδηγώντας σε τραγουδιστές που διατηρούσαν φωνητικά το παιδικό ύψος και πλαστικότητα. Παράλληλα τα άκρα των [[Οστό|οστών]] παρέμεναν ελαστικά λόγω έλλειψης [[Τεστοστερόνη|τεστοστερόνης]], με αποτέλεσμα ο [[θώρακας]] να μεγαλώνει περισσότερο από όσο ενός μέσου άνδρα - αυτό με τη σειρά του επέτρεπε στους [[Πνεύμονας|πνεύμονες]] να χωρούν περισσότερο [[Αέρας|αέρα]]. Συνδυάζοντας όλα τα παραπάνω με την κατάλληλη μουσική αγωγή, ένας καλός καστράτος μπορούσε άνετα να φτάσει τις οκτάβες και την πλαστικότητα μιας [[Μεσόφωνος|μεσοφώνου]] (μέτσο-σοπράνο) ή ακόμα και μιας [[Υψίφωνος|υψιφώνου]] (σοπράνο) - εξ' ου και ο χαρακτηρισμός ''sopranista'' (αρσενική σοπράνο) - διαθέτοντας ταυτόχρονα ασύγκριτη ισχύ στους πνεύμονες.

 

Πρόγονοι των καστράτων υπήρξαν οι [[Ευνούχος|ευνούχοι]] των [[Μεσαίωνας|μεσαιωνικών]] [[Μοναρχία|βασιλικών]] [[Αυλή|αυλών]]. Στις [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|βυζαντινές]] [[Χορωδία|χορωδίες]] εισήχθησαν πιθανά την εποχή του [[Αρκάδιος|Αρκαδίου]], του οποίου ο αρχιχορωδός ήταν ο ίδιος ευνούχος, και παρέμειναν μέχρι τουλάχιστον την [[Δ' Σταυροφορία|Άλωση του 1204]]. Στους επόμενους τρεις αιώνες δεν υπάρχουν ίχνη του φαινομένου, αν και πιστεύεται ότι είχε ευρεία εφαρμογή στην [[Άραβες|αραβοκρατούμενη]] [[Ισπανία]].

 

Στα μέσα του [[16ος αιώνας|16ου αι.]] ξεκίνησαν να εμφανίζονται οι πρώτοι καστράτοι στην [[Ιταλία]], τη [[Γαλλία]] και τη [[Βαυαρία]] (πολλοί με ισπανικά ονόματα), προκαλώντας αμηχανία που γρήγορα έγινε θαυμασμός. Το [[1589]] ο [[πάπας]] [[Πάπας Σίξτος Ε΄|Σίξτος Ε']] τούς ενέταξε στη χορωδία της [[Βασιλική του Αγίου Πέτρου|Βασιλικής του Αγίου Πέτρου]], αναδιοργανώνοντάς την ειδικά για χάρη τους. Σύντομα οι καστράτοι υπερκέρασαν τα αγόρια, των οποίων οι φωνές «έσπαγαν» κατά την εφηβεία, αλλά και τους [[Φαλσέτο|φαλσετίστες]] ([[Τενόρος|τενόροι]] που «ανέβαζαν» οκτάβα με τεχνητό τρόπο αλλά έχαναν σε πλαστικότητα και ένταση).

 

Κατά παρόμοιο τρόπο κυριάρχησαν στην όπερα. Αρχικά τους ανέθεταν δευτερεύοντες ή γυναικείους ρόλους, όμως γύρω στο [[1680]] ξεκίνησε ο «χρυσός αιώνας» τους που συνέπεσε με την άνοδο της δημοτικότητας του συγκεκριμένου μουσικού είδους. Για εκατό περίπου χρόνια, οι περισσότεροι [[Συνθέτης|συνθέτες]] (ιδίως της λεγόμενης [[Όπερα#Η μεταρρύθμιση στην όπερα|ιταλικής σχολής]]) αναζήτησαν στην εύπλαστη και παντοδύναμη φωνή των καστράτων την ενσάρκωση του ηρωικού ιδεώδους της [[Όπερα Σέρια]] και έγραφαν τους ανδρικούς πρωταγωνιστικούς ρόλους έχοντας κατά νου τις ικανότητές τους. Παραστάσεις που δεν συμπεριελάμβαναν γνωστούς καστράτους θεωρούνταν αντιεμπορικές και καταδικασμένες σε αποτυχία.

 

Η ζήτηση για καστράτους οδήγησε χιλιάδες Ιταλούς στο [[χειρουργείο]]. Σε πολλές περιοχές η σχετική επέμβαση ήταν τυπικά νόμιμη μόνο εάν κινδύνευε η ζωή του αγοριού, αλλά πάντα βρισκόταν μια καλή δικαιολογία για κάτι που αποτελούσε κοινό μυστικό - χαρακτηριστικά, η οικογένεια του [[Φαρινέλλι]] είχε επικαλεσθεί πτώση από [[άλογο]] που καθιστούσε αναγκαία την [[εγχείρηση]] στους [[όρχεις]]. Μόνο στις δεκαετίες 1720 και 1730, όταν ο κόσμος της όπερας είχε καταληφθεί από υστερία, υπολογίζεται ότι μέχρι και 4.000 αγόρια ευνουχίζονταν κάθε χρόνο στη χώρα. Οι περισσότεροι προέρχονταν από φτωχές τάξεις και ευνουχίζονταν με πρωτοβουλία των οικογενειών τους, με την ελπίδα ότι ξεφύγουν απ' την ένδεια (π.χ. [[Σενεσίνο]], Φαρινέλλι). Κάποιοι άλλοι ήταν γόνοι πλούσιων οικογενειών που ήθελαν να κάνουν μεγάλη καριέρα, όπως ο [[Καφαρέλλι]].

Η συντριπτική πλειοψηφία από αυτούς έμεινε στην αφάνεια, αρκούμενη - στην καλύτερη των περιπτώσεων - σε κάποιες συμμετοχές σε χορωδίες. Η επαγγελματική αποτυχία σήμαινε και κοινωνική περιθωριοποίηση, αφού ένας καστράτος (με παράξενη εμφάνιση και χωρίς δικαίωμα [[Γάμος|γάμου]]) μπορούσε να επιβιώσει αξιοπρεπώς μόνο εντός των καλλιτεχνικών κύκλων. Οι λίγοι όμως που ξεχώρισαν, έγιναν διάσημοι σε ολόκληρη τη [[Δυτική Ευρώπη]] (με μοναδική εξαίρεση τη Γαλλία όπου ουδέποτε υπήρξαν δημοφιλείς), προκαλώντας [[ντελίριο]] στις εμφανίσεις τους και κερδίζοντας τεράστια για την εποχή τους ποσά. Παράλληλα διαδιδόταν ανάμεσα στις κυρίες της υψηλής κοινωνίας, ότι ήταν φλογεροί εραστές - μια φήμη που οφειλόταν περισσότερο στη διασημότητά τους παρά στις πραγματικές [[Σεξ|σεξουαλικές]] ικανότητές τους.

 

Η χρυσός αιώνας κράτησε έως τα τέλη του 18ου αιώνα. Αλλαγές στις κυρίαρχες τεχνοτροπίες της όπερας, αλλά και στην ηθική αντιμετώπιση του ευνουχισμού των αγοριών, συνετέλεσαν ώστε οι καστράτοι να περάσουν σταδιακά σε δεύτερη μοίρα - ο τελευταίος ρόλος για καστράτο γράφτηκε από τον [[Τζάκομο Μέγιερμπεερ]] το [[1824]]. Παρ' όλα αυτά η πρακτική δεν εγκαταλείφθηκε, αφού εξακολουθούσε να υπάρχει ζήτηση για τις παλαιότερες όπερες.

 

Από τότε μέχρι σήμερα, οι οπερατικοί ρόλοι που είχαν γραφτεί για καστράτους ερμηνεύονται είτε από φαλσετίστες τενόρους και [[Κοντρα-τενόρος|κοντρα-τενόρους]], ή από [[Γυναίκα|γυναίκες]] ([[κοντράλτο]], μετσο-σοπράνο) με ανδρική αμφίεση. Στην εκκλησιαστική μουσική χρησιμοποιούνται επίσης παιδιά.

 

* «[http://www.singingvoice.net/castrati.html Castrati]», ιστοχώρος singingvoice.net

* «[http://www.tovima.gr/default.asp?pid=2&artid=291897&ct=34&dt=04/10/2009 Η ιστορία των καστράτων με σοκάρισε]», Τσετσίλια Μπάρτολι στην Ίσμα Τουλάτου, εφ. ''Το Βήμα'', 04/10/09

* «[http://www.naftemporiki.gr/t+z/story.asp?id=1015401 Τα ερωτικά μάγια της Αλτσίνα]», Ξένη Μουχίμογλου, εφ. ''Ναυτεμπορική'', 18/02/05

 

 

[[Κατηγορία:Τύποι φωνών στην όπερα|Καστρατος]]