Δουλεία στην αρχαία Ελλάδα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

 

== Πληθυσμός ==

 

Σύμφωνα με τις πηγές, διαφαίνεται πως οι περισσότεροι από τους ελεύθερους Αθηναίους είχαν στην ιδιοκτησία τους τουλάχιστον ένα δούλο. Ο [[Αριστοφάνης]] στην κωμωδία του ''«[[Πλούτος (κωμωδία)|Πλούτος]]»'' απεικονίζει φτωχούς αγρότες που είχαν αρκετούς δούλους, ενώ ο [[Αριστοτέλης]] ορίζει το σπιτικό σαν οντότητα τόσο με ελεύθερους ανθρώπους όσο και με δούλους.<ref>Αριστοτέλης, ''«Πολιτικά»'', 252a26–b15.</ref> Κατ’ επέκταση, το να μην έχει κανείς ούτε έναν δούλο, ήταν σημάδι μεγάλης φτώχειας. Στο διάσημο λόγο του Λυσία ''«Υπέρ Αδυνάτου»'', ένας ανάπηρος που ικετεύει για επίδομα εξηγεί: ''«το εισόδημά μου είναι πολύ χαμηλό και πλέον είμαι αναγκασμένος να κάνω αυτά τα πράγματα μοναχός μου και δεν έχω καν τα μέσα να αγοράσω ένα σκλάβο να τα κάνει για μένα»''.<ref>Λυσίας, ''«Υπέρ Αδυνάτου»'', 3.</ref> Παρόλα αυτά, οι τεράστιοι πληθυσμοί σκλάβων που συναντούμε στην [[Αρχαία Ρώμη]] ήταν άγνωστοι στον ελληνικό χώρο. Ο Θουκυδίδης εκτιμά πως η [[Χίος]] αναλογικά φιλοξενούσε τους περισσότερους σκλάβους.<ref>Θουκυδίδης, 8:40, 2.</ref> Όταν ο [[Αθήναιος]] <ref>Αθήναιος, 6:264d.</ref> παραθέτει την υπόθεση του Μνάσονα, φίλου του Αριστοτέλη και ιδιοκτήτη χιλίων δούλων, φαίνεται να υπερβάλλει. Ο [[Πλάτων]], που είχε στην ιδιοκτησία του πέντε σκλάβους την εποχή του θανάτου του, παραθέτει πως οι πλούσιοι διέθεταν περίπου 50 δούλους.<ref>Πλάτων, ''«Πολιτεία»'', 9:578d–e.</ref>

Σύμφωνα με την εθιμοτυπία που συνόδευε τον πόλεμο κατά την αρχαιότητα, ο νικητής είχε πλήρη δικαιώματα πάνω στον ηττημένο, ακόμη κι αν επρόκειτο για αμάχους. Η λήψη σκλάβων, αν και δεν ήταν συστηματική, ήταν σύνηθες φαινόμενο. Ο Θουκυδίδης μνημονεύει το γεγονός ότι 7.000 κάτοικοι της πόλης Ίκαρα στη [[Σικελία]] λήφθησαν αιχμάλωτοι από το [[Νικίας|Νικία]] και πουλήθηκαν για 120 τάλαντα στη γειτονική [[Κατάνη]].<ref>Θουκυδίδης, 6:62 και 7:13.</ref> Ομοίως το [[348 π.Χ.]] ο πληθυσμός της [[Όλυνθος|Ολύνθου]] οδηγήθηκε στη σκλαβιά, όπως και των [[Θήβα|Θηβών]] το [[335 π.Χ.]] από τον [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Αλέξανδρο το Μέγα]], αλλά και της [[Μαντίνεια|Μαντίνειας]] από την [[Αχαϊκή Συμπολιτεία]].<ref name="G57">Garlan, σελ. 57.</ref>

 

 

==== Πειρατεία ====

 

==== Διεθνές εμπόριο ====

 

Υπάρχει έλλειψη αρχαιολογικών ενδείξεων που να καταδεικνύουν λεπτομέρειες σχετικά με το δουλεμπόριο, ωστόσο έχουν βρεθεί επιβεβαιωμένες αποδείξεις για την ύπαρξή του. Αρχικά, ορισμένες εθνικότητες δούλων εμφανίζονται στις πηγές κατ’ επανάληψη, όπως το σώμα από [[Σκύθες]] τοξότες που οι Αθηναίοι χρησιμοποιούσαν για αστυνόμευση – αρχικά τριακόσια άτομα, αργότερα περίπου χίλιοι. Δεύτερον, τα ονόματα που αποδίδονται στους δούλους στην αρχαία κωμωδία είναι διαποτισμένα με την εθνικότητα των ατόμων αυτών.<ref>Plassart, σελ.151–213.</ref> Έτσι προκύπτει για παράδειγμα η λέξη «Θράττα», που χρησιμοποιεί ο [[Αριστοφάνης]] στις [[Σφήκες (κωμωδία)|Σφήκες]], στους [[Αχαρνείς (κωμωδία)|Αχαρνείς]] και στην [[Ειρήνη (κωμωδία)|Ειρήνη]], και που σημαίνει «γυναίκα από τη Θράκη». Τέλος, η εθνικότητα ενός δούλου ήταν κριτήριο μεγάλης σημασίας για τους μεγάλους αγοραστές: η αρχαία συμβουλή ήταν να μην μαζεύονται πολλοί δούλοι κοινής εθνικότητας στο ίδιο μέρος για να αποφευχθούν τυχόν στάσεις.<ref>Πλάτων, ''«Νόμοι»'', 777cd; Ψευδοαριστοτέλης, ''«Οικονομικά»'', 1:5.</ref> Είναι επίσης πιθανό ότι, όπως συνέβαινε και στη ρωμαϊκή εποχή, ορισμένες εθνικότητες θεωρούνταν «παραγωγικότερες» σε σχέση με άλλες.

Κατά την κλασική εποχή, την ύπαρξη της δουλείας δικαιολογούσαν οι οικονομικές συνθήκες.<ref>Mactoux (1980), σελ.52.</ref> Από ηθικής πλευράς, ταυτόχρονα ξεπηδούσε και η ιδέα της ''«φυσικής δουλείας»''. Ο [[Αισχύλος]] αναφέρει στους ''«[[Πέρσες (Αισχύλου)|Πέρσες]]»'' πως ''«οι Έλληνες δεν αποκαλούνται από κανέναν δούλοι ή υποτελείς»'',<ref>Αισχύλος, ''«Πέρσες», 242 </ref> ενώ οι [[Πέρσες]], όπως αναφέρει ο [[Ευριπίδης]] στην ''«[[Ελένη (τραγωδία)|Ελένη]]»'',<ref>Ευρυπίδης, ''«Ελένη»'', 276</ref> είναι ''«όλοι τους δούλοι με εξαίρεση έναν»'', εννοώντας το Μεγάλο Βασιλιά. Την ιδέα αυτή μελετά ο [[Ιπποκράτης]] στα τέλη του [[5ος αιώνας π.Χ.|5ου αιώνα π.Χ.]] Ο τελευταίος ήταν της άποψης ότι το [[εύκρατο κλίμα]] της [[Ανατολία|Ανατολίας]] παρήγαγε ανθρώπους φιλήσυχους και δουλοπρεπείς.<ref>Ιπποκράτης, ''«Περί αέρων υδάτων τόπων»'', 23.</ref> Την εξήγηση αυτή υιοθετεί ο [[Πλάτων]],<ref>Πλάτων, ''«Πολιτεία»'', 4:435a–436a.</ref> αλλά και ο [[Αριστοτέλης]] στα «Πολιτικά» του,<ref>Αριστοτέλης, ''«Πολιτικά»'', 7:1327b.</ref> όπου και αναλύει την ιδέα της ''«φυσικής δουλείας»'' καθώς, ''«εκείνος που μπορεί να δει μακρυά με το μυαλό του είναι από τη φύση του ηγεμόνας και από τη φύση του αφέντης, και εκείνος που μπορεί να πραγματοποιήσει πράγματα με το σώμα είναι υποτακτικός και από τη φύση του δούλος»''.<ref>Αριστοτέλης, ''«Πολιτικά»'', 1:2,2.</ref> Σε αντίθεση με τα ζώα, ο δούλος αντιλαμβάνεται πράγματα με τη λογική, αλλά δεν μπορεί να τα αμφισβητεί και να τα επεξεργάζεται.<ref>Αριστοτέλης, ''«Πολιτικά»'', 1:13, 17.</ref>

 

 

Οι Έλληνες δεν μπορούσαν να αντιληφθούν μια κοινωνία δίχως δούλους. Οι τελευταίοι υπάρχουν ακόμη και στη Νεφελοκοκκυγία στις ''«[[Όρνιθες (κωμωδία)|Όρνιθες]]»'' του [[Αριστοφάνης|Αριστοφάνη]], όπως και στην ιδανική πολιτεία που περιγράφει ο Πλάτων στους ''«Νόμους»'' και την ''«Πολιτεία»'' του.<ref>Πλάτων, ''«Πολιτεία»'', 10:469b</ref> Οι ουτοπικές πόλεις που περιγράφουν οι [[Φαλέας ο Χαλκηδόνιος]] και ο [[Ιππόδαμος ο Μιλήσιος]] βασίζονται στην ίση κατανομή της περιουσίας, αλλά οι δημόσιοι δούλοι χρησιμοποιούνται ως τεχνίτες <ref>Αριστοτέλης, ''«Πολιτικά»'', 1267b.</ref> και αγρότες.<ref>Αριστοτέλης, ''«Πολιτικά»'', 1268a.</ref> Οι ''«ανεστραμμένες κοινωνίες»'' έθεταν τις γυναίκες στην εξουσία ή ευαγγελίζονταν την ίση κατανομή των αγαθών, όπως στη ''«[[Λυσιστράτη (κωμωδία)|Λυσιστράτη]]»'' και τις ''«[[Εκκλησιάζουσες (κωμωδία)|Εκκλησιάζουσες]]»'', αλλά δεν εμφανίζουν ποτέ τους δούλους κύριους των αφεντάδων τους. Οι μόνες κοινωνίες χωρίς δούλους ήταν αυτές του Χρυσού Αιώνος όπου όλες οι ανάγκες είχαν καλυφθεί. Στο είδος αυτό της κοινωνίας, όπως εξηγεί ο Πλάτων,<ref>Πλάτων, ''«Πολιτικά»'', 271a–272b.</ref> ο καθένας μάζευε γενναιόδωρα καρπούς χωρίς να σπέρνει. Στους ''«Αμφικτύονες»'' ο [[Τηλεκλείδης]] <ref>Αθήναιος, 268 b–d.</ref> αναφέρει [[Κριθάρι|κριθαρένια]] καρβέλια να φιλονικούν με το [[Σιτάρι|σταρένιο]] [[ψωμί]] για την τιμή να γίνουν τροφή των ανθρώπων. Επιπλέον τα αντικείμενα κινούνται μόνα τους: η ζύμη ζυμώνεται μόνη της και η κανάτα χύνει μόνη το περιεχόμενό της. Με τον τρόπο αυτό η κοινωνία δίχως σκλάβους κινείται σε άλλη διάσταση. Στην «κανονική» κοινωνία, οι δούλοι είναι απαραίτητοι.