Εκείνο, Εγώ και Υπερεγώ

Το εκείνο, το εγώ και το υπερεγώ είναι τα τρία ψυχικά τμήματα του δομικού μοντέλου του ασυνείδητου του Σίγκμουντ Φρόυντ. Σύμφωνα με αυτό το δομικό μοντέλο το εκείνο αντιπροσωπεύει τα κίνητρα, τα ένστικτα και τις βιολογικές ανάγκες του ατόμου και κατά συνέπεια είναι έμφυτο, το Εγώ αποτελεί το λογικό μέρος που αν και δεν είναι έμφυτο, αναπτύσσεται και καλλιεργείται με την επίδραση της συσσωρευμένης εμπειρίας και τέλος το υπερεγώ αντιπροσωπεύει όλες τις θετικές ηθικές και κοινωνικές αξίες του ατόμου, αποτελώντας κατά κάποιο τρόπο την ηθική συνείδηση.

Το εκείνο

Το Εκείνο είναι μια συλλογική ονομασία για τις βιολογικές ανάγκες και ενορμήσεις του ατόμου. Λειτουργέι με την αρχή της ευχαρίστησης με απώτερο σκοπό (όπως υποδυκνύει και το όνομα) την απομάκρυνση του πόνου και την εκπλήρωση των ενστίκτων του ατόμου.

Ο Σίγκμουντ Φρόυντ έλεγε πως:

Είναι το σκοτείνό, απρόσιτο μέρος της πρoσωπικότητας μας, ότι ελάχιστο γνωρίζουμε το έχουμε μάθει απο την έρευνα των ονείρων και την δημιουργία νευρωσικών συμπτωμάτων, και τα περισσότερα είναι αρνητικά στοιχεία και μπορούν να περιγραφούν μόνο ως η αντίθεση στο Εγώ. Όλοι προσεγγίζουμε το Εκείνο με αναλογίες: το αποκαλούμε χάος, ένα καζάνι γεμάτο κοχλάζουσες ενορμήσεις, δεν παράγει μια ολοκληρωμένη θέληση, αλλα παρα μόνο μια προσπάθεια να ικανοποιήσει τις ενστικτώδεις ενορμήσεις που είναι υποκείμενες στη αρχή της ευχαρίστησης..

Το εκείνο είναι έμφυτο, το έχουμε κατά την γέννηση και είναι αυτό που στην πορεία εξελίσσεται σε ένα δομημέμνο Εγώ.

Ο Φρόυντ πίστευε πως ένα νεογέννητο παιδί είναι "καθαρό Εκείνο", υποκεινούμενο δηλαδή μονάχα απο τα ένστικτα του, και θέλωντας να καλύψει τις βιολογικές του ανάγκες με οποιονδήποτε τρόπο.

Σύμφωνα με τον Φρόυντ το εγώ αποτελείται απο δύο βασικές ενορμήσεις, την καταστροφική ενόρμηση που την ονόμαζε θάνατος η οποία είναι η ασυνείδητη επιθυμία μας να πεθάνουμε καθώς ο θάνατος θα μας απελευθέρωνε απο τις δυσκολίες της ζωής, σε αυτή την ενόρμηση ο Φρόυντ πρόσεξε πως οι άνθρωποι για να την εκπληρώσουν καταφεύγουν σε ναρκωτικά, μυθοπλασία ακόμα και σε εγκληματικές ενέργειες καθώς πολλές φορές αυτή η ενόρμηση παρουσιάζεται με έντονη επιθετικότητα. Η δεύτερη ενόρμηση είναι η σεξουαλική ενόρμηση που την ονόμαζε έρως η οποία ειναι αυτή που λειτουργεί με βάση την αρχή της ευχαρίστησης και σκοπός της είναι η ευχαρίστηση και η διατήρηση της ζωής.

Το Εγώ

Το Εγώ διέπεται απο την αρχή της πραγματικότητας και σκοπός του είναι να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του Εκείνο λαμβάνοντας υπόψην τους περιορισμούς της πραγματικότητας.

Το Εγώ αποτελεί το οργανωμένο μέρος της προσωπικότητας και περιλαμβάνει βασικές λειτουργίες, όπως η εκτίμηση των διαφόρων καταστάσεων, ο έλεγχος της πραγματικότητας, η κρίση, η συμβιβαστικότητα, η ανεύρεση λύσεων στα διάφορα προβλήματα κλπ. Το Εγώ ξεχωρίζει τί είναι πραγματικό, μας βοηθάει να ξεχωρίζουμε τις σκέψεις μας και να τις κατανοήσουμε.

Σύμφωνα με την θεωρία του Φρόυντ το Εγώ παρεμβάλλεται ανάμεσα στις ενορμήσεις του εκείνο και τις απαγορεύσεις ή προσταγές του υπερεγώ και προσπαθεί να εναρμονίσει τις συγκρούσεις που απορρέουν από αυτές σε συνδυασμό με τις απαιτήσεις του περιβάλλοντος. Ο κύριως σκοπός του είπαμε είναι να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του Εκείνο αλλά πάντοτε λαμβάνοντας υπόψην την ασφάλεια του ατόμου.

Όταν μια επιθυμία του Εκείνο είναι αντίθετη στην πραγματικότητα, στους κοινωνικούς και ηθικούς κανόνες και κυρίως αντίθετη στις επιθυμίες του Υπερεγώ το οποίο το τιμωρέι συνεχώς με αισθήματα ντροπής, ενοχής κλπ τότε το Εγώ αναπτύσσει διάφορους αμυντικούς μηχανισμούς για να μπορέσει να ανταπεξέλθει. Οι αμυντικοί μηχανισμοί δεν αναπτύσονται ευθέως ή συνειδητά και πάντα ενεργοποιούνται όταν μια κατάσταση είναι επικύνδινη για την "αρμονία" των τριών ψυχικών τμημάτων.

Μερικοί αμυντικοί μηχανισμοί είναι αρκετοί οπως την άρνηση, την απώθηση , την απομόνωση, την μετατόπιση, την προβολή, την παλινδρόμηση ή την εκλογίκευση. Σημαντικό έργο πάνω στον τομέα των αμυντικών μηχανισμών πρόσφερε και η κόρη του Φρόυντ, Άννα, η οποία βασίστηκε στο έργο του και το επέκτεινε.

Το Υπερεγώ

Το Υπερεγώ στοχεύει στην τελειότητα, αποτελείται απο ένα οργανωμένο μέρος της προσωπικότητας, κυρίως ασυνείδητο.

Το υπερεγώ μπορεί να θεωρηθεί ως μια συνείδηση που τιμωρεί το άτομο με αισθήματα ενοχής όταν το άτομο λειτουργεί με μή κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους. Το Υπερεγώ είναι το αντίθετο του εκέινο γιατί αποζητά να λειτουργεί το άτομο με έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο ενώ το Εκέινο θέλει μόνο να ικανοποιήσει της ενορμήσεις του. Συνεπώς όπως αναφέραμε λειτουργεί ως συνείδηση η οποία μας κρατάει μακριά απο αντικοινωνικές συμπεριφορές και απο διάφορα ταμπού.

Το αναπτύσουμε στα αρχικά χρόνια της ζωής μας κατα την διάρκεια του Οιδιπόδειου συμπλέγματος και ολοκληρώνεται σε πιο ώριμη ηλικία, αρχικά απο τους γονείς μας στην συνέχεια απο δασκάλους, συγγενείς, φίλους κλπ. Αποτελείται απο όλους τους ηθικούς κανόνες που έχουμε μάθει είτε μέσω τιμωριών ή μέσω επιβραβεύσεων απο ορισμένες κινήσεις και πράξεις μας. Το υπερεγώ αποτελείται από δύο υποθετικά τμήματα: το καθαυτό υπερεγώ ή συνείδηση, που αποτελεί τον κριτικό έλεγχο του ατόμου και το ιδεώδες του εγώ, που περιλαμβάνει τις ηθικές, θρησκευτικές, κοσμοθεωριακές και λοιπές αξίες του ατόμου, τα ιδεώδη, τα ιδανικά και τις φιλοδοξίες του.

Η αρμονική συνεργασία του εκείνο, εγώ και υπερεγώ χαρακτηρίζει τη λειτουργία του καλά προσαρμοσμένου ανθρώπου. Αντίθετα, η συμπεριφορά του νευρωτικού, ψυχωτικού ή διαταραγμένου στον χαρακτήρα ή προσωπικότητα ατόμου μπορεί να θεωρηθεί ως αποτέλεσμα της διαταραχής της δυναμικής ισορροπίας των τμημάτων αυτών της προσωπικότητας.