|
[[Image:Ano milia pirgos lazeon.jpg|thumb|Τα ερείπια του περίφημου Πύργου των Λαζαίων, στην Άνω Μηλιά.]]
Οι '''Λαζαίοι''' ήταν οικογένεια κλεφτών και αρματολών, που έδρασαν στην ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου αλλά και στη θάλασσα, πριν από την Επανάσταση του 1821 και 400 τουλάχιστον μέλη της θυσιάστηκαν στον Αγώνα. Το όνομά τους φέρει ο Πολιτιστικός Σύλλογος της [[Κάτω Μηλιά Πιερίας|Κάτω Μηλιάς Πιερίας]].
Παρατήρηση αναγνώστη:
1. Πολλά από τα στοιχεία σχετικά για τους Λαζαίους που περιλαμβάνονται στο άρθρο είναι ελαφρώς ανακριβή.
2. Η φωτογραφία που δημοσιεύεται δεν είναι τα ερείπια του Πύργου, αλλά μια σύγχρονη κατασκευή με βρύση και διακοσμητική καμάρα στο επάνω μέρος του οικοπέδου όπου βρίσκονται τα ερείπια του Πύργου της περίδοξης οικογένειας στην (Άνω) Μηλιά, "... απάνω εις τον Όλυμπον, όπου είναι οχυρόν το χωρίον, πατρίδα και καθέδρα των Λαζαίων", όπως σημειώνει επιγραμματικά ο κοζανίτης ενθυμηματογράφος και ιστορικός του Αγώνα Νικόλαος Κασομούλης στα Στρατιωτικά του Ενθυμήματα (τ. Α΄, σελ. 199.
3. Περισσότερες πληροφορίες για τη Μηλιά και τους Λαζαίους μπορεί κανείς να αντλήσει από το βιβλίο "Η Μηλιά στη διαδρομή των αιώνων", πρακτικά ομώνυμου επιστημονικού Συνεδρίου που διοργάνωσε ο Μορφωτικός και Πολιτιστικός Σύλλογος Κάτω Μηλιάς "ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ" τον Απρίλιο του 2001, στα πλαίσια των ετήσιων Εκδηλώσεων "ΜΝΗΜΕΣ ΛΑΖΑΙΩΝ". Το βιβλίο εκδόθηκε στην Κατερίνη τον Απρίλιο του 2004 από τις Εκδόσεις ΜΑΤΙ.
Σχετική βιβλιογραφία
1. Π. Αραβαντινού, Χρονογραφία της Ηπείρου των τε όμορων ελληνικών και Ιλλυρικών χωρών, εν Αθήναις 1856, επανέκδοση υπό Ηλία Ρίζου, 1969. τ. Α΄.
2. Ι. Κ. Βασδραβέλλη, Οι Μακεδόνες εις τους υπέρ της ανεξαρτησίας αγώνας, 1796-1832, Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, έκδοση δεύτερη, Θεσσαλονίκη 1950.
3. Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Κ. Μηλιάς Πιερίας «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ», «1964-1989 25 Χρόνια Πολιτιστική Παρουσία», εισαγωγικό σημείωμα Γ. Μ. Χανδόλια: «Το χωριό μας: Μια πρώτη γνωριμία».
4. Νικολάου Κ. Κασομούλη, «Απομνημονεύματα της Επαναστάσεως των Ελλήνων», τ. Α΄.
5. Ι. Φιλήμονος, «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως», Αθήναι 1861, τ. Α΄.
6. Γρηγορίου Βέλκου, «Ιστορικόν Σημείωμα περί Λαζαίων κλπ.– Ένα ανέκδοτο χειρόγραφο του γιατρού Γιάννη Δήμου Λάζου για τις επαναστάσεις του 1854 και 1878 στον Όλυμπο», έκδοση Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Κ. Μηλιάς Πιερίας «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ», επιμέλεια Γ. Μ. Χανδόλια, Κατερίνη 1994.
7. Μάνθου Κ. Χριστοφόρου, Η Οπουντία Λοκρίδα και η Αταλάντη «Μνήμες και μαρτυρίες», Αθήνα 1993.
8. Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς Πιερίας «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ» «Η Μηλιά στη διαδρομή των αιώνων», Πρακτικά Συνεδρίου, ΜΑΤΙ εκδόσεις, επιμέλεια Γ. Μ. Χανδόλια, Κατερίνη 2004.
9. Μορφωτικού & Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς Πιερίας «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ», «ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ ΚΑΙ Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥΣ», Πρακτικά Συνεδρίου, επιμέλεια Ι. Κ. Πούλιου, Κατερίνη 1991.
Ο αναγνώστης και Πρόεδρος του Μορφωτικού και Πολιτιστικού Συλλόγου Κάτω Μηλιάς Πιερίας "ΟΙ ΛΑΖΑΙΟΙ", 60100 Κατερίνη, τηλ-φαξ 23510-81312
== Τόλιος Λάζος ==
Γενάρχης της οικογένειας θεωρείται ο Έξαρχος ''Τόλιος Λάζος'' (περίπου 1705-1800), με καταγωγή από την [[Ελασσόνα]] , ο οποίος ανέλαβε επικεφαλής των καπεταναίων στο αρματολίκι της Πιερίας, με έδρα τη [[Μηλιά Πιερίας]]. Πιθανή είναι ωστόσο, η καταγωγή της οικογενείας και από την [[Έδεσσα]]<ref>[http://www.ems.gr/Makedonika_20/Chionidis.pdf Γεώργιος Χ. Χιονίδης,"Ανέκδοτα έγγραφα και άγνωστα στοιχεία για κλεφταρματολούς και για την επανάσταση (1821-1822) στη Μακεδονία και ιδιαίτερα στον Όλυμπο", Βέροια 1979, σ. 135]</ref>. Ο Τόλιος Λάζος έλαβε μέρος στην επιτυχημένη επιχείρηση στην [[Αιανή Κοζάνης|Κάλλιανη (Αιανή σήμερα)]] μαζί με άλλους κλέφτες. Αποτέλεσμα της επιχείρησης ήταν η λεηλασία του τσιφλικιού και η αρπαγή 94 φορτωμάτων ζώων με πλούσια λεία. Στα [[Ορλωφικά]], συγκρούστηκε με τους Τούρκους και αναγκάστηκε να καταφύγει στο [[Αιτωλικό]]. Έπειτα από τρίμηνη πολιορκία, κατάφερε να αντισταθεί και να επιστρέψει στα λημέρια του στον Όλυμπο. Απέκτησε 4 γιους:
*Γιάννης Λάζος: Σφάχτηκε στον Τύρναβο (1813) από το Βελή Πασά, μαζί με 36 άλλα μέλη της οικογένειας των Λαζαίων. Ο γιος του, Τόλιος, γλίτωσε την ομαδική σφαγή επειδή ήταν 12 ετών και αργότερα έγινε χιλίαρχος στο Θεσσαλομακεδονικό Σώμα. Πέθανε νέος στις 15 Φεβρουαρίου 1836. Ο γιος του, Γιάννης, σκοτώθηκε το 1835 σε συμπλοκή με Γκέγκηδες έξω από το Λιβάδι.
*Λιόλιος Λάζος: Απαγχονίστηκε το [[1815]] στην [[Πόλη]], μαζί με τους 2 γιους του
*Δήμος Λάζος: Σκοτώθηκε στη Μηλιά από το Βελή Πασά. Κατά μία άλλη εκδοχή, σουβλίστηκε στη Μαλαθριά, σημερινό [[Δίον Πιερίας]].
*Κώστας Λάζος: Στάλθηκε από το Βελή Πασά στα Γιάννενα, όπου ανασκολοπίστηκε από τον Αλή Πασά.
== Δράση στη θάλασσα ==
| 