Αριστοτέλης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Αριστοτέλης''' ( [[384 π.Χ.|384]] - [[322 π.Χ.]] ) ήταν [[αρχαία Ελλάδα|αρχαίος ΈλληναςΈλλην]] [[φιλοσοφία|φιλόσοφος]]. Μαζί με τοτον δάσκαλόδιδάσκαλόν του [[Πλάτωνας|Πλάτωνα]] αποτελεί σημαντική μορφή της φιλοσοφικής σκέψης του αρχαίου κόσμου, και η διδασκαλία του διαπερνούσε βαθύτατα τη δυτική φιλοσοφική και επιστημονική σκέψη μέχρι και την Επιστημονική Επανάσταση του 17ου αιώνααιώνος. Υπήρξε [[φυσιοδίφης]], [[φιλοσοφία|φιλόσοφος]], δημιουργός της [[λογική|λογικής]] και ο σημαντικότερος από τους [[διαλεκτική|διαλεκτικούς]] της αρχαιότηταςαρχαιότητος.

Ο Αριστοτέλης γεννήθηκε μεταξύ Ιουλίου και Δεκεμβρίου του έτους [[384 π.Χ.]] στα Αρχαία [[Στάγειρα]] της [[Χαλκιδική|Χαλκιδικής]] (σημερινή ονομασία της περιοχής Λιοτόπι, μισό χιλιόμετρο νοτίως της ΟλυμπιάδαςΟλυμπιάδος). Ο πατέρας του Νικόμαχος ήταν γιατρόςιατρός του βασιλιάβασιλεά της Μακεδονίας [[Αμύντας Γ΄|Αμύντα Γ΄]], τον οποίο είχε πατέρα ο [[Φίλιππος Β' ο Μακεδών|Φίλιππος]]. Ο Νικόμαχος, που κατά το [[Σουίδας|Σουίδα]] είχε γράψει έξι βιβλία ιατρικής και ένα φυσικής, θεωρούσε πρόγονό του τον ομηρικό ήρωα και γιατρό [[Μαχάων|Μαχάονα]], το γιουιό του [[Ασκληπιός|Ασκληπιού]]. Πίστευαν ότι και της μητέραςμητρός του η καταγωγή ήταν θεϊκή. Ονομαζόταν Φαιστίς, είχε έρθει με Χαλκιδείς αποίκους στα Στάγειρα και ανήκε στο γένος των Ασκληπιαδών.

Ο Αριστοτέλης πρόωρα ορφάνεψε από πατέρα και μητέρα και την κηδεμονία του ανέλαβε ο φίλος του πατέρα του [[Πρόξενος]], που ήταν εγκαταστημένος στον [[Αταρνέας|Αταρνέα]] της μικρασιατικής [[Αιολίς|ΑιολίδαςΑιολίδος]], απέναντι από τη [[Λέσβος|Λέσβο]]. Ο Πρόξενος, που φρόντισε τον Αριστοτέλη σαν δικό του παιδί, τον έστειλε στην [[Αθήνα]] σε ηλικία 17 ετών ([[367 π.Χ.]]), για να γίνει μαθητής του ΠλάτωναΠλάτωνος. Πράγματι ο Αριστοτέλης σπούδασε στην [[Ακαδημία του Πλάτωνα|Ακαδημία του Πλάτωνος]] επί 20 χρόνιαέτη (367 - 347), μέχρι τη χρονιά δηλ. που πέθανε ο δάσκαλόςδιδάσκαλός του. Στο περιβάλλον της Ακαδημίας άφηνε κατάπληκτουςκαταπλήκτους όλους και τον ίδιο το δάσκαλό του, με την ευφυΐα και τη φιλοπονία του. Ο ΠλάτωναςΠλάτων τον ονόμαζε "νουν της διατριβής" και το σπίτι του "οίκον αναγνώστου".

Όταν το [[347 π.Χ.]] πέθανε ο ΠλάτωναςΠλάτων, προέκυψε θέμα διαδόχου στη διεύθυνση της σχολής. Επικρατέστεροι για το αξίωμα ήταν οι τρεις καλύτεροι μαθητές του ΠλάτωναΠλάτωνος, ο Αριστοτέλης, ο [[Ξενοκράτης]] και ο [[Σπεύσιππος]]. Ο Αριστοτέλης τότε μαζί με τον Ξενοκράτη εγκατέλειψε την Αθήνα και εγκαταστάθηκαν στην [[Άσσος|Άσσο]], πόλη των παραλίων της μικρασιατικήςΜικράς Ασίας, παραλίας, απέναντι από τη Λέσβο. Την Άσσο κυβερνούσαν τότε δύο πλατωνικοί φιλόσοφοι, ο [[Έραστος]] και ο [[Κορίσκος]], στους οποίους είχε χαρίσει την πόλη ο ηγεμόναςηγεμών του [[Αταρνέα]] και παλιόςπαλαιός μαθητής του ΠλάτωναΠλάτωνος και του ΑριστοτέληΑριστοτέλους, [[Ερμίας]]. Οι δύο φίλοι, κυβερνήτεςκυβερνήται της ΆσσοΆσσου, είχαν ιδρύσει εκεί μια φιλοσοφική σχολή, ως παράρτημα της Ακαδημίας.

Στην Άσσο ο Αριστοτέλης δίδαξεεδίδαξεν επί τρία χρόνιαέτη και μαζί με τους φίλους του κατόρθωσε ό,τι δεν μπόρεσε ο ΠλάτωναςΠλάτων. ΣυνδέθηκανΣυνεδέθηκαν στενά με τον Ερμία και τον επηρέασαν τόσο, ώστε η τυραννία του να καταστεί πραότερηπραοτέρα και δικαιότερηδικαιοτέρα. Το τέλος του τυράννου όμως ήτανήτο τραγικότραγικόν. Επειδή προέβλεπε την εκστρατεία των Μακεδόνων στην Ασία, συμμάχησε με τοτον ΦίλιπποΦίλιππον. Γι' αυτό τον συνέλαβαν οι [[Πέρσες]] και τον θανάτωσαν με μαρτυρικόμαρτυρικόν σταυρικόσταυρικόν θάνατοθάνατον.

Το [[345 π.Χ.]] ο Αριστοτέλης, ακολουθώντας τη συμβουλή του μαθητή του Θεόφραστου, πέρασε απέναντι στη Λέσβο και εγκαταστάθηκε στη [[Μυτιλήνη]], όπου έμεινε και δίδαξεεδίδαξεν μέχρι το [[342 π.Χ.]] Στο μεταξύ είχε παντρευτείνυμφευτεί την ανιψιάανεψιά και θετήθετήν κόρηκόρην του ΕρμίαΕρμίου, την [[Πυθιάδα]], απόμε την οποία απέκτησε κόρη, που πήρε το όνομα της μητέραςμητρός της. Μετά το θάνατο της πρώτης του συζύγου ο Αριστοτέλης συνδέθηκεσυνεδέθη αργότερα στην Αθήνα με τη Σταγειρίτισσα [[Ερπυλλίδα]], από την οποία απέκτησε έναέναν γιουιό, τοτον [[Νικόμαχο]].

[[Αρχείο:Alexander and Aristotle.jpg|thumb|200px|right|O Αριστοτέλης διδάσκει τον ΑλέξανδροΑλέξανδρον.]]

Το [[342 π.Χ.]] τον προσκάλεσε ο Φίλιππος στη Μακεδονία, για να αναλάβει τη διαπαιδαγώγηση του γιουυιού του [[Αλέξανδρος ο Μέγας|ΑλέξανδρουΑλεξάνδρου]], που ήταν τότε ηλικίας μόλις 13 χρονώνετών. Ο Αριστοτέλης άρχισε με προθυμία το έργο της αγωγής του νεαρού διαδόχου. Φρόντισε να του μεταδώσει το πανελλήνιο πνεύμα και χρησιμοποίησε ως παιδευτικόπαιδευτικόν όργανοόργανον τα ομηρικά έπη. Η εκπαίδευσηεκπαίδευσις του ΑλέξανδρουΑλεξάνδρου γινόταν άλλοτε στην [[Πέλλα]] και άλλοτε στη [[Μίεζα]], μιαμία κωμόποληκωμόπολιν της οποίαςοποίου τα ερείπια έφερεέφερεν στοεις το φως η αρχαιολογική σκαπάνη· βρισκόταν στους πρόποδες του βουνού[[Βέρμιο|Βερμίου]], όρος πάνω στο οποίο είναι χτισμένη η σημερινή [[Νάουσα]] της Μακεδονίας. Εκεί το [[341 π.Χ.]] πληροφορήθηκε το θάνατο του ΕρμίαΕρμίου.

Ο Αριστοτέλης έμεινε στη μακεδονική αυλή έξιέξ χρόνιαέτη. Όταν ο Αλέξανδρος συνέτριψε την αντίσταση των Θηβαίων και αποκατέστησεαπεκατέστησε την ησυχία στη νότιανότιο Ελλάδα, ο Αριστοτέλης πήγε στην [[Αθήνα]] ([[335 π.Χ.]]) και ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή. Για να εγκαταστήσει τη σχολή του διάλεξε το [[Γυμνάσιο]], που λεγόταν και [[Λύκειο]], ανάμεσα στοστον [[Λυκαβηττός|Λυκαβηττό]] και τον [[Ιλισός|Ιλισό]], κοντά στην πύλη του [[Διοχάρης|Διοχάρη]].Ο χώρος του Γυμνασίου βρέθηκε πρόσφαταπροσφάτως στις ανασκαφές, για την ανέγερση του νέου Μουσείου Γουλανδρή,πίσω απόόπισθεν τοτου ΒυζαντινόΒυζαντινού ΜουσείοΜουσείου Αθηνών, στην οδό Ρηγίλλης. Ο ιστορικός αυτός αρχαιολογικός χώρος διασκευάζεται έτσι ώστε να γίνει επισκέψιμος. Εκεί υπήρχε άλσος αφιερωμένο στον [[Απόλλων|Απόλλωνα]] και τις [[Μούσες (μυθολογία)|Μούσες]]. Με χρήματα που του έδωσε άφθονα ο Αλέξανδρος, ο Αριστοτέλης έχτισε μεγαλόπρεπα οικήματα και στοές, που ονομάζονταν "περίπατοι". Ίσως γι' αυτό η σχολή του ονομάστηκε [[Περιπατητική]] και οι μαθητές του περιπατητικοί φιλόσοφοι.

Η οργάνωση της σχολής είχε γίνει κατά τα πρότυπα της [[Πλατωνική Ακαδημία|Πλατωνικής Ακαδημίας]]. Τα μαθήματα για τους προχωρημένους μαθητές γίνονταν το πρωί ("εωθινός περίπατος") και για τους αρχάριους τοτην απόγευμαεσπέραν ("περί το δειλινόν", "δειλινός περίπατος"). Η πρωινή διδασκαλία ήταν καθαρά φιλοσοφική ("ακροαματική")., Ηη απογευματινήεσπερινή "ρητορική" και "εξωτερική".

Η σχολή είχε μεγάλη βιβλιοθήκη και τόσο καλά οργανωμένη, ώστε αργότερα χρησίμευσεεχρησίμευσεν ως πρότυπο για την ίδρυση των βιβλιοθηκών της [[Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας|ΑλεξάνδρειαςΑλεξανδρείας]] και της [[Πέργαμος|Περγάμου]]. Ο Αριστοτέλης μάζεψεσυνέλεξε χάρτες και όργανα χρήσιμα για τη διδασκαλία των φυσικών μαθημάτων. Έτσι σύντομα η σχολή έγινε περίφημο κέντρο επιστημονικής έρευναςερεύνης. Στα δεκατρία χρόνια που έμεινε ο Αριστοτέλης στην Αθήνα, δημιούργησε το μεγαλύτερο μέρος του έργου του, που προκαλεί το θαυμασμό μας με τον όγκο και την ποιοτική του αξία. Γιατί είναι άξιο απορίας άξιον, πώςπῶς ένας άνθρωπος σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα συγκέντρωσεσυνεκέντρωσε και κατέγραψε τόσες πολλές πληροφορίες.

Το [[323 π.Χ.]] με την είδηση του θανάτου του Μ. Αλεξάνδρου οι οπαδοί του αντιμακεδονικού κόμματος νόμισαν ότι βρήκαν την ευκαιρία να εκδικηθούν τους Μακεδόνες στο πρόσωπο του ΑριστοτέληΑριστοτέλους. Το ιερατείοιερατείον, με εκπρόσωπό του τον ιεροφάντη της Ελευσίνιας ΔήμητραςΔήμητρος [[Ευρυμέδων|Ευρυμέδοντα]], και η σχολή του [[Ισοκράτης|ΙσοκράτηΙσοκράτους]], με το [[Δημόφιλος|Δημόφιλο]], κατηγόρησαν τον Αριστοτέλη για ασέβεια ("γραφή ασεβείας"), επειδή είχε ιδρύσει βωμό στον Ερμία, είχε γράψει τον ύμνο στην Αρετή και το επίγραμμα στον ανδριάντα του ΕρμίαΕρμίου, στους Δελφούς. Ο Αριστοτέλης όμως, επειδή κατάλαβε τα πραγματικά κίνητρα και τις αληθινές προθέσεις των μηνυτών του, έφυγε για τη [[Χαλκίδα]], προτού γίνει η δίκη του ([[323 π.Χ.]]). Εκεί έμεινε, στο σπίτι που είχε από τη μητέρα του, μαζί με τη δεύτερη σύζυγό του την Ερπυλλίδα και με τα δύο του παιδιά, το Νικόμαχο και την Πυθιάδα.

Ο Αριστοτέλης απεβίωσε μεταξύ πρώτης και εικοστής δευτέρας Οκτωβρίου του έτους [[322 π.Χ.]] στη Χαλκίδα από στομαχικόστομαχικήν νόσημανόσον, μέσα σε θλίψητεθλιμμένος και μελαγχολίαμελαγχολικός. Το σώμα του μεταφέρθηκε στα Στάγειρα, όπου θάφτηκεετάφη με εξαιρετικέςεξαιρετικάς τιμέςτιμάς. Οι συμπολίτες του τον ανακήρυξαν "οικιστή" της πόληςπόλεως και έχτισαν βωμό πάνω στον τάφο του. Στη μνήμη του καθιέρωσαν γιορτήεορτή, τα "Αριστοτέλεια", και ονόμασαν έναν από τους μήνες "Αριστοτέλειο". Η πλατεία όπου θάφτηκεετάφη ορίστηκε ως τόπος των συνεδρίων της βουλής.

Φεύγοντας από την Αθήνα, διευθυντή της σχολής άφησε το μαθητή του [[Θεόφραστος|ΘεόφραστοΘεόφραστον]], που τον έκρινε ως τον πιο κατάλληλο. Έτσι το πνευματικό ίδρυμα του ΑριστοτέληΑριστοτέλους εξακολούθησε να ακτινοβολεί και μετά το θάνατο του μεγάλου δασκάλουδιδασκάλου.

Ο Αριστοτέλης ως άνθρωπος είχε πιστούς φίλους, αλλά και φοβερούς αντίπαλους ([[Τίμαιος]], [[Ευβουλίδης]] κ.ά.), οι οποίοι κάποιες φορές τον παρουσίαζαν ως φιλάργυροφιλάργυρον, φιλήδονοφιλήδονον, ραδιούργοραδιούργον, μηχανορράφομηχανορράφον, ακόμα ως οργανωτή δολοφονίας του Αλεξάνδρου κλπ.

ΑντίθεταΑντιθέτως, από αξιόπιστες πηγές μαθαίνουμε ότι ο Αριστοτέλης υπήρξε η ενσάρκωσηενσάρκωσις του ορθού μέτρου σ' όλεςόλας τιςτας εκδηλώσεις της ζωής του. Την έμφυτηέμφυτον ευγένειαευγενείαν και τρυφερότητα της ψυχής του τη βρίσκουμε διάχυτη μέσα στη διαθήκη του. Μέσα σ' αυτή φροντίζει για τη μνήμη των γονέων και του αδερφού του και δε λησμονεί ούτε την οικογένεια του πατρικού φίλου ΠρόξενουΠροξένου, που τον ανέθρεψε. Φροντίζει για τη δεύτερηδευτέρα γυναίκα του την Ερπυλλίδα και τοτον γιουιόν που απέκτησε μαζί της, τοτον Νικόμαχο. Ακόμα για την κόρη του Πυθιάδα, καρπό του πρώτου του γάμου. Η μεγάλη του όμως φιλανθρωπία φαίνεται στο σημείο εκείνο της διαθήκης, όπου ορίζει να μην πουληθεί κανείς από τους δούλους που τον υπηρέτησαν, αλλά να ελευθερώνονται μόλιςμε ενηλικιώνονταιτην ενηλικίωσιν τους.

Ο Αριστοτέλης δεν έδειξε ενδιαφέρον στη δημοσίευση των έργων του με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν σήμερα διαθέσιμα πολλά από αυτά. Ποτέ δεδεν δημοσίευσεεδημοσίευσεν τα βιβλία του, εκτός από τους διαλόγους του. Η ιστορία των πρωτότυπωνπρωτοτύπων συγγραμμάτων του περιγράφεται από τον [[Στράβων|Στράβωνα]] στην "ΓεωγραφίαΓεωγραφίαν" του και από τον [[Πλούταρχος|Πλούταρχο]] στο βιβλίο [[Βίοι Παράλληλοι]], Σύλλας. Τα χειρόγραφα των παραδόσεων του ΑριστοτέληΑριστοτέλους έμειναν στα χέρια του μαθητήμαθητού του [[Θεόφραστος|ΘεόφραστουΘεοφράστου]]. Ο Θεόφραστος τα άφησε στον [[Νηλέας|Νηλέα]] από τη Σκήψη και από αυτόν έμειναν στους κληρονόμους του. Οι απόγονοί τους τα πούλησαν στον [[Απελλικών|Απελλικώνα]] από την Τηΐα/Τέω γιαέναντι έναμεγάλου μεγάλοχρηματικού ποσόποσού. Ο [[Σύλλας]] μετά την κατάληψη των Αθηνών ([[86 π.Χ.]]) πήρε τη βιβλιοθήκη του ΑπελλικώναΑπελλικώνος και τα μετέφερε στη Ρώμη. Εκεί πρωτοδημοσιεύτηκαν ([[60 π.Χ.]]) από τον Ίωνα φιλόλογο [[Τυραννίων|Τυραννίωνα]] από την Αμυσό και στη συνέχεια από τον περιπατητικό φιλόσοφο [[Ανδρόνικος ο Ρόδιος|Ανδρόνικο το Ρόδιο]].

Oι Αλεξανδρινοί υπολόγιζαν ότι ο Αριστοτέλης έγραψε 400 περίπου συνολικά βιβλία. Ο [[Διογένης ο Λαέρτιος]] υπολόγισε το έργο του σε στίχους και βρήκε ότι έφταναν τις 44 μυριάδες, δηλ. 440(μυριάς:10.000). Μεγάλο μέροςτμήμα από τούτο του το έργο του αυτό χάθηκε. Ανήκε στην κατηγορία των δημόσιωνδημοσίων ή "εξωτερικών" μαθημάτων και ήταν γραμμένα σε μορφή διαλογική. Από αυτά σώθηκε μόνο η "Αθηναίων Πολιτεία", σ' έναν πάπυρο που βρέθηκε στην [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]]. Τα σωζόμενα σήμερα έργα του αντιστοιχούν στη διδασκαλία που ο Αριστοτέλης έκανε στους προχωρημένους μαθητές του και που λέγονται "ακροαματικές ή εσωτερικές". Γι' αυτό και είναι γραμμένα σε συνεχή λόγο και όχι σε διάλογο. Αρκετά από τα βιβλία του έχουν υποστεί επεμβάσεις και επεξεργασίες και γενικάγενικῶς η κατάστασήκατάστασίς τους δεν είναι καλή. Από το τεράστιο έργο του τελικά σώθηκανεσώθησαν 47 βιβλία και μερικά αποσπάσματα από τα άλλα. Δε θεωρούνται όμως όλα γνήσια. Η συνηθέστερη κατάταξή τους είναι η ακόλουθη:

ΟιΑι πραγματείεςπραγματείαι αυτέςαυταί αποτελούν την αιώνιααιώνιαν δόξα του φιλοσόφου, γιατί πρώτος αυτός διατύπωσεδιετύπωσε τους νόμους της ανθρώπινηςανθρωπίνου νόησηςνοήσεως και τους τρόπους του συλλογισμού.

Από τα ''Μεταφυσικά'' ή πρώτη φιλοσοφία, όπως τα αποκαλούσε ο Αριστοτέλης προήλθε ο όρος "μεταφυσική" των νεότερων χρόνων. Στα 12 βιβλία των Μεταφυσικών προσθέτουν συνήθως και τη διατριβή ''"Περί Μελίσσου, Ξενοφάνους και Γοργίου"'' (πιθανώςπιθανῶς ψευδεπίγραφοψευδεπίγραφον). Στην ομάδα αυτή των έργων του ο Αριστοτέλης εξετάζει τις πρώτες αρχές όλων των όντων και των "κινουμένων" και των "ακινήτων".

Αποτελούν, και σήμερα ακόμα, τητην βάση των ερευνών για όσους ασχολούνται με τις πολιτικές επιστήμες.

[[Αρχείο:Sanzio 01 Plato Aristotle.jpg|thumb|O ΠλάτωναςΠλάτων (αριστερά) και ο Αριστοτέλης (δεξιά), λεπτομέρεια της [[Σχολή των Αθηνών|Σχολής των ΑθηνώνΑθηνῶν]] του [[Ραφαήλ]]. Η χειρονομία του ΑριστοτέληΑριστοτέλους προς τητην γη αντιπροσωπεύει την αντίληψή του σχετικάσχετικῶς με την απόκτηση της γνώσηςγνώσεως μέσω της εμπειρικής παρατήρησηςπαρατηρήσεως και των αισθήσεων. Στον αντίποδα ο ΠλάτωναςΠλάτων δείχνει προς τον ουρανό, στον οποίο εδράζονται σύμφωνα με τον ίδιο οι ''Ιδέες''.]]

Εκτός από τη γνώμη του τη σχετική με τις "ιδέες" του ΠλάτωναΠλάτωνος, ο Αριστοτέλης υποστηρίζει και άλλες αρχές. Δεν αποκρούει την [[ηδονή]], αλλά προτιμά την πιο τέλεια, αυτή δηλ. που πηγάζει από τη διάνοια. Ο σκοπός των ανθρώπινωνανθρωπίνων ενεργειών, κατά τον Αριστοτέλη, είναι η ευδαιμονία, την οποία ορίζει ως ενέργεια σύμφωνη με την [[αρετή (φιλοσοφία)|αρετή]]. Η αρετή, όταν κυριαρχεί στα πάθη και στις ορμές, τα ρυθμίζει, παίζοντας το ρόλο του μέτρου ανάμεσα στις δύο ακρότητες, δηλ. στην υπερβολή και την έλλειψη. Έτσι π.χ. η "πραότης" είναι αρετή ως μεσότητα της οργής και της αναισθησίας, η "ανδρεία", επειδή βρίσκεται ανάμεσα στη θρασύτητα και στη δειλία, και η "αιδώς", επειδή κατέχει το μέσο της αδιαντροπιάςαδιαντροπίας και της κατάπληξηςκαταπλήξεως, που είναι ακρότητες. Συμπλήρωμα της αρετής είναι και τα αγαθά του σώματος (δύναμη, υγεία, ομορφιά) και τα αγαθά της τύχης (πλούτος, ευγενική καταγωγή κλπ.). Σύμφωνα μ' αυτά, ευτυχισμένος είναι εκείνος που ενεργεί κατά τις επιταγές της αρετής και συγχρόνως έχει μερίδιο και στα άλλα αγαθά, τα "εκτός αγαθά", όπως τα ονομάζει.

Ο Αριστοτέλης ταλαντεύεται ανάμεσα στον [[ιδεαλισμός|ιδεαλισμόιδεαλισμόν]] και τον [[υλισμός|υλισμόυλισμόν]]. Κάθε πράγμα, κατ' αυτόν, αποτελείται από ύλη και πνεύμα, που είναι μεταξύ τους αδιάσπαστααδιασπάστως ενωμέναηνωμένα. Η ύληύλην είναι παθητική, είναι η δυνατότητα του πράγματος, ενώ το πνεύμα ενεργητικόενεργητικόν, δηλ. η δύναμηδύναμις που μεταβάλλει τη δυνατότητα σε πραγματικότητα.

Ο κόσμος, κατά τον Αριστοτέλη, είναι ενιαίος και αιώνιος, ενώ η οικουμένη έχει σχήμα σφαίρας με κέντρο τητην [[Γη|Γαῖαν]]. Με το να δέχεται την καταγωγή των γνώσεων από τις αισθήσεις, πλησιάζει πολύ τον υλισμό. Τέλος με την τυπικήτυπικήν λογικήλογικήν βλέπει την αντικειμενική πραγματικότητα "στατικά" και όχι μέσα στην αέναη μεταβολή και κίνησήκινήσεώς της.

Ο Αριστοτέλης ήταν ο φιλόσοφος που διετύπωσε την θεωρία της ύπαρξηςυπάρξεως του πέμπτου στοιχείου της φύσης.

Συγκεκριμένα οι Έλληνες φιλόσοφοι από την Ιωνία θεωρούσαν οτι στην φύση υπάρχουν τέσσερα στοιχεία ή ουσίες.: ΓήΓαῖα, ύδωρὕδωρ, πύρπῦρ και αήρἀήρ.

Ο Αριστοτέλης πρόσθεσεπροσέθεσε στην τετράδατετράδαν τον αιθέρα ο οποίος θα αποτελέσει την πέμπτη ουσία, την πεμπτουσία.