Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων του «Ρωμαϊκή Δημοκρατία»

Με τον όρο Ρωμαϊκή Δημοκρατία ([[Λατινική γλώσσα|Λατιν.]]: ''Res publica Romanorum'') εννοούμε εκείνη την περίοδο της ρωμαϊκής ιστορίας κατά την οποία οι [[Αρχαία Ρώμη|Ρωμαίοι]] εκδιώκοντας τον τελευταίο βασιλιά τους τον [[Ετρούσκοι|Ετρούσκο]] [[Λεύκιος Ταρκύνιος|Λεύκιο Ταρκύνιο]], εγκαθίδρυσαν παράλληλα το [[πολίτευμα]] της res publica. Η περίοδος αυτή της ''δημοκρατίας'', ή ''ρεπουμπλικανική'', περίοδος'' ξεκινά με την εκθρόνιση του τελευταίου Ετρούσκου βασιλιά της Ρώμης, του Ταρκύνιου του Υπερήφανου (Tarquinius Superbus), το 509 π.Χ. και τελειώνει με την επικράτηση του [[Οκταβιανός|Οκταβιανού]] επί του [[Μάρκος Αντώνιος|Μάρκου Αντώνιου]] στη [[ναυμαχία του Ακτίου]], το 31 π.Χ.

Όσον αφορά τη ρεπουμπλικανική περίοδο της ρωμαϊκής ιστορίας, υπάρχει πρόβλημα με την απόδοση του όρου στα ελληνικά. Έτσι, ενώ τα παλαιότερα ιστορικά εγχειρίδια προτιμούσαν τους όρους ''ελεύθερη πολιτεία'' και ''Ρωμαϊκή Δημοκρατία'', σήμερα προτιμάται ο όρος ''ρεπουμπλικανική'', από το λατινικό res publica. Είναι ευνόητο ότι στη διάρκεια αυτής της μακράς περιόδου, η Ρώμη μεταβλήθηκε από μία μικρή πόλη-κράτος σε μία υπερπόντια αυτοκρατορία, ενώ αναφύονταν ποικίλα προβλήματα και προκλήσεις, πολιτικής και κοινωνικής φύσης.

Για τους τελευταίους αιώνες της ρεπουμπλικανικής περιόδους,περιόδου έχουμε αξιόπιστες πηγές. Ιδιαίτερα για τον τελευταίο αιώνα, από την εποχή των Γράκχων μέχρι τη ναυμαχία στο Άκτιο (133 π.Χ.-31 π.Χ.), υπάρχουν πλούσιες και αξιόπιστες πηγές τόσο από τη φιλολογική παράδοση όσο και από επιγραφές.

Με τον όρο res publica αναφερόμαστε γενικά στη μορφή διακυβέρνησης του ρωμαϊκού κράτους από το 509 π.Χ. έως το 27 π.Χ., όταν ο Οκταβιανός περιβάλλεται με μοναρχική εξουσία και τον τίτλο του augustusΑugustus (Σεβαστός), γεγονός το οποίο, ωστόσο, προβλήθηκε ως η αναβίωση της res publica. Ο όρος αυτός, πάντως, δεν περιγράφει απλώς τους πολιτικούς θεσμούς του κράτους, αλλά ένα ευρύτερο σύνολο κοινωνικών θεσμών που ρυθμίζουν τη λειτουργία του, δηλαδή:

* οιτις παραδοσιακές ηθικές αξίες, γνωστές με τον όρο mos maiorum.

Παρά την ανεπάρκεια και την αναξιοπιστία των πηγών των πρώιμων αιώνων της περιόδου αυτής, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι τρία ήταν τα στοιχεία της πολιτικής εξουσίας: οι [[Ύπατος|ύπατοι]] (consules), η [[σύγκλητος]] (senatus) και ο λαός (populus). Οι consules, δύο τον αριθμό, ήταν οι ανώτατοι άρχοντες, των οποίων η θητεία διαρκούσε ένα έτος και ήταν οι φορείς της εκτελεστικής εξουσίας, του imperium. Στις μείζονες αποφάσεις τους, όμως, ακολουθούσαν τη σύγκλητο. Οι προτάσεις των υπάτων (;) υποβάλλονταν σε ψηφοφορία στις λαϊκές συνελεύσεις, τα committia, προκειμένου να καταστούν νόμοι του κράτους.

Ο ιστορικός [[Πολύβιος]] θαύμαζε τη σταθερότητα του ρωμαϊκού πολιτεύματος, η οποία κατά τη γνώμη του οφειλόταν στην ισορροπία των δικαιωμάτων των τριών ομάδων (ύπατοι, σύγκλητος, λαός), καθεμία από τις οποίες αντιπροσώπευε και ένα είδος διακυβέρνησης (μοναρχία, αριστοκρατία, δημοκρατία). Δεν κατανόησε ο Πολύβιος ότι η σταθερότητα δεν οφειλόταν σε αυτό, αλλά στην επικράτηση της αριστοκρατίας. Για τους Ρωμαίους, το κύρος, η αυθεντία της συγκλήτου (auctoritas senatus), αποτελούσε κύριο στοιχείο της πολιτικής ζωής.

Η περιγραφή αυτή του συστήματος διακυβέρνησης, όμως, δεν αποδίδει την πραγματική κατάσταση, διότι τα τρία στοιχεία δεν διατελούσαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο. Και αυτό γιατί η σύγκλητος, τα μέλη της οποίας προέρχονταν από την παραδοσιακή αριστοκρατία, ήταν που εξέλεγε τους υπάτους. Έτσι αυτοί, λόγω της σύντομης διάρκειας της θητείας τους και του ότι ήταν και οι ίδιοι μέλη της συγκλήτου, συνήθως λειτουργούσαν ως εκτελεστικά όργανα της τελευταίας. Ακόμα και οι λαϊκές συνελεύσεις ελέγχονταν από την παραδοσιακή αριστοκρατία, εξαιτίας αφενός του τρόπου στάθμισης των ψήφων, σύμφωνα με τον οποίο η ψήφος των πλουσίων είχε πολλαπλάσιο βάρος από εκείνη των φτωχότερων, και αφετέρου των δικτύων πατρωνίας, μέσω των οποίων οι πλούσιοι λειτουργούσαν ως προστάτες των οικονομικά ασθενέστερων με αντάλλαγμα την εξαγορά ψήφων. Ουσιαστικά η παραδοσιακή αριστοκρατία (nobilitas) ασκούσε επομένως απόλυτο έλεγχο στο πολιτικό σύστημα, κάτι που εκφραζόταν με τη μεγάλη ισχύ της συγκλήτου.