Κώδικας (παλαιογραφία): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Με τη [[Λατινικάλατινική γλώσσα|λατινική]] λέξη ''codex'' (η ελληνική αντίστοιχη είναι ''σωμάτιον'') χαρακτηρίζεται από το τέλος της [[Αρχαιότητα]]ς το βιβλίο, με μια μορφή που θυμίζει τη σημερινή. Στα παλαιότερα χρόνια, όταν ο τύπος αυτός του βιβλίου δεν ήταν ακόμη γνωστός, με τη λέξη ''codex'' αναφέρονταν σε μια εναλλακτική μορφή που την αποτελούσαν μικροί, ξύλινοι πίνακες [[γραφή]]ς, με επίστρωση [[Κερί|κεριού]], συνενωμένοι ανά δύο ή και περισσότεροι, με ιμάντα.

Σε αντίθεση με την κλασική (μη [[Χριστιανισμός|χριστιανική]]) φιλολογία, που έφτασε στον κώδικα μέσα από μια μεταβατική διαδικασία, τα περισσότερα χριστιανικά κείμενα που χρονολογούνται πριν από τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. ήταν γραμμένα σε κώδικες με φύλλα, κυρίως, από [[Πάπυρος|πάπυρο]]. Ενώ οι μη χριστιανικοί κώδικες σπάνιζαν τον 2ο αιώνα, το σχήμα του κώδικα ήταν ήδη εκείνη την εποχή σε γενική χρήση για την αντιγραφή [[Βίβλοςαγία Γραφή|βιβλικών]] κειμένων.

Μία από τις επιστημονικές ερμηνείες που δόθηκαν για την εξήγηση του φαινομένου αυτού ήταν η υπόθεση πως εξαρχής οι ευαγγελικές διδασκαλίες του [[Ιησούς Χριστός|Ιησού]] καταγράφηκαν σε [[Περγαμηνή|περγαμηνά]] σημειωματάρια και έτσι, από τη στιγμή που κυκλοφόρησε σε τέτοιο σχήμα το πρώτο [[ευαγγέλιο]], το κύρος του άλλα και καθαρά συναισθηματικοί και συμβολικοί λόγοι καθόρισαν ότι το σχήμα στο οποίο πρέπει να γράφονται τα χριστιανικά κείμενα είναι ο κώδικας και όχι ο [[Κύλινδρος (παλαιογραφία)|κύλινδρος]].

Πάντως, παρ' όλη την προσπάθεια του Μαρτιάλη και ελάχιστων άλλων, (όπως είδαμε και στον παραπάνω πίνακα) οι κώδικες που αποδεδειγμένα περιέχουν κλασική γραμματεία ([[Πίνδαρος|Πίνδαρο]], [[ΞενοφώνταςΞενοφών|Ξενοφώντα]], [[ΠλάτωναςΠλάτων|Πλάτωνα]]) στο διάστημα μεταξύ 2ου και αρχών 3ου αιώνα είναι ελάχιστοι. Αντίθετα, πολλά άλλα δείγματα κωδίκων που περιείχαν μή [[Χριστιανισμός|χριστιανικά]] συγγράμματα είχαν ως περιεχόμενο κείμενα κατώτερης ποιότητας κατά την έννοια εκείνης της εποχής (μαντικούς στίχους, [[Όμηρος|ομηρικά]] αποσπάσματα για σχολική χρήση, τεχνικο-ιατρικά και [[Μυθιστόρημα|μυθιστορήματα]] περιορισμένα στην αγοραία γραμματεία).

Το βέβαιο είναι πως στην καινοτομία αυτή της μετάβασης από τον κύλινδρο στον κώδικα έπαιξε σημαντικό ρόλο η διάδοση του [[Χριστιανισμός|Χριστιανισμού]]. Η [[Αγία Γραφή|Βίβλος]] ήταν σε ευρεία χρήση στις διάφορες εκκλησίες και ανάμεσα στους πιστούς, όχι σε μορφή κυλίνδρων από πάπυρο (που επιπλέον ήταν φορείς και των "ειδωλολατρικών" συγγραμμάτων), αλλά σε περγαμηνούς κώδικες. Έτσι μπορούσε να διαβάζεται με μεγαλύτερη ευκολία το κείμενο και δεν χρειαζόταν να ξετυλίξει κανείς πολλά μέτρα [[Πάπυρος|παπύρου]] για να βρει ένα χωρίο. Αυτό ήταν άλλωστε ένα από τα μεγάλα προβλήματα του κυλίνδρου: ο έλεγχος των παραπομπών ήταν δύσκολος, καθώς σε πολλές περιπτώσεις έπρεπε να ξετυλιχτεί ολόκληρος ο κύλινδρος, ενώ η συνεχής χρήση του έφθειρε το υλικό. Εύκολα κατανοεί κανείς για ποιο λόγο οι συγγραφείς συνήθιζαν να αντλούν τα μετρικά ή γραμματικά παραδείγματά τους από τους πρώτους μόνο στίχους των συγγραφέων της κλασικής γραμματείας.

Αντίθετα προς τους παπύρινους κυλίνδρους που εξωτερικά ήταν απροστάτευτοι, ο κώδικας είχε στερεό κάλυμμα. Η εύρεση δεκατριών παπύρινων κωδίκων του 4ου αιώνα με κείμενα [[Γνωστικισμός|Γνωστικών]], που βρέθηκαν το [[1945]]/[[1946]] κοντά στο Nag Hammadi ([[Βιβλιοθήκη Ναγκ Χαμαντί|Ναγκ Χαμαντί]]) στην [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]], πλούτισαν τις γνώσεις των ειδικών για τα περικαλύμματα των κωδίκων. Στην απλούστερη μορφή τους ακολουθούσαν ένα σχήμα από δύο λεπτές ορθογώνιες ξύλινες πλάκες, οι οποίες συγκρατούνταν με ένα επικολλημένο δερμάτινο λουρί, που σχημάτιζε τη ράχη του βιβλίου. Οι πλάκες αυτές, επενδεδυμένες με δέρμα, συχνά έφεραν κοσμήματα και παραστάσεις.

<br />{{Ελληνική Παλαιογραφία}}