|
[[Εικόνα:OldVolax.jpg|right|thumb|350px|Χωριό Βωλάξ (Καρτ ποστάλ του 1907)]]
[[Μεσαίωνας|Μεσαιωνικό]] [[καθολική Εκκλησία|καθολικό]] χωριό με περίπου 33 μόνιμους κατοίκους ([[Ελληνική απογραφή 2001|απογραφή του 2001]]). Χτισμένο σε υψόμετρο 284 μέτρα, σε ένα μικρό οροπέδιο στη μέση της Τήνου, περιτριγυριζόμενο από πέτρες και τεράστιουςμεγάλους σφαιρικούς γρανιτένιους βράχους ηφαιστειογενούς προέλευσης. Μικρό γραφικό χωριό, με πολλά από τα σπίτια του να είναι χτισμένα πάνω στους σφαιρικούς αυτούς βράχους, σε τοπίο που σαγηνεύει με την ιδιομορφία του. Πάντα ήταν, και είναι ακόμη, το χωριό της καλαθοπλεκτικής από την οποία και ζει.
Έχει ένα μικρό λαογραφικό μουσείο που λειτουργεί από το Πάσχα μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου και ένα καλαίσθητο υπαίθριο πέτρινο θέατρο, 400 θέσεων, όπου το καλοκαίρι γίνονται διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις. Την περίοδο του Πάσχα, αναρριχητές απ' όλο τον κόσμο μαζεύονται για να κάνουν bouldering στα βράχια<ref>[K. Oelze & H. Röker, ''Tinos-Bloc'', 2008]</ref>. Το χωριό διαθέτει και δύο εστιατόρια, όπου οι τουρίστες μετά από μια βόλτα μέσα στη φύση του χωριού μπορούν να ξεκουραστούν και τρώγοντας βωλακίτικο κατσικάκι ή πίνοντας ρακή, να ανακτήσουν τις δυνάμεις τους. Τέλος, αποχαιρετώντας το χωριό, έχουν τη δυνατότητα να αγοράσουν κάποιο ενθύμιο από ένα μαγαζάκι τουριστικών ειδών ή καλάθια και πανέρια από τους καλαθοπλέκτες του χωριού.
ΚιΚάθε αν πάλι θέλουν να ξαναπάνεχρόνο, δεν έχουν παρά να διαλέξουν ταγίνονται δύο πανηγύρια. Την Πέμπτη του Πάσχα, στην «Παναγία Καλαμάν», γιορτάζεται η «μαράντα» με σουβλιστά αρνιά, άφθονο κρασί και μουσική, και στις 8 Σεπτεμβρίου που γιορτάζει το χωριό τη γέννηση της Θεοτόκου.
==Ιστορικά στοιχεία==
Η λέξη ''Βουλάκ(ου)ς'' είναι ηχητικά η πιο κοντινή και αποδόθηκε στα λατινικά σαν ''Vulacus'', και αργότερα στα ελληνικά σαν ''Βώλακας''.
Η ακριβής ονομασία είναι ένα σχετικό ζήτημα. Παρά την ίδια ρίζα (Vola-), η κατάληξη άλλαξε αρκετές φορές, και τα διάφορα έγγραφα δεν αποσαφηνίζουν την κατάσταση. Οι επίσημες αναφορές του χωριού είχαν γίνει με λατινική απόδοση και από διαφορετικούς ανθρώπους που ήταν και οι υπεύθυνοι τήρησης των βιβλίων. Αν δε, στα επίσημα έγγραφα προσθέσουμεπροστεθούν κι άλλα ιδιωτικά (προικοσύμφωνα, διαθήκες, πιστοποιητικά προίκας, αγορές γης ή άλλου οικονομικού χαρακτήρα), μπερδευόμαστεεπέρχεται ακόμη πιομεγαλύτερη πολύαβεβαιότητα για την σωστή γραφή του ονόματος του χωριού. Τα ιδιωτικά έγγραφα ήταν γραμμένα από αυτόν που ήξερε τα περισσότερα γράμματα και ας μη ξεχνάμε, ακόμη, ότι η ορθογραφία ήταν κάτι δυσεύρετο για εκείνα τα χρόνια. Τέλος, όσον αφορά το που τονίζονται οι ονομασίες, αυτό πρέπειείναι ναθέμα το εικάσουμεεικασιών, αφού η λατινική γραφή δεν έχει τόνους...
Ενδεικτικά, λοιπόν, αναφέρουμεακολουθούν δώδεκα παραλλαγές του ονόματος σε διάφορα έγγραφα: Volacus (1642), Volacos (30.11.1784), Volacco (8.1876), Volaco (9.1.1883), Volax (26.3.1886), Vulax (1890), Βολάξη (10.7.1922), Βόλακος (30.9.1942) κλπ. Για πρώτη φορά σε έγγραφο ενοριακής σημασίας, εμφανίζεται –μόλις το 1936– το όνομα Βώλαξ. Η καθυστέρηση βέβαια εξηγείται, γιατί συνήθως οι επίσκοποι έγραφαν μέχρι και την δεκαετία του '30 τα επίσημα έγγραφα στα λατινικά. Όμως, ως Βωλάξ (με τον τόνο στη λήγουσα), εμφανίζεται σε χάρτη (που χάραξε ο Ν. Σταυλάς, και η εκτύπωση έγινε στο ''Αθηναϊκό Λιθογραφείο Α. Κοντογόνη'') πολύ πιο πριν, το 1892. Η παλαιότερη καταγραφή του χωριού που έχει βρεθεί σε χάρτη (στο βιβλίο του Marcaky Zallony, ''Voyage à Tine, l' une des îles de l' Archipel de la Grèce'' και σε χάραξη του J.D. Barbié du Bocage) εμφανίζεται ως Vollakos (1809) <ref>Τόμος 2, σελ. 4-45, Επιστολή 8</ref>. Σε άλλον πάλι χάρτη που εκτυπώθηκε στο Παρίσι (J.B. Bory de Saint Vincent) γράφεται ως Bollakos (1838) <ref>Γεννάδειος Βιβλιοθήκη Α17-19</ref>. ΑπίθανοΠάντως, μπέρδεμα...οι κάτοικοι προφέρουν το χωριό ''(η) Βωλάξ''.
Πάντως, οι κάτοικοι προφέρουν το χωριό ''(η) Βωλάξ''.
Ένα άλλο ερώτημα που εμφανίστηκε στα μέσα της δεκαετίας του '90 ήταν ορθογραφικό και αφορούσε την χρήση του «ο» ή του «ω» στην ονομασία του χωριού. Αρκετές απόψεις υπάρχουν περί της ορθής ετυμολογικά γραφής. Πάντως, η παλαιότερη χρονικά λέξη «βώλαξ» μας έρχεται από τον Ησύχιο <ref>Απόσπασμα ''Περί Γης'', βώλαξ, βώλοι...</ref> και είναι με «ω». Και η ελληνική γλώσσα γράφεται με την λεγόμενη Ιστορική Ορθογραφία ακόμη και αν σε ορισμένες περιπτώσεις δεν συμπίπτει με την Ετυμολογική.
==Απογραφές==
Από το 1470 –που είναι και η πρώτη γνωστή μαρτυρία που μας πληροφορεί για τον πληθυσμό– έως το 1746 έχουμε συγκεντρωτικά στοιχεία του νησιού και όχι για κάθε χωριό ξεχωριστά. Από το 1756, όμως, υπάρχουν αναλυτικά στοιχεία για το έμψυχο δυναμικό του κάθε χωριού. Οι απογραφές των κατοίκων της Βωλάξ προέρχονται από τρεις πηγές: Από τα αρχεία των ενοριών της Καθολικής Αρχιεπισκοπής για τα πρώτα χρόνια (*), από τις απογραφές της καθέδρας του ίδιου του χωριού με τρεις κύριες εγγραφές (***), και φυσικά, από τις επίσημες απογραφές πληθυσμού του Ελληνικού Κράτους (**) από το 1879 μέχρι σήμερα.
Πόσο μάλλον θα μπορούσαμε να αμφιβάλουμε για ταΤα αποτελέσματα παλαιοτέρων απογραφών που δεν έγιναν με αντικειμενικά ή επιστημονικά κριτήρια: Έτσι, καταγράφονται κάτοικοι που έφυγαν από το χωριό (συνήθως για την Κωνσταντινούπολη αφού υπήρχε «ανοιχτή επικοινωνία» με τακτικό δρομολόγιο πλοίου) και, συνεπώς, η πεποίθηση ότι θα παλινοστήσουν. Ή, πάλι, λόγω της υψηλής παιδικής θνησιμότητας της εποχής, κατέγραφαν μόνο τους ενήλικες ως ενεργό πληθυσμό, και αυτοί ήταν όσοι είχαν συμπληρώσει το όγδοο έτος της ηλικίας τους. Έτσι, παιδιά μέχρι εφτά χρονών δεν αναφέρονται σαν κάτοικοι ..., Ενώ,ενώ φαίνεται να υπάρχουν απογραφές με άθροισμα περισσοτέρων κοινοτήτων μαζί, γι αυτό και σε μικρό χρονικό διάστημα υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις. Συνεπώς, τα δεδομένα πρέπει να θεωρηθούν περισσότερο ως ενδεικτικά. ▼Σχεδόν ποτέ μια απογραφή, από αυτές που αναφερόμαστε, δεν πρέπει να λαμβάνεται ως«απολύτως αντικειμενική». Ακόμα και οι τελευταίες γενικές απογραφές που διενήργησε η Ελληνική Πολιτεία με αντικειμενικά κριτήρια και μηχανογράφηση, δεν πρέπει να θεωρείται αντικειμενική. Είναι γνωστό ότι αλλοιώθηκαν τα δεδομένα με τη μεταφορά ετεροδημοτών από τα αστικά κέντρα προς την ύπαιθρο, για οικονομικούς και διοικητικούς λόγους, που ενδιέφεραν τις μικρές κοινότητες. Έτσι, αρχές της δεκαετίας του '90 φαίνεται να διπλασιάζεται το χωριό...
▲Πόσο μάλλον θα μπορούσαμε να αμφιβάλουμε για τα αποτελέσματα παλαιοτέρων απογραφών που δεν έγιναν με αντικειμενικά ή επιστημονικά κριτήρια: Έτσι, καταγράφονται κάτοικοι που έφυγαν από το χωριό (συνήθως για την Κωνσταντινούπολη αφού υπήρχε «ανοιχτή επικοινωνία» με τακτικό δρομολόγιο πλοίου) και, συνεπώς, η πεποίθηση ότι θα παλινοστήσουν. Ή, πάλι, λόγω της υψηλής παιδικής θνησιμότητας της εποχής, κατέγραφαν μόνο τους ενήλικες ως ενεργό πληθυσμό, και αυτοί ήταν όσοι είχαν συμπληρώσει το όγδοο έτος της ηλικίας τους. Έτσι, παιδιά μέχρι εφτά χρονών δεν αναφέρονται σαν κάτοικοι... Ενώ, φαίνεται να υπάρχουν απογραφές με άθροισμα περισσοτέρων κοινοτήτων μαζί, γι αυτό και σε μικρό χρονικό διάστημα υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις.
Συνεπώς, τα δεδομένα που έχουμε πρέπει να θεωρηθούν περισσότερο ως ενδεικτικά και αντιπροσωπευτικά παρά ως απόλυτα.
[[Εικόνα:Aidoni.jpg|right|thumb|350px|Συνάθροιση χωρικών σε πανηγύρι του χωριού στα μέσα της δεκαετίας του '50]]
==Τοπωνύμια==
«Άγραφα μνημεία» λέγεται ότι είναι τα τοπωνύμια μιας περιοχής. Οι ντόπιοι για να μπορέσουν να γίνουν ακριβείς στην προσπάθειά τους να εξηγήσουν τι τους ανήκει, που βρίσκονται ή σε ποιο μέρος συμβαίνει κάτι, τα χρησιμοποιούσαν μεταξύ τους. Σχεδόν όλα –εκτός ίσως από τις εκκλησίες– δεν απαντούνται σε κανέναν χάρτη. Είναι τα ονόματα περιοχών (Εδαφονυμικά ''(Λειβάδι, Καυκάρα)'', Ανθρωπονυμικά ''(Σαββαγιάννη, Του Βουράκη Τ' Αλώνι)'', Υδρωνυμικά ''(Βάνα, Πρώτη Πηγή)'' για τις οποίες μπορούν να συνεννοηθούν μόνον οι κάτοικοι της περιοχής, και συνήθως οι πιο μεγάλοι. ΑυτάΌσα αποτελούνγράμματα τονβρίσκονται χάρτημέσα απόσε τοπαρενθέσεις δικόδεν τουςπροφέρονται σύμπαν...στη τοπική γλώσσα -υπονοούνται:
Χωράφια, υψώματα και σπηλιές, μεγάλες πέτρες και βράχια, στράτες, περάσματα και χαντάκια φτάσανε σε μας με «ονόματα» μέσα από την βοή της ίδιας της ιστορίας. Διασώζονται από πολύ παλιά, και ευτυχώς κάποια έχουν μπει στη ζωή και την κουλτούρα των ανθρώπων της περιοχής. Παρ' όλα αυτά όμως, με την πάροδο του χρόνου δείχνουν να χάνονται και να αλλοιώνονται.
Και βεβαίως, η κάθε οικογένεια γνώριζε και κάποια που δεν τα γνώριζε η άλλη, αφού αφορούσαν οικογενειακά χωράφια, μερικές φορές πολύ μικρά για να έχουν «αξία» στο υπόλοιπο χωριό. Πολλά πάλι χάθηκαν, επειδή περάσαν σε άλλες οικογένειες (αγορά γης), ή γιατί διαφοροποιήθηκαν τα δεδομένα που δημιουργούσαν την ονομασία (βράχοι που έσπασαν για να γίνουν πέτρινοι τοίχοι, δέντρα που έπεσαν από τα χρόνια κλπ). Άλλα πάλι χωράφια που βρισκόντουσαν σε σχετική απόσταση από το χωριό δεν αναζητήθηκαν από τους κληρονόμους τους γιατί έχουν απαξιωθεί σήμερα. Ευτυχώς, όμως, το χωριό επειδή είναι μικρό δεν έχει απεριόριστο αριθμό τοπωνυμίων. Έτσι τα περισσότερα από αυτά, όσο γρήγορα κι αν τρέχει ο σημερινός κόσμος, μένουν και αντιστέκονται.
Θα προσπαθήσουμε μια καταγραφή (κατ' αλφαβητική σειρά) στα τοπωνύμια γύρω και μέσα στο χωριό Βωλάξ. 'Οσα γράμματα βρίσκονται μέσα σε παρενθέσεις δεν προφέρονται στη τοπική γλώσσα -υπονοούνται:
[το] Αλωνάκι, [το] Αλών(ι), [το] Άπλωμα ''(τοποθεσία που βαφτίστηκε έτσι από τα τότε παιδιά, στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του '80, και έχει επικρατήσει μέχρι σήμερα)'', [η] Αποκωλιασμέν(η), [το] Β(ου)νό, [η] Βάνα, [η] Βάρδα, [τα] Βρυσάκια, [οι] Γαρουφαλιές/Γαρουφωλιές, [η] Γκαγκέλη ''(σε παλαιότερα έγγραφα εμφανιζόταν ως Γκατζέλη)'', [η] Γ(ου)λίκα, [η] Γρίζα ή Ζαρανί, [τα] Δεντρά ''(το παλαιότερο γραπτό τοπωνύμιο. Εμφανίζεται ως Δεντριά από τα τέλη του 1600)'', [η] Καμμένη Πλάκα, [το] Καμπί, [το] Καράβι ''(τοποθεσία που βαφτίστηκε έτσι στον μεσοπόλεμο από τον ήχο των νερών που έτρεχαν)'', [η] Καυκάρα, [η] Κορακοφωλιά, [το] Κο(υ)ρνάρ(ι) ή Κορνάρ(ου), [η] Κουκ, [η] Κουλαρού/Κωλαρού, [η] Κυδωνιά, [;] Λα(γ)ούδ(η) ''(τουλάχιστον από το 1899)'', [το] Λαμπίρ, [το] Λειβάδ(ι), [τα] Μάγια, [ο] Μεγάλος Γκρεμ(ν)ός, [ο] Μπισνάδος/Μπιζνάδος, [το] Μπουρό/Μπωρό, [του] Νικόλα ''(πρόκειται για δύο διαφορετικά χωράφια με το ίδιο όνομα. Το ένα από τα δύο αναφέρεται και ως Αλώνι)'', [η] Παραγγεριά, [το] Πατητήρ(ι), [η] Παχιανάμμος, [τα] Περάματα, [ο] Πέτασος, [;] Πετρακάκη, [ο] Πετριάδος, [το] Πηγάδι ή [η] Πηγή, [η] Πρώτη Πηγή, [η] Σαββαγιάν(νη), [η] Σαββαγιάν(νη) Τ(η)ς Μπίλιας ''–διαφορετικό μέρος,'' [;] Σαμπερλίκ, [η] Σκεπανή, [το] (Τ)ζεράν(ι), Του Βουράκη Τ' Αλών(ι) (Πλάκα), [η] Τράχ(η), [η] Φ( )τιά, [τα] Φαράγγια, [η] Χο(υ)ντρή.
|
